diff --git a/_layouts/index.html b/_layouts/index.html index 8c7c0517b..2fefc7ce5 100644 --- a/_layouts/index.html +++ b/_layouts/index.html @@ -1,4 +1,4 @@ -ޙަދީޘްއެމްވީ - ސުންނަތުގެ ތަރުޖަމާ މަންސަ
⊞ ގްރިޑް
القرآن والتفسير - ގުރްއާނާއި ތަފްސީރު
➔ ފަހަތަށް

1 ترجمة حديث أم وي

ޙަދީޘްއެމްވީގެ ތަރުޖަމާ

2 الترجمة الرسمية

ރަސްމީ ތަރުޖަމާ

(ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީސް)

3 ترجمة بكر بي

ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާ

4 تفسير القرآن لجعفر

ޖަޢުފަރުގެ ގުރްއާން ތަފްސީރު*

(އިތުރު ތަފްސީރެއްގެ ތަރުޖަމާ ނިމިފައި، މުރާޖާކުރެވެނީ...)

6 تفسير العشر الأخير

ގުރްއާނުގެ ފަހު ދިހަބައި ކުޅަ އެއްބައިގެ ތަފްސީރު

7 ترجمة التفسير الميسر

ތަފްސީރު އަލްމުޔައްސަރުގެ ތަރުޖަމާ

(ތައްޔާރުވަނީ...)

ترجمة ملنجي حسين ديدي

މަލިންގޭ ޙުސައިންދީދީގެ ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު

(1، 2، 3 އިސްރާއިން އަންކަބޫތަށް، PDF)

التفسير الميسر (النص)

(އަރަބި ނައްސުގެ ލިންކު)

المختصر في التفسير

(ލިންކު)

تفسير السعدي

(ލިންކު)

الميسر في غريب القرآن

(ލިންކު)

إعراب القرآن

(ލިންކު)

الإعراب المرسوم

(ލިންކު)

بطاقات تعريف السور

(ލިންކު)

موسوعة القراءات

(ލިންކު)

مصحف التجويد

ތަޖްވީދު މުސްހަފު

(PDF)

جهود علماء المالديف في ترجمة معاني القرآن الكريم وتفسيره

( ގުރްއާން ތަރުޖަމާކޮށް ތަފްސީރު ކުރުމުގައި ދިވެހި އިލްމުވެރިން ކުރި މަސައްކަތް، އަރަބި PDF)

الروايات التفسيرية في فتح الباري

(ފަތްޙުލް ބާރީގައި ހުރި ތަފްސީރީ ރިވާޔަތްތައް، އަރަބި އީ-ފޮތް ލިންކު)

القرآن في صفحة واحدة

މުޅި ގުރްއާން އެއް ސަފުހާއެއްގައި

(PDF)

مقدمة في أصول التفسير*

ތަފްސީރުގެ އުސޫލުތަކުގެ މުގައްދިމާ

(ނިމެނީ)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ގުރްއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ.
⚠️ މިތާ އަދި އިތުރު ތަރުޖަމާތަކެއް ހުރުމުގެ މާނައަކީ، އޭގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް ރަނގަޅު ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އެ ތަރުޖަމާތަކުގައި މައްސަލަ އުޅެއެވެ. ހާޖަތަށް ޓަކައި އެ އިން ގޮތަށް ގެނެސްފައި ވިޔަސް، އޭގައިވާ ކުށްތަކަކަށް އަހަރުމެން އިގުރާރެއް ނުވަމެވެ. ކުށެއް ވާނީ ހަމަ ކުށަކަށެވެ. ނަމަކުން ޚިދުމަތަކުން އެއެއް ބަދަލެއް ނުވާނެއެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން މި ގުރްއާން އެންމެ ސީދާ މަގަށް މަގުދައްކައެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން ސާލިހު އަމަލުތައް ކުރާ މުއުމިނުންނަށް ބޮޑުވެގެންވާ ދަރުމައެއް ހުރިކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ދެއެވެ.‘ [الإسراء 9]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތުގެ ތެރެއިން، އެބައިމީހުން ކިރު ބޯ ފަދައިން، ގުރްއާން ބޯލާނެ ބަޔަކު ނުކުމެގެން އަންނާނެއެވެ.“ [المعجم الكبير 821]

ސަލަފުންގެ ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ: ގުރްއާނުގައި (ޖެއްސެވޭ) މިސާލުތައް ތިމަންނައަށް އަޑުއިވޭ ހިނދު، ތިމަންނައަށް އެ ފަހުމް ނުވާނަމަ، ތިމަންނަގެ އަމިއްލަ ނަފްސުގެ މައްޗަށް ރޮމެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ތަޢާލާ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެ މިސާލުތައް ތިމަން އިލާހު މީސްތަކުންނަށް ޖައްސަވަމެވެ. އަދި (އިލްމު) ދަންނަ މީހުންނަށް މެނުވީ އެ މިސާލުތަކެއް ނުވިސްނެއެވެ.‘ [تفسير ابن كثير 1/208]

⊞ ގްރިޑް
الحديث والأثر - ޙަދީޘާއި އަޘަރު
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في الأحاديث والآثار

📚 އެއްކުރަމުންދާ ޙަދީޘާއި އަޘަރު

2 موطأ مالك*

މުވައްޠައު މާލިކު

(ނިމެނީ)

3 عمدة الأحكام

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

4 حصن المسلم

🤲🏼 މުސްލިމުންގެ ކިއްލާ

5 الأربعون للآجري*

އާޖުއްރީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

(އެކުލަވާ ނުނިމޭ)

6 أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي

ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

7 أخلاق حملة القرآن للآجري

އާޖުއްރީގެ ޤުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާޤު

8 بلوغ المرام*

ބުލޫޣުލް މަރާމް

(އެކުލަވާލާ ނިމިފަ، މުރާޖާކުރަނީ)

9 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

10 رياض الصالحين*

ރިޔާޟުއްޞާލިޙީން

(އެކުލަވާލަނީ)

تيسير مصطلح الحديث

ޙަދީޘް މުސްޠަލަޙު ފަސޭހަކުރުން

(PDF)

البيقونية*

ބައިގޫނިއްޔާ

(ނިމިފަ، މުރާޖާކުރަނީ)

(މައި 9 ޙަދީޘް ފޮތް ތައްޔާރުވަނީ، ބައިވެރިވުމަށް މެސެޖުކޮށްލާ)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ޙަދީޘްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ. މިހާރު މި ތަރުޖަމާ ކުރަމުން ގެންދާ ޙަދީޘް ފޮތް ނިމުނީމާ، ދެން ތަރުޖަމާ ކުރާނީ ބުޚާރީއާއި މުސްލިމް، އިން ޝާއަ ﷲ. ބާކީ އުޅެނީ ފަސް ސަތޭކައެއްހައި ޙަދީޘް، އެހެންކަމުން ތަރުޖަމާގައި އެހީވާން އެދޭ ނަމަ އަންގާލަދޭށެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަ އެދުންފުޅަކަށް ވާހަކަފުޅެއް ނުދައްކަވައެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނަށް އިއްވަވާ ވަހީއެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ.‘ [النجم 4]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅު އަޑުއަހައި، އެ ރަނގަޅަށް ވިސްނި، ދެން އެ ބަސްފުޅު އަޑުއެހި ގޮތަށް (އެހެން މީހަކަށް) ފޯރުކޮށްދީފި މީހާގެ މޫނު ﷲ އުޖާލާ ކުރައްވާށިއެވެ.“ [حلية الأولياء 105]

އިމާމު އަޙްމަދު [241 ހ.] ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ނަބީ ﷺ ގެ ޙަދީޘްފުޅެއް ރައްދުކޮށްފި މީހާ ވަނީ ހަލާކުގެ ތުންފަތް މަތީގައެވެ. [الإبانة الكبرى 1/260]

⊞ ގްރިޑް
الصفحة الرئسية - މައި ސަފުހާ

⚠️ ހޭލައިގެން سورة آل عمران ގެ ފަހު ދިހަ އާޔަތް ކިޔެވުން

⚠️ ”ހުކުރު ދުވަހު سورة الكهف ކިޔަވައިފި މީހާއަށް، ޖެހިގެން އަންނަ ހުކުރާ ހަމައަށް ނޫރަކުން އަލިކޮށްދެއްވާނެއެވެ.“

⚠️ ނިދުމުގެ ކުރިން ގުރްއާން ކިޔެވުން

1 القرآن والتفسير

📖 ގުރްއާނާއި ތަފްސީރު

2 الحديث والأثر

📘 ޙަދީޘާއި އަޘަރު

3 العقيدة والمنهج

📙 އަގީދާއާއި މަންހަޖު

4 اللغة والكتابة

🌐 ބަހާއި ލިޔުންތެރިކަން

5 أذكار الصباح والمساء

🤲 ހެނދުނާއި ހަވީރުގެ ޒިކުރުތައް

6 محرر النصوص

📝 ޓެކްސްޓު އެޑިޓަރ

7 أكاديمية حديث أم وي

📜 ޙަދީޘްއެމްވީ އެކެޑެމީ

8 المتنوعات

📓 އެހެނިހެން

9 دار فتية الكهف

⛰️ ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

العقيقة والآبار

💧 އަގީގާއާއި ވަޅުހެދުން

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނު ލޯބިފުޅުވާ މީހަކަށް ކަލޭގެފާނަކަށް ތެދުމަގެއް ނުދެއްކެވޭނެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު ﷲ އިރާދަކުރެއްވި މީހަކަށް އެ އިލާހު ތެދުމަގު ދައްކަވައެވެ. އަދި ތެދުމަގު ލިބެނިވި މީހުން އެ އިލާހު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ.‘ [القصص 56]

ރަސޫލު ﷲ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ފަހުން އަންނަ ކޮންމެ ބަޔެއްގެ ތެރެއިންވެސް އެބައިމީހުންގެ އަދުލުވެރިން މި އިލްމު އުފުލާނެއެވެ. ޖާހިލުންގެ ބަދަލު ކުރުންތަކާއި، ބާތިލު ކުރާ މީހުންގެ ދައުވާތަކާއި، ފަހަނައަޅައިދާ މީހުންގެ އޮޅުވާލުންތައް އެބައިމީހުން އެ އިލްމުން ނަފީ ކުރާނެއެވެ.“ [تاريخ دمشق 7/39]

ފުޟައިލު ބިން ޢިޔާޟު [187 ހ.] ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ހިދާޔަތުގެ މަގުތަކަށް ތަބާވާށެވެ. އަދި (އެ މަގުތަކުގައި) ހިނގައި އުޅޭ މީހުންގެ މަދުކަމުން ތިބާއަކަށް ގެއްލުމެއް ނުކުރާނެއެވެ. އަދި މަގުފުރެދުމުގެ މަގުތަކުން ސަމާލުވެ ރައްކާތެރިވާށެވެ. އަދި (އެ މަގުތަކުގައި ގެއްލި) ހަލާކުވެދާ މީހުންގެ ގިނަކަމުން ތިބާ ހެއްލުންތެރި ނުވާށެވެ. [الاعتصام للشاطبي 1/112]

⊞ ގްރިޑް
العقيدة والمنهج - އަގީދާއާއި މަންހަޖު
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في العقائد

📚 އެއްކުރަމުންދާ އަގީދާގެ ފޮތްތައް

2 أصول السنة لأحمد

އަޙްމަދުގެ ސުންނަތުގެ އުސޫލުތައް

(މުރާޖާކުރަނީ)

3 شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

4 عقيدة الرازيين

ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާ

5 كتاب الإيمان لأبي عبيد

އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

6 الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني

ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

7 نواقض الإسلام

އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން

8 ‌‌القواعد الأربع

ހަތަރު ގަވާއިދު

9 الأصول الستة

ހަ އުސޫލު

10 الأصول الثلاثة

ތިން އުސޫލު

11 أحكام تهم المسلم (من العشر الأخير)

މުސްލިމަކަށް މުހިއްމުވާ ހުކުމްތައް

شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

(DFK ތަރުޖަމާ)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެ ކަންކަމަށް އީމާންވެގެން ތިބި ފަދައިން އެބައިމީހުން ވެސް އީމާންވާ ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުންނަށް ތެދުމަގު ލިބިއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެނބުރި ފުރަގަސްދީފި ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުން ދެކޮޅުވެރި ކަމެއްގެ ތެރޭގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން، ﷲ ކަލޭގެފާނު ފުއްދަވާ ދެއްވާނެއެވެ. އަދި އެ އިލާހީ މޮޅަށް އައްސަވާވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ އިލާހެވެ.‘ [البقرة 137]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތް، ހަތްދިހަ ތިން ބަޔަށް ބައިބައިވެގެން ދާނެއެވެ. އެ ހުރިހާ ބަޔެއް ވެސް ވަނީ ނަރަކައިގައެވެ. އެއް ބަޔަކު ފިޔަވައެވެ.” (މީސްތަކުން) ދެންނެވިއެވެ: އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލެެވެ. އެއީ ކޮން ބަޔެއްހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: “އެއީ ތިމަން ކަލޭގެފާނާ އަދި ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ ސަހާބީން މި ތިއްބެވި ގޮތެއްގެ މަތީގައި ތިބި ބަޔެކެވެ.“ [جامع الترمذي 2641]

އިމާމު ބަރްބަހާރީ [329 ހ.] ވިދާޅުވިއެވެ: ތިޔަބައިމީހުން ދަންނާށެވެ. އިސްލާމް ދީނަކީ ސުންނަތެވެ. އަދި ސުންނަތަކީ އިސްލާމް ދީނެވެ. އަދި އެ ދޭތިންކުރެ އެއް ކަމެއް، އަނެއް ކަމަކާ ލައިގެން މެނުވީ ގާއިމު ނުވާހުއްޓެވެ. [شرح السنة للبربهاري 1]

⊞ ގްރިޑް
اللغة والكتابة - ބަހާއި ލިޔުންތެރިކަން
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في المعاجم

📚 އެއްކުރަމުންދާ ރަދީފުތައް

2 مناهج معهد تعليم اللغة العربية

މަދީނާ އަރަބި ފޮތްތައް

3 معجم اللغة الديفهية

ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު (ރަސްމީ)

4 (معجم) الإيقاظ

އަލްއީގާޡް

(އަރަބި ދިވެހި ރަދީފު)

5 Manik’s Concise Etymological Vocabulary

މަނިކުގެ ދިވެހި އިނގިރޭސި ރަދީފު

6 معجم الأسماء

ނަންފޮތް

7 قواعد فصل الكلمات

ލަފުޒު ވަކިކޮށް ލިޔުމުގެ ގަވާއިދު (ދިވެހި)

دي فهرست

ދިފިހުރިސްތު

(ދީނީ ލިޔުންތަކަގެ މައުލޫމާތު PDF)

أصول استخدام النقت في الديفهية

ތާނައިގައި ހުރި ނުކުތާޖެހި އަކުރުތައް ބޭނުންކުރާނެ ހަމަ

قواعد اللغة الديفهية

ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

قواعد كتابة التانا

ތާނަލިޔުމުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

قواعد كتابة الحروف اللاتينية

ލެޓިން އަކުރުން ލިޔުމުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ދިވެހި ލަފްޒުތަކާއި މާނަތައް އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ. އަދި ދިވެހި ބަހުގެ އިތުރުން، އަރަބިންނާއި އިނގިރޭސިން ވެސް ލިބޭނެއެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެފަދައިން އަރަބި ބަހުންވާ، ހުކުމް ކުރުވަނިވި (ފޮތެއް) ގޮތުގައި، ތިމަން އިލާހު އެ (ގުރްއާން) ބާވައިލެއްވީމެވެ. އަދި އިލްމުގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނާ ހަމައަށް އައި ކަންތަކަށް ފަހު، ދެން އެބައިމީހުންގެ ހަވާނަފުސަށް ކަލޭގެފާނު ތަބާވެ ވަޑައިގެންފިނަމަ، ﷲ އާ ދެކޮޅަށް ނަސްރު ދޭނެ ފަރާތަކުވެސް އަދި ރައްކާތެރި ކުރާނެ ފަރާތަކުވެސް ކަލޭގެފާނަކަށް ނުވާނެއެވެ.‘ [الرعد 37]

ޒައިދު ބިން ޘާބިތު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ރަސޫލު ﷲ އަށްޓަކައި، ތިމަންނަ ޔަހޫދީން ލިޔާ ބަސްތައް އުނގެނުމަށް، އެކަލޭގެފާނު ތިމަންނައަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން (އެއްވެސް) ލިޔުމެއްގެ މައްޗަށް ޔަހޫދީންނަށް ތިމަން ކަލޭގެފާނު އިތުބާރެއް ނުކުރައްވަމެވެ.“ (ޒައިދު) ވިދާޅުވިއެވެ: ފަހެ މަހެއްގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ތިމަންނައަށް ވޭތު ނުވަނީސް، އެކަލޭގެފާނަށްޓަކައި ތިމަންނަ އެ ބަސް ދަސްކޮށްފީމެވެ.“ [جامع الترمذي 2715]

ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ތިޔަބައިމީހުން ސުންނަތުގައި ފިގުހުވެރި ވާށެވެ. އަދި އަރަބި ބަހުގައި ވެސް ފިގުހުވެރި ވާށެވެ. އަދި ގުރްއާނުގައިވާ އަރަބި ބަސްތަކުގެ މާނަ ދެނެގަންނާށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެ ގުރްއާން ވަނީ އަރަބި ބަހުންނެވެ. [مصنف ابن أبي شيبة 29914]

⊞ ގްރިޑް
أكاديمية حديث أم وي - ޙަދީޘްއެމްވީ އެކެޑެމީ
➔ ފަހަތަށް

1 مناهج معهد تعليم اللغة العربية

📙 މަދީނާ އަރަބި ފޮތްތައް

2 متون طالب العلم

އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް 📚

3 المواد والمقررات الإضافية

(އިތުރު މާއްދާތަކާއި މުގައްރަރުތައް ތައްޔާރުވަނީ...)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި ﷲ އަށް މެނުވީ އެ އާޔަތްތަކުގެ މާނަ ދެނެވޮޑިގެން ނުވެއެވެ. އަދި އިލްމުގެ (އަހުލުވެރިން ތެރެއިން އަރާހުރި) ސާބިތުކަން ލިބިފައިވާ މީހުންނަށް ވެސް (އެ އާޔަތްތަކުގެ މާނާ އެނގިގެންވެއެވެ.) އަދި އެ މީހުން ބުނެއެވެ: ތިމަންމެން މި ތިބީ އެ އާޔަތްތަކަށް އީމާން ވެގެންނެވެ. ހުރިހާ އާޔަތްތަކެއްވެސް ވަނީ، ތިމަންމެންގެ ރައްބުގެ ހަޒްރަތުންނެވެ.“ [آل عمران 7]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲ މީހަކަށް ހެޔޮ ގޮތް އިރާދަކުރައްވައިފި ނަމަ، އެ އިލާހު އެ މީހަކަށް ދީން ފަހުމްކޮށްދެއްވައެވެ.“ [صحيح البخاري 71]

ބުޚާރީ ވިދާޅުވިއެވެ: އިބްނު ޢައްބާސް ވިދާޅުވިއެވެ: ”’ތިޔަބައިމީހުން ރައްބާނީން ކަމުގައި ވާށެވެ.‘ (މި އާޔަތުގެ) މާނައީ، ހިލްމުވެރި ފިގްހުވެރިން (ކަމުގައި ވާށެވެ.) އަދި ބުނެވުނެވެ: ރައްބާނީއަކީ، އިލްމުގެ ބޮޑެތި ކަންކަމުގެ ކުރިން، އޭގެ ކުދި ކަންކަމުން މީސްތަކުން ތަރުބިއްޔަތުކުރާ މީހާއެވެ.“ [صحيح البخاري، باب ‌‌10 العلم قبل القول والعمل]

⊞ ގްރިޑް
متون طالب العلم - އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް
➔ ފަހަތަށް

المستوى الأول:

ފުރަތަމަ ފިޔަވަހި:

1 نواقض الإسلام

އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން

2 ‌‌القواعد الأربع

ހަތަރު ގަވާއިދު

3 الأصول الثلاثة

ތިން އުސޫލު

4 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

المستوى الخامس:

ފަސްވަނަ ފިޔަވަހި:

1 بلوغ المرام

ބުލޫޣުލް މަރާމް

المتون الإضافية:

އިތުރު މަތުނުތައް:

1 عمدة الأحكام

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

2 الأصول الستة

ހަ އުސޫލު

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އީމާންވި މީހުންނާއި އިލްމު ދެވިގެންވާ މީހުން، ﷲ ދަރަޖަތަކަކަށް އުފުއްލަވައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ކަންތައް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ.‘ [المجادلة 11]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި އިލްމު ހޯދުމަށް ޓަކައި މަގަކުން ހިނގައިފި މީހަކަށް، އެ ކަމުގެ ސަބަބުން ސުވަރުގެއަށް ދާނެ މަގެއް ﷲ އޭނާއަށް ފަސޭހަ ކޮށްދެއްވާނެއެވެ.“ [صحيح مسلم 2699a]

އިމާމު ޝާފިޢީ [204 ހ.] (ޅެންބައިތެއްގައި) ވިދާޅުވިކަމަށް އައިސްފައިވެއެވެ: (އަހަރެންގެ ޝައިޚު) ވަކީޢު ގާތު، އަހަރެންގެ ހިތުދަސް ކުރުމުގެ ބާރު ދެރަކަމުގެ ޝަކުވާ ދެންނެވީމެވެ. ފަހެ ފާފަތައް ދޫކުރުމަށް އެކަލޭގެފާނު އަހަރެންނަށް އިރުޝާދު ދެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ: ހަމަކަށަވަރުން އިލްމަކީ ފަޟްލެއްކަން ދަންނާށެވެ. އަދި ﷲ ގެ ފަޟްލު، (ނުކިޔަމަންތެރި) ފާފަވެރިއަކަށް ދެއްވިގެން ނުވެއެވެ. [الداء والدواء 52]

⊞ ގްރިޑް
المتنوعات - އެހެނިހެން
➔ ފަހަތަށް

1 إرسال الملاحظات والآراء

✉️ ކުށެއް/ހިޔާލެއް ހުށަހެޅުމަށް

2 ساعدنا في الترجمة

✋ ތަރުޖަމާގައި އެހީވެދިނުމަށް

3 الأسئلة المتكررة

❓ތަކުރާރުކޮށް ކުރެވޭ ސުވާލުތައް

4 مقارنة التغييرات

🆚 ތަފާތު އަޅާކިޔުން

5 الكناشة

✍️ ނޯޓުފޮތް

6 تحميلات

📥 ޑައުންލޯޑުތައް

7 العمرة والسفر

🕋 އުމްރާއާއި ދަތުރު ✈️

8 معلومات عن المدينة

🕌 މަދީނާގެ މައުލޫމާތު

9 خطبة الحاجة

📜 ޚުޠުބަތުލް ޙާޖާ

10 المواقع الإحتياطية

💾 ބެކްއަޕް ސައިޓުތައް

11 المساعدون

🤝 އެހީތެރިން

12 كيفية استخدام

📒 ޙަދީޘްއެމްވީ ބޭނުންކުރާ ގޮތް

13 مصادر الأدوات

🔧 ހަދަން ބޭނުންކުރި ތަކެތި

14 سياسة الخصوصية

🔒 ޕްރައިވެސީ ޕޮލިސީ

15 رخصة البرمجية

📄 ލައިސެންސް

16 روابط أخرى

🔗 އެހެނިހެން ލިންކުތައް

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫ ކުރާށެވެ. އަދި ސަޖިދަ ކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރި ރައްބަށް އަޅުކަން ކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ހެޔޮ ކަންތައް ކުރާށެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން ދިންނަވައި ކާމިޔާބުވޭތޯއެވެ.‘ [الحج 77]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު އޭނާގެ އަޚާއަށް މަންފާ ކޮށްދެވެން ހުރި ނަމަ، ފަހެ އޭނާ އެކަން ކުރާށެވެ.“ [صحيح مسلم 2199]

އިމާމު މާލިކު [179 ހ.]، އިމާމު ޝާފިޢީއަށް ވަސިއްޔަތްކުރެއްވި ކަމުގައި ވެއެވެ: ރަށްފުށުގައި ދިރިނޫޅޭށެވެ. އެ ހިނދު ތިބާގެ އިލްމު ގެއްލެނިވެގެން ހިނގައިދާނެއެވެ. އަދި ދިރުހަމް ހޯދަން މަސައްކަތް ކުރާށެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ބޭނުން ޖެހިފައިވާ މީހަކަށް ނުވާށެވެ. އަދި ޖާހު ހުރި މީހަކު އެހީތެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ނަގާށެވެ. އެއީ އާންމު މީސްތަކުން ތިބާ ކުޑައިމީސް ނުކުރުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ވެރިއެއްގެ ގާތުގައި ތިބާ ދަންނަ މީހަކުވާ ހާލު މެނުވީ، އޭނާގެ ގާތަށް ތިބާ ނުވަންނާށެވެ. އަދި ބޮޑު މީހަކާއެކު ތިބާ އިށީންނަ ނަމަ، އޭނާއާ ތިބާއާ މެދުގައި ހުސް ޖާގައެއް ބަހައްޓާށެވެ. އެއީ ތިބާއަށް ވުރެ ގާތް މީހަކު އޭނާ ގާތަށް އައުމުން، އޭނާ އެ މީހާ ގާތްކޮށް، ތިބާ ދުރުކޮށްގެން، ދެން ތިބާގެ ހިތުގައި އެއްޗެއް ހީވިޔަ ނުދިނުމަށް ޓަކައެވެ. [شرح الخرشي 1/35]

⊞ ގްރިޑް
تحميلات - ޑައުންލޯޑުތައް
➔ ފަހަތަށް

1 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

(ކުރީގެ)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން އުޑުތަކާއި، ބިމުގައި ވާހާ ތަކެއްޗެއް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ޚިދުމަތްތެރި ކުރެއްވިކަން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭހެއްޔެވެ؟ އަދި އެ އިލާހުގެ ނިއުމަތްތައް ފާޅުވެގެންވާ ގޮތުގައްޔާއި، ފޮރުވިގެންވާ ގޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފުރިހަމަކޮށްދެއްވިއެވެ. އަދި އެއްވެސް އިލްމަކާ ނުލާ، ނުވަތަ ތެދުމަގަކާ ނުލާ، ނުވަތަ އަލިކަން ދެނިވި ފޮތަކާ ނުލާ، ﷲ އާމެދު ޖަދަލުކުރާ ބަޔަކު، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ވެއެވެ.‘ [لقمان 164]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް އިލްމު ހޯދާ ބަޔަކު އަންނާނެއެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެބައިމީހުން ފެނިއްޖެ ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުންނަށް ބުނާށެވެ: މަރުހަބާއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ﷺ ގެ ވަސިއްޔަތައިގެން މަރުހަބާއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އުނގަންނައިދޭށެވެ.“ [سنن ابن ماجه 247]

ޢަބްދު ﷲ ބިން އަލްމުބާރު [181 ހ.] އަށް ދެންނެވުނެވެ: އޭ އަބޫ ޢަބްދުއްރަޙްމާނެވެ. ގޭގައި އެކަނި އިނުން ގިނަކުރަނީހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ: ތިމަންނަ ވަނީ އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. ތިމަންނަ ވަނީ ނަބީ ﷺ އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ސަހާބީންގެ ތެރޭގައެވެ. އެބަހީ: ފޮތް ބަލާ (ކިޔާ ހެދުމުގައެވެ.) [الجامع لأخلاق الراوي وآداب السامع 1752]

⊞ ގްރިޑް
دار فتية الكهف - ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި
➔ ފަހަތަށް

1 شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

2 كتاب الإيمان لأبي عبيد

އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

5 أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي

ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

6 أخلاق حملة القرآن للآجري

އާޖުއްރީގެ ގުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާގު

7 الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني

ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

دَارُ فِتْيَةِ الكَهْف | ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ މަޤްޞަދަކީ: އެންމެ މާތްވެގެންވާ ޤަރްނުތަކުގެ ބޭކަލުންނާއި އެބޭކަލުންގެ މަގަށް ތަބަޢަވި ސުންނަތް ޖަމާޢަތުގެ އިމާމުންގެ މަންހަޖު ބަޔާންކޮށްދީ އެބޭކަލުންގެ ފޮތްތަކާއި އަޘަރުތައް ފެތުރުމެވެ.

ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ: ’އެ ޒުވާނުން، އެ ހޮހަޅަޔަށް ވަންހިނދު، ހަނދުމަކުރާށެވެ! ފަހެ އެ ޒުވާނުން ދެންނެވިއެވެ: އަޅަމެންގެ ރައްބެވެ! އިބަ އިލާހުގެ ހަޒްރަތުން އަޅަމެންނަށް ރަހުމަތެއް ދެއްވާނދޭވެ! އަދި އަޅަމެންގެ ކަންތަކަށް ސީދާގޮތެއް އަޅަމެންނަށް ފަހިކޮށްދެއްވާނދޭވެ!‘ [الكهف 10]

ނަބިއްޔު ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲގެ ޢަރުޝީގެ ހިޔާވަހިކަން މެނުވީ އެހެން ހިޔަލެއްނުވާ ދުވަހު ހަތްމީހަކަށް އެއިލާހުގެ ޢަރުޝިކޮޅުގެ ހިޔާދެއްވާ ހުއްޓެވެ. އެއީ ޢަދުލުވެރި ވެރިމީހާޔާއި، ﷲއަށް އަޅުކަން ކުރުމުގައި ދެމިހުންނަ ޒުވާނާއާއި، މިސްކިތާއި އެމީހެއްގެ ހިތްގުޅުވާފައިވާ މީހާއާއި، ﷲއަށްޓަކައި ލޯބިވެ އަދި ﷲއަށްޓަކައި ވަކިވާ ދެމީހުންނާއި އަދި ދަރަޖައާއި ރީތިކަންހުރި އަންހެނަކު އޭނާގެ ނަފުސު ހުއްދަނޫންގޮތުގައި ބޭނުންކުރުމަށް ދަޢުވަތު ދިނުމުން ﷲ ދެކި ބިރުވެތިވަމޭ ބުނަމުން އެކަމުން ދުރުވާ މީހާއާއި، ކަނާތުން ދޭ ޞަދަޤާތް ވާތަށްވެސް ނޭނގޭހާ ސިއްރުން ޞަދަޤާތްކުރާ މީހާޔާ އަދި އެކަނިހުރެ ﷲ ހަނދުމަކޮށް އެމީހެއްގެ ލޮލުން ކަރުނަ އޮހޮރުވާ މީހާއެވެ.“ [متفق عليه]

އިބްނު ޢައްބާސްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ: ޒުވާނެއް ކަމުގައި މެނުވީ ﷲ ނަބިއްޔަކު ނުފޮނުއްވަތެވެ. އަދި ޒުވާނެއް ކަމުގައި މެނުވީ ޢިލްމުވެރިޔަކަށް ޢިލްމެއް އެ އިލާހު ނުދެއްވަތެވެ. އަދި އެބޭފުޅާ ކިޔަވާ ވިދާޅުވިއެވެ: ’އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އިބްރާހީމް އޭ ކިޔާ ޒުވާނަކު އެ އެއްޗިއްސަށް އައިބު ބަސް ބުނާއަޑު ތިމަންމެންއެހީމުއެވެ.‘ ’މޫސާގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ ޚާދިމު ޒުވާނާއަށް ވިދާޅުވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ!‘ ’ހަމަކަށަވަރުން އެޒުވާނުންނީ އެޒުވާނުންގެ ރައްބަށް އީމާންވި ބަޔެކެވެ.‘ [تفسير ابن أبي حاتم 2350/7]

⊞ ގްރިޑް
قراءة القرآن قبل النوم - ނިދުމުގެ ކުރިން ގުރްއާން ކިޔެވުން
 ފަހަތަށް

1 سورة السجدة

ސަޖިދަ ސޫރަތް

2 سورة الملك

މުލްކު ސޫރަތް

3 سورة الإسراء

އިސްރާ ސޫރަތް

4 سورة الزمر

ޒުމަރު ސޫރަތް

5 المعوذات

އިޚްލާޞް ފަލަގި ނާސް

6 سورة الكافرون

ކާފިރޫން ސޫރަތް

7 آية الكرسي

އާޔަތުލް ކުރްސި

8 آخر آيتين من البقرة

ބަގަރާގެ ފަހު ދެ އާޔަތް

9 سورة الحديد

ޙަދީދު ސޫރަތް

10 سورة الحشر

ޙަޝްރު ސޫރަތް

11 سورة الصف

ޞައްފު ސޫރަތް

12 سورة الجمعة

ޖުމުޢާ ސޫރަތް

13 سورة التغابن

ތަޣާބުން ސޫރަތް

14 سورة الأعلى

އަޢުލާ ސޫރަތް

ހަމަކަށަވަރުން ނަބީ ﷺ، الۤمۤ تَنْزِيلُ (ސަޖިދަ ސޫރަތް) އަދި تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ (މުލްކު ސޫރަތް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވުމަށް ދާންދެން އަވަހާރަފުޅު ނުލައްޕަވައެވެ. [الترمذي 2892]

ނަބީ ﷺ، ޒުމަރު (ސޫރަތް) އަދި بَنِي إِسْرَائِيلَ (އިސްރާ ސޫރަތް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވުމަށް ދާންދެން އަވަހާރަފުޅު ނުލައްޕަވައެވެ. [الترمذي 3405]

ހަމަކަށަވަރުން ނަބިއްޔާ ﷺ ކޮންމެ ރެއަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ދާންމަތިކޮޅުގައި އޮށޯވެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު، އެކަލޭގެފާނުގެ ދެ އަތްޕުޅު އެއްކުރައްވައި، ދެން އެ ދެ އަތްޕުޅަށް ފުމެލެއްވައެވެ. އެއަށްފަހު އެ ދެ އަތްޕުޅަށް قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ، قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ އަދި قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. އެއަށްފަހު އެ ދެ އަތްޕުޅުން އެކަލޭގެފާނަށް ވީވަރަކަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅުގައި ބީއްސަވައެވެ. (އެ ގޮތުން) އެ ދެ އަތްޕުޅުން (ބީއްސަވަން) ފައްޓަވަނީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ބޮލާއި، މޫނުފުޅާއި، ހަށިކޮޅުގެ ކުރިމައްޗާ ވާ ބައެވެ. އެފަދައިން ތިން ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު ހައްދަވައެވެ. [البخاري 5017]

ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިބާ، قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ (ކާފިރޫން ސޫރަތް) ކިޔަވާށެވެ. އެއަށްފަހު އެ ސޫރަތް (ކިޔަވާ) ނިމުމުން ނިދާށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެ ސޫރަތަކީ ޝިރްކުން ބަރީއަވުމެވެ.“ [أبو داود 5055]

ތިބާ ނިދަން އޮށޯންނަ ހިނދު، އާޔަތުލް ކުރްސި ކިޔަވާށެވެ. ﷲގެ ހަޒްރަތުން ތިބާގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިކޮށްދޭނެ (މަލާއިކަތަކު) މެދުނުކެނޑި ވާނެއެވެ. އަދި ތިބާއަށް ހެނދުނުވަންދެން ޝައިތާނު ތިބާއާ ކައިރި ނުވާނެއެވެ. [البخاري 3275]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ބަގަރާ ސޫރަތުގެ ފަހު ދެ އާޔަތް، އެ ދެ އާޔަތް ރޭގަނޑެއްގައި ކިޔަވައިފި މީހަކަށް، އެ ދެ އާޔަތް ފުދޭނެއެވެ.“ [البخاري 4008]

ނަބިއްޔާ ﷺ އަވަހާރަފުޅުލެއްޕެވުމުގެ ކުރިން، މުސައްބަޙާތު (އެބަހީ: އިސްރާ، ޙަދީދު، ޙަޝްރު، ޞައްފު، ޖުމްޢާ، ތަޣާބުން، އަޢުލާ، މި ސޫރަތްތައް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވެއެވެ. އަދި ޙަދީޘް ކުރައްވައެވެ: ހަމަކަށަވަރުން އެ (ސޫރަތްތަކުގައި)، އެއް ހާސް އާޔަތަށް ވުރެ ހެޔޮކަން ބޮޑު އާޔަތެއް ވެއެވެ.“ [الترمذي 5057]


ޙަދީޘްއެމްވީ - ސުންނަތުގެ ތަރުޖަމާ މަންސަ
⊞ ގްރިޑް
القرآن والتفسير - ގުރްއާނާއި ތަފްސީރު
➔ ފަހަތަށް

1 ترجمة حديث أم وي

ޙަދީޘްއެމްވީގެ ތަރުޖަމާ

2 الترجمة الرسمية

ރަސްމީ ތަރުޖަމާ

(ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީސް)

3 ترجمة بكر بي

ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާ

4 تفسير القرآن لجعفر

ޖަޢުފަރުގެ ގުރްއާން ތަފްސީރު*

(އިތުރު ތަފްސީރެއްގެ ތަރުޖަމާ ނިމިފައި، މުރާޖާކުރެވެނީ...)

6 تفسير العشر الأخير

ގުރްއާނުގެ ފަހު ދިހަބައި ކުޅަ އެއްބައިގެ ތަފްސީރު

7 ترجمة التفسير الميسر

ތަފްސީރު އަލްމުޔައްސަރުގެ ތަރުޖަމާ

(ތައްޔާރުވަނީ...)

ترجمة ملنجي حسين ديدي

މަލިންގޭ ޙުސައިންދީދީގެ ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު

(1، 2، 3 އިސްރާއިން އަންކަބޫތަށް، PDF)

التفسير الميسر (النص)

(އަރަބި ނައްސުގެ ލިންކު)

المختصر في التفسير

(ލިންކު)

تفسير السعدي

(ލިންކު)

الميسر في غريب القرآن

(ލިންކު)

إعراب القرآن

(ލިންކު)

الإعراب المرسوم

(ލިންކު)

بطاقات تعريف السور

(ލިންކު)

موسوعة القراءات

(ލިންކު)

مصحف التجويد

ތަޖްވީދު މުސްހަފު

(PDF)

جهود علماء المالديف في ترجمة معاني القرآن الكريم وتفسيره

( ގުރްއާން ތަރުޖަމާކޮށް ތަފްސީރު ކުރުމުގައި ދިވެހި އިލްމުވެރިން ކުރި މަސައްކަތް، އަރަބި PDF)

الروايات التفسيرية في فتح الباري

(ފަތްޙުލް ބާރީގައި ހުރި ތަފްސީރީ ރިވާޔަތްތައް، އަރަބި އީ-ފޮތް ލިންކު)

القرآن في صفحة واحدة

މުޅި ގުރްއާން އެއް ސަފުހާއެއްގައި

(PDF)

مقدمة في أصول التفسير*

ތަފްސީރުގެ އުސޫލުތަކުގެ މުގައްދިމާ

(ނިމެނީ)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ގުރްއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ.
⚠️ މިތާ އަދި އިތުރު ތަރުޖަމާތަކެއް ހުރުމުގެ މާނައަކީ، އޭގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް ރަނގަޅު ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އެ ތަރުޖަމާތަކުގައި މައްސަލަ އުޅެއެވެ. ހާޖަތަށް ޓަކައި އެ އިން ގޮތަށް ގެނެސްފައި ވިޔަސް، އޭގައިވާ ކުށްތަކަކަށް އަހަރުމެން އިގުރާރެއް ނުވަމެވެ. ކުށެއް ވާނީ ހަމަ ކުށަކަށެވެ. ނަމަކުން ޚިދުމަތަކުން އެއެއް ބަދަލެއް ނުވާނެއެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން މި ގުރްއާން އެންމެ ސީދާ މަގަށް މަގުދައްކައެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން ސާލިހު އަމަލުތައް ކުރާ މުއުމިނުންނަށް ބޮޑުވެގެންވާ ދަރުމައެއް ހުރިކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ދެއެވެ.‘ [الإسراء 9]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތުގެ ތެރެއިން، އެބައިމީހުން ކިރު ބޯ ފަދައިން، ގުރްއާން ބޯލާނެ ބަޔަކު ނުކުމެގެން އަންނާނެއެވެ.“ [المعجم الكبير 821]

ސަލަފުންގެ ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ: ގުރްއާނުގައި (ޖެއްސެވޭ) މިސާލުތައް ތިމަންނައަށް އަޑުއިވޭ ހިނދު، ތިމަންނައަށް އެ ފަހުމް ނުވާނަމަ، ތިމަންނަގެ އަމިއްލަ ނަފްސުގެ މައްޗަށް ރޮމެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ތަޢާލާ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެ މިސާލުތައް ތިމަން އިލާހު މީސްތަކުންނަށް ޖައްސަވަމެވެ. އަދި (އިލްމު) ދަންނަ މީހުންނަށް މެނުވީ އެ މިސާލުތަކެއް ނުވިސްނެއެވެ.‘ [تفسير ابن كثير 1/208]

⊞ ގްރިޑް
الحديث والأثر - ޙަދީޘާއި އަޘަރު
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في الأحاديث والآثار

📚 އެއްކުރަމުންދާ ޙަދީޘާއި އަޘަރު

2 موطأ مالك*

މުވައްޠައު މާލިކު

(ނިމެނީ)

3 عمدة الأحكام

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

4 حصن المسلم

🤲🏼 މުސްލިމުންގެ ކިއްލާ

5 الأربعون للآجري*

އާޖުއްރީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

(އެކުލަވާ ނުނިމޭ)

6 أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي

ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

7 أخلاق حملة القرآن للآجري

އާޖުއްރީގެ ޤުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާޤު

8 بلوغ المرام*

ބުލޫޣުލް މަރާމް

(އެކުލަވާލާ ނިމިފަ، މުރާޖާކުރަނީ)

9 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

10 رياض الصالحين*

ރިޔާޟުއްޞާލިޙީން

(އެކުލަވާލަނީ)

تيسير مصطلح الحديث

ޙަދީޘް މުސްޠަލަޙު ފަސޭހަކުރުން

(PDF)

البيقونية*

ބައިގޫނިއްޔާ

(ނިމިފަ، މުރާޖާކުރަނީ)

(މައި 9 ޙަދީޘް ފޮތް ތައްޔާރުވަނީ، ބައިވެރިވުމަށް މެސެޖުކޮށްލާ)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ޙަދީޘްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ. މިހާރު މި ތަރުޖަމާ ކުރަމުން ގެންދާ ޙަދީޘް ފޮތް ނިމުނީމާ، ދެން ތަރުޖަމާ ކުރާނީ ބުޚާރީއާއި މުސްލިމް، އިން ޝާއަ ﷲ. ބާކީ އުޅެނީ ފަސް ސަތޭކައެއްހައި ޙަދީޘް، އެހެންކަމުން ތަރުޖަމާގައި އެހީވާން އެދޭ ނަމަ އަންގާލަދޭށެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަ އެދުންފުޅަކަށް ވާހަކަފުޅެއް ނުދައްކަވައެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނަށް އިއްވަވާ ވަހީއެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ.‘ [النجم 4]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅު އަޑުއަހައި، އެ ރަނގަޅަށް ވިސްނި، ދެން އެ ބަސްފުޅު އަޑުއެހި ގޮތަށް (އެހެން މީހަކަށް) ފޯރުކޮށްދީފި މީހާގެ މޫނު ﷲ އުޖާލާ ކުރައްވާށިއެވެ.“ [حلية الأولياء 105]

އިމާމު އަޙްމަދު [241 ހ.] ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ނަބީ ﷺ ގެ ޙަދީޘްފުޅެއް ރައްދުކޮށްފި މީހާ ވަނީ ހަލާކުގެ ތުންފަތް މަތީގައެވެ. [الإبانة الكبرى 1/260]

⊞ ގްރިޑް
الصفحة الرئسية - މައި ސަފުހާ

⚠️ ހޭލައިގެން سورة آل عمران ގެ ފަހު ދިހަ އާޔަތް ކިޔެވުން

⚠️ ”ހުކުރު ދުވަހު سورة الكهف ކިޔަވައިފި މީހާއަށް، ޖެހިގެން އަންނަ ހުކުރާ ހަމައަށް ނޫރަކުން އަލިކޮށްދެއްވާނެއެވެ.“

⚠️ ނިދުމުގެ ކުރިން ގުރްއާން ކިޔެވުން

1 القرآن والتفسير

📖 ގުރްއާނާއި ތަފްސީރު

2 الحديث والأثر

📘 ޙަދީޘާއި އަޘަރު

3 العقيدة والمنهج

📙 އަގީދާއާއި މަންހަޖު

4 اللغة والكتابة

🌐 ބަހާއި ލިޔުންތެރިކަން

5 أذكار الصباح والمساء

🤲 ހެނދުނާއި ހަވީރުގެ ޒިކުރުތައް

6 محرر النصوص

📝 ޓެކްސްޓު އެޑިޓަރ

7 أكاديمية حديث أم وي

📜 ޙަދީޘްއެމްވީ އެކެޑެމީ

8 المتنوعات

📓 އެހެނިހެން

9 دار فتية الكهف

⛰️ ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

العقيقة والآبار

💧 އަގީގާއާއި ވަޅުހެދުން

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނު ލޯބިފުޅުވާ މީހަކަށް ކަލޭގެފާނަކަށް ތެދުމަގެއް ނުދެއްކެވޭނެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު ﷲ އިރާދަކުރެއްވި މީހަކަށް އެ އިލާހު ތެދުމަގު ދައްކަވައެވެ. އަދި ތެދުމަގު ލިބެނިވި މީހުން އެ އިލާހު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ.‘ [القصص 56]

ރަސޫލު ﷲ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ފަހުން އަންނަ ކޮންމެ ބަޔެއްގެ ތެރެއިންވެސް އެބައިމީހުންގެ އަދުލުވެރިން މި އިލްމު އުފުލާނެއެވެ. ޖާހިލުންގެ ބަދަލު ކުރުންތަކާއި، ބާތިލު ކުރާ މީހުންގެ ދައުވާތަކާއި، ފަހަނައަޅައިދާ މީހުންގެ އޮޅުވާލުންތައް އެބައިމީހުން އެ އިލްމުން ނަފީ ކުރާނެއެވެ.“ [تاريخ دمشق 7/39]

ފުޟައިލު ބިން ޢިޔާޟު [187 ހ.] ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ހިދާޔަތުގެ މަގުތަކަށް ތަބާވާށެވެ. އަދި (އެ މަގުތަކުގައި) ހިނގައި އުޅޭ މީހުންގެ މަދުކަމުން ތިބާއަކަށް ގެއްލުމެއް ނުކުރާނެއެވެ. އަދި މަގުފުރެދުމުގެ މަގުތަކުން ސަމާލުވެ ރައްކާތެރިވާށެވެ. އަދި (އެ މަގުތަކުގައި ގެއްލި) ހަލާކުވެދާ މީހުންގެ ގިނަކަމުން ތިބާ ހެއްލުންތެރި ނުވާށެވެ. [الاعتصام للشاطبي 1/112]

⊞ ގްރިޑް
العقيدة والمنهج - އަގީދާއާއި މަންހަޖު
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في العقائد

📚 އެއްކުރަމުންދާ އަގީދާގެ ފޮތްތައް

2 أصول السنة لأحمد

އަޙްމަދުގެ ސުންނަތުގެ އުސޫލުތައް

(މުރާޖާކުރަނީ)

3 شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

4 عقيدة الرازيين

ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާ

5 كتاب الإيمان لأبي عبيد

އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

6 الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني

ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

7 نواقض الإسلام

އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން

8 ‌‌القواعد الأربع

ހަތަރު ގަވާއިދު

9 الأصول الستة

ހަ އުސޫލު

10 الأصول الثلاثة

ތިން އުސޫލު

11 أحكام تهم المسلم (من العشر الأخير)

މުސްލިމަކަށް މުހިއްމުވާ ހުކުމްތައް

شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

(DFK ތަރުޖަމާ)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެ ކަންކަމަށް އީމާންވެގެން ތިބި ފަދައިން އެބައިމީހުން ވެސް އީމާންވާ ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުންނަށް ތެދުމަގު ލިބިއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެނބުރި ފުރަގަސްދީފި ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުން ދެކޮޅުވެރި ކަމެއްގެ ތެރޭގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން، ﷲ ކަލޭގެފާނު ފުއްދަވާ ދެއްވާނެއެވެ. އަދި އެ އިލާހީ މޮޅަށް އައްސަވާވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ އިލާހެވެ.‘ [البقرة 137]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތް، ހަތްދިހަ ތިން ބަޔަށް ބައިބައިވެގެން ދާނެއެވެ. އެ ހުރިހާ ބަޔެއް ވެސް ވަނީ ނަރަކައިގައެވެ. އެއް ބަޔަކު ފިޔަވައެވެ.” (މީސްތަކުން) ދެންނެވިއެވެ: އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލެެވެ. އެއީ ކޮން ބަޔެއްހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: “އެއީ ތިމަން ކަލޭގެފާނާ އަދި ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ ސަހާބީން މި ތިއްބެވި ގޮތެއްގެ މަތީގައި ތިބި ބަޔެކެވެ.“ [جامع الترمذي 2641]

އިމާމު ބަރްބަހާރީ [329 ހ.] ވިދާޅުވިއެވެ: ތިޔަބައިމީހުން ދަންނާށެވެ. އިސްލާމް ދީނަކީ ސުންނަތެވެ. އަދި ސުންނަތަކީ އިސްލާމް ދީނެވެ. އަދި އެ ދޭތިންކުރެ އެއް ކަމެއް، އަނެއް ކަމަކާ ލައިގެން މެނުވީ ގާއިމު ނުވާހުއްޓެވެ. [شرح السنة للبربهاري 1]

⊞ ގްރިޑް
اللغة والكتابة - ބަހާއި ލިޔުންތެރިކަން
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في المعاجم

📚 އެއްކުރަމުންދާ ރަދީފުތައް

2 مناهج معهد تعليم اللغة العربية

މަދީނާ އަރަބި ފޮތްތައް

3 معجم اللغة الديفهية

ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު (ރަސްމީ)

4 (معجم) الإيقاظ

އަލްއީގާޡް

(އަރަބި ދިވެހި ރަދީފު)

5 Manik’s Concise Etymological Vocabulary

މަނިކުގެ ދިވެހި އިނގިރޭސި ރަދީފު

6 معجم الأسماء

ނަންފޮތް

7 قواعد فصل الكلمات

ލަފުޒު ވަކިކޮށް ލިޔުމުގެ ގަވާއިދު (ދިވެހި)

دي فهرست

ދިފިހުރިސްތު

(ދީނީ ލިޔުންތަކަގެ މައުލޫމާތު PDF)

أصول استخدام النقت في الديفهية

ތާނައިގައި ހުރި ނުކުތާޖެހި އަކުރުތައް ބޭނުންކުރާނެ ހަމަ

قواعد اللغة الديفهية

ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

قواعد كتابة التانا

ތާނަލިޔުމުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

قواعد كتابة الحروف اللاتينية

ލެޓިން އަކުރުން ލިޔުމުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ދިވެހި ލަފްޒުތަކާއި މާނަތައް އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ. އަދި ދިވެހި ބަހުގެ އިތުރުން، އަރަބިންނާއި އިނގިރޭސިން ވެސް ލިބޭނެއެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެފަދައިން އަރަބި ބަހުންވާ، ހުކުމް ކުރުވަނިވި (ފޮތެއް) ގޮތުގައި، ތިމަން އިލާހު އެ (ގުރްއާން) ބާވައިލެއްވީމެވެ. އަދި އިލްމުގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނާ ހަމައަށް އައި ކަންތަކަށް ފަހު، ދެން އެބައިމީހުންގެ ހަވާނަފުސަށް ކަލޭގެފާނު ތަބާވެ ވަޑައިގެންފިނަމަ، ﷲ އާ ދެކޮޅަށް ނަސްރު ދޭނެ ފަރާތަކުވެސް އަދި ރައްކާތެރި ކުރާނެ ފަރާތަކުވެސް ކަލޭގެފާނަކަށް ނުވާނެއެވެ.‘ [الرعد 37]

ޒައިދު ބިން ޘާބިތު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ރަސޫލު ﷲ އަށްޓަކައި، ތިމަންނަ ޔަހޫދީން ލިޔާ ބަސްތައް އުނގެނުމަށް، އެކަލޭގެފާނު ތިމަންނައަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން (އެއްވެސް) ލިޔުމެއްގެ މައްޗަށް ޔަހޫދީންނަށް ތިމަން ކަލޭގެފާނު އިތުބާރެއް ނުކުރައްވަމެވެ.“ (ޒައިދު) ވިދާޅުވިއެވެ: ފަހެ މަހެއްގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ތިމަންނައަށް ވޭތު ނުވަނީސް، އެކަލޭގެފާނަށްޓަކައި ތިމަންނަ އެ ބަސް ދަސްކޮށްފީމެވެ.“ [جامع الترمذي 2715]

ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ތިޔަބައިމީހުން ސުންނަތުގައި ފިގުހުވެރި ވާށެވެ. އަދި އަރަބި ބަހުގައި ވެސް ފިގުހުވެރި ވާށެވެ. އަދި ގުރްއާނުގައިވާ އަރަބި ބަސްތަކުގެ މާނަ ދެނެގަންނާށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެ ގުރްއާން ވަނީ އަރަބި ބަހުންނެވެ. [مصنف ابن أبي شيبة 29914]

⊞ ގްރިޑް
أكاديمية حديث أم وي - ޙަދީޘްއެމްވީ އެކެޑެމީ
➔ ފަހަތަށް

1 مناهج معهد تعليم اللغة العربية

📙 މަދީނާ އަރަބި ފޮތްތައް

2 متون طالب العلم

އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް 📚

3 المواد والمقررات الإضافية

(އިތުރު މާއްދާތަކާއި މުގައްރަރުތައް ތައްޔާރުވަނީ...)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި ﷲ އަށް މެނުވީ އެ އާޔަތްތަކުގެ މާނަ ދެނެވޮޑިގެން ނުވެއެވެ. އަދި އިލްމުގެ (އަހުލުވެރިން ތެރެއިން އަރާހުރި) ސާބިތުކަން ލިބިފައިވާ މީހުންނަށް ވެސް (އެ އާޔަތްތަކުގެ މާނާ އެނގިގެންވެއެވެ.) އަދި އެ މީހުން ބުނެއެވެ: ތިމަންމެން މި ތިބީ އެ އާޔަތްތަކަށް އީމާން ވެގެންނެވެ. ހުރިހާ އާޔަތްތަކެއްވެސް ވަނީ، ތިމަންމެންގެ ރައްބުގެ ހަޒްރަތުންނެވެ.“ [آل عمران 7]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲ މީހަކަށް ހެޔޮ ގޮތް އިރާދަކުރައްވައިފި ނަމަ، އެ އިލާހު އެ މީހަކަށް ދީން ފަހުމްކޮށްދެއްވައެވެ.“ [صحيح البخاري 71]

ބުޚާރީ ވިދާޅުވިއެވެ: އިބްނު ޢައްބާސް ވިދާޅުވިއެވެ: ”’ތިޔަބައިމީހުން ރައްބާނީން ކަމުގައި ވާށެވެ.‘ (މި އާޔަތުގެ) މާނައީ، ހިލްމުވެރި ފިގްހުވެރިން (ކަމުގައި ވާށެވެ.) އަދި ބުނެވުނެވެ: ރައްބާނީއަކީ، އިލްމުގެ ބޮޑެތި ކަންކަމުގެ ކުރިން، އޭގެ ކުދި ކަންކަމުން މީސްތަކުން ތަރުބިއްޔަތުކުރާ މީހާއެވެ.“ [صحيح البخاري، باب ‌‌10 العلم قبل القول والعمل]

⊞ ގްރިޑް
متون طالب العلم - އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް
➔ ފަހަތަށް

المستوى الأول:

ފުރަތަމަ ފިޔަވަހި:

1 نواقض الإسلام

އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން

2 ‌‌القواعد الأربع

ހަތަރު ގަވާއިދު

3 الأصول الثلاثة

ތިން އުސޫލު

4 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

المستوى الخامس:

ފަސްވަނަ ފިޔަވަހި:

1 بلوغ المرام

ބުލޫޣުލް މަރާމް

المتون الإضافية:

އިތުރު މަތުނުތައް:

1 عمدة الأحكام

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

2 الأصول الستة

ހަ އުސޫލު

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އީމާންވި މީހުންނާއި އިލްމު ދެވިގެންވާ މީހުން، ﷲ ދަރަޖަތަކަކަށް އުފުއްލަވައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ކަންތައް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ.‘ [المجادلة 11]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި އިލްމު ހޯދުމަށް ޓަކައި މަގަކުން ހިނގައިފި މީހަކަށް، އެ ކަމުގެ ސަބަބުން ސުވަރުގެއަށް ދާނެ މަގެއް ﷲ އޭނާއަށް ފަސޭހަ ކޮށްދެއްވާނެއެވެ.“ [صحيح مسلم 2699a]

އިމާމު ޝާފިޢީ [204 ހ.] (ޅެންބައިތެއްގައި) ވިދާޅުވިކަމަށް އައިސްފައިވެއެވެ: (އަހަރެންގެ ޝައިޚު) ވަކީޢު ގާތު، އަހަރެންގެ ހިތުދަސް ކުރުމުގެ ބާރު ދެރަކަމުގެ ޝަކުވާ ދެންނެވީމެވެ. ފަހެ ފާފަތައް ދޫކުރުމަށް އެކަލޭގެފާނު އަހަރެންނަށް އިރުޝާދު ދެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ: ހަމަކަށަވަރުން އިލްމަކީ ފަޟްލެއްކަން ދަންނާށެވެ. އަދި ﷲ ގެ ފަޟްލު، (ނުކިޔަމަންތެރި) ފާފަވެރިއަކަށް ދެއްވިގެން ނުވެއެވެ. [الداء والدواء 52]

⊞ ގްރިޑް
المتنوعات - އެހެނިހެން
➔ ފަހަތަށް

1 إرسال الملاحظات والآراء

✉️ ކުށެއް/ހިޔާލެއް ހުށަހެޅުމަށް

2 ساعدنا في الترجمة

✋ ތަރުޖަމާގައި އެހީވެދިނުމަށް

3 الأسئلة المتكررة

❓ތަކުރާރުކޮށް ކުރެވޭ ސުވާލުތައް

4 مقارنة التغييرات

🆚 ތަފާތު އަޅާކިޔުން

5 الكناشة

✍️ ނޯޓުފޮތް

6 تحميلات

📥 ޑައުންލޯޑުތައް

7 العمرة والسفر

🕋 އުމްރާއާއި ދަތުރު ✈️

8 معلومات عن المدينة

🕌 މަދީނާގެ މައުލޫމާތު

9 خطبة الحاجة

📜 ޚުޠުބަތުލް ޙާޖާ

10 المواقع الإحتياطية

💾 ބެކްއަޕް ސައިޓުތައް

11 المساعدون

🤝 އެހީތެރިން

12 كيفية استخدام

📒 ޙަދީޘްއެމްވީ ބޭނުންކުރާ ގޮތް

13 مصادر الأدوات

🔧 ހަދަން ބޭނުންކުރި ތަކެތި

14 سياسة الخصوصية

🔒 ޕްރައިވެސީ ޕޮލިސީ

15 رخصة البرمجية

📄 ލައިސެންސް

16 روابط أخرى

🔗 އެހެނިހެން ލިންކުތައް

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫ ކުރާށެވެ. އަދި ސަޖިދަ ކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރި ރައްބަށް އަޅުކަން ކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ހެޔޮ ކަންތައް ކުރާށެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން ދިންނަވައި ކާމިޔާބުވޭތޯއެވެ.‘ [الحج 77]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު އޭނާގެ އަޚާއަށް މަންފާ ކޮށްދެވެން ހުރި ނަމަ، ފަހެ އޭނާ އެކަން ކުރާށެވެ.“ [صحيح مسلم 2199]

އިމާމު މާލިކު [179 ހ.]، އިމާމު ޝާފިޢީއަށް ވަސިއްޔަތްކުރެއްވި ކަމުގައި ވެއެވެ: ރަށްފުށުގައި ދިރިނޫޅޭށެވެ. އެ ހިނދު ތިބާގެ އިލްމު ގެއްލެނިވެގެން ހިނގައިދާނެއެވެ. އަދި ދިރުހަމް ހޯދަން މަސައްކަތް ކުރާށެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ބޭނުން ޖެހިފައިވާ މީހަކަށް ނުވާށެވެ. އަދި ޖާހު ހުރި މީހަކު އެހީތެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ނަގާށެވެ. އެއީ އާންމު މީސްތަކުން ތިބާ ކުޑައިމީސް ނުކުރުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ވެރިއެއްގެ ގާތުގައި ތިބާ ދަންނަ މީހަކުވާ ހާލު މެނުވީ، އޭނާގެ ގާތަށް ތިބާ ނުވަންނާށެވެ. އަދި ބޮޑު މީހަކާއެކު ތިބާ އިށީންނަ ނަމަ، އޭނާއާ ތިބާއާ މެދުގައި ހުސް ޖާގައެއް ބަހައްޓާށެވެ. އެއީ ތިބާއަށް ވުރެ ގާތް މީހަކު އޭނާ ގާތަށް އައުމުން، އޭނާ އެ މީހާ ގާތްކޮށް، ތިބާ ދުރުކޮށްގެން، ދެން ތިބާގެ ހިތުގައި އެއްޗެއް ހީވިޔަ ނުދިނުމަށް ޓަކައެވެ. [شرح الخرشي 1/35]

⊞ ގްރިޑް
تحميلات - ޑައުންލޯޑުތައް
➔ ފަހަތަށް

1 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

(ކުރީގެ)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން އުޑުތަކާއި، ބިމުގައި ވާހާ ތަކެއްޗެއް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ޚިދުމަތްތެރި ކުރެއްވިކަން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭހެއްޔެވެ؟ އަދި އެ އިލާހުގެ ނިއުމަތްތައް ފާޅުވެގެންވާ ގޮތުގައްޔާއި، ފޮރުވިގެންވާ ގޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފުރިހަމަކޮށްދެއްވިއެވެ. އަދި އެއްވެސް އިލްމަކާ ނުލާ، ނުވަތަ ތެދުމަގަކާ ނުލާ، ނުވަތަ އަލިކަން ދެނިވި ފޮތަކާ ނުލާ، ﷲ އާމެދު ޖަދަލުކުރާ ބަޔަކު، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ވެއެވެ.‘ [لقمان 164]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް އިލްމު ހޯދާ ބަޔަކު އަންނާނެއެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެބައިމީހުން ފެނިއްޖެ ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުންނަށް ބުނާށެވެ: މަރުހަބާއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ﷺ ގެ ވަސިއްޔަތައިގެން މަރުހަބާއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އުނގަންނައިދޭށެވެ.“ [سنن ابن ماجه 247]

ޢަބްދު ﷲ ބިން އަލްމުބާރު [181 ހ.] އަށް ދެންނެވުނެވެ: އޭ އަބޫ ޢަބްދުއްރަޙްމާނެވެ. ގޭގައި އެކަނި އިނުން ގިނަކުރަނީހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ: ތިމަންނަ ވަނީ އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. ތިމަންނަ ވަނީ ނަބީ ﷺ އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ސަހާބީންގެ ތެރޭގައެވެ. އެބަހީ: ފޮތް ބަލާ (ކިޔާ ހެދުމުގައެވެ.) [الجامع لأخلاق الراوي وآداب السامع 1752]

⊞ ގްރިޑް
دار فتية الكهف - ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި
➔ ފަހަތަށް

1 شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

2 كتاب الإيمان لأبي عبيد

އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

5 أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي

ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

6 أخلاق حملة القرآن للآجري

އާޖުއްރީގެ ގުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާގު

7 الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني

ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

دَارُ فِتْيَةِ الكَهْف | ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ މަޤްޞަދަކީ: އެންމެ މާތްވެގެންވާ ޤަރްނުތަކުގެ ބޭކަލުންނާއި އެބޭކަލުންގެ މަގަށް ތަބަޢަވި ސުންނަތް ޖަމާޢަތުގެ އިމާމުންގެ މަންހަޖު ބަޔާންކޮށްދީ އެބޭކަލުންގެ ފޮތްތަކާއި އަޘަރުތައް ފެތުރުމެވެ.

ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ: ’އެ ޒުވާނުން، އެ ހޮހަޅަޔަށް ވަންހިނދު، ހަނދުމަކުރާށެވެ! ފަހެ އެ ޒުވާނުން ދެންނެވިއެވެ: އަޅަމެންގެ ރައްބެވެ! އިބަ އިލާހުގެ ހަޒްރަތުން އަޅަމެންނަށް ރަހުމަތެއް ދެއްވާނދޭވެ! އަދި އަޅަމެންގެ ކަންތަކަށް ސީދާގޮތެއް އަޅަމެންނަށް ފަހިކޮށްދެއްވާނދޭވެ!‘ [الكهف 10]

ނަބިއްޔު ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲގެ ޢަރުޝީގެ ހިޔާވަހިކަން މެނުވީ އެހެން ހިޔަލެއްނުވާ ދުވަހު ހަތްމީހަކަށް އެއިލާހުގެ ޢަރުޝިކޮޅުގެ ހިޔާދެއްވާ ހުއްޓެވެ. އެއީ ޢަދުލުވެރި ވެރިމީހާޔާއި، ﷲއަށް އަޅުކަން ކުރުމުގައި ދެމިހުންނަ ޒުވާނާއާއި، މިސްކިތާއި އެމީހެއްގެ ހިތްގުޅުވާފައިވާ މީހާއާއި، ﷲއަށްޓަކައި ލޯބިވެ އަދި ﷲއަށްޓަކައި ވަކިވާ ދެމީހުންނާއި އަދި ދަރަޖައާއި ރީތިކަންހުރި އަންހެނަކު އޭނާގެ ނަފުސު ހުއްދަނޫންގޮތުގައި ބޭނުންކުރުމަށް ދަޢުވަތު ދިނުމުން ﷲ ދެކި ބިރުވެތިވަމޭ ބުނަމުން އެކަމުން ދުރުވާ މީހާއާއި، ކަނާތުން ދޭ ޞަދަޤާތް ވާތަށްވެސް ނޭނގޭހާ ސިއްރުން ޞަދަޤާތްކުރާ މީހާޔާ އަދި އެކަނިހުރެ ﷲ ހަނދުމަކޮށް އެމީހެއްގެ ލޮލުން ކަރުނަ އޮހޮރުވާ މީހާއެވެ.“ [متفق عليه]

އިބްނު ޢައްބާސްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ: ޒުވާނެއް ކަމުގައި މެނުވީ ﷲ ނަބިއްޔަކު ނުފޮނުއްވަތެވެ. އަދި ޒުވާނެއް ކަމުގައި މެނުވީ ޢިލްމުވެރިޔަކަށް ޢިލްމެއް އެ އިލާހު ނުދެއްވަތެވެ. އަދި އެބޭފުޅާ ކިޔަވާ ވިދާޅުވިއެވެ: ’އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އިބްރާހީމް އޭ ކިޔާ ޒުވާނަކު އެ އެއްޗިއްސަށް އައިބު ބަސް ބުނާއަޑު ތިމަންމެންއެހީމުއެވެ.‘ ’މޫސާގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ ޚާދިމު ޒުވާނާއަށް ވިދާޅުވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ!‘ ’ހަމަކަށަވަރުން އެޒުވާނުންނީ އެޒުވާނުންގެ ރައްބަށް އީމާންވި ބަޔެކެވެ.‘ [تفسير ابن أبي حاتم 2350/7]

⊞ ގްރިޑް
قراءة القرآن قبل النوم - ނިދުމުގެ ކުރިން ގުރްއާން ކިޔެވުން
 ފަހަތަށް

1 سورة السجدة

ސަޖިދަ ސޫރަތް

2 سورة الملك

މުލްކު ސޫރަތް

3 سورة الإسراء

އިސްރާ ސޫރަތް

4 سورة الزمر

ޒުމަރު ސޫރަތް

5 المعوذات

އިޚްލާޞް ފަލަގި ނާސް

6 سورة الكافرون

ކާފިރޫން ސޫރަތް

7 آية الكرسي

އާޔަތުލް ކުރްސި

8 آخر آيتين من البقرة

ބަގަރާގެ ފަހު ދެ އާޔަތް

9 سورة الحديد

ޙަދީދު ސޫރަތް

10 سورة الحشر

ޙަޝްރު ސޫރަތް

11 سورة الصف

ޞައްފު ސޫރަތް

12 سورة الجمعة

ޖުމުޢާ ސޫރަތް

13 سورة التغابن

ތަޣާބުން ސޫރަތް

14 سورة الأعلى

އަޢުލާ ސޫރަތް

ހަމަކަށަވަރުން ނަބީ ﷺ، الۤمۤ تَنْزِيلُ (ސަޖިދަ ސޫރަތް) އަދި تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ (މުލްކު ސޫރަތް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވުމަށް ދާންދެން އަވަހާރަފުޅު ނުލައްޕަވައެވެ. [الترمذي 2892]

ނަބީ ﷺ، ޒުމަރު (ސޫރަތް) އަދި بَنِي إِسْرَائِيلَ (އިސްރާ ސޫރަތް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވުމަށް ދާންދެން އަވަހާރަފުޅު ނުލައްޕަވައެވެ. [الترمذي 3405]

ހަމަކަށަވަރުން ނަބިއްޔާ ﷺ ކޮންމެ ރެއަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ދާންމަތިކޮޅުގައި އޮށޯވެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު، އެކަލޭގެފާނުގެ ދެ އަތްޕުޅު އެއްކުރައްވައި، ދެން އެ ދެ އަތްޕުޅަށް ފުމެލެއްވައެވެ. އެއަށްފަހު އެ ދެ އަތްޕުޅަށް قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ، قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ އަދި قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. އެއަށްފަހު އެ ދެ އަތްޕުޅުން އެކަލޭގެފާނަށް ވީވަރަކަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅުގައި ބީއްސަވައެވެ. (އެ ގޮތުން) އެ ދެ އަތްޕުޅުން (ބީއްސަވަން) ފައްޓަވަނީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ބޮލާއި، މޫނުފުޅާއި، ހަށިކޮޅުގެ ކުރިމައްޗާ ވާ ބައެވެ. އެފަދައިން ތިން ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު ހައްދަވައެވެ. [البخاري 5017]

ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިބާ، قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ (ކާފިރޫން ސޫރަތް) ކިޔަވާށެވެ. އެއަށްފަހު އެ ސޫރަތް (ކިޔަވާ) ނިމުމުން ނިދާށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެ ސޫރަތަކީ ޝިރްކުން ބަރީއަވުމެވެ.“ [أبو داود 5055]

ތިބާ ނިދަން އޮށޯންނަ ހިނދު، އާޔަތުލް ކުރްސި ކިޔަވާށެވެ. ﷲގެ ހަޒްރަތުން ތިބާގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިކޮށްދޭނެ (މަލާއިކަތަކު) މެދުނުކެނޑި ވާނެއެވެ. އަދި ތިބާއަށް ހެނދުނުވަންދެން ޝައިތާނު ތިބާއާ ކައިރި ނުވާނެއެވެ. [البخاري 3275]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ބަގަރާ ސޫރަތުގެ ފަހު ދެ އާޔަތް، އެ ދެ އާޔަތް ރޭގަނޑެއްގައި ކިޔަވައިފި މީހަކަށް، އެ ދެ އާޔަތް ފުދޭނެއެވެ.“ [البخاري 4008]

ނަބިއްޔާ ﷺ އަވަހާރަފުޅުލެއްޕެވުމުގެ ކުރިން، މުސައްބަޙާތު (އެބަހީ: އިސްރާ، ޙަދީދު، ޙަޝްރު، ޞައްފު، ޖުމްޢާ، ތަޣާބުން، އަޢުލާ، މި ސޫރަތްތައް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވެއެވެ. އަދި ޙަދީޘް ކުރައްވައެވެ: ހަމަކަށަވަރުން އެ (ސޫރަތްތަކުގައި)، އެއް ހާސް އާޔަތަށް ވުރެ ހެޔޮކަން ބޮޑު އާޔަތެއް ވެއެވެ.“ [الترمذي 5057]


\ No newline at end of file + `),document.querySelector("#morningQuranReminder").style.display="flex",document.querySelectorAll(".alertContainer").forEach(function(e){e.style.display="flex"})}
\ No newline at end of file diff --git a/books-uc/akhbaruShuyukh.html b/books-uc/akhbaruShuyukh.html index ffab0751d..0f4a7ded7 100644 --- a/books-uc/akhbaruShuyukh.html +++ b/books-uc/akhbaruShuyukh.html @@ -1,11 +1,25 @@ + أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي – ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ + އަޚްލާގު + + + + - أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي – ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ - އަޚްލާގު - ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަ ], }); + + + diff --git a/books-uc/akhlaqHamalathilQuran.html b/books-uc/akhlaqHamalathilQuran.html index 02e2effc0..84605f6f1 100644 --- a/books-uc/akhlaqHamalathilQuran.html +++ b/books-uc/akhlaqHamalathilQuran.html @@ -1,10 +1,37 @@ + + + أخلاق حملة القرآن للآجري – އާޖުއްރީގެ ގުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާގު + + ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަ ], }); + + + diff --git a/books-uc/allAqida.html b/books-uc/allAqida.html index 7c77d7f99..0b0d13a34 100644 --- a/books-uc/allAqida.html +++ b/books-uc/allAqida.html @@ -1,6 +1,20 @@ + + + الجامع في العقائد – އެއްކުރަމުންދާ އަގީދާގެ ފޮތްތައް + + + diff --git a/books-uc/allAthar.html b/books-uc/allAthar.html index f5619c2c6..9c7ef4bab 100644 --- a/books-uc/allAthar.html +++ b/books-uc/allAthar.html @@ -1,6 +1,20 @@ + + + الجامع في الأحاديث والآثار – އެއްކުރަމުންދާ ޙަދީޘާއި އަޘަރު* + + + diff --git a/books-uc/aqidahNawawi.html b/books-uc/aqidahNawawi.html index 618b5f0d1..98bd13969 100644 --- a/books-uc/aqidahNawawi.html +++ b/books-uc/aqidahNawawi.html @@ -1,6 +1,20 @@ + + + —  روابط  — } }); + + + diff --git a/books-uc/aqidatuRaziyain.html b/books-uc/aqidatuRaziyain.html index f101f9d7a..f55d0dd59 100644 --- a/books-uc/aqidatuRaziyain.html +++ b/books-uc/aqidatuRaziyain.html @@ -1,8 +1,22 @@ + + عقيدة الرازيين – ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާ* + المقدمة ], }); + + + diff --git a/books-uc/arbaoonAajurry.html b/books-uc/arbaoonAajurry.html index db4554915..73416df50 100644 --- a/books-uc/arbaoonAajurry.html +++ b/books-uc/arbaoonAajurry.html @@ -1,6 +1,20 @@ + + + الأربعون حديثا للآجري – އާޖުއްރީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް* ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަ ], }); + + + diff --git a/books-uc/arbaoonNawawi.html b/books-uc/arbaoonNawawi.html index 225e9e89d..487ca2d39 100644 --- a/books-uc/arbaoonNawawi.html +++ b/books-uc/arbaoonNawawi.html @@ -11,6 +11,21 @@ rel="canonical" href="https://hadithmv.github.io/books/arbaoonNawawi.html" /> --> + + + + الأربعون النووية – ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް الخاتمة }); + + +

اسم الكتاب: أخبار الشيوخ وأخلاقهم - لأحمد بن محمد بن الحجاج، أبو بكر المَرُّوْذِيُّ (ت ٢٧٥ هـ)
تحقيق: عامر حسن صبري | الناشر: دار البشائر الإسلامية، بيروت | الطبعة الأولى ١٤٢٦ هـ - ٢٠٠٥ م.
(ملاحظة: نقل المحقق كلام بعض المنحرفين الضُّلال في مقدمته وبعض حواشيه فلينتبه وليحذر، وعموماً فالحواشي ليس فيها كبير شيء والله المستعان)

ފޮތުގެ ނަން: ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެބޭކަލުންގެ އަޚްލާޤު | ލިޔުނީ: އަބޫ ބަކުރު އަޙްމަދު ބްނު މުޙައްމަދު އަލްމައްރޫޛީ (275 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢާމިރު ޙަސަން ޞަބްރީ | ދާރުލް ބަޝާއިރުލް އިސްލާމިއްޔާ | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1426 ހ. - 2005 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

شرح كتاب أخبار الشيوخ وأخلاقهم للحافظ المروذي އޯޑިޔޯ

نبذة عن الكتاب ޕީޑީއެފް

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

من سلسلة الرسائل العلمية لدار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން

7


أخبار الشيوخ وأخلاقهم

للإمام أبي بكر أحمد بن محمد بن الحجاج المروذي

المتوفى سنة ٢٧٥ هـ


ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

އަލް އިމާމް އަބޫ ބަކުރު އަޙްމަދު ބްނު މުޙައްމަދު އަލްމައްރޫޛީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (275 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ

މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ރަމަޟާން 1443ހ / އެޕްރީލް 2022މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

ފޮތުގެ ތަޢާރަފެއް

الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى آله وأصحابه ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين. أما بعد:

މިފޮތަކީ އިމާމް އަބޫބަކުރު އަލްމައްރޫޛީ އުއްމަތުގެ ސަލަފުވެރި އިމާމުންގެ ބޭކަލުންގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާފައިވާ އެބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ޢަމަލުތައް ހިމެނޭ ޚަބަރުތަކެކެވެ. އެބޭކަލުންނަށްޓަކައި އުއްމަތް ފަޚުރުވެރިވާ، އަދި އެބޭކަލުންގެ އިމާމަތުކަމަށް އުއްމަތް އިއްތިފާޤުވާ، އަދި ދީނުގެ ޢިލްމު ނަޤުލުކުރެއްވި، ސުފްޔާނުއް ޘައުރީ، ސުފްޔާނު ބްނު ޢުޔައިނާ، ވަކީޢު ބްނުލް ޖައްރާޙު، އިސްޙާޤު ބްނު ރާހަވައިހި، އައްޔޫބު އައްސަޚްތިޔާނީ، ޢަބްދު ﷲ ބްނުލް މުބާރަކު، އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލު، ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބްނު މަހްދީފަދަ އެތަކެއް ބޭކަލުންގެ ޚަބަރުތަކުން ކޯވަރެކެވެ.

މިފޮތުގައި ސަމާލުކަން ދެވިފައިވާ މައިގަނޑު މައުޟޫޢަކީ ވެރިންނާއި، އަމީރުންނާއި، ސުލްޠާނުންގެ ގާތަށް ވަނުމާއި، ޤާޟީކަމާއި ވެރިކަމުގެ ކަންކަމަށް ޙަވާލުވުމާއިމެދު ސަލަފުން ވިދާޅުވެފައިވާ ބަސްފުޅުތަކާއި ޢަމަލުފުޅުތަކެވެ. އަދި އެފަދަ މަޤާމުތަކުގެ އަހުލުވެރިންނާއިމެދު އެބޭކަލުން މުޢާމަލާތްކުރެއްވި ގޮތެވެ. އެބޭކަލުންގެ ވަރަޢަވެރިކަމާއި ތަޤުވާވެރިކަމާއި، އަދި ޢިލްމަށް ޢަމަލުކުރުމުގައި ޙަޔާތުން ޞަފްޙާތަކެކެވެ. މުސްލިމް ވެރިންނާ ދެކޮޅަށް ނުނިކުތުމަކީ އަހްލުއްސުންނާގެ އަޞްލެއްކަމުގައިވާ ފަދައިން، ވެރިންނާއި ގާތްނުވެ އެކުނުވެ، އެމީހުންނާ ދުރުވުމަކީވެސް ސަލަފުންގެ މަންހަޖެއްކަން ބަޔާންކުރައްވާ 50 އަށްވުރެ ގިނަ ސަލަފުންގެ އިމާމުވެރި ބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ޢަމަލުފުޅުތައް މުއައްލިފު ގެންނެވިއެވެ.

އޭގެ އިތުރުން ޤާޟީކަމާއި ވެރިކަމުގެ ކަންކަމާއި ޙަވާލުވުމާއި، ދެއްކުންތެރިކަމާއި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި ގުޅޭ ޚަބަރުތަކާއި، ވެރިންނާއި ގާތްނުވެ ލިބުނު މަދު މިންވަރުން ފުއްދާލާ ޒުހްދުވެރިވުމަށް ބާރުއަޅާ ޚަބަރުތަކާއި، އަދި އެއާއިއެކު ފޮތުގައި ގެނެވުނު ބައެއް އިމާމުންގެ މާތްކަމާއި ހެޔޮކަމާއި ގުޅޭ އަޘަރުތައް ގެންނެވިއެވެ.

މިފޮތް ކިޔަމުންދާއިރު ތަޞައްވަރުކޮށްލާ ވިސްނާލަންވީކަމަކީ މިއީ މީގެ 12 ވަރަކަށް ޤަރުނުގެ ކުރީގެ ވާހަކަތަކެއްކަމެވެ. އިސްލާމްދީނުގެ ކުރީކޮޅާއި، އެދީނުގެ ޢިއްޒަތާއި، އާރޯތާނަކަމާއި ކައިރިވެގެންވާ ދުވަސްވަރެއްގައިކަމެވެ. ވެރިންނާއި އަމީރުން ޖުމްލަކޮށް ދީނަށް ޤަދަރުކޮށް މަތިކޮށް، ދީނުގެ ޢިލްމުވެރިންނަށް ކަމޭހިތާ، ޖުމްލަގޮތެއްގައި އިސްލާމީ ޝަރީޢަތް ޤާއިމްކޮށް، ޖިހާދު ޤާއިމުކުރަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރެއްގައިކަމެވެ. އެއާއިއެކު ޢާއްމުކޮށް ވެރިންގެ ކިބައިން ފާޅުވާ އަނިޔާވެރިކަމާއި، އިސްރާފުކުރުމާއި، ދުނިޔޭގެ ޒީނަތަށް ހެއްލިގެންދިޔުންފަދަ ކަންކަން ފާޅުވުމުންނެވެ. ދެން އެއާއިއެކު އަޅާކިޔާލަންވީ އޭގެ އެތައް ޤަރުނެއްފަހުން އަހަރުމެންގެ މިޒަމާނުގެ ޙާލަތެވެ. އެބޭކަލުންނާއި މިޒަމާން ބައްދަލުވިނަމަ ޢަމަލުކޮށް ވިދާޅުވާނޭ ބަސްފުޅެވެ. އިސްލާމީ ޝަރީޢަތަށް ގޮންޖަހާ، ދީނުގެ ޝިޢާރުތައް ނަގައިލާ، މުންކަރާތްތައް ހުއްދަކުރެވި، ދީނަށް ފުރައްސާރަކުރެވި، ޑިމޮކްރަސީއާއި ޢަލްމާނިއްޔަތުފަދަ ކުފުރުގެ ނިޒާމުތަކުގެ މައްޗަށް ޤާއިމުވެ ވަކިހިތްޕާލައިގެންވާ މިދުވަސްވަރުގައި އަދި ކަންތައް ހުންނާނޭ ގޮތާއިމެދުގައިއެވެ. އަދި ޢިލްމަށް ދަޢުވާކުރާ އެތައް ބަޔަކު، އަހަރުމެން ތަބަޢަވުމަށް އަމުރުވެރިވެގެންވާ ނަމޫނާވެރި ސަލަފުންގެ ބޭކަލުންގެ މަންހަޖާއި، ބަސްފުޅުތައް ބޮލާލައި ޖަހާ، އަމިއްލަ ނަފްސުތަކަށް އަމާންވެ، ކެހިވެރިކަމުގައި ޖެހިގެންވާތަނެވެ. ދީން ބީރައްޓެހިވެގެންވާ މިންވަރެވެ.

އިމާމް އަލްއާޖުއްރީ ވިދާޅުވިއެވެ:

(أَغْرَبُ الْغُرَبَاء فِي وَقْتِنَا هَذَا مَنْ أَخَذَ بِالسُّنَنِ وَصَبَرَ عَلَيْهَا ، وَحَذِرَ الْبِدَعَ وَصَبَرَ عَنْهَا، وَاتّبَعَ ‌آثَارَ ‌مَنْ ‌سَلَفَ مِنْ أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ ، وَعَرَفَ زَمَانَهُ وَشِدَّةَ فَسَادِهِ وَفَسَادَ أَهْلِهِ)⁽¹⁾

_________

⁽¹⁾ [الغرباء للآجري: 1/ 78]

މާނައީ: "އަހަރުމެން މިތިބަ ވަޤުތުގައި ބީރައްޓެހިންގެ ތެރެއިންވެސް އެންމެ ބީރައްޓެހިކަން ގަދަވެގެންވާ ބަޔަކީ ސުންނަތްތަކުގައި ހިފައި، އޭގެ މަތީގައި ކެތްތެރިވެ، އަދި ބިދުޢަތަކުން ދުރުވެ އެކަމުގެ މައްޗަށް ކެތްތެރިވެ، އަދި މުސްލިމުންގެ އިމާމުންގެ ތެރެއިން އިސްވެދިޔަ ސަލަފުންގެ ބޭކަލުންގެ އަޘަރުތަކަށް ތަބަޢަވެ، އަދި އެމީހާ އެހުރި ޒަމާނާއި އެޒަމާނުގެ ފަސާދައާއި އޭގެ އަހުލުވެރިން ފަސާދަވެފައިވާވަރުގެ ބޮޑުކަން ދެނެގަނެއްޖެ މީހެކެވެ."

އަހަރުމެން މިފޮތް ތަރުޖަމާކުރުމުގައި އަޞްލަކަށް ބެލީ ދާރުލް ބަޝާއިރުލް އިސްލާމިއްޔާއިން ނެރެފައިވާ ޗާޕަށެވެ. ފޮތުގައިވާ ގިނަ ރިވާޔަތްތަކަކީ މަޤުޠޫޢު އަދި މައުޤޫފު ރިވާޔަތްތަކެއް ކަމުގައިވާތީ އަދި ސަލަފުންގެ ބޭކަލުން ހަރުކަށިވުމެއްނެތި ރިވާކުރައްވާ ޢަމަލުކުރެވޭ ބަސްފުޅުތަކެއްކަމަށް ވާތީވެ އެގޮތަށް އެބަސްފުޅުތައްވާނެއެވެ. އަދި މަރްފޫޢުކޮށް ރަސޫލާ ﷺ އަށް ނިސްބަތްވެގެންވާ ޙަދީޘެއްނަމަ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވާ ބަސްފުޅުތަކުން ސަނަދާއިމެދު ޙުކުމް ބަޔާންކުރީމެވެ. އެހީތެރިކަމާއި ވާތްގަށްއެދި، އަދި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި ޤަބޫލުކުރެއްވުން އެދެނީ ﷲ تَبَارَكَ وَتَعَالَى ގެ ޙަޟްރަތުންނެވެ.

މުއައްލިފުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

އެއީ އިމާމު އަޙްމަދުގެ އެންމެ އަރިސް އެކުވެރިޔާ އަދި ދަރިވަރުކަމުގައިވާ: އަބޫބަކުރު އަޙްމަދު ބްނު މުޙައްމަދު ބްނުލް ޙައްޖާޖު އަލްމައްރޫޛީ އެވެ.

އަލްމައްރޫޛީ ކިޔުނީ: ޚުރާސާނުގެ ރަށެއްކަމުގައިވާ 'މަރޫ އައްރޫޛު' އަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ. އެކަލޭގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 200 ހިސާބުގައިއެވެ.

އެބޭކަލުންގެ އަރިހުން އަލްމައްރޫޛީ ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރެއްވި ޝެއިޚުންގެ ޢަދަދު ގިނަވެގެންވެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި: އިމާމް އަޙްމަދުއާއި، ހާރޫނު ބްނު މަޢުރޫފު، ޢުޘްމާނު ބްނު އަބީ ޝައިބާ، ޢުބައިދު ﷲ އަލްޤަވާރީރީ رَحِمَهُمُ اللَّهُ ހިމެނެއެވެ. މިފޮތުގައި އެކަނިވެސް އަލްމައްރޫޛީ 80 އަށްވުރެ ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުން ރިވާކުރެއްވިއެވެ.

އަލްޚަޠީބުލް ބަޣުދާދީ ވިދާޅުވިއެވެ:

(وهو ‌المقدم ‌من ‌أصحاب أَحْمَد لورعه وفضله، وكَانَ أَحْمَد يأنس بِهِ وينبسط إليه، وهو الذي تولى إغماضه لما مات وغسله، وقد روى عنه مسائل كثيرة) ⁽²⁾

_________

⁽²⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "އެކަލޭގެފާނަކީ އިމާމް އަޙްމަދުގެ އަޞްޙާބުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ކުރިއަށްނެރެވޭ ކަލޭގެފާނެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ވަރަޢަވެރިކަމާއި، މާތްކަމަށްޓަކައިއެވެ. އަދި އަޙްމަދު، އެކަލޭގެފާނާއި ވަރަށް ވާހަކަދައްކަވާ މުނިފޫހިފިއްލުވައެވެ. އަދި އިމާމް އަޙްމަދު އަވަހާރަވުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ދެލޯފުޅު ލައްޕަވާ، އަދި ހިނެއުއްވީވެސް އެކަލޭގެފާނެވެ. އަދި ގިނަ މައްސަލަތަކެއް އިމާމް އަޙްމަދުގެ އަރިހުން އެކަލޭގެފާނު ރިވާކުރެއްވިއެވެ."

އިސްޙާޤު ބްނު ދާވޫދު ވިދާޅުވިއެވެ:

(لا أعلم أحدا أقوم بأمر الإسلام من أَبِي بكر المروذي.) ⁽³⁾

_________

⁽³⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "އިސްލާމްދީނުގެ އަމުރު ޤާއިމްކުރުމުގައި އަބޫބަކުރު އަލްމައްރޫޛީއަށްވުރެ ވަރުގަދަ ބޭކަލެއް އަހުރެންނަށް ނޭނގެއެވެ."

އަބޫބަކުރު ބްނު ޞަދަޤާ ވިދާޅުވިއެވެ:

(مَا عَلِمْتُ أَحَداً أَذَبَّ عَنْ دِيْنِ اللهِ مِنَ المَرُّوْذِيِّ.) ⁽⁴⁾

_________

⁽⁴⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "ﷲ ގެ ދީން ދިފާޢުކުރެއްވުމުގައި އަލްމައްރޫޛީއަށްވުރެ ބޮޑަށް ދިފާޢުކުރެއްވި ބޭކަލެއް އަހުރެންނަށް އެނގިގެންނުވެއެވެ."

އަލްޚައްލާލު ވިދާޅުވިއެވެ:

(المَرُّوْذِيُّ أَوَّلُ أَصْحَابِ أَبِي عَبْدِ اللهِ، وَأَوْرَعُهُم. رَوَى عَنْ: أَبِي عَبْدِ اللهِ مَسَائِلَ ‌مُشْبَعَةً ‌كَثِيْرَةً، وَأَغْرَبَ عَلَى أَصْحَابِهِ فِي دِقَاقِ المَسَائِلِ وَفِي الوَرَعِ، وَهُوَ الَّذِي غَمَّضَ أَبَا عَبْدِ اللهِ، وَغَسَّلَهُ، وَلَمْ يَكُنْ أَبُو عَبْدِ اللهِ يُقَدِّمُ عَلَيْهِ أَحَداً.) ⁽⁵⁾

_________

⁽⁵⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "އަލްމައްރޫޛީއަކީ އަބޫ ޢަބްދި ﷲ (އިމާމް އަޙްމަދު) ގެ އެންމެ ކުރީގައިވާ އެކުވެރިޔާއެވެ. އަދި އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ވަރަޢަވެރި ކަލޭގެފާނެވެ. އަބޫ ޢަބްދި ﷲ ގެ އަރިހުން އެތައް ބައިވަރު މައްސަލަތަކެއް އެކަލޭގެފާނު ރިވާކުރެއްވިއެވެ. އަދި ނާޒުކު މައްސަލަތަކާއި ވަރަޢަވެރިކަމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުންގެ މައްޗަށް އެކަހެރިވެ ކުރިހޯދެއްވިއެވެ. އަބޫ ޢަބްދި ﷲ (އަވަހާރަވުމުން) ދެލޯފުޅު ލެއްޕެވީވެސް އެކަލޭގެފާނެވެ. އަދި އަބޫ ޢަބްދި ﷲ، އެއްވެސް ބޭކަލެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިއަށް ނުނެރުއްވައެވެ."

އިމާމް އަޙްމަދުގެ ޢިލްމު ފެތުރުއްވުމުގައި އެންމެ އިސްދައުރެއް އަދާކުރެއްވީ އަލްމައްރޫޛީއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމުވެރިކަމަށް ތަޢުރީފުކުރެވުމުން ވިދާޅުވިއެވެ:

(ليس هذا العلم لي وإنما هذا علم أَحْمَد بْن حَنبَل.) ⁽⁶⁾

_________

⁽⁶⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "މިއީ އަހުރެންގެ ޢިލްމެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު މިޢިލްމަކީ އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލުގެ ޢިލްމުފުޅެވެ."

އައްޛަހަބީ އެކަލޭގެފާނު ޞިފަކުރައްވާ ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ:

(الإِمَامُ، القُدْوَةُ، الفَقِيْهُ، المُحَدِّثُ شَيْخُ الإِسْلَامِ... وَكَانَ إِمَاماً فِي السُّنَّةِ، شَدِيْدَ الَاتِّبَاعِ، لَهُ جَلَالَةٌ عَجِيْبَةٌ بِبَغْدَادَ.) ⁽⁷⁾

_________

⁽⁷⁾ سير أعلام النبلاء: 13/173 - 174

މާނައީ: "ނަމޫނާވެރި އިމާމެވެ. މުޙައްދިޘް ފަޤީހެވެ. ޝެއިޚުލް އިސްލާމެވެ... ސުންނަތުގައި އިމާމެކެވެ. ތަބަޢަވުން ވަރުގަދަ ބޭކަލެކެވެ. ބަޣުދާދުގައި އެކަލޭގެފާނަށް ޢަޖައިބުކުރުވަނިވި ހައިބަތު ބޮޑުކަމެއްވެއެވެ."

އަލްމައްރޫޛީގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: އަބޫބަކުރު އަލްޚައްލާލު، މަޝްހޫރު ޝަރްޙުއް ސުންނާ ލިޔުއްވި އަލްބަރްބަހާރީ، އަބޫ ޢަވާނާ އަލްއިސްފިރާޔީނީ، އަބުލް ޙަސަނު ޢަލިއްޔު ބްނު މުޙައްމަދު ބްނު ބައްޝާރުއާއި رَحِمَهُمُ اللَّهُ އަދިވެސް އެތަކެއް ބޭކަލުންނެއް ހިމެނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 275 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުމާދަލް އޫލާގައިއެވެ. އަދި ފަސްދާނުލެވުނީ ބަޣުދާދުގައި އިމާމް އަޙްމަދުގެ ޤަބުރުފުޅާ ގާތުގައިއެވެ.

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

[قال المحقق:]

[المقدمة]

[تعريف المؤلف]

[تعريف الكتاب]

(د) وصف نسخة الكتاب، والطريقة المتبعة في تحقيقه:

اعتمدت في تحقيق هذا الكتاب على نسخة فريدة لا ثاني لها - حسب علمي - محفوظة في المكتبة الظاهرية مجموع برقم (۱۲۰)، ويقع الكتاب في ثلاثة أجزاء حديثية، إلا أن الجزء الثاني لم يصل إلينا، وقد بحثت عنه كثيرا فلم أهتد إليه، وقد سمعت أنه محفوظ في المتحف البريطاني، ولكن بعد السؤال وجدتُ أنه نسخة مختصرة من كتاب الورع للمؤلف.

ونسختنا هذه نسخة جيدة، يندر فيها الخطأ، وقد كتبت في حياة الإمام عبيد الله بن محمد بن الحسين بن محمد بن الفراء، ورواها عن الإمام علي ابن البُسري في تسع وستين وأربعمائة، وهي السنة التي توفي فيها، في المسجد الذي على باب المراتب، وهو أحد أبواب الخلافة المشهورة بشرقي بغداد حرسها الله تعالى وسائر بلاد المسلمين.

ويقع الجزء الأول في (۲۰) ورقة، بينما يقع الجزء الثالث في (١٦) ورقة، وقد أصاب النسخة بعض التَّلَفِ بسبب تقادمها، مما أدى إلى طمس لبعض الكلمات.

***

أما طريقتي في تحقيق الكتاب، فقد نسخته عن المخطوطة المذكورة آنفا، ثم خدمته بالضبط، والترقيم والتخريج لنصوصه، ثم ذيَّلت الكتاب بالفهارس الكاشفة، والحمد لله على ما وفق وأعان.

ونختم هذه المقدمة بهذا الذكر الجميل الذي كان يناجي به الإمام الحسن البصري ربنا عز وجل، وقد رواه عنه بإسناده الإمام المروذي في

كتابه هذا، فقال: (اللهم لك الحمد، بسطت رزقنا، وأظهرت أمننا، وأحسنت معافاتنا، ومن كل ما سألناك ربنا أعطيتنا)، وصلى الله وسلم على سيدنا محمد، وعلى آله وصحبه إلى يوم الدين.

وكتب

عامر حسن صبري

عفا الله تعالى عنه ووالديه

البريد الإلكتروني:

amersabri@maktoob.com

[صور المخطوطات]

\ No newline at end of file +أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي – ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު<meta content="The Maldivian Platform for Translations of the Sunnah | ސުންނަތުގެ ތަރުޖަމާ މަންސަ"name=description><meta content="hadithmv,hadith mv, hadeeth mv,dhivehi,hadith,ޙަދީޘްއެމްވީ,ޙަދީޘް އެމްވީ"name=keywords><meta charset=utf-8><meta content="width=device-width,initial-scale=1"name=viewport><meta content=Hadithmv itemprop=name><meta content=ޙަދީޘްއެމްވީ itemprop=description><meta content=https://hadithmv.github.io/img/logo/NewLogo7/hadithmv-logo-7.0-whiteBack-512px.png itemprop=image><meta content=Hadithmv property=og:title><meta content=website property=og:type><meta content=https://hadithmv.github.io/img/logo/NewLogo7/hadithmv-logo-7.0-whiteBack-512px.png property=og:image><link href=../img/logo/logo.svg rel=icon type=image/svg+xml><meta content=#29434e name=theme-color><link href=../css/ALL-COMB.min.css rel=stylesheet media=print onload='this.media="all"'><script src=../js/ALL-COMB.min.js></script><style></style>

اسم الكتاب: أخبار الشيوخ وأخلاقهم - لأحمد بن محمد بن الحجاج، أبو بكر المَرُّوْذِيُّ (ت ٢٧٥ هـ)
تحقيق: عامر حسن صبري | الناشر: دار البشائر الإسلامية، بيروت | الطبعة الأولى ١٤٢٦ هـ - ٢٠٠٥ م.
(ملاحظة: نقل المحقق كلام بعض المنحرفين الضُّلال في مقدمته وبعض حواشيه فلينتبه وليحذر، وعموماً فالحواشي ليس فيها كبير شيء والله المستعان)

ފޮތުގެ ނަން: ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެބޭކަލުންގެ އަޚްލާޤު | ލިޔުނީ: އަބޫ ބަކުރު އަޙްމަދު ބްނު މުޙައްމަދު އަލްމައްރޫޛީ (275 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢާމިރު ޙަސަން ޞަބްރީ | ދާރުލް ބަޝާއިރުލް އިސްލާމިއްޔާ | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1426 ހ. - 2005 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

شرح كتاب أخبار الشيوخ وأخلاقهم للحافظ المروذي އޯޑިޔޯ

نبذة عن الكتاب ޕީޑީއެފް

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

من سلسلة الرسائل العلمية لدار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން

7


أخبار الشيوخ وأخلاقهم

للإمام أبي بكر أحمد بن محمد بن الحجاج المروذي

المتوفى سنة ٢٧٥ هـ


ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

އަލް އިމާމް އަބޫ ބަކުރު އަޙްމަދު ބްނު މުޙައްމަދު އަލްމައްރޫޛީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (275 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ

މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ރަމަޟާން 1443ހ / އެޕްރީލް 2022މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

ފޮތުގެ ތަޢާރަފެއް

الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى آله وأصحابه ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين. أما بعد:

މިފޮތަކީ އިމާމް އަބޫބަކުރު އަލްމައްރޫޛީ އުއްމަތުގެ ސަލަފުވެރި އިމާމުންގެ ބޭކަލުންގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާފައިވާ އެބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ޢަމަލުތައް ހިމެނޭ ޚަބަރުތަކެކެވެ. އެބޭކަލުންނަށްޓަކައި އުއްމަތް ފަޚުރުވެރިވާ، އަދި އެބޭކަލުންގެ އިމާމަތުކަމަށް އުއްމަތް އިއްތިފާޤުވާ، އަދި ދީނުގެ ޢިލްމު ނަޤުލުކުރެއްވި، ސުފްޔާނުއް ޘައުރީ، ސުފްޔާނު ބްނު ޢުޔައިނާ، ވަކީޢު ބްނުލް ޖައްރާޙު، އިސްޙާޤު ބްނު ރާހަވައިހި، އައްޔޫބު އައްސަޚްތިޔާނީ، ޢަބްދު ﷲ ބްނުލް މުބާރަކު، އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލު، ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބްނު މަހްދީފަދަ އެތަކެއް ބޭކަލުންގެ ޚަބަރުތަކުން ކޯވަރެކެވެ.

މިފޮތުގައި ސަމާލުކަން ދެވިފައިވާ މައިގަނޑު މައުޟޫޢަކީ ވެރިންނާއި، އަމީރުންނާއި، ސުލްޠާނުންގެ ގާތަށް ވަނުމާއި، ޤާޟީކަމާއި ވެރިކަމުގެ ކަންކަމަށް ޙަވާލުވުމާއިމެދު ސަލަފުން ވިދާޅުވެފައިވާ ބަސްފުޅުތަކާއި ޢަމަލުފުޅުތަކެވެ. އަދި އެފަދަ މަޤާމުތަކުގެ އަހުލުވެރިންނާއިމެދު އެބޭކަލުން މުޢާމަލާތްކުރެއްވި ގޮތެވެ. އެބޭކަލުންގެ ވަރަޢަވެރިކަމާއި ތަޤުވާވެރިކަމާއި، އަދި ޢިލްމަށް ޢަމަލުކުރުމުގައި ޙަޔާތުން ޞަފްޙާތަކެކެވެ. މުސްލިމް ވެރިންނާ ދެކޮޅަށް ނުނިކުތުމަކީ އަހްލުއްސުންނާގެ އަޞްލެއްކަމުގައިވާ ފަދައިން، ވެރިންނާއި ގާތްނުވެ އެކުނުވެ، އެމީހުންނާ ދުރުވުމަކީވެސް ސަލަފުންގެ މަންހަޖެއްކަން ބަޔާންކުރައްވާ 50 އަށްވުރެ ގިނަ ސަލަފުންގެ އިމާމުވެރި ބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ޢަމަލުފުޅުތައް މުއައްލިފު ގެންނެވިއެވެ.

އޭގެ އިތުރުން ޤާޟީކަމާއި ވެރިކަމުގެ ކަންކަމާއި ޙަވާލުވުމާއި، ދެއްކުންތެރިކަމާއި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި ގުޅޭ ޚަބަރުތަކާއި، ވެރިންނާއި ގާތްނުވެ ލިބުނު މަދު މިންވަރުން ފުއްދާލާ ޒުހްދުވެރިވުމަށް ބާރުއަޅާ ޚަބަރުތަކާއި، އަދި އެއާއިއެކު ފޮތުގައި ގެނެވުނު ބައެއް އިމާމުންގެ މާތްކަމާއި ހެޔޮކަމާއި ގުޅޭ އަޘަރުތައް ގެންނެވިއެވެ.

މިފޮތް ކިޔަމުންދާއިރު ތަޞައްވަރުކޮށްލާ ވިސްނާލަންވީކަމަކީ މިއީ މީގެ 12 ވަރަކަށް ޤަރުނުގެ ކުރީގެ ވާހަކަތަކެއްކަމެވެ. އިސްލާމްދީނުގެ ކުރީކޮޅާއި، އެދީނުގެ ޢިއްޒަތާއި، އާރޯތާނަކަމާއި ކައިރިވެގެންވާ ދުވަސްވަރެއްގައިކަމެވެ. ވެރިންނާއި އަމީރުން ޖުމްލަކޮށް ދީނަށް ޤަދަރުކޮށް މަތިކޮށް، ދީނުގެ ޢިލްމުވެރިންނަށް ކަމޭހިތާ، ޖުމްލަގޮތެއްގައި އިސްލާމީ ޝަރީޢަތް ޤާއިމްކޮށް، ޖިހާދު ޤާއިމުކުރަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރެއްގައިކަމެވެ. އެއާއިއެކު ޢާއްމުކޮށް ވެރިންގެ ކިބައިން ފާޅުވާ އަނިޔާވެރިކަމާއި، އިސްރާފުކުރުމާއި، ދުނިޔޭގެ ޒީނަތަށް ހެއްލިގެންދިޔުންފަދަ ކަންކަން ފާޅުވުމުންނެވެ. ދެން އެއާއިއެކު އަޅާކިޔާލަންވީ އޭގެ އެތައް ޤަރުނެއްފަހުން އަހަރުމެންގެ މިޒަމާނުގެ ޙާލަތެވެ. އެބޭކަލުންނާއި މިޒަމާން ބައްދަލުވިނަމަ ޢަމަލުކޮށް ވިދާޅުވާނޭ ބަސްފުޅެވެ. އިސްލާމީ ޝަރީޢަތަށް ގޮންޖަހާ، ދީނުގެ ޝިޢާރުތައް ނަގައިލާ، މުންކަރާތްތައް ހުއްދަކުރެވި، ދީނަށް ފުރައްސާރަކުރެވި، ޑިމޮކްރަސީއާއި ޢަލްމާނިއްޔަތުފަދަ ކުފުރުގެ ނިޒާމުތަކުގެ މައްޗަށް ޤާއިމުވެ ވަކިހިތްޕާލައިގެންވާ މިދުވަސްވަރުގައި އަދި ކަންތައް ހުންނާނޭ ގޮތާއިމެދުގައިއެވެ. އަދި ޢިލްމަށް ދަޢުވާކުރާ އެތައް ބަޔަކު، އަހަރުމެން ތަބަޢަވުމަށް އަމުރުވެރިވެގެންވާ ނަމޫނާވެރި ސަލަފުންގެ ބޭކަލުންގެ މަންހަޖާއި، ބަސްފުޅުތައް ބޮލާލައި ޖަހާ، އަމިއްލަ ނަފްސުތަކަށް އަމާންވެ، ކެހިވެރިކަމުގައި ޖެހިގެންވާތަނެވެ. ދީން ބީރައްޓެހިވެގެންވާ މިންވަރެވެ.

އިމާމް އަލްއާޖުއްރީ ވިދާޅުވިއެވެ:

(أَغْرَبُ الْغُرَبَاء فِي وَقْتِنَا هَذَا مَنْ أَخَذَ بِالسُّنَنِ وَصَبَرَ عَلَيْهَا ، وَحَذِرَ الْبِدَعَ وَصَبَرَ عَنْهَا، وَاتّبَعَ ‌آثَارَ ‌مَنْ ‌سَلَفَ مِنْ أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ ، وَعَرَفَ زَمَانَهُ وَشِدَّةَ فَسَادِهِ وَفَسَادَ أَهْلِهِ)⁽¹⁾

_________

⁽¹⁾ [الغرباء للآجري: 1/ 78]

މާނައީ: "އަހަރުމެން މިތިބަ ވަޤުތުގައި ބީރައްޓެހިންގެ ތެރެއިންވެސް އެންމެ ބީރައްޓެހިކަން ގަދަވެގެންވާ ބަޔަކީ ސުންނަތްތަކުގައި ހިފައި، އޭގެ މަތީގައި ކެތްތެރިވެ، އަދި ބިދުޢަތަކުން ދުރުވެ އެކަމުގެ މައްޗަށް ކެތްތެރިވެ، އަދި މުސްލިމުންގެ އިމާމުންގެ ތެރެއިން އިސްވެދިޔަ ސަލަފުންގެ ބޭކަލުންގެ އަޘަރުތަކަށް ތަބަޢަވެ، އަދި އެމީހާ އެހުރި ޒަމާނާއި އެޒަމާނުގެ ފަސާދައާއި އޭގެ އަހުލުވެރިން ފަސާދަވެފައިވާވަރުގެ ބޮޑުކަން ދެނެގަނެއްޖެ މީހެކެވެ."

އަހަރުމެން މިފޮތް ތަރުޖަމާކުރުމުގައި އަޞްލަކަށް ބެލީ ދާރުލް ބަޝާއިރުލް އިސްލާމިއްޔާއިން ނެރެފައިވާ ޗާޕަށެވެ. ފޮތުގައިވާ ގިނަ ރިވާޔަތްތަކަކީ މަޤުޠޫޢު އަދި މައުޤޫފު ރިވާޔަތްތަކެއް ކަމުގައިވާތީ އަދި ސަލަފުންގެ ބޭކަލުން ހަރުކަށިވުމެއްނެތި ރިވާކުރައްވާ ޢަމަލުކުރެވޭ ބަސްފުޅުތަކެއްކަމަށް ވާތީވެ އެގޮތަށް އެބަސްފުޅުތައްވާނެއެވެ. އަދި މަރްފޫޢުކޮށް ރަސޫލާ ﷺ އަށް ނިސްބަތްވެގެންވާ ޙަދީޘެއްނަމަ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވާ ބަސްފުޅުތަކުން ސަނަދާއިމެދު ޙުކުމް ބަޔާންކުރީމެވެ. އެހީތެރިކަމާއި ވާތްގަށްއެދި، އަދި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި ޤަބޫލުކުރެއްވުން އެދެނީ ﷲ تَبَارَكَ وَتَعَالَى ގެ ޙަޟްރަތުންނެވެ.

މުއައްލިފުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

އެއީ އިމާމު އަޙްމަދުގެ އެންމެ އަރިސް އެކުވެރިޔާ އަދި ދަރިވަރުކަމުގައިވާ: އަބޫބަކުރު އަޙްމަދު ބްނު މުޙައްމަދު ބްނުލް ޙައްޖާޖު އަލްމައްރޫޛީ އެވެ.

އަލްމައްރޫޛީ ކިޔުނީ: ޚުރާސާނުގެ ރަށެއްކަމުގައިވާ 'މަރޫ އައްރޫޛު' އަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ. އެކަލޭގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 200 ހިސާބުގައިއެވެ.

އެބޭކަލުންގެ އަރިހުން އަލްމައްރޫޛީ ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރެއްވި ޝެއިޚުންގެ ޢަދަދު ގިނަވެގެންވެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި: އިމާމް އަޙްމަދުއާއި، ހާރޫނު ބްނު މަޢުރޫފު، ޢުޘްމާނު ބްނު އަބީ ޝައިބާ، ޢުބައިދު ﷲ އަލްޤަވާރީރީ رَحِمَهُمُ اللَّهُ ހިމެނެއެވެ. މިފޮތުގައި އެކަނިވެސް އަލްމައްރޫޛީ 80 އަށްވުރެ ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުން ރިވާކުރެއްވިއެވެ.

އަލްޚަޠީބުލް ބަޣުދާދީ ވިދާޅުވިއެވެ:

(وهو ‌المقدم ‌من ‌أصحاب أَحْمَد لورعه وفضله، وكَانَ أَحْمَد يأنس بِهِ وينبسط إليه، وهو الذي تولى إغماضه لما مات وغسله، وقد روى عنه مسائل كثيرة) ⁽²⁾

_________

⁽²⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "އެކަލޭގެފާނަކީ އިމާމް އަޙްމަދުގެ އަޞްޙާބުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ކުރިއަށްނެރެވޭ ކަލޭގެފާނެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ވަރަޢަވެރިކަމާއި، މާތްކަމަށްޓަކައިއެވެ. އަދި އަޙްމަދު، އެކަލޭގެފާނާއި ވަރަށް ވާހަކަދައްކަވާ މުނިފޫހިފިއްލުވައެވެ. އަދި އިމާމް އަޙްމަދު އަވަހާރަވުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ދެލޯފުޅު ލައްޕަވާ، އަދި ހިނެއުއްވީވެސް އެކަލޭގެފާނެވެ. އަދި ގިނަ މައްސަލަތަކެއް އިމާމް އަޙްމަދުގެ އަރިހުން އެކަލޭގެފާނު ރިވާކުރެއްވިއެވެ."

އިސްޙާޤު ބްނު ދާވޫދު ވިދާޅުވިއެވެ:

(لا أعلم أحدا أقوم بأمر الإسلام من أَبِي بكر المروذي.) ⁽³⁾

_________

⁽³⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "އިސްލާމްދީނުގެ އަމުރު ޤާއިމްކުރުމުގައި އަބޫބަކުރު އަލްމައްރޫޛީއަށްވުރެ ވަރުގަދަ ބޭކަލެއް އަހުރެންނަށް ނޭނގެއެވެ."

އަބޫބަކުރު ބްނު ޞަދަޤާ ވިދާޅުވިއެވެ:

(مَا عَلِمْتُ أَحَداً أَذَبَّ عَنْ دِيْنِ اللهِ مِنَ المَرُّوْذِيِّ.) ⁽⁴⁾

_________

⁽⁴⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "ﷲ ގެ ދީން ދިފާޢުކުރެއްވުމުގައި އަލްމައްރޫޛީއަށްވުރެ ބޮޑަށް ދިފާޢުކުރެއްވި ބޭކަލެއް އަހުރެންނަށް އެނގިގެންނުވެއެވެ."

އަލްޚައްލާލު ވިދާޅުވިއެވެ:

(المَرُّوْذِيُّ أَوَّلُ أَصْحَابِ أَبِي عَبْدِ اللهِ، وَأَوْرَعُهُم. رَوَى عَنْ: أَبِي عَبْدِ اللهِ مَسَائِلَ ‌مُشْبَعَةً ‌كَثِيْرَةً، وَأَغْرَبَ عَلَى أَصْحَابِهِ فِي دِقَاقِ المَسَائِلِ وَفِي الوَرَعِ، وَهُوَ الَّذِي غَمَّضَ أَبَا عَبْدِ اللهِ، وَغَسَّلَهُ، وَلَمْ يَكُنْ أَبُو عَبْدِ اللهِ يُقَدِّمُ عَلَيْهِ أَحَداً.) ⁽⁵⁾

_________

⁽⁵⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "އަލްމައްރޫޛީއަކީ އަބޫ ޢަބްދި ﷲ (އިމާމް އަޙްމަދު) ގެ އެންމެ ކުރީގައިވާ އެކުވެރިޔާއެވެ. އަދި އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ވަރަޢަވެރި ކަލޭގެފާނެވެ. އަބޫ ޢަބްދި ﷲ ގެ އަރިހުން އެތައް ބައިވަރު މައްސަލަތަކެއް އެކަލޭގެފާނު ރިވާކުރެއްވިއެވެ. އަދި ނާޒުކު މައްސަލަތަކާއި ވަރަޢަވެރިކަމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުންގެ މައްޗަށް އެކަހެރިވެ ކުރިހޯދެއްވިއެވެ. އަބޫ ޢަބްދި ﷲ (އަވަހާރަވުމުން) ދެލޯފުޅު ލެއްޕެވީވެސް އެކަލޭގެފާނެވެ. އަދި އަބޫ ޢަބްދި ﷲ، އެއްވެސް ބޭކަލެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިއަށް ނުނެރުއްވައެވެ."

އިމާމް އަޙްމަދުގެ ޢިލްމު ފެތުރުއްވުމުގައި އެންމެ އިސްދައުރެއް އަދާކުރެއްވީ އަލްމައްރޫޛީއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމުވެރިކަމަށް ތަޢުރީފުކުރެވުމުން ވިދާޅުވިއެވެ:

(ليس هذا العلم لي وإنما هذا علم أَحْمَد بْن حَنبَل.) ⁽⁶⁾

_________

⁽⁶⁾ تاريخ بغداد: 6/104

މާނައީ: "މިއީ އަހުރެންގެ ޢިލްމެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު މިޢިލްމަކީ އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލުގެ ޢިލްމުފުޅެވެ."

އައްޛަހަބީ އެކަލޭގެފާނު ޞިފަކުރައްވާ ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ:

(الإِمَامُ، القُدْوَةُ، الفَقِيْهُ، المُحَدِّثُ شَيْخُ الإِسْلَامِ... وَكَانَ إِمَاماً فِي السُّنَّةِ، شَدِيْدَ الَاتِّبَاعِ، لَهُ جَلَالَةٌ عَجِيْبَةٌ بِبَغْدَادَ.) ⁽⁷⁾

_________

⁽⁷⁾ سير أعلام النبلاء: 13/173 - 174

މާނައީ: "ނަމޫނާވެރި އިމާމެވެ. މުޙައްދިޘް ފަޤީހެވެ. ޝެއިޚުލް އިސްލާމެވެ... ސުންނަތުގައި އިމާމެކެވެ. ތަބަޢަވުން ވަރުގަދަ ބޭކަލެކެވެ. ބަޣުދާދުގައި އެކަލޭގެފާނަށް ޢަޖައިބުކުރުވަނިވި ހައިބަތު ބޮޑުކަމެއްވެއެވެ."

އަލްމައްރޫޛީގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: އަބޫބަކުރު އަލްޚައްލާލު، މަޝްހޫރު ޝަރްޙުއް ސުންނާ ލިޔުއްވި އަލްބަރްބަހާރީ، އަބޫ ޢަވާނާ އަލްއިސްފިރާޔީނީ، އަބުލް ޙަސަނު ޢަލިއްޔު ބްނު މުޙައްމަދު ބްނު ބައްޝާރުއާއި رَحِمَهُمُ اللَّهُ އަދިވެސް އެތަކެއް ބޭކަލުންނެއް ހިމެނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 275 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުމާދަލް އޫލާގައިއެވެ. އަދި ފަސްދާނުލެވުނީ ބަޣުދާދުގައި އިމާމް އަޙްމަދުގެ ޤަބުރުފުޅާ ގާތުގައިއެވެ.

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

[قال المحقق:]

[المقدمة]

[تعريف المؤلف]

[تعريف الكتاب]

(د) وصف نسخة الكتاب، والطريقة المتبعة في تحقيقه:

اعتمدت في تحقيق هذا الكتاب على نسخة فريدة لا ثاني لها - حسب علمي - محفوظة في المكتبة الظاهرية مجموع برقم (۱۲۰)، ويقع الكتاب في ثلاثة أجزاء حديثية، إلا أن الجزء الثاني لم يصل إلينا، وقد بحثت عنه كثيرا فلم أهتد إليه، وقد سمعت أنه محفوظ في المتحف البريطاني، ولكن بعد السؤال وجدتُ أنه نسخة مختصرة من كتاب الورع للمؤلف.

ونسختنا هذه نسخة جيدة، يندر فيها الخطأ، وقد كتبت في حياة الإمام عبيد الله بن محمد بن الحسين بن محمد بن الفراء، ورواها عن الإمام علي ابن البُسري في تسع وستين وأربعمائة، وهي السنة التي توفي فيها، في المسجد الذي على باب المراتب، وهو أحد أبواب الخلافة المشهورة بشرقي بغداد حرسها الله تعالى وسائر بلاد المسلمين.

ويقع الجزء الأول في (۲۰) ورقة، بينما يقع الجزء الثالث في (١٦) ورقة، وقد أصاب النسخة بعض التَّلَفِ بسبب تقادمها، مما أدى إلى طمس لبعض الكلمات.

***

أما طريقتي في تحقيق الكتاب، فقد نسخته عن المخطوطة المذكورة آنفا، ثم خدمته بالضبط، والترقيم والتخريج لنصوصه، ثم ذيَّلت الكتاب بالفهارس الكاشفة، والحمد لله على ما وفق وأعان.

ونختم هذه المقدمة بهذا الذكر الجميل الذي كان يناجي به الإمام الحسن البصري ربنا عز وجل، وقد رواه عنه بإسناده الإمام المروذي في

كتابه هذا، فقال: (اللهم لك الحمد، بسطت رزقنا، وأظهرت أمننا، وأحسنت معافاتنا، ومن كل ما سألناك ربنا أعطيتنا)، وصلى الله وسلم على سيدنا محمد، وعلى آله وصحبه إلى يوم الدين.

وكتب

عامر حسن صبري

عفا الله تعالى عنه ووالديه

البريد الإلكتروني:

amersabri@maktoob.com

[صور المخطوطات]

\ No newline at end of file diff --git a/books/akhlaqHamalathilQuran.html b/books/akhlaqHamalathilQuran.html index e562a5770..3b3a76fa5 100644 --- a/books/akhlaqHamalathilQuran.html +++ b/books/akhlaqHamalathilQuran.html @@ -1 +1 @@ -أخلاق حملة القرآن للآجري – އާޖުއްރީގެ ގުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާގު

اسم الكتاب: أخلاق حملة القرآن (للآجري) - لأبي بكر محمد بن الحسين بن عبد الله الآجري (ت ٣٦٠هـ)
تحقيق: أحمد شحاته الألفي السكندري | الناشر: دار الصفا والمروة بالإسكندرية | الطبعة الأولى ١٤٢٦ هـ - ٢٠٠٥ م.
(الترقيم والترجمة الموجود في هذه الصفحة مبني على تحقيق عادل آل حمدان)

ފޮތުގެ ނަން: ޤުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާޤު | ލިޔުނީ: އަބޫ ބަކުރު މުޙައްމަދު ބިން އަލްޙުސައިން ބިން ޢަބްދު ﷲ އަލްއާޖުއްރީ (360 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: އަޙްމަދު ޝިޙާތަހ އަލްއަލްފީ އައްސަކަންދަރީ | ޗާޕު ކުރީ: ދާރުއް ޞަފާ ވަލް މަރްވާ، އިސްކަންދަރުގައި | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1426 ހ. - 2005 މ.
(މި ސަފުހާގައިވާ މައި ނަމްބަރ ދިނުމާއި ދިވެހި ތަރުޖަމާ ބިނާވެފައި ވަނީ ޢާދިލު އާލްޙަމްދާނުގެ ތަހްގީގުގެ މައްޗަށެވެ.)

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق عادل بن عبد الله آل حمدان ޕީޑީއެފް

تحقيق محمد عمرو عبد اللطيف އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تحقيق أحمد بن العربي بن عبد السلام ޕީޑީއެފް

تحقيق غانم قَدُّوري الحَمَد ޕީޑީއެފް

مختصر أخلاق حملة القرآن - لخالد بن عثمان السبت އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

التبيان في شرح أخلاق حملة القرآن - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

من سلسلة الرسائل العلمية لدار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން


6

أخلاق حملة القرآن

للإمام المحدث أبي بكر محمد بن الحسين الآجري

المتوفى سنة ٣٦٠ هـ


ޤުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާޤު

އަލް އިމާމް އަބޫ ބަކުރު މުޙައްމަދު ބްނުލް ޙުސައިން އަލް އާޖުއްރީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (360 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ


މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ރަމަޟާން 1442ހ / އެޕްރީލް 2021މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

މުއައްލިފުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

އެކަލޭގެފާނުއީ: މުޙައްމަދު ބްނުލް ޙުސައިނު ބްނު ޢަބްދި اللَّهُ އަލްއާޖުއްރީ އަލްބަޣްދާދީއެވެ. ކުންޔާއަކީ އަބޫބަކުރެވެ. އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 280 ނުވަތަ 264 ހިސާބުގައި ބަޣްދާދުގައިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ އުސްތާޛުންގެ ތެރޭގައި: އަބޫބަކުރު ޖަޢުފަރުލް ފިރްޔާބީއާއި، ސުނަނު އަބީދާވޫދު ލިޔުއްވި އިމާމު އަބޫ ދާވޫދުގެ ދަރިކަލުން އަބޫބަކުރު ޢަބްދު اللَّهُ ބްނު އަބީ ދާވޫދާއި، ޢަބްދު اللَّهُ ބްނު މުޙައްމަދު އަލްވާސިޠީއާއި، އަބޫ ޔަޢުޤޫބުލް އަންމާޠީއާއި، އަދިވެސް އެތަކެއް އިމާމުންނެއް ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: އަބޫ ނުޢައިމުލް އަޞްބަހާނީއާއި، އިބްނު ބައްޠާ އާއި، އަބޫ މުޙައްމަދު ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބްނުއް ނައްޙާސްއާއި އަދިވެސް އެތަކެއް ބޭކަލުން ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި: ކިތާބުއް ޝަރީޢާ، އަޚްލާޤުލް ޢުލަމާ، އަޚްބާރު ޢުމަރު ބްނު ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު، އަލްޣުރަބާ ހިމެނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމުވެރިކަމުގެ މައްޗަށް އެތަކެއް ޢިލްމުވެރިންވަނީ ޘަނާ ކިޔުއްވާފައެވެ. އެގޮތުން އެކަލޭގެފާނުއީ ފިޤުހުވެރި، ޙާފިޡު، ޞާލިޙު، ސުންނަތުގެ އަހުލުވެރި އިމާމެއްކަމުގައި، އަދި ޒުހުދުވެރި އަޅުވެރި މުޙައްދިޘެއްކަމުގައި ޢިލްމުވެރިން ޞިފަކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި އަހުލުއްސުންނާ ވަލްޖަމާޢަތުގެ ޢަޤީދާގައި ޘާބިތުވެވަޑައިގެން ހުންނަވާ ނަޞްރުދެއްވި އިމާމެކެވެ.

އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 360 އަހަރުގައި މައްކާގައިއެވެ. اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އެކަލޭގެފާނަށް ރަޙްމަތްލައްވާ ފާފަފުއްސަވާ ސުވަރުގޭގެ މަތިވެރި ދަރަޖަތައް ދެއްވާށިއެވެ!

ފޮތުގެ ކުރިމަތީގައި...

الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه وبعد:

اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އިންސާނުން ބިންމަތީގައި ލެއްވީއްސުރެ، ބޭކާރުގޮތެއްގައި ދާނޭދިމާލެއް ނޭނގި، އުޅޭނެގޮތެއް ނޭނގި، އެމީހަކު ބޭނުންގޮތަކަށް އުޅުމަށް މިނިވަންކަން ދެއްވާ ދޫކޮށްނުލައްވަތެވެ. އެގޮތުން ފެށުނީއްސުރެ، اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު ހޮއްވަވާ ނަބިއްޔުންކަމުގައި ލައްވާ، ރިސާލަތުގެ ބަޔާން އެބޭކަލުންގެ ދޫފުޅުތަކުގެ މަތިން އިންސާނުންނަށް ފޯރުކޮށްދެއްވަމުން ގެންދެވިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ފޮތަކަށްފަހު ފޮތެއް ރަސޫލުންނަށް ބާވައިލައްވަމުން ދިޔައެވެ. އަދި އިންސާނުން މިބިންމަތީގައި ލެއްވުނު މަޤްޞަދުކަމުގައިވާ: اللَّهُ އަށް އަޅުދާސްތުވެ ކުރުނީސްވެ އަޅުކަން އަދާކުރާނޭގޮތް އެފަތްފުށްތަކުން، އަދި އެރަސޫލުންގެ ބަޔާންކުރެއްވުމުން ބަޔާންކުރެވެމުން ދިޔައެވެ. އެގޮތުން ކޮންމެ ޒަމާނަކުވެސް އެކަލާނގެ ފޮތް ބާވައިލައްވާ ރަސޫލުން ފޮނުއްވުމަށްފަހު މީސްތަކުންގެ ބަޔަކު އެއަށް އީމާންވެ، އެފޮތް ޙައްޤުގޮތުގައި ތިލާވަތުކުރެއެވެ. ދެން އެއަށްފަހު ޒަމާންތައް ފާއިތުވެ ދިގުލައި، ޖީލަކަށްފަހު ޖީލެއްދާވަރަކަށް މީސްތަކުންގެ ހިތްތައް ގައުވެ، ޙައްޤު މަގުން ކަސިޔާރުވެ، އެބައިމީހުންނަށް އިއްވިގެންވާ އަމުރުތަކާއި ނަހީތައް ނަގައިލާ، ދީނުގެ ތެރެއަށް އަލަށް ކަންކަން އުފައްދާ، ހަވާނަފްސުގެ އެދުންތަކަށް ލެނބިގެންދެއެވެ.

އެގޮތުން اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى މިދުނިޔެއަށް ބާވައިލެއްވި އެންމެ މާތް އަދި އެންމެ ފަހުގެ ފޮތްކަމުގައިވާ: ޤުރްއާންވެސްވަނީ އެފަދައިންނެވެ. އެގޮތުން އުއްމަތުގެ ކުރީކޮޅުގައި، ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވުނު މަޤްޞަދަށް އެޤުރްއާން ނަގަހައްޓާ، ސީދާވެގެންވާ މަގުގައި އެޤުރްއާން ތިލާވަތުކުރާ ޙާލުގައިވިއެވެ. ދެން އެއަށްފަހު ޒަމާނަކަށްފަހު ޒަމާނެއް ފާއިތުވާ ވަރަކަށް ފިތުނަތައް ފާޅުވެ، މީސްތަކުން ދުނިޔޭގެ ދަޅަތަކަށް ލޯދިއްކޮށް، ދީނުގެ ތެރެއަށް އެތައް އާކަންތަކެއް އުފައްދާ ވައްދަމުން ދިޔައެވެ. އެގޮތުން އުއްމަތުގެ ކުރީކޮޅުގައި ޤުރްއާންވީ ނުހަނު ޤަދަރު އުފުލިގެންވާ، އަދި އޭގެ އަހުލުވެރިންވެސް ނުހަނު މާތްވެގެންވާ ބައެއްކަމުގައިއެވެ. އަދި ޤުރްއާނުގެ މަތިވެރި ޢިލްމު ޙާޞިލުކޮށް އޭގެ އަހުލުވެރިޔަކަށްވުމީ ކޮންމެކޮންމެ މީހަކަށް ޙާޞިލުވާނޭކަމެއް ނޫނެވެ. އެބޭކަލުން މިމަތިވެރި ޢިލްމު ފޯރުކޮށްދެއްވަނީ: އެކަމަށް އަހުލުވެރިވެ ޙައްޤުވެގެންވާ، އެޢިލްމު އުފުލުމަށް އޭނާގެ ނަފްސު ތައްޔާރުކޮށްގެންވާ، މަތިވެރި އަދަބު އަޚްލާޤުތަކުން އަދަބުވެރިވެގެންވާ މީހުންނަށެވެ. ދެންފަހެ ދުނިޔެ ހުޅުވިގެންގޮސް ޤުރްއާން ދުނިޔޭގެ އެކިކަންކޮޅުތަކަށް ފެތުރިގެންގޮސް، ކުޑަކުއްޖާއާއި، އަންހެނުންނާއި، ފިރިހެނުންނާއި، މުސްކުޅިންނާއި، ފަޤީރުންނާއި، މުއްސަނދިންނާއި އެކި ބާވަތްތަކުގެ މީހުން ޤުރްއާން ކިޔެވިއެވެ. އަދި ފަރުބަދައަކަށް ބާވައިލެއްވުނަސް އެފަރުބަދަ ބިރުން ކުދިކުދިވެގެންވާފަދަ މިމަތިވެރި މާތްފޮތް، އެފޮތް އުފުލުން އެކަށީގެންނުވާ ބަޔަކު އުފުލިއެވެ.

އެގޮތުން އެބައިމީހުންގެ ނަފްސުތައް ތަޤްވާވެރިކަމާއި، ވަރަޢަވެރިކަމާއި، ތަވާޟަޢުވެރިކަމުން ހުސްވެގެންވާ ބަޔަކު މިފޮތް ވާރުތަކުރިއެވެ. އެބައިމީހުން އެފޮތް ބޭނުންކުރީ ވެރިންނާއި، މުއްސަނދިންނާއި، ޝަރަފުވެރިންނާއި ފައިހަމަކުރުމަށްޓަކައިވާ ވަސީލަތެއްގެ ގޮތުގައިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެޤުރްއާން ބޭނުންކޮށްގެން ދުނިޔެ ހޯދަން އުޅުނެވެ. އެގޮތުން މިޒަމާނުގައި ވަސީލަތްތައް ކުރިއަރާގޮސް މިވަނީ ގޭގައި އެންމެ އެތެރޭގައި ތިބެގެންވެސް ޤުރްއާން އުނގެނުމުގެ މަގު ތަނަވަސްވެފައެވެ. ދެންފަހެ ތަފާތު އެކި ބާވަތްތަކުގެ މީހުން މިކަމާ ކުރިމަތިލިތަން އަހުރެންނަށް ފެނުނެވެ:

އެގޮތުން މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު އެޤުރްއާނަށް ކުރިމަތިލީ ހަމައެކަނި އެޤުރްއާނުގެ ޙަރްފުތަކާއި އަކުރުތަކާއި ފިލިތައް ޤާއިމްކޮށް އަދާކުރުމަށެވެ. އެގޮތުން އެބައިމީހުންގެ މުޅި ވިސްނުމަކަށްވީ އަކުރުތަކާއި ފިލިތައް މަޚްރަޖުން އަދާކޮށް، ރާގުރާގުތަކުގައި ޤުރްއާން ކިޔެވުމެވެ. އަދި އުނދަގުލާއި ތަކްލީފުން އެބައިމީހުން އަކުރުތައް ޤާއިމްކޮށް ބަނޑިބަނޑިލެއްވިއެވެ. އަދި އެކަމަށްޓަކައި ޤާރީ ކޯސްކޯހާއި، ޤިރާއަތު ކޯސްތަކުގެ ނަމުގައި އެކި ކޯސްތައް ހިންގެއެވެ. ދެން އެތަންތަނަށްވަދެ ނިންމި މީހުންގެ މަޤްޞަދަކަށްވީ، ސެޓްފިކެޓް ޙާޞިލުކޮށްގެން އެކަމުގައި މަޝްޣޫލުވާށެވެ.

އަދި އަނެއްބަޔަކު ޤުރްއާނުގެ ޢިލްމު އުނގެނުމަށް ކުރިމަތިލިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ މަޤްޞަދަކަށްވީ ކާންބޯންކުރާ މަސައްކަތެއްގެ ގޮތުގައި ޤުރްއާން ބޭނުންކޮށްގެން ވަޒީފާއެއް ހޯދުމެވެ. އެގޮތުން ކޯސްކޯސް ހަދައިގެން، ތަފާތު ކުލާސްތަކާއި، ޕުރޮގްރާމްތައް ޖައްސައިގެން ޤުރްއާން ކިޔަވާދީގެން އާމްދަނީ ހޯދުމަށް އެމީހުން އުޅުނެއެވެ.

އަނެއްބަޔަކު ޤުރްއާން ހިތުދަސްކުރުމަށް ކުރިމަތިލިއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކުގެ މަޤްޞަދަކަށްވީ: ޤުރްއާނުގެ ދެލިގަނޑާއި އަކުރުތައް ހިތުދަސްކޮށްލުމުން މުޖްތަމަޢުގެ ތެރޭގައި ޝަރަފާއި ޖާހެއް ލިބިގެންވާ މީހެއްކަމުގައިވުމަށެވެ. އެގޮތުން ޤުރްއާން ހިތުދަސްކޮށް ނިމޭއިރަށް އޭނާގެ ނަމުގެ ކުރިއަށް 'އަލްޙާފިޡު' ޖަހާފައިވާ އަމިއްލައަށް ޕޭޖްޕޭޖާއި، ގުރޫޕު ހުޅުވާ އެކަމުގައި އޭނާ އުޅެގަތެވެ. އަދި އަނެއްބަޔަކު ބޭނުންވީ ޤުރްއާން ދަސްކުރުމުން ލިބޭ ޢިނާޔަތްތަކާއި، ފައިސާތައް ހޯދުމެވެ.

އަދި ހަމަ އަނެއްބަޔަކު ޤުރްއާނަށް ޚިދުމަތްކުރުމުގެ ނަމުގައި ނިކުތެވެ. އެގޮތުން އެބައިމީހުން ޤުރްއާނަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށް ތަފާތު ނަންނަމުގައި އަހަރަކު އެތައް ފަހަރަކު މުބާރާތްތައް ބާއްވާ، އެމުބާރާތްތަކުގެ މައްޗަށް އެތަކެއް ފައިސާއެއް ހޭދަކޮށް ބަހާހެދިއެވެ. އަދި މުބާރާތްތައްވެސް ތަރައްޤީވެ، އެންމެ ރީތިކޮށް ކިޔަވާ މީހާ، އެންމެ އަލިގަދަ ތަރިފަދަ ފާޑުފާޑުގެ ނަންނަމުގައި ޒާތްޒާތުގެ ކަންތައް ހިންގާލިއެވެ. އެބައިމީހުން ހިތުން ޤުރްއާނާއި ދީނަށް މިކޮށްދެވެނީ ވަރަށް ބޮޑު ޚިދުމަތެކެވެ. އަދި އަނެއްބަޔަކު މިމުބާރާތްތަކުގައި ބައިވެރިވުމަށް ކުރިމަތިލިއެވެ. އެގޮތުން ޤުރްއާނަށް ލޯބިޖެއްސުމަށްކަމަށް ބުނެ، ކުޑަކުއްޖާ އެންމެ ކުޑައިރުންފަށައިގެން ގޮސް ބޮޑުވެ ފުރާފުރިހަމަވަންދެން މިމުބާރާތްތަކުގައި ބައިވެރިވެ އެކަމުގައި އުޅެމުންދެއެވެ.

މިނޫނަސް އެތަކެއް މިފަދަ މީހުންތަކެކެވެ. ދެންފަހެ، މިމީހުން ފެނި، އަދި އުއްމަތުގެ އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ ޖީލުތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ޙާލަތުހުރި ގޮތް ފެންނަ މީހަކަށް، މިދެބައިމީހުންވަނީ މުޅިން ދެވާދީއެއްގައިކަން ފާޅުވެގެންދާނެތެވެ. ދެންފަހެ އެތަކެއް ޢިލްމުވެރިންވަނީ މިކަމުގެ މުހިއްމުކަމަށްޓަކައި ޤުރްއާނުގެ އަހުލުވެރިންގެ އަދަބުތަކާއި ބެހޭގޮތުން ލިޔުއްވާފައެވެ. އެގޮތުން ހެޔޮވެގެންވާ ސަލަފުންގެ ފިޔަވަޅުތަކަށް ތަބަޢަވި ސުންނަތުގެ އިމާމެއްކަމުގައިވާ އަބޫބަކުރު އަލްއާޖުއްރީ رَحِمَهُ اللَّهُ، އުއްމަތަށް ނަޞޭޙަތްތެރިވުމުގެ ގޮތުން ޤުރްއާނުގެ އަހުލުވެރިންގެ އަޚްލާޤާއި، އަދަބުތަކާއި، އުޅުންތައް ހުންނަންޖެހޭނޭގޮތް ބަޔާންކުރައްވާ، އެތަކެއް އަޘަރުތަކެއް ގެންނަވާ ރިސާލާއެއް ލިޔުއްވިއެވެ. ޤުރްއާން އުނގެނި ދަސްކުރުމަށްޓަކައި ކުރިމަތިލާ ކޮންމެ މީހަކު ދެނެގަންނަންޖެހޭ އުޞޫލުތައް މިރިސާލާގައި ހިމެނިގެންވެއެވެ. އެގޮތުން މިފޮތުގައިވާ އަދަބު އަޚްލާޤުތަކަކީ ޢާއްމުކޮށް ހުރިހާ މުސްލިމުން، އަދި ޚާއްޞަކޮށް ޤުރްއާނާއި ޢިލްމުގެ އަހުލުވެރިން އެއަޚްލާޤުތަކުން އަދަބުވެރިވާންޖެހޭ އަޚްލާޤުތަކެވެ. އަދި ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި ރައްބުގެ ކަލާމްފުޅު އުފުލުމަށްޓަކައި އޭނާގެ ނަފްސު ތައްޔާރުކުރާމީހާ ކޮންމެހެންވެސް ދެނެގަންނަންޖެހޭ ވާހަކަތަކެވެ. ދެންފަހެ، ޤުރްއާން އުނގެނި އުނގަންނައިދިނުމަށްޓަކައި އުޅޭ މީހުން ގިނަވެ ފެތުރިގެންދިޔަހިނދު، މިބާބުގައި މިފަދަ ޢިލްމުވެރިއެއްގެ ރިސާލާއެއް ފޯރުކޮށްދިނުމަށް ޤަޞްދުކުރީމެވެ.

އަހަރުމެން މިފޮތް ތަރްޖަމާކުރުމުގައި އަޞްލަކަށް ބަލާފައިވާނީ: ދާރުއް ލުއުލުއާއިން ނެރެފައިވާ: އަބޫ ޢަބްދި اللَّهُ ޢާދިލް އާލް ޙަމްދާނު ޖަމަޢަކޮށް ލިޔުއްވާފައިވާ: 'އަލްޖާމިޢު ލިކުތުބިލް އިމާމި އަބީބަކުރު އަލްއާޖުއްރީ' ފޮތުގައިވާ ރިސާލާއެވެ. އަދި ފޮތް ޖަމަޢަކުރި މުއައްލިފުގެ ތަޢުލީޤުތަކުން އަދި އަޘަރުތަކުގެ ޞައްޙަ ނުޞައްޙަ ކަނޑައެޅުމުގައި ފައިދާ ނެގިފައިވާނެއެވެ.

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

[قال المحقق:]

1. رَوَايَةُ أبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ حَفْصٍ الْمُقْرِئُ الْحَمَّامِيِّ عَنْهُ.

2. رَوَايَةُ أبِي بَكْرٍ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيِّ الطُّرَيْثِيثِيِّ عَنْهُ.

3. رَوَايَةُ أبِي طَاهِرٍ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ السِّلَفِيِّ الأَصْبَهَانِيِّ عَنْهُ.

4. رَوَايَةُ أبِي الْفَضْلِ جَعْفَرِ بْنِ الشَّيْخِ أبِي الْحَسَنِ بْنِ أَبِي الْبَرَكَاتِ الْهَمْدَانِيِّ عَنْهُ.

\ No newline at end of file +أخلاق حملة القرآن للآجري – އާޖުއްރީގެ ގުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާގު

اسم الكتاب: أخلاق حملة القرآن (للآجري) - لأبي بكر محمد بن الحسين بن عبد الله الآجري (ت ٣٦٠هـ)
تحقيق: أحمد شحاته الألفي السكندري | الناشر: دار الصفا والمروة بالإسكندرية | الطبعة الأولى ١٤٢٦ هـ - ٢٠٠٥ م.
(الترقيم والترجمة الموجود في هذه الصفحة مبني على تحقيق عادل آل حمدان)

ފޮތުގެ ނަން: ޤުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާޤު | ލިޔުނީ: އަބޫ ބަކުރު މުޙައްމަދު ބިން އަލްޙުސައިން ބިން ޢަބްދު ﷲ އަލްއާޖުއްރީ (360 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: އަޙްމަދު ޝިޙާތަހ އަލްއަލްފީ އައްސަކަންދަރީ | ޗާޕު ކުރީ: ދާރުއް ޞަފާ ވަލް މަރްވާ، އިސްކަންދަރުގައި | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1426 ހ. - 2005 މ.
(މި ސަފުހާގައިވާ މައި ނަމްބަރ ދިނުމާއި ދިވެހި ތަރުޖަމާ ބިނާވެފައި ވަނީ ޢާދިލު އާލްޙަމްދާނުގެ ތަހްގީގުގެ މައްޗަށެވެ.)

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق عادل بن عبد الله آل حمدان ޕީޑީއެފް

تحقيق محمد عمرو عبد اللطيف އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تحقيق أحمد بن العربي بن عبد السلام ޕީޑީއެފް

تحقيق غانم قَدُّوري الحَمَد ޕީޑީއެފް

مختصر أخلاق حملة القرآن - لخالد بن عثمان السبت އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

التبيان في شرح أخلاق حملة القرآن - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

من سلسلة الرسائل العلمية لدار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން


6

أخلاق حملة القرآن

للإمام المحدث أبي بكر محمد بن الحسين الآجري

المتوفى سنة ٣٦٠ هـ


ޤުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާޤު

އަލް އިމާމް އަބޫ ބަކުރު މުޙައްމަދު ބްނުލް ޙުސައިން އަލް އާޖުއްރީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (360 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ


މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ރަމަޟާން 1442ހ / އެޕްރީލް 2021މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

މުއައްލިފުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

އެކަލޭގެފާނުއީ: މުޙައްމަދު ބްނުލް ޙުސައިނު ބްނު ޢަބްދި اللَّهُ އަލްއާޖުއްރީ އަލްބަޣްދާދީއެވެ. ކުންޔާއަކީ އަބޫބަކުރެވެ. އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 280 ނުވަތަ 264 ހިސާބުގައި ބަޣްދާދުގައިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ އުސްތާޛުންގެ ތެރޭގައި: އަބޫބަކުރު ޖަޢުފަރުލް ފިރްޔާބީއާއި، ސުނަނު އަބީދާވޫދު ލިޔުއްވި އިމާމު އަބޫ ދާވޫދުގެ ދަރިކަލުން އަބޫބަކުރު ޢަބްދު اللَّهُ ބްނު އަބީ ދާވޫދާއި، ޢަބްދު اللَّهُ ބްނު މުޙައްމަދު އަލްވާސިޠީއާއި، އަބޫ ޔަޢުޤޫބުލް އަންމާޠީއާއި، އަދިވެސް އެތަކެއް އިމާމުންނެއް ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: އަބޫ ނުޢައިމުލް އަޞްބަހާނީއާއި، އިބްނު ބައްޠާ އާއި، އަބޫ މުޙައްމަދު ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބްނުއް ނައްޙާސްއާއި އަދިވެސް އެތަކެއް ބޭކަލުން ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި: ކިތާބުއް ޝަރީޢާ، އަޚްލާޤުލް ޢުލަމާ، އަޚްބާރު ޢުމަރު ބްނު ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު، އަލްޣުރަބާ ހިމެނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމުވެރިކަމުގެ މައްޗަށް އެތަކެއް ޢިލްމުވެރިންވަނީ ޘަނާ ކިޔުއްވާފައެވެ. އެގޮތުން އެކަލޭގެފާނުއީ ފިޤުހުވެރި، ޙާފިޡު، ޞާލިޙު، ސުންނަތުގެ އަހުލުވެރި އިމާމެއްކަމުގައި، އަދި ޒުހުދުވެރި އަޅުވެރި މުޙައްދިޘެއްކަމުގައި ޢިލްމުވެރިން ޞިފަކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި އަހުލުއްސުންނާ ވަލްޖަމާޢަތުގެ ޢަޤީދާގައި ޘާބިތުވެވަޑައިގެން ހުންނަވާ ނަޞްރުދެއްވި އިމާމެކެވެ.

އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 360 އަހަރުގައި މައްކާގައިއެވެ. اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އެކަލޭގެފާނަށް ރަޙްމަތްލައްވާ ފާފަފުއްސަވާ ސުވަރުގޭގެ މަތިވެރި ދަރަޖަތައް ދެއްވާށިއެވެ!

ފޮތުގެ ކުރިމަތީގައި...

الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه وبعد:

اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އިންސާނުން ބިންމަތީގައި ލެއްވީއްސުރެ، ބޭކާރުގޮތެއްގައި ދާނޭދިމާލެއް ނޭނގި، އުޅޭނެގޮތެއް ނޭނގި، އެމީހަކު ބޭނުންގޮތަކަށް އުޅުމަށް މިނިވަންކަން ދެއްވާ ދޫކޮށްނުލައްވަތެވެ. އެގޮތުން ފެށުނީއްސުރެ، اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު ހޮއްވަވާ ނަބިއްޔުންކަމުގައި ލައްވާ، ރިސާލަތުގެ ބަޔާން އެބޭކަލުންގެ ދޫފުޅުތަކުގެ މަތިން އިންސާނުންނަށް ފޯރުކޮށްދެއްވަމުން ގެންދެވިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ފޮތަކަށްފަހު ފޮތެއް ރަސޫލުންނަށް ބާވައިލައްވަމުން ދިޔައެވެ. އަދި އިންސާނުން މިބިންމަތީގައި ލެއްވުނު މަޤްޞަދުކަމުގައިވާ: اللَّهُ އަށް އަޅުދާސްތުވެ ކުރުނީސްވެ އަޅުކަން އަދާކުރާނޭގޮތް އެފަތްފުށްތަކުން، އަދި އެރަސޫލުންގެ ބަޔާންކުރެއްވުމުން ބަޔާންކުރެވެމުން ދިޔައެވެ. އެގޮތުން ކޮންމެ ޒަމާނަކުވެސް އެކަލާނގެ ފޮތް ބާވައިލައްވާ ރަސޫލުން ފޮނުއްވުމަށްފަހު މީސްތަކުންގެ ބަޔަކު އެއަށް އީމާންވެ، އެފޮތް ޙައްޤުގޮތުގައި ތިލާވަތުކުރެއެވެ. ދެން އެއަށްފަހު ޒަމާންތައް ފާއިތުވެ ދިގުލައި، ޖީލަކަށްފަހު ޖީލެއްދާވަރަކަށް މީސްތަކުންގެ ހިތްތައް ގައުވެ، ޙައްޤު މަގުން ކަސިޔާރުވެ، އެބައިމީހުންނަށް އިއްވިގެންވާ އަމުރުތަކާއި ނަހީތައް ނަގައިލާ، ދީނުގެ ތެރެއަށް އަލަށް ކަންކަން އުފައްދާ، ހަވާނަފްސުގެ އެދުންތަކަށް ލެނބިގެންދެއެވެ.

އެގޮތުން اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى މިދުނިޔެއަށް ބާވައިލެއްވި އެންމެ މާތް އަދި އެންމެ ފަހުގެ ފޮތްކަމުގައިވާ: ޤުރްއާންވެސްވަނީ އެފަދައިންނެވެ. އެގޮތުން އުއްމަތުގެ ކުރީކޮޅުގައި، ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވުނު މަޤްޞަދަށް އެޤުރްއާން ނަގަހައްޓާ، ސީދާވެގެންވާ މަގުގައި އެޤުރްއާން ތިލާވަތުކުރާ ޙާލުގައިވިއެވެ. ދެން އެއަށްފަހު ޒަމާނަކަށްފަހު ޒަމާނެއް ފާއިތުވާ ވަރަކަށް ފިތުނަތައް ފާޅުވެ، މީސްތަކުން ދުނިޔޭގެ ދަޅަތަކަށް ލޯދިއްކޮށް، ދީނުގެ ތެރެއަށް އެތައް އާކަންތަކެއް އުފައްދާ ވައްދަމުން ދިޔައެވެ. އެގޮތުން އުއްމަތުގެ ކުރީކޮޅުގައި ޤުރްއާންވީ ނުހަނު ޤަދަރު އުފުލިގެންވާ، އަދި އޭގެ އަހުލުވެރިންވެސް ނުހަނު މާތްވެގެންވާ ބައެއްކަމުގައިއެވެ. އަދި ޤުރްއާނުގެ މަތިވެރި ޢިލްމު ޙާޞިލުކޮށް އޭގެ އަހުލުވެރިޔަކަށްވުމީ ކޮންމެކޮންމެ މީހަކަށް ޙާޞިލުވާނޭކަމެއް ނޫނެވެ. އެބޭކަލުން މިމަތިވެރި ޢިލްމު ފޯރުކޮށްދެއްވަނީ: އެކަމަށް އަހުލުވެރިވެ ޙައްޤުވެގެންވާ، އެޢިލްމު އުފުލުމަށް އޭނާގެ ނަފްސު ތައްޔާރުކޮށްގެންވާ، މަތިވެރި އަދަބު އަޚްލާޤުތަކުން އަދަބުވެރިވެގެންވާ މީހުންނަށެވެ. ދެންފަހެ ދުނިޔެ ހުޅުވިގެންގޮސް ޤުރްއާން ދުނިޔޭގެ އެކިކަންކޮޅުތަކަށް ފެތުރިގެންގޮސް، ކުޑަކުއްޖާއާއި، އަންހެނުންނާއި، ފިރިހެނުންނާއި، މުސްކުޅިންނާއި، ފަޤީރުންނާއި، މުއްސަނދިންނާއި އެކި ބާވަތްތަކުގެ މީހުން ޤުރްއާން ކިޔެވިއެވެ. އަދި ފަރުބަދައަކަށް ބާވައިލެއްވުނަސް އެފަރުބަދަ ބިރުން ކުދިކުދިވެގެންވާފަދަ މިމަތިވެރި މާތްފޮތް، އެފޮތް އުފުލުން އެކަށީގެންނުވާ ބަޔަކު އުފުލިއެވެ.

އެގޮތުން އެބައިމީހުންގެ ނަފްސުތައް ތަޤްވާވެރިކަމާއި، ވަރަޢަވެރިކަމާއި، ތަވާޟަޢުވެރިކަމުން ހުސްވެގެންވާ ބަޔަކު މިފޮތް ވާރުތަކުރިއެވެ. އެބައިމީހުން އެފޮތް ބޭނުންކުރީ ވެރިންނާއި، މުއްސަނދިންނާއި، ޝަރަފުވެރިންނާއި ފައިހަމަކުރުމަށްޓަކައިވާ ވަސީލަތެއްގެ ގޮތުގައިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެޤުރްއާން ބޭނުންކޮށްގެން ދުނިޔެ ހޯދަން އުޅުނެވެ. އެގޮތުން މިޒަމާނުގައި ވަސީލަތްތައް ކުރިއަރާގޮސް މިވަނީ ގޭގައި އެންމެ އެތެރޭގައި ތިބެގެންވެސް ޤުރްއާން އުނގެނުމުގެ މަގު ތަނަވަސްވެފައެވެ. ދެންފަހެ ތަފާތު އެކި ބާވަތްތަކުގެ މީހުން މިކަމާ ކުރިމަތިލިތަން އަހުރެންނަށް ފެނުނެވެ:

އެގޮތުން މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު އެޤުރްއާނަށް ކުރިމަތިލީ ހަމައެކަނި އެޤުރްއާނުގެ ޙަރްފުތަކާއި އަކުރުތަކާއި ފިލިތައް ޤާއިމްކޮށް އަދާކުރުމަށެވެ. އެގޮތުން އެބައިމީހުންގެ މުޅި ވިސްނުމަކަށްވީ އަކުރުތަކާއި ފިލިތައް މަޚްރަޖުން އަދާކޮށް، ރާގުރާގުތަކުގައި ޤުރްއާން ކިޔެވުމެވެ. އަދި އުނދަގުލާއި ތަކްލީފުން އެބައިމީހުން އަކުރުތައް ޤާއިމްކޮށް ބަނޑިބަނޑިލެއްވިއެވެ. އަދި އެކަމަށްޓަކައި ޤާރީ ކޯސްކޯހާއި، ޤިރާއަތު ކޯސްތަކުގެ ނަމުގައި އެކި ކޯސްތައް ހިންގެއެވެ. ދެން އެތަންތަނަށްވަދެ ނިންމި މީހުންގެ މަޤްޞަދަކަށްވީ، ސެޓްފިކެޓް ޙާޞިލުކޮށްގެން އެކަމުގައި މަޝްޣޫލުވާށެވެ.

އަދި އަނެއްބަޔަކު ޤުރްއާނުގެ ޢިލްމު އުނގެނުމަށް ކުރިމަތިލިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ މަޤްޞަދަކަށްވީ ކާންބޯންކުރާ މަސައްކަތެއްގެ ގޮތުގައި ޤުރްއާން ބޭނުންކޮށްގެން ވަޒީފާއެއް ހޯދުމެވެ. އެގޮތުން ކޯސްކޯސް ހަދައިގެން، ތަފާތު ކުލާސްތަކާއި، ޕުރޮގްރާމްތައް ޖައްސައިގެން ޤުރްއާން ކިޔަވާދީގެން އާމްދަނީ ހޯދުމަށް އެމީހުން އުޅުނެއެވެ.

އަނެއްބަޔަކު ޤުރްއާން ހިތުދަސްކުރުމަށް ކުރިމަތިލިއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކުގެ މަޤްޞަދަކަށްވީ: ޤުރްއާނުގެ ދެލިގަނޑާއި އަކުރުތައް ހިތުދަސްކޮށްލުމުން މުޖްތަމަޢުގެ ތެރޭގައި ޝަރަފާއި ޖާހެއް ލިބިގެންވާ މީހެއްކަމުގައިވުމަށެވެ. އެގޮތުން ޤުރްއާން ހިތުދަސްކޮށް ނިމޭއިރަށް އޭނާގެ ނަމުގެ ކުރިއަށް 'އަލްޙާފިޡު' ޖަހާފައިވާ އަމިއްލައަށް ޕޭޖްޕޭޖާއި، ގުރޫޕު ހުޅުވާ އެކަމުގައި އޭނާ އުޅެގަތެވެ. އަދި އަނެއްބަޔަކު ބޭނުންވީ ޤުރްއާން ދަސްކުރުމުން ލިބޭ ޢިނާޔަތްތަކާއި، ފައިސާތައް ހޯދުމެވެ.

އަދި ހަމަ އަނެއްބަޔަކު ޤުރްއާނަށް ޚިދުމަތްކުރުމުގެ ނަމުގައި ނިކުތެވެ. އެގޮތުން އެބައިމީހުން ޤުރްއާނަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށް ތަފާތު ނަންނަމުގައި އަހަރަކު އެތައް ފަހަރަކު މުބާރާތްތައް ބާއްވާ، އެމުބާރާތްތަކުގެ މައްޗަށް އެތަކެއް ފައިސާއެއް ހޭދަކޮށް ބަހާހެދިއެވެ. އަދި މުބާރާތްތައްވެސް ތަރައްޤީވެ، އެންމެ ރީތިކޮށް ކިޔަވާ މީހާ، އެންމެ އަލިގަދަ ތަރިފަދަ ފާޑުފާޑުގެ ނަންނަމުގައި ޒާތްޒާތުގެ ކަންތައް ހިންގާލިއެވެ. އެބައިމީހުން ހިތުން ޤުރްއާނާއި ދީނަށް މިކޮށްދެވެނީ ވަރަށް ބޮޑު ޚިދުމަތެކެވެ. އަދި އަނެއްބަޔަކު މިމުބާރާތްތަކުގައި ބައިވެރިވުމަށް ކުރިމަތިލިއެވެ. އެގޮތުން ޤުރްއާނަށް ލޯބިޖެއްސުމަށްކަމަށް ބުނެ، ކުޑަކުއްޖާ އެންމެ ކުޑައިރުންފަށައިގެން ގޮސް ބޮޑުވެ ފުރާފުރިހަމަވަންދެން މިމުބާރާތްތަކުގައި ބައިވެރިވެ އެކަމުގައި އުޅެމުންދެއެވެ.

މިނޫނަސް އެތަކެއް މިފަދަ މީހުންތަކެކެވެ. ދެންފަހެ، މިމީހުން ފެނި، އަދި އުއްމަތުގެ އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ ޖީލުތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ޙާލަތުހުރި ގޮތް ފެންނަ މީހަކަށް، މިދެބައިމީހުންވަނީ މުޅިން ދެވާދީއެއްގައިކަން ފާޅުވެގެންދާނެތެވެ. ދެންފަހެ އެތަކެއް ޢިލްމުވެރިންވަނީ މިކަމުގެ މުހިއްމުކަމަށްޓަކައި ޤުރްއާނުގެ އަހުލުވެރިންގެ އަދަބުތަކާއި ބެހޭގޮތުން ލިޔުއްވާފައެވެ. އެގޮތުން ހެޔޮވެގެންވާ ސަލަފުންގެ ފިޔަވަޅުތަކަށް ތަބަޢަވި ސުންނަތުގެ އިމާމެއްކަމުގައިވާ އަބޫބަކުރު އަލްއާޖުއްރީ رَحِمَهُ اللَّهُ، އުއްމަތަށް ނަޞޭޙަތްތެރިވުމުގެ ގޮތުން ޤުރްއާނުގެ އަހުލުވެރިންގެ އަޚްލާޤާއި، އަދަބުތަކާއި، އުޅުންތައް ހުންނަންޖެހޭނޭގޮތް ބަޔާންކުރައްވާ، އެތަކެއް އަޘަރުތަކެއް ގެންނަވާ ރިސާލާއެއް ލިޔުއްވިއެވެ. ޤުރްއާން އުނގެނި ދަސްކުރުމަށްޓަކައި ކުރިމަތިލާ ކޮންމެ މީހަކު ދެނެގަންނަންޖެހޭ އުޞޫލުތައް މިރިސާލާގައި ހިމެނިގެންވެއެވެ. އެގޮތުން މިފޮތުގައިވާ އަދަބު އަޚްލާޤުތަކަކީ ޢާއްމުކޮށް ހުރިހާ މުސްލިމުން، އަދި ޚާއްޞަކޮށް ޤުރްއާނާއި ޢިލްމުގެ އަހުލުވެރިން އެއަޚްލާޤުތަކުން އަދަބުވެރިވާންޖެހޭ އަޚްލާޤުތަކެވެ. އަދި ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި ރައްބުގެ ކަލާމްފުޅު އުފުލުމަށްޓަކައި އޭނާގެ ނަފްސު ތައްޔާރުކުރާމީހާ ކޮންމެހެންވެސް ދެނެގަންނަންޖެހޭ ވާހަކަތަކެވެ. ދެންފަހެ، ޤުރްއާން އުނގެނި އުނގަންނައިދިނުމަށްޓަކައި އުޅޭ މީހުން ގިނަވެ ފެތުރިގެންދިޔަހިނދު، މިބާބުގައި މިފަދަ ޢިލްމުވެރިއެއްގެ ރިސާލާއެއް ފޯރުކޮށްދިނުމަށް ޤަޞްދުކުރީމެވެ.

އަހަރުމެން މިފޮތް ތަރްޖަމާކުރުމުގައި އަޞްލަކަށް ބަލާފައިވާނީ: ދާރުއް ލުއުލުއާއިން ނެރެފައިވާ: އަބޫ ޢަބްދި اللَّهُ ޢާދިލް އާލް ޙަމްދާނު ޖަމަޢަކޮށް ލިޔުއްވާފައިވާ: 'އަލްޖާމިޢު ލިކުތުބިލް އިމާމި އަބީބަކުރު އަލްއާޖުއްރީ' ފޮތުގައިވާ ރިސާލާއެވެ. އަދި ފޮތް ޖަމަޢަކުރި މުއައްލިފުގެ ތަޢުލީޤުތަކުން އަދި އަޘަރުތަކުގެ ޞައްޙަ ނުޞައްޙަ ކަނޑައެޅުމުގައި ފައިދާ ނެގިފައިވާނެއެވެ.

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

[قال المحقق:]

1. رَوَايَةُ أبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ حَفْصٍ الْمُقْرِئُ الْحَمَّامِيِّ عَنْهُ.

2. رَوَايَةُ أبِي بَكْرٍ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيِّ الطُّرَيْثِيثِيِّ عَنْهُ.

3. رَوَايَةُ أبِي طَاهِرٍ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ السِّلَفِيِّ الأَصْبَهَانِيِّ عَنْهُ.

4. رَوَايَةُ أبِي الْفَضْلِ جَعْفَرِ بْنِ الشَّيْخِ أبِي الْحَسَنِ بْنِ أَبِي الْبَرَكَاتِ الْهَمْدَانِيِّ عَنْهُ.

\ No newline at end of file diff --git a/books/allAqida.html b/books/allAqida.html index 8e117faaa..7717a68d6 100644 --- a/books/allAqida.html +++ b/books/allAqida.html @@ -1 +1 @@ -الجامع في العقائد – އެއްކުރަމުންދާ އަގީދާގެ ފޮތްތައް

މިއީ ޙަދީޘްއެމްވީގައިވާ ހުރިހާ އަގީދާ ފޮތްތައް އެއް ތަނަކުން ސާޗްކުރެވޭ ސަފުހާއެވެ.

\ No newline at end of file +الجامع في العقائد – އެއްކުރަމުންދާ އަގީދާގެ ފޮތްތައް

މިއީ ޙަދީޘްއެމްވީގައިވާ ހުރިހާ އަގީދާ ފޮތްތައް އެއް ތަނަކުން ސާޗްކުރެވޭ ސަފުހާއެވެ.

\ No newline at end of file diff --git a/books/allAthar.html b/books/allAthar.html index 1dd12def1..aeea37d91 100644 --- a/books/allAthar.html +++ b/books/allAthar.html @@ -1 +1 @@ -الجامع في الأحاديث والآثار – އެއްކުރަމުންދާ ޙަދީޘާއި އަޘަރު*

މިއީ ޙަދީޘްއެމްވީގައިވާ ހުރިހާ ޙަދީޘާއި އަޘަރު ފޮތްތައް އެއް ތަނަކުން ސާޗްކުރެވޭ ސަފުހާއެވެ.

⚠️ قَمِّش ثُمَّ فَتِّش. މި ސަފުހާގައި އެތައް ހާސް ޙަދީޘާއި އަޘަރު ހިމެނިފައިވާ އިރު، އޭގައި ކުށްހުރި ވާހަކަ ބުނުމުގެ ކުރިން، އެނގެން ޖެހޭ މުހިއްމު ނުކުތާއެއް ދަންނަވާލާނަމެވެ. މިތާ ވަނީ މުސައްވަދާ (އެބަހީ: ޑްރާފްޓު) ލިޔުންތަކެކެވެ. އަދި ގިނަވާނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ތަރުޖަމާތަކެއް ނޫނެވެ. އެކި މީހުން، އެކި ތަންތަނުން، އެކި ގޮތްގޮތަށް ލިޔެފައިވާ ތަރުޖަމާތަކެކެވެ. ވީމާ ކުށް ހުންނާނެއެވެ. އަދި ކިއެއް، ގިނަވެސް ވާނެއެވެ. އަދި މިތާ ހުރި ނައްސުތަކާއި އޭގެ ތަރުޖަމާއާ ދިމާ ނުވެދާނެއެވެ. އަދި ރިވާޔަތާއި ތަޚްރީޖްވެސް ދިމާ ނުވެދާނެއެވެ. ދެން އޮތް ސުވާލަކީ، އަޅުގަނޑުމެން ނުލިޔާ، ބަލާ ނުނިމި ހުރި ލިޔުންތަކެއް މިތާ މި އެއްކުރީ ކީއްވެގެންހެއްޔެވެ؟ އެއީ ތަފާތު އެތައް ބައިވަރު ތަރުޖަމާތަކެއް، އެއް ތަނަކުން ސާޗުކުރެވޭ ގޮތް ހެދުމަށެވެ. އެ ހުރި ކުށްތަކާ އެކުވެސް އެއިން ފައިދާ ހާސިލު ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ހޯދުމަށެވެ. މުޅިން ދިމާ ނުވިޔަސް، ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ގާތްކޮށްދޭނެތީވެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ނިސްބަތުން، މި އެއްކޮށްފައިވާ ޑްރާފްޓު ތަރުޖަމާތަކުން ޙަދީޘްއެމްވީގެ ވަކިވަކި ފޮތްތަކަށް ނެރޭއިރު، ކުށްތައް އިސްލާހު ކުރަމުން ގެންދާނަމެވެ. އަދި އެހެނިހެން ބޭފުޅުންގެ ނިސްބަތުން ވެސް، މި ސަފުހާގެ ބޭނުން ހެޔޮ ގޮތުގައި ހިފޭނީ އަހުލުވެރިކަމެއް ހުރި، މި ބޭނުން ކުރަންވީ ގޮތް އުނގެނެވޭނެ ވަރުގެ ބަޔަކަށެވެ. އެ ފަރާތް ވާންޖެހޭނީ، މި ސަފުހައިގެ މަގުސަދު ފަހުމްވެ، މި ލިޔުންތަކުގައި ހުރި ކުށްތަކާއެކީ ވެސް ކުރިއަށް ދާންވީ ގޮތް ދެނެގަނެވޭނެ ފަދަ ބަޔެކެވެ. އެއާ ޚިލާފަށް މިކަން ނުދަންނަ ބަޔަކަށް ހައްތަހާވެސް ހީވާނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ކުށްތައް މިތާ ވަރަށް ގިނަކަމަށެވެ. ކޮންމެއަކަސް، އަރަބި ނައްސަކާ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެއް ދިމާ ނުވިޔަސް، އެ ދިމާވާ އެހެން ރިވާޔަތެއް ހުރެދާނެއެވެ. ހަވާލާ ދެވިފައިވާ ފޮތުގައި އެހެން ގޮތަކަށް ލިޔުން ހުއްޓަސް، އެއާ ގުޅުމެއް ހުރެދާނެއެވެ. ގާބިލިއްޔަތުކަން ހުރި މީހަކަށް އެ ގުޅުން ނުވަތަ ރިވާޔަތް ހޯދޭނެއެވެ. މީހަކަށް އެ ނޭނގުމަކީ ނުވަތަ ނުފެނުމަކީ އަދި ލިޔުން މުޅިން ގޯސްވެ، އޭގެ ބޭނުން ނުހިފޭންވީ ސަބަބެއް ނޫނެވެ. މިތާ މިވާ ލިޔުންތައް ނަގުލު ކުރާއިރު އިތުރަށް ބަލާ ރަނގަޅުތޯ ކަށަވަރު ކުރުމަކީ ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ނުވަތަ އެންމެ ކުޑަމިނުން އެ ކަން ކުރެވޭނެ ވަރުގެ ފެންވަރެއް ހުރި ބަޔަކު ގާތު އަހާލަން ޖެހޭނެއެވެ. ފަހުމެއް ނެތި، ހަމައެކަނި ކުށް ހުއްޓޭ ބުންޏަސް ވާނެ ހަމަ އެއްވެސް ކަމެއް ނެތެވެ. އެހެންވީމާ މި ކަންކަމަށް ސަމާލުވެ، އަހައްމިއްޔަތުކަން ދިނުންހުއްޓެވެ.

ޙަދީޘެއް ސައްހަތޯ ބެލުމަށް، އޮންލައިންކޮށް ހުރެގެން، ތިރީގައި އަރަބި ލަފްޒުތައް ޖަހާލައިގެން ބަލާލެވިދާނެއެވެ. ފެހިކުލައިގެ މާނައަކީ ސައްހައެވެ. އަދި ރަތްކުލައިގެ މާނައަކީ ޟަޢީފެވެ.

\ No newline at end of file +الجامع في الأحاديث والآثار – އެއްކުރަމުންދާ ޙަދީޘާއި އަޘަރު*

މިއީ ޙަދީޘްއެމްވީގައިވާ ހުރިހާ ޙަދީޘާއި އަޘަރު ފޮތްތައް އެއް ތަނަކުން ސާޗްކުރެވޭ ސަފުހާއެވެ.

⚠️ قَمِّش ثُمَّ فَتِّش. މި ސަފުހާގައި އެތައް ހާސް ޙަދީޘާއި އަޘަރު ހިމެނިފައިވާ އިރު، އޭގައި ކުށްހުރި ވާހަކަ ބުނުމުގެ ކުރިން، އެނގެން ޖެހޭ މުހިއްމު ނުކުތާއެއް ދަންނަވާލާނަމެވެ. މިތާ ވަނީ މުސައްވަދާ (އެބަހީ: ޑްރާފްޓު) ލިޔުންތަކެކެވެ. އަދި ގިނަވާނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ތަރުޖަމާތަކެއް ނޫނެވެ. އެކި މީހުން، އެކި ތަންތަނުން، އެކި ގޮތްގޮތަށް ލިޔެފައިވާ ތަރުޖަމާތަކެކެވެ. ވީމާ ކުށް ހުންނާނެއެވެ. އަދި ކިއެއް، ގިނަވެސް ވާނެއެވެ. އަދި މިތާ ހުރި ނައްސުތަކާއި އޭގެ ތަރުޖަމާއާ ދިމާ ނުވެދާނެއެވެ. އަދި ރިވާޔަތާއި ތަޚްރީޖްވެސް ދިމާ ނުވެދާނެއެވެ. ދެން އޮތް ސުވާލަކީ، އަޅުގަނޑުމެން ނުލިޔާ، ބަލާ ނުނިމި ހުރި ލިޔުންތަކެއް މިތާ މި އެއްކުރީ ކީއްވެގެންހެއްޔެވެ؟ އެއީ ތަފާތު އެތައް ބައިވަރު ތަރުޖަމާތަކެއް، އެއް ތަނަކުން ސާޗުކުރެވޭ ގޮތް ހެދުމަށެވެ. އެ ހުރި ކުށްތަކާ އެކުވެސް އެއިން ފައިދާ ހާސިލު ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ހޯދުމަށެވެ. މުޅިން ދިމާ ނުވިޔަސް، ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ގާތްކޮށްދޭނެތީވެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ނިސްބަތުން، މި އެއްކޮށްފައިވާ ޑްރާފްޓު ތަރުޖަމާތަކުން ޙަދީޘްއެމްވީގެ ވަކިވަކި ފޮތްތަކަށް ނެރޭއިރު، ކުށްތައް އިސްލާހު ކުރަމުން ގެންދާނަމެވެ. އަދި އެހެނިހެން ބޭފުޅުންގެ ނިސްބަތުން ވެސް، މި ސަފުހާގެ ބޭނުން ހެޔޮ ގޮތުގައި ހިފޭނީ އަހުލުވެރިކަމެއް ހުރި، މި ބޭނުން ކުރަންވީ ގޮތް އުނގެނެވޭނެ ވަރުގެ ބަޔަކަށެވެ. އެ ފަރާތް ވާންޖެހޭނީ، މި ސަފުހައިގެ މަގުސަދު ފަހުމްވެ، މި ލިޔުންތަކުގައި ހުރި ކުށްތަކާއެކީ ވެސް ކުރިއަށް ދާންވީ ގޮތް ދެނެގަނެވޭނެ ފަދަ ބަޔެކެވެ. އެއާ ޚިލާފަށް މިކަން ނުދަންނަ ބަޔަކަށް ހައްތަހާވެސް ހީވާނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ކުށްތައް މިތާ ވަރަށް ގިނަކަމަށެވެ. ކޮންމެއަކަސް، އަރަބި ނައްސަކާ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެއް ދިމާ ނުވިޔަސް، އެ ދިމާވާ އެހެން ރިވާޔަތެއް ހުރެދާނެއެވެ. ހަވާލާ ދެވިފައިވާ ފޮތުގައި އެހެން ގޮތަކަށް ލިޔުން ހުއްޓަސް، އެއާ ގުޅުމެއް ހުރެދާނެއެވެ. ގާބިލިއްޔަތުކަން ހުރި މީހަކަށް އެ ގުޅުން ނުވަތަ ރިވާޔަތް ހޯދޭނެއެވެ. މީހަކަށް އެ ނޭނގުމަކީ ނުވަތަ ނުފެނުމަކީ އަދި ލިޔުން މުޅިން ގޯސްވެ، އޭގެ ބޭނުން ނުހިފޭންވީ ސަބަބެއް ނޫނެވެ. މިތާ މިވާ ލިޔުންތައް ނަގުލު ކުރާއިރު އިތުރަށް ބަލާ ރަނގަޅުތޯ ކަށަވަރު ކުރުމަކީ ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ނުވަތަ އެންމެ ކުޑަމިނުން އެ ކަން ކުރެވޭނެ ވަރުގެ ފެންވަރެއް ހުރި ބަޔަކު ގާތު އަހާލަން ޖެހޭނެއެވެ. ފަހުމެއް ނެތި، ހަމައެކަނި ކުށް ހުއްޓޭ ބުންޏަސް ވާނެ ހަމަ އެއްވެސް ކަމެއް ނެތެވެ. އެހެންވީމާ މި ކަންކަމަށް ސަމާލުވެ، އަހައްމިއްޔަތުކަން ދިނުންހުއްޓެވެ.

ޙަދީޘެއް ސައްހަތޯ ބެލުމަށް، އޮންލައިންކޮށް ހުރެގެން، ތިރީގައި އަރަބި ލަފްޒުތައް ޖަހާލައިގެން ބަލާލެވިދާނެއެވެ. ފެހިކުލައިގެ މާނައަކީ ސައްހައެވެ. އަދި ރަތްކުލައިގެ މާނައަކީ ޟަޢީފެވެ.

\ No newline at end of file diff --git a/books/aqidahNawawi.html b/books/aqidahNawawi.html index 949260e06..c3a1cf010 100644 --- a/books/aqidahNawawi.html +++ b/books/aqidahNawawi.html @@ -1 +1 @@ -دراسة عقيدة النووي

⚠️ تنبيه: إنما ذكر هنا محل الشاهد.

سبب هذه الدراسة: طلب منا بعض الإخوة أن نجمع ما ورد في الباب للتبين، فاستعنا بالله ورتبنا نبذة يسيرة، لئلا يغتر من لا يعلم، فيخلط بين عقيدة أهل السنة وغيرهم. وبالله التوفيق.

ومن زعم أننا كذا وكذا وندعو إلى إحراق الكتب ونحو ذلك، فهو أكذب من روث حمار الدجال. فها نحن قد ترجمنا بلوغ المرام و سيرة النووي الذي كتبه الذهبي، و الأربعين، وهو موجود في المكتبات و الجامعات، ولا عيب.

وهؤلاء زعموا أنهم يدافعون عن العلماء ويحذرون من تبديعهم! وهم الذين كفروا العلماء و قالوا: "والذي نعتقده أن بن باز كافر" و "والآن أعتقد أنه عالم كبير ضال، بالإضافة إلى ضلالته أعتقد أنه خرج من الإسلام" و "لا نريد ذلك، لا نريده على الإطلاق من صرصور صغير مثل بن باز".

وقالوا أيضا: "وبعد كل هذه الأدلة القوية، وضع موزتي العثيمين".

ثم قالوا: الناس ظلمونا بالألقاب ونسبونا إلى فرق! وهم الذين يقولون "المدخلي" و "السلولي" و "منديل السلطان".

ثم قالوا: احذروا من الجواسيس و استخبارات الشرطة الذين ينشرون أسماء ومعلومات الإخوة والأخوات! وهم الذين نصبوا القنوات العامة ليعلنوا أسماء مخالفيهم.

ثم قالوا: هؤلاء ليس عندهم احترام ولا أدب ولا أخلاق! وهم أفحش الناس و أشتمهم و أفجرهم في الكلام.

ثم قالوا: نريد ونستحق الإنصاف والعدل! ولا يهمهم ذلك في حق غيرهم.

وقد روى البخاري في كتاب المظالم، عن عبد الله بن عمرو، رضي الله عنهما عن النبي ﷺ قال: أربع من كن فيه كان منافقا، أو كانت فيه خصلة من أربعة كانت فيه خصلة من النفاق، حتى يدعها؛ إذا حدث كذب، وإذا وعد أخلف، وإذا عاهد غدر، وإذا خاصم فجر.

وقال تعالى: سيعلمون غدا من الكذاب الأشر.

وأخيرا، نقول للأخ المتعلم، الطالب للحق: اعلم رحمك الله، أن المسألة الحقيقية عند هؤلاء الرويبضة المتناقضين، الذين يبغضون الأثر وأهله، ليست مسألة النووي البتة، ولا إمامته ولا هل هو أشعري ولا الترحم عليه ولا الأدب ولا الإنصاف، كلا، كل ذلك زور و تلبيس. بل أقسم بالذي على العرش استوى، إنما يفرون هؤلاء معرضين من موضوع العقيدة و منهج السلف - كأنهم حمر مستنفرة، فرت من قسورة، - لأنهم يعرفون حق المعرفة أن لو تكلم به، لفضحت ودمرت دعوتهم الحركية المادية العقلانية العارية من تنزيه الله، ويرى الناس ضلالات مقدسيهم كسادة أقطابهم و أعلى أجلائهم، كما يرون القمر ليلة البدر. فلذلك يوالون و يعادون عليها، ويتعاونون فيما اتفقوا عليه، ويعذروا بعضهم بعضا فيما اختلفوا فيه، ويجوز لهم ما لا يجوز لغيرهم، ويقولون ما لا يفعلون. والغاية عندهم تبرر الوسيلة. بل دينهم كله غاية، لا دين لهم سواها. وإذا سقط حركتهم، سقط دينهم، أو تحولوا إلى حركة أخرى. فلا يغرنكم بالله الغرور. ولا تأسوا على قوم هالكين. فلما عرفوا مذهب السلف الصالح فيما نقل عنهم الثقات، نبذوه وراء ظهورهم وقالوا: "‌وإن ‌كنت ‌لا ‌أقول ‌به ‌ولا ‌أختاره!" و "لا سلف بعد الواقع!" و "كل المصايب هي السلف!". وما قدروا الله حق قدره، والأرض جميعا قبضته يوم القيامة والسماوات مطويات بيمينه. كل شيء هالك إلا وجهه، له الحكم وإليه ترجعون.

ونقول للعاند على حركيته: هل تنقمون منا إلا أن آمنا بالله وما أنزل إلينا وما أنزل من قبل وأن أكثركم فاسقون. إن يعلم الله في قلوبكم خيرا يؤتكم خيرا مما أخذ منكم ويغفر لكم والله غفور رحيم. أعرض عن هذا، إنه قد جاء أمر ربك. (وقد قال جل جلاله:) ونقلب أفئدتهم وأبصارهم كما لم يؤمنوا به أول مرة ونذرهم في طغيانهم يعمهون. فماذا بعد الحق إلا الضلال فأنى تصرفون. ويلك آمن. موتوا بغيظكم. لستم على شيء، حتى تقيموا ما أنزل إليكم من ربكم، وليزيدن كثيرا منهم ما أنزل إليك من ربك طغيانا وكفرا. إني تركت ملة قوم لا يؤمنون بالله. والسلام على من اتبع الهدى.

—  روابط  —

https://islamqa.info/ar/answers/390725/هل-تصح-نسبة-جزء-الحرف-والصوت-الى-النووي-رحمه-الله

التعقبات على ما وقع فيه النووي من هفوات في شرحه لصحيح مسلم في أبواب الاعتقادات

الدلائل الوفية في تحقيق عقيدة الإمام النووي: أسلفية أم خلفية

الردود والتعقبات على ما وقع للإمام النووي في شرح صحيح مسلم من التأويل في الصفات وغيرها من المسائل المهمات

http://badralitammi.blogspot.com/2020/03/130.html

https://www.islamancient.com/كتاب-جزء-فيه-ذكر-اعتقاد-السلف-في-الحرو

عقيدة النووي وبيان قول السلف فيها

https://rushd.sa/products/جزء-فيه-استدراكات-على-شرح-مسلم-للنووي-مجلد-شاموا

https://abo-musa.blogspot.com/2015/02/blog-post_47.html

https://drwaleedbinalsalah.com/عقيدة-الإمام-النووي-رحمه-الله-من-أقوال

https://ashaeraa.blogspot.com/2011/12/blog-post_4124.html

\ No newline at end of file +دراسة عقيدة النووي

⚠️ تنبيه: إنما ذكر هنا محل الشاهد.

سبب هذه الدراسة: طلب منا بعض الإخوة أن نجمع ما ورد في الباب للتبين، فاستعنا بالله ورتبنا نبذة يسيرة، لئلا يغتر من لا يعلم، فيخلط بين عقيدة أهل السنة وغيرهم. وبالله التوفيق.

ومن زعم أننا كذا وكذا وندعو إلى إحراق الكتب ونحو ذلك، فهو أكذب من روث حمار الدجال. فها نحن قد ترجمنا بلوغ المرام و سيرة النووي الذي كتبه الذهبي، و الأربعين، وهو موجود في المكتبات و الجامعات، ولا عيب.

وهؤلاء زعموا أنهم يدافعون عن العلماء ويحذرون من تبديعهم! وهم الذين كفروا العلماء و قالوا: "والذي نعتقده أن بن باز كافر" و "والآن أعتقد أنه عالم كبير ضال، بالإضافة إلى ضلالته أعتقد أنه خرج من الإسلام" و "لا نريد ذلك، لا نريده على الإطلاق من صرصور صغير مثل بن باز".

وقالوا أيضا: "وبعد كل هذه الأدلة القوية، وضع موزتي العثيمين".

ثم قالوا: الناس ظلمونا بالألقاب ونسبونا إلى فرق! وهم الذين يقولون "المدخلي" و "السلولي" و "منديل السلطان".

ثم قالوا: احذروا من الجواسيس و استخبارات الشرطة الذين ينشرون أسماء ومعلومات الإخوة والأخوات! وهم الذين نصبوا القنوات العامة ليعلنوا أسماء مخالفيهم.

ثم قالوا: هؤلاء ليس عندهم احترام ولا أدب ولا أخلاق! وهم أفحش الناس و أشتمهم و أفجرهم في الكلام.

ثم قالوا: نريد ونستحق الإنصاف والعدل! ولا يهمهم ذلك في حق غيرهم.

وقد روى البخاري في كتاب المظالم، عن عبد الله بن عمرو، رضي الله عنهما عن النبي ﷺ قال: أربع من كن فيه كان منافقا، أو كانت فيه خصلة من أربعة كانت فيه خصلة من النفاق، حتى يدعها؛ إذا حدث كذب، وإذا وعد أخلف، وإذا عاهد غدر، وإذا خاصم فجر.

وقال تعالى: سيعلمون غدا من الكذاب الأشر.

وأخيرا، نقول للأخ المتعلم، الطالب للحق: اعلم رحمك الله، أن المسألة الحقيقية عند هؤلاء الرويبضة المتناقضين، الذين يبغضون الأثر وأهله، ليست مسألة النووي البتة، ولا إمامته ولا هل هو أشعري ولا الترحم عليه ولا الأدب ولا الإنصاف، كلا، كل ذلك زور و تلبيس. بل أقسم بالذي على العرش استوى، إنما يفرون هؤلاء معرضين من موضوع العقيدة و منهج السلف - كأنهم حمر مستنفرة، فرت من قسورة، - لأنهم يعرفون حق المعرفة أن لو تكلم به، لفضحت ودمرت دعوتهم الحركية المادية العقلانية العارية من تنزيه الله، ويرى الناس ضلالات مقدسيهم كسادة أقطابهم و أعلى أجلائهم، كما يرون القمر ليلة البدر. فلذلك يوالون و يعادون عليها، ويتعاونون فيما اتفقوا عليه، ويعذروا بعضهم بعضا فيما اختلفوا فيه، ويجوز لهم ما لا يجوز لغيرهم، ويقولون ما لا يفعلون. والغاية عندهم تبرر الوسيلة. بل دينهم كله غاية، لا دين لهم سواها. وإذا سقط حركتهم، سقط دينهم، أو تحولوا إلى حركة أخرى. فلا يغرنكم بالله الغرور. ولا تأسوا على قوم هالكين. فلما عرفوا مذهب السلف الصالح فيما نقل عنهم الثقات، نبذوه وراء ظهورهم وقالوا: "‌وإن ‌كنت ‌لا ‌أقول ‌به ‌ولا ‌أختاره!" و "لا سلف بعد الواقع!" و "كل المصايب هي السلف!". وما قدروا الله حق قدره، والأرض جميعا قبضته يوم القيامة والسماوات مطويات بيمينه. كل شيء هالك إلا وجهه، له الحكم وإليه ترجعون.

ونقول للعاند على حركيته: هل تنقمون منا إلا أن آمنا بالله وما أنزل إلينا وما أنزل من قبل وأن أكثركم فاسقون. إن يعلم الله في قلوبكم خيرا يؤتكم خيرا مما أخذ منكم ويغفر لكم والله غفور رحيم. أعرض عن هذا، إنه قد جاء أمر ربك. (وقد قال جل جلاله:) ونقلب أفئدتهم وأبصارهم كما لم يؤمنوا به أول مرة ونذرهم في طغيانهم يعمهون. فماذا بعد الحق إلا الضلال فأنى تصرفون. ويلك آمن. موتوا بغيظكم. لستم على شيء، حتى تقيموا ما أنزل إليكم من ربكم، وليزيدن كثيرا منهم ما أنزل إليك من ربك طغيانا وكفرا. إني تركت ملة قوم لا يؤمنون بالله. والسلام على من اتبع الهدى.

—  روابط  —

https://islamqa.info/ar/answers/390725/هل-تصح-نسبة-جزء-الحرف-والصوت-الى-النووي-رحمه-الله

التعقبات على ما وقع فيه النووي من هفوات في شرحه لصحيح مسلم في أبواب الاعتقادات

الدلائل الوفية في تحقيق عقيدة الإمام النووي: أسلفية أم خلفية

الردود والتعقبات على ما وقع للإمام النووي في شرح صحيح مسلم من التأويل في الصفات وغيرها من المسائل المهمات

http://badralitammi.blogspot.com/2020/03/130.html

https://www.islamancient.com/كتاب-جزء-فيه-ذكر-اعتقاد-السلف-في-الحرو

عقيدة النووي وبيان قول السلف فيها

https://rushd.sa/products/جزء-فيه-استدراكات-على-شرح-مسلم-للنووي-مجلد-شاموا

https://abo-musa.blogspot.com/2015/02/blog-post_47.html

https://drwaleedbinalsalah.com/عقيدة-الإمام-النووي-رحمه-الله-من-أقوال

https://ashaeraa.blogspot.com/2011/12/blog-post_4124.html

\ No newline at end of file diff --git a/books/aqidatuRaziyain.html b/books/aqidatuRaziyain.html index 861273075..2aa42a45c 100644 --- a/books/aqidatuRaziyain.html +++ b/books/aqidatuRaziyain.html @@ -1 +1 @@ -عقيدة الرازيين – ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާ*

اسم الكتاب: عقيدة الرازيين - أصل السنة واعتقاد الدين
المتن من الشرح: الخراسانية في شرح عقيدة الرازيين
لأبي زرعة عبيد الله بن عبد الكريم الرازي (ت ٢٧٧ هـ)، وأبي حاتم محمد بن إدريس الرازي (ت ٢٦٤ هـ)
تحقيق: عبد العزيز بن مرزوق | الناشر: مكتبة دار المنهاج - الرياض | الطبعة الأولى ١٤٣٧ هـ - ٢٠١٦ م.

ފޮތުގެ ނަން: ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާ (ސުންނަތުގެ އަސްލު އަދި ދީނުގެ އަގީދާ)
ލިޔުނީ: އަބޫ ޒުރްޢާ ޢުބައިދު ﷲ ބިން ޢަބްދުލް ކަރީމް އައްރާޒީ (277 ހ.) އަދި އަބޫ ޙާތިމް މުޙައްމަދު ބިން އިދްރީސް އައްރާޒީ (264 ހ.)
މަތުނު ނެގިފައިވާ ޝަރަހަ: ޚުރާސާނިއްޔާ، ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާގެ ޝަރަހަ
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ބިން މަރްޒޫގު | ޗާޕުކުރީ: މަކްތަބާ ދާރުލް މިންހާޖު - ރިޔާޟް | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1437 ހ. - 2016 މ.

ފޮތުގެ ތަރުޖަމާގައި އަލްއަޚް އަބޫ ސުމައްިޔާ ޢަލީގެ ފަރާތުން އިސްތިފާދާ ކުރީމެވެ. جَزَاهُ اللَّهُ خَيرًا.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އަބޫ ސުމައްޔާގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق آدل آل حمدان - من شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة (شرح السنة للالكائي) ޕީޑީއެފް

تحقيق أحمد بن سعد بن حمدان الغامدي - من شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة (شرح السنة للالكائي) އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح عقيدة الرازيين - لعبيد الجابري | ޕީޑީއެފް

شرح عقيدة الرازيين - لأحمد النجمي ޕީޑީއެފް

شرح عقيدة الرازيين - لزيد بن محمد ޕީޑީއެފް

شرح عقيدة الرازيين - لمحمد بن موسى آل نصر | ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

المقدمة

[...]

\ No newline at end of file +عقيدة الرازيين – ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާ*

اسم الكتاب: عقيدة الرازيين - أصل السنة واعتقاد الدين
المتن من الشرح: الخراسانية في شرح عقيدة الرازيين
لأبي زرعة عبيد الله بن عبد الكريم الرازي (ت ٢٧٧ هـ)، وأبي حاتم محمد بن إدريس الرازي (ت ٢٦٤ هـ)
تحقيق: عبد العزيز بن مرزوق | الناشر: مكتبة دار المنهاج - الرياض | الطبعة الأولى ١٤٣٧ هـ - ٢٠١٦ م.

ފޮތުގެ ނަން: ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާ (ސުންނަތުގެ އަސްލު އަދި ދީނުގެ އަގީދާ)
ލިޔުނީ: އަބޫ ޒުރްޢާ ޢުބައިދު ﷲ ބިން ޢަބްދުލް ކަރީމް އައްރާޒީ (277 ހ.) އަދި އަބޫ ޙާތިމް މުޙައްމަދު ބިން އިދްރީސް އައްރާޒީ (264 ހ.)
މަތުނު ނެގިފައިވާ ޝަރަހަ: ޚުރާސާނިއްޔާ، ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާގެ ޝަރަހަ
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ބިން މަރްޒޫގު | ޗާޕުކުރީ: މަކްތަބާ ދާރުލް މިންހާޖު - ރިޔާޟް | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1437 ހ. - 2016 މ.

ފޮތުގެ ތަރުޖަމާގައި އަލްއަޚް އަބޫ ސުމައްިޔާ ޢަލީގެ ފަރާތުން އިސްތިފާދާ ކުރީމެވެ. جَزَاهُ اللَّهُ خَيرًا.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އަބޫ ސުމައްޔާގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق آدل آل حمدان - من شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة (شرح السنة للالكائي) ޕީޑީއެފް

تحقيق أحمد بن سعد بن حمدان الغامدي - من شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة (شرح السنة للالكائي) އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح عقيدة الرازيين - لعبيد الجابري | ޕީޑީއެފް

شرح عقيدة الرازيين - لأحمد النجمي ޕީޑީއެފް

شرح عقيدة الرازيين - لزيد بن محمد ޕީޑީއެފް

شرح عقيدة الرازيين - لمحمد بن موسى آل نصر | ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

المقدمة

[...]

\ No newline at end of file diff --git a/books/arbaoonAajurry.html b/books/arbaoonAajurry.html index de05915e4..336c3dae4 100644 --- a/books/arbaoonAajurry.html +++ b/books/arbaoonAajurry.html @@ -1 +1 @@ -الأربعون حديثا للآجري – އާޖުއްރީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް*

اسم الكتاب: الأربعون حديثا (للآجري) - متنا وشرحا (من الجامع للإمام أبي بكر الآجري) - لأبي بكر محمد بن الحسين بن عبد الله الآجري (ت ٣٦٠هـ)
تحقيق: عادل بن عبد الله آل حمدان | الناشر: دار اللؤلؤة - لبنان، بيروت | الطبعة الأولى ١٤٤٠ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: އާޖުއްރީގެ 40 ޙަދީޘް (މަތުނާއި ޝަރަހަ) | ލިޔުނީ: އަބޫ ބަކުރު މުޙައްމަދު ބިން އަލްޙުސައިން ބިން ޢަބްދު ﷲ އަލްއާޖުއްރީ (360 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢާދިލު ބިން ޢަބްދު ﷲ އާލްޙަމްދާން | ޗާޕުކުރީ: ދާރުލް ލުއުލުއާ | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1440 ހ. - 2018 މ.

މަތުނުގެ އެކަނި އަރަބި ޕީޑީއެފް | ޝަރަހައިގެ އަރަބި ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق علي الحلبي للمتن ޕީޑީއެފް

تحقيق بدر بن عبد الله البدر للشرح އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تحقيق محمد بن الحسن للشرح | ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى آله وصحبه وسلم.

فهذا هو الكتاب الخامس من «الجامع لكتب الإمام أبي بكر الآجري رحمه الله»، وهو كتاب «الاربعون حديثا»، جمعها المصنف رحمه الله في أبواب شتى من أبواب السنة والاعتقاد والأحكام والآداب.

وقد اهتم أهل العلم متقدمهم ومتأخرهم بجمع كتب «الأربعينات» وهي كتب تشتمل على أربعين حديثا، تشترك في صفة واحدة، أو موضوع معين، ولقد تنوعت مقاصدهم في تأليفها فمنهم من قصد التوحيد، ومنهم من قصد الأحكام، ومنهم من قصد العبادات، إلى غير ذلك من المقاصد.

وكان من أقدم من جمع ذلك:

۱ - الإمام عبد الله بن المبارك (١٨١هـ) رحمه لله.

٢ - الإمام محمد بن أسلم الطوسي (٢٤٢هـ) رحمه لله.

وكان سبب جمعهم فيما يظهر ما روي من طرق كثيرة عن النبي ﷺ في فضل من جمع أربعين حديثا، كما سیوردها المصنف.

وهذا الحديث مع تعدد طرقه - التي قد تصل إلى ثلاثين طريقا - لا يخلو من ضعف ؛ ولكن استمر عليه العمل بين أهل العلم.

قال المعلمي رحمه الله كما في «مجموع رسائله» (٢٩٢/٤) وهو يتكلم عن الحديث الوارد في هذا الباب:

وهو و حديث ضعيف؛ ولكن كثير من الأئمة جمعوا أربعينات، لأنهم جمع رأوا أنه مما لا خلاف فيه: أن سنة رسول الله ﷺ من أعظم القربات، بأي عدد كان، وهذا أصل معمول به بلا خلاف، وهو يشتمل ما إذا كان المجموع أربعين، أو أقل، أو أكثر، فمن جمع منهم أربعين كان عاملا بهذا الأصل الصحيح، وملاحظا العمل بذلك الحديث الضعيف، أي: إن كان صحيحا في نفس الأمر فقد عمل به، وإلا فهو عامل بالسنة قطعا، لدخول عمله تحت ذلك الأصل المعمول به... إلخ.

نسبة الكتاب للمصنف:

لا شك في نسبة هذا الكتاب للمصنف رحمه الله ، فقد ذكره أغلب من ترجم له، وكثير منهم من يذكره بأسانيده المتصلة إلى المصنف.

- قال ابن كثير رحمه الله في «البداية والنهاية» (٣٣٠/١٥): وله تصانيف كثيرة مفيدة، منها: «الأربعون الآجرية». اهـ.

- وقال ابن خلكان في «وفيات الأعيان» (٢٩٢/٤): أبو بكر الآجري... المحدث ، صاحب كتاب الأربعين حديثا، وهي مشهورة به. اهـ.

وقد روي هذا الكتاب عن المصنف من طريقين:

الطريق الأول: سرد فيه المصنف الأربعين بأسانيدها ومتونها من شرح ولا تعليق على الأحاديث. غير

والثاني: ذكر الأربعين حديثا مع التعليق عليها وشرحها شرحا موجزا، بين فيها بعض الأحكام والفوائد والآداب المتعلقة بها.

- قال العلائي الدمشقي (٧٦١ هـ) في «إثارة الفوائد المجموعة في الإشارة إلى الفرائد المسموعة»: كتاب «الأربعين» للإمام أبي بكر الآجري، ووقعت لنا من طريقين على وجهين:

إحداهما: كاملة بشرح المصنف الذي تكلم به على أحاديثها.

والثاني: بالأحاديث فقط دون كلام المصنف، ثم ذكر أسانيده إليها.

النسخ الخطية المعتمدة في تحقيق الكتابين:

الكتاب الأول:

وهو عبارة عن متن «الأربعين» مجرد عن الشرح والتعليق.

وقد اعتمدت في إخراج هذا الكتاب على نسخة خطية نفيسة مقروءة مضبوطة على عدد كثير من أهل العلم، وعليها كثير من التصحيحات والتعليقات والسماعات فى أول الكتاب وآخره، مما يدل على أهميتها واعتناء أهل العلم بها، ولهذا أفردتها بالإخراج كما هي من غير تعليق ولا تخريج مقتصرا على التخريج والحكم على الأحاديث في الكتاب الثاني الذي علق عليه المصنف.

وعدد لوحاتها (۱۷) لوحة تقريبا، في كل لوحة (۱۸) سطرا تقريبا.

وفي هامش هذه النسخة تبويبات للأحاديث بجانب كل حديث أثبته في الأصل قبل كل حديث.

وبها كذلك ذكر فروق بين النسخ أثبت كثيرا منها في الحاشية إتماما للفائدة.

ونشر هذا الكتاب بالمكتب الإسلامي ببيروت، تحقيق علي الحلبي، عام (١٤٠٩هـ).

الكتاب الثاني:

وهو كتاب «الأربعين» مع الشرح والتعليق.

وقد اعتمدت في إخراج هذا الكتاب على نسختين:

الأولى: نسخة برلين بألمانيا، عدد الواحها (۳۳) لوحة، في كل لوحة ،(صفحتان) وفي كل صحفة: (۱۷) سطرا، وقد سقطت منها الصفحة الأولى.

وقد كتبت بخط جيد مقروء، وهي قليلة الأخطاء، وقد اعتمدتها كأصل في إثبات هذا الكتاب، ورمزت لها: (أ).

الثانية: نسخة المكتبة الظاهرية، وعدد لوحاتها (۳۳ لوحة)، في كل لوحة صفحتان وكل صفحة فيها (۲۰ سطرا تقريبا)، وفي أولها سماعات. وخطها ،مقروء، ولكنها كثيرة الأخطاء والتصحيفات!

وقد رمزت لها: (ب).

والفروقات بين النسختين كثيرة جدا، وذكرها يطول ويشتت القارئ، ولهذا فإني اعتمدت نسخة (أ) كأصل لوضوحها وقلة أخطائها، وما كان من زيادات من (ب) فإني أجعله بين ،[ ]، ولا أشير إلى ذلك تقليلا للحواشي إلا في بعض المواطن اليسيرة.

واعتمدت كذلك في ضبط متون هذه الأحاديث على النسخة المجردة عن الشرح فهي أجود النسخ وأضبطها، ولولا أنها مجردة عن الشرح لجعلتها هي الأصل.

وقد رمزت لها: بـ (ج).

وقد سبق وأن نشر هذا الكتاب بتحقيقين:

۱ - نشرت مكتبة دار العليان، تحقيق د/ محمود النقراشي السيد علي، عام (١٤٠٧هـ)، وهذه الطبعة الكثيرة السقط والتصحيف!

۲ - نشرت مكتبة المعلا بالكويت تحقيق بدر بن عبد الله البدر، عام (١٤٠٨هـ)، وقد أفدت من تحقيقه وتخريجه، فجزاه الله خيرا.

[صور المخطوطات]

\ No newline at end of file +الأربعون حديثا للآجري – އާޖުއްރީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް*

اسم الكتاب: الأربعون حديثا (للآجري) - متنا وشرحا (من الجامع للإمام أبي بكر الآجري) - لأبي بكر محمد بن الحسين بن عبد الله الآجري (ت ٣٦٠هـ)
تحقيق: عادل بن عبد الله آل حمدان | الناشر: دار اللؤلؤة - لبنان، بيروت | الطبعة الأولى ١٤٤٠ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: އާޖުއްރީގެ 40 ޙަދީޘް (މަތުނާއި ޝަރަހަ) | ލިޔުނީ: އަބޫ ބަކުރު މުޙައްމަދު ބިން އަލްޙުސައިން ބިން ޢަބްދު ﷲ އަލްއާޖުއްރީ (360 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢާދިލު ބިން ޢަބްދު ﷲ އާލްޙަމްދާން | ޗާޕުކުރީ: ދާރުލް ލުއުލުއާ | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1440 ހ. - 2018 މ.

މަތުނުގެ އެކަނި އަރަބި ޕީޑީއެފް | ޝަރަހައިގެ އަރަބި ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق علي الحلبي للمتن ޕީޑީއެފް

تحقيق بدر بن عبد الله البدر للشرح އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تحقيق محمد بن الحسن للشرح | ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى آله وصحبه وسلم.

فهذا هو الكتاب الخامس من «الجامع لكتب الإمام أبي بكر الآجري رحمه الله»، وهو كتاب «الاربعون حديثا»، جمعها المصنف رحمه الله في أبواب شتى من أبواب السنة والاعتقاد والأحكام والآداب.

وقد اهتم أهل العلم متقدمهم ومتأخرهم بجمع كتب «الأربعينات» وهي كتب تشتمل على أربعين حديثا، تشترك في صفة واحدة، أو موضوع معين، ولقد تنوعت مقاصدهم في تأليفها فمنهم من قصد التوحيد، ومنهم من قصد الأحكام، ومنهم من قصد العبادات، إلى غير ذلك من المقاصد.

وكان من أقدم من جمع ذلك:

۱ - الإمام عبد الله بن المبارك (١٨١هـ) رحمه لله.

٢ - الإمام محمد بن أسلم الطوسي (٢٤٢هـ) رحمه لله.

وكان سبب جمعهم فيما يظهر ما روي من طرق كثيرة عن النبي ﷺ في فضل من جمع أربعين حديثا، كما سیوردها المصنف.

وهذا الحديث مع تعدد طرقه - التي قد تصل إلى ثلاثين طريقا - لا يخلو من ضعف ؛ ولكن استمر عليه العمل بين أهل العلم.

قال المعلمي رحمه الله كما في «مجموع رسائله» (٢٩٢/٤) وهو يتكلم عن الحديث الوارد في هذا الباب:

وهو و حديث ضعيف؛ ولكن كثير من الأئمة جمعوا أربعينات، لأنهم جمع رأوا أنه مما لا خلاف فيه: أن سنة رسول الله ﷺ من أعظم القربات، بأي عدد كان، وهذا أصل معمول به بلا خلاف، وهو يشتمل ما إذا كان المجموع أربعين، أو أقل، أو أكثر، فمن جمع منهم أربعين كان عاملا بهذا الأصل الصحيح، وملاحظا العمل بذلك الحديث الضعيف، أي: إن كان صحيحا في نفس الأمر فقد عمل به، وإلا فهو عامل بالسنة قطعا، لدخول عمله تحت ذلك الأصل المعمول به... إلخ.

نسبة الكتاب للمصنف:

لا شك في نسبة هذا الكتاب للمصنف رحمه الله ، فقد ذكره أغلب من ترجم له، وكثير منهم من يذكره بأسانيده المتصلة إلى المصنف.

- قال ابن كثير رحمه الله في «البداية والنهاية» (٣٣٠/١٥): وله تصانيف كثيرة مفيدة، منها: «الأربعون الآجرية». اهـ.

- وقال ابن خلكان في «وفيات الأعيان» (٢٩٢/٤): أبو بكر الآجري... المحدث ، صاحب كتاب الأربعين حديثا، وهي مشهورة به. اهـ.

وقد روي هذا الكتاب عن المصنف من طريقين:

الطريق الأول: سرد فيه المصنف الأربعين بأسانيدها ومتونها من شرح ولا تعليق على الأحاديث. غير

والثاني: ذكر الأربعين حديثا مع التعليق عليها وشرحها شرحا موجزا، بين فيها بعض الأحكام والفوائد والآداب المتعلقة بها.

- قال العلائي الدمشقي (٧٦١ هـ) في «إثارة الفوائد المجموعة في الإشارة إلى الفرائد المسموعة»: كتاب «الأربعين» للإمام أبي بكر الآجري، ووقعت لنا من طريقين على وجهين:

إحداهما: كاملة بشرح المصنف الذي تكلم به على أحاديثها.

والثاني: بالأحاديث فقط دون كلام المصنف، ثم ذكر أسانيده إليها.

النسخ الخطية المعتمدة في تحقيق الكتابين:

الكتاب الأول:

وهو عبارة عن متن «الأربعين» مجرد عن الشرح والتعليق.

وقد اعتمدت في إخراج هذا الكتاب على نسخة خطية نفيسة مقروءة مضبوطة على عدد كثير من أهل العلم، وعليها كثير من التصحيحات والتعليقات والسماعات فى أول الكتاب وآخره، مما يدل على أهميتها واعتناء أهل العلم بها، ولهذا أفردتها بالإخراج كما هي من غير تعليق ولا تخريج مقتصرا على التخريج والحكم على الأحاديث في الكتاب الثاني الذي علق عليه المصنف.

وعدد لوحاتها (۱۷) لوحة تقريبا، في كل لوحة (۱۸) سطرا تقريبا.

وفي هامش هذه النسخة تبويبات للأحاديث بجانب كل حديث أثبته في الأصل قبل كل حديث.

وبها كذلك ذكر فروق بين النسخ أثبت كثيرا منها في الحاشية إتماما للفائدة.

ونشر هذا الكتاب بالمكتب الإسلامي ببيروت، تحقيق علي الحلبي، عام (١٤٠٩هـ).

الكتاب الثاني:

وهو كتاب «الأربعين» مع الشرح والتعليق.

وقد اعتمدت في إخراج هذا الكتاب على نسختين:

الأولى: نسخة برلين بألمانيا، عدد الواحها (۳۳) لوحة، في كل لوحة ،(صفحتان) وفي كل صحفة: (۱۷) سطرا، وقد سقطت منها الصفحة الأولى.

وقد كتبت بخط جيد مقروء، وهي قليلة الأخطاء، وقد اعتمدتها كأصل في إثبات هذا الكتاب، ورمزت لها: (أ).

الثانية: نسخة المكتبة الظاهرية، وعدد لوحاتها (۳۳ لوحة)، في كل لوحة صفحتان وكل صفحة فيها (۲۰ سطرا تقريبا)، وفي أولها سماعات. وخطها ،مقروء، ولكنها كثيرة الأخطاء والتصحيفات!

وقد رمزت لها: (ب).

والفروقات بين النسختين كثيرة جدا، وذكرها يطول ويشتت القارئ، ولهذا فإني اعتمدت نسخة (أ) كأصل لوضوحها وقلة أخطائها، وما كان من زيادات من (ب) فإني أجعله بين ،[ ]، ولا أشير إلى ذلك تقليلا للحواشي إلا في بعض المواطن اليسيرة.

واعتمدت كذلك في ضبط متون هذه الأحاديث على النسخة المجردة عن الشرح فهي أجود النسخ وأضبطها، ولولا أنها مجردة عن الشرح لجعلتها هي الأصل.

وقد رمزت لها: بـ (ج).

وقد سبق وأن نشر هذا الكتاب بتحقيقين:

۱ - نشرت مكتبة دار العليان، تحقيق د/ محمود النقراشي السيد علي، عام (١٤٠٧هـ)، وهذه الطبعة الكثيرة السقط والتصحيف!

۲ - نشرت مكتبة المعلا بالكويت تحقيق بدر بن عبد الله البدر، عام (١٤٠٨هـ)، وقد أفدت من تحقيقه وتخريجه، فجزاه الله خيرا.

[صور المخطوطات]

\ No newline at end of file diff --git a/books/arbaoonNawawi.html b/books/arbaoonNawawi.html index 99191d847..c65a6c60d 100644 --- a/books/arbaoonNawawi.html +++ b/books/arbaoonNawawi.html @@ -1 +1 @@ -الأربعون النووية – ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީއިން ”ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް“ ފޮތުގެ ތަރުޖަމާ ފާސްކުރިކަމުގެ ކާޑުގައިވާ ރެފް ނަމްބަރު:
(FRM) 142-C1/INDIV/2019/61

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘްގެ ތައާރަފު | ދިވެހި ފޮތުގެ ޕީޑީއެފް

މި ފޮތް، މެސެޖް އޮފް އިސްލާމް އިން ގަންނަން ލިބޭނެ

اسم الكتاب: الأربعون في مباني الإسلام وقواعد الأحكام (الأربعون النووية) - لأبي زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي الأشعري الشافعي (ت ٦٧٦ هـ)
مع زيادة ابن رجب الحنبلي (ت ٧٩٥ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | الطبعة السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: އިސްލާމް ދީނުގެ އަސާސްތަކާއި ހުކުމްތަކުގެ ގަވާއިދުތަކުގައިވާ ސާޅީސް ޙަދީޘް (ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް) | ލިޔުނީ: އަބޫ ޒަކަރިއްޔާ މުޙްޔިއްދީން ޔަޙްޔާ ބިން ޝަރަފް އައްނަވަވީ އަލްއަޝްޢަރީ އައްޝާފިޢީ (676 ހ.)
އިބްނު ރަޖަބު އަލްޙަންބަލީގެ އިތުރު ޙަދީޘްތަކާއެކު (795 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

نسخة الحواشي - ފުޓުނޯޓު ހުންނަ އަރަބި ނުސްޚާގެ ޕީޑީއެފް

التنبيه المختصر عن العقيدة - އަގީދާއާ ބެހޭ ކުރު ނޯޓެއް

للتفاصيل والبراهين مع المصادر — މަސްދަރުތަކާއެކީ ތަފްސީލާއި ހެކި ބެލުމަށް ފިތާލާ

ޙައްސާން ޢަބްދުއްރައްޒާގުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް (ފުރަތަމަ ތިން ޙަދީޘްގައި ފައުޒާނުގެ ޝަރަހައާއެކު)

މުޙައްމަދު ރިފާދުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް (ފައިދާތަކާއެކު)

މުޙައްމަދު މަޢޫން ޝަރީފުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް (42 ޙަދީޘް)

ދިސަލަފިއްޔާ ޓީމު (ޢަބްދުއްރަޙީމް މުޙައްމަދާއި، މަޢޫން ޝަރީފާއި، މުޙައްމަދު އަޝްރާފުގެ ކުރީގެ ތަރުޖަމާތަކުން އެކުލަވާލަވާލައިގެން، ޢިމްރާން މުޙައްމަދު ޢަލީ އާއި މުޙައްމަދު ޠާހާ މުރާޖާކޮށްފައިވާ) ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީންގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް (42 ޙަދީޘް)

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2

نسخة صالح العصيمي ޕީޑީއެފް

متن الأربعين النووية - طبعة دار المنهاج ޕީޑީއެފް

إعراب الأربعين حديثا النووية - لحسني عبد الجليل يوسف ޕީޑީއެފް

إعراب الأربعين النووية - لعمر بن عبد الله العمري އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

فتح القوي المتين في شرح الأربعين وتتمة الخمسين للنووي وابن رجب - لعبد عبد المحسن بن حمد العباد البدر އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لعبد الكريم بن عبد الله الخضير އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لمحمد بن صالح العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لمحمد بن إبراهيم آل الشيخ ޕީޑީއެފް

المنحة الربانية - لصالح بن فوزان عبد الله الفوزان ޕީޑީއެފް

التحفة الربانية - لإسماعيل بن محمد السعدي الأنصاري އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لابن باز ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لصالح العصيمي ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لصالح آل الشيخ ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لمحمد صالح المنجد ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

جامع العلوم والحكم - لابن رجب އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

النُّسَخُ المُعتَمَدَةُ فِي تَحقِيقِ هَذَا المَتنِ: [١٤]

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ نِظَام يَعقُوبِي الخَاصَةِ -البَحرَينِ-، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۷۱۰ هـ، وَهِيَ مَقرُوءَةٌ عَلَى تِلمِيذِ المُصَنِفِ عَلَاءِ الدِّينِ ابنِ العَطَّارِ، وَعَلَيهَا إِجَازَةٌ مِنهُ لِلنَّاسِخِ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (أ).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِالمَكتَبَةِ الأَزهَرِيَّةِ -مِصر-، بِرَقمِ (۲۳۰۲)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۸۸۱ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ب).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ فَيضُ اللَّهِ أَفَندِي ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٢١٦٠)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۸۳۲ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ج).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ آيَا صُوفِيَا ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٥٠٧)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ٨٣٦ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (د).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ تِيرنُوفَالِي ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٤/٥٢٣) تَارِيخُ نَسخِهَا: ٨٥٠ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (هـ).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ دَامَاد إِبرَاهِيم بَاشَا ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٧/٣٩٦) تَارِيخُ نَسخِهَا: ٨٦٦ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (و).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ رَئيِسِ الكُتاَّبِ ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٥/۱۱۹۱) تَارِيخُ نَسخِهَا: ۸۷۹ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ز).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ رَاغِب بَاشَا ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (١٤٧٠)، بِخَطِّ الحَافِظِ البُوصِيرِي، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۸۸۱ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ح).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ الحَرَمِ المَكِّيِّ - السُّعُودِيَّة -، بِرَقمِ (۳۹۲۷/ ۱۲)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۹۷۹ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ط).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ المَلِكِ عَبدِ العَزِيزِ بِالمَدِينَةِ النَّبَوِيَّةِ (مَجمُوعَةُ المَكتَبَةِ المَحمُودِيَّةِ) -السُّعُودِيَّة-، بِرَقمِ (١/٤٠٤)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ١٠٦٩ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ي).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِجَامِعَةِ المَلِكِ سُعُودٍ -السُّعُودِيَّة-، بِرَقمِ (٣٠٢٦)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ١٠٨٥ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ك).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ -لِجَامِعِ العُلُومِ وََالحِكَمِ- بِمَكتَبَةِ خُدَا بَخش -الهِند-، بِرَقمِ (٤٧١)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۷۹۰ هـ، وَهِيَ النُّسخَةُ المُعتَمَدَةِ فِي تَحقِيقِ زِياَدَةِ ابنِ رَجَبٍ رَحِمَهُ اللَّهِ عَلَى الأَربَعِينَ، وَهِيَ مُقَابَلَةٌ بِنُسخَةِ المُصَنِّفِ، وَمَقرُوءَةٌ عَلَيهِ، وَعَلَيهَا إِجَازَةٌ مِنهُ لِلنَّاسِخِ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ل).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ أُخرَى -لِجَامِعِ العُلُومِ وََالحِكَمِ- بِجَامِعِ عُنَيزَة -السُّعُودِيَّة-، بِرَقمِ (۷۳) ، تَارِيخُ نَسخِهَا: ١١٠١ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (م).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ أُخرَى -لِجَامِعِ العُلُومِ وََالحِكَمِ- بِجَامِعِةِ المَلِكِ سُعُودٍ -السُّعُودِيَّة-، بِرَقمِ (٤٠٥١)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ١١٩٤ هـ، بِخَطِّ عَبدِ اللَّهِ بنِ سُلَيمَانَ بنِ عَبدِ الوَهَّابِ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ن).

مقدمة المؤلف

[انظر]

[الكتاب]

الخاتمة

[...]

باب الإشارات إلى ضبط الألفاظ المشكلات

[...]

فصل

[...]

\ No newline at end of file +الأربعون النووية – ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީއިން ”ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް“ ފޮތުގެ ތަރުޖަމާ ފާސްކުރިކަމުގެ ކާޑުގައިވާ ރެފް ނަމްބަރު:
(FRM) 142-C1/INDIV/2019/61

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘްގެ ތައާރަފު | ދިވެހި ފޮތުގެ ޕީޑީއެފް

މި ފޮތް، މެސެޖް އޮފް އިސްލާމް އިން ގަންނަން ލިބޭނެ

اسم الكتاب: الأربعون في مباني الإسلام وقواعد الأحكام (الأربعون النووية) - لأبي زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي الأشعري الشافعي (ت ٦٧٦ هـ)
مع زيادة ابن رجب الحنبلي (ت ٧٩٥ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | الطبعة السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: އިސްލާމް ދީނުގެ އަސާސްތަކާއި ހުކުމްތަކުގެ ގަވާއިދުތަކުގައިވާ ސާޅީސް ޙަދީޘް (ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް) | ލިޔުނީ: އަބޫ ޒަކަރިއްޔާ މުޙްޔިއްދީން ޔަޙްޔާ ބިން ޝަރަފް އައްނަވަވީ އަލްއަޝްޢަރީ އައްޝާފިޢީ (676 ހ.)
އިބްނު ރަޖަބު އަލްޙަންބަލީގެ އިތުރު ޙަދީޘްތަކާއެކު (795 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

نسخة الحواشي - ފުޓުނޯޓު ހުންނަ އަރަބި ނުސްޚާގެ ޕީޑީއެފް

التنبيه المختصر عن العقيدة - އަގީދާއާ ބެހޭ ކުރު ނޯޓެއް

للتفاصيل والبراهين مع المصادر — މަސްދަރުތަކާއެކީ ތަފްސީލާއި ހެކި ބެލުމަށް ފިތާލާ

ޙައްސާން ޢަބްދުއްރައްޒާގުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް (ފުރަތަމަ ތިން ޙަދީޘްގައި ފައުޒާނުގެ ޝަރަހައާއެކު)

މުޙައްމަދު ރިފާދުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް (ފައިދާތަކާއެކު)

މުޙައްމަދު މަޢޫން ޝަރީފުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް (42 ޙަދީޘް)

ދިސަލަފިއްޔާ ޓީމު (ޢަބްދުއްރަޙީމް މުޙައްމަދާއި، މަޢޫން ޝަރީފާއި، މުޙައްމަދު އަޝްރާފުގެ ކުރީގެ ތަރުޖަމާތަކުން އެކުލަވާލަވާލައިގެން، ޢިމްރާން މުޙައްމަދު ޢަލީ އާއި މުޙައްމަދު ޠާހާ މުރާޖާކޮށްފައިވާ) ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީންގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް (42 ޙަދީޘް)

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2

نسخة صالح العصيمي ޕީޑީއެފް

متن الأربعين النووية - طبعة دار المنهاج ޕީޑީއެފް

إعراب الأربعين حديثا النووية - لحسني عبد الجليل يوسف ޕީޑީއެފް

إعراب الأربعين النووية - لعمر بن عبد الله العمري އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

فتح القوي المتين في شرح الأربعين وتتمة الخمسين للنووي وابن رجب - لعبد عبد المحسن بن حمد العباد البدر އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لعبد الكريم بن عبد الله الخضير އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لمحمد بن صالح العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لمحمد بن إبراهيم آل الشيخ ޕީޑީއެފް

المنحة الربانية - لصالح بن فوزان عبد الله الفوزان ޕީޑީއެފް

التحفة الربانية - لإسماعيل بن محمد السعدي الأنصاري އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لابن باز ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لصالح العصيمي ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لصالح آل الشيخ ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لمحمد صالح المنجد ޕީޑީއެފް

شرح الأربعين النووية - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

جامع العلوم والحكم - لابن رجب އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

النُّسَخُ المُعتَمَدَةُ فِي تَحقِيقِ هَذَا المَتنِ: [١٤]

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ نِظَام يَعقُوبِي الخَاصَةِ -البَحرَينِ-، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۷۱۰ هـ، وَهِيَ مَقرُوءَةٌ عَلَى تِلمِيذِ المُصَنِفِ عَلَاءِ الدِّينِ ابنِ العَطَّارِ، وَعَلَيهَا إِجَازَةٌ مِنهُ لِلنَّاسِخِ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (أ).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِالمَكتَبَةِ الأَزهَرِيَّةِ -مِصر-، بِرَقمِ (۲۳۰۲)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۸۸۱ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ب).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ فَيضُ اللَّهِ أَفَندِي ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٢١٦٠)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۸۳۲ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ج).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ آيَا صُوفِيَا ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٥٠٧)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ٨٣٦ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (د).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ تِيرنُوفَالِي ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٤/٥٢٣) تَارِيخُ نَسخِهَا: ٨٥٠ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (هـ).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ دَامَاد إِبرَاهِيم بَاشَا ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٧/٣٩٦) تَارِيخُ نَسخِهَا: ٨٦٦ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (و).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ رَئيِسِ الكُتاَّبِ ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (٥/۱۱۹۱) تَارِيخُ نَسخِهَا: ۸۷۹ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ز).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ رَاغِب بَاشَا ضِمنَ المَكتَبَةِ السُّلَيمَانِيَّةِ -تُركِيَا-، بِرَقمِ (١٤٧٠)، بِخَطِّ الحَافِظِ البُوصِيرِي، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۸۸۱ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ح).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ الحَرَمِ المَكِّيِّ - السُّعُودِيَّة -، بِرَقمِ (۳۹۲۷/ ۱۲)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۹۷۹ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ط).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِمَكتَبَةِ المَلِكِ عَبدِ العَزِيزِ بِالمَدِينَةِ النَّبَوِيَّةِ (مَجمُوعَةُ المَكتَبَةِ المَحمُودِيَّةِ) -السُّعُودِيَّة-، بِرَقمِ (١/٤٠٤)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ١٠٦٩ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ي).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ بِجَامِعَةِ المَلِكِ سُعُودٍ -السُّعُودِيَّة-، بِرَقمِ (٣٠٢٦)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ١٠٨٥ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ك).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ -لِجَامِعِ العُلُومِ وََالحِكَمِ- بِمَكتَبَةِ خُدَا بَخش -الهِند-، بِرَقمِ (٤٧١)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ۷۹۰ هـ، وَهِيَ النُّسخَةُ المُعتَمَدَةِ فِي تَحقِيقِ زِياَدَةِ ابنِ رَجَبٍ رَحِمَهُ اللَّهِ عَلَى الأَربَعِينَ، وَهِيَ مُقَابَلَةٌ بِنُسخَةِ المُصَنِّفِ، وَمَقرُوءَةٌ عَلَيهِ، وَعَلَيهَا إِجَازَةٌ مِنهُ لِلنَّاسِخِ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ل).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ أُخرَى -لِجَامِعِ العُلُومِ وََالحِكَمِ- بِجَامِعِ عُنَيزَة -السُّعُودِيَّة-، بِرَقمِ (۷۳) ، تَارِيخُ نَسخِهَا: ١١٠١ هـ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (م).

- نُسخَةٌ خَطِّيَّةٌ أُخرَى -لِجَامِعِ العُلُومِ وََالحِكَمِ- بِجَامِعِةِ المَلِكِ سُعُودٍ -السُّعُودِيَّة-، بِرَقمِ (٤٠٥١)، تَارِيخُ نَسخِهَا: ١١٩٤ هـ، بِخَطِّ عَبدِ اللَّهِ بنِ سُلَيمَانَ بنِ عَبدِ الوَهَّابِ، وَرَمَزتُ لَهَا بـِ (ن).

مقدمة المؤلف

[انظر]

[الكتاب]

الخاتمة

[...]

باب الإشارات إلى ضبط الألفاظ المشكلات

[...]

فصل

[...]

\ No newline at end of file diff --git a/books/bulughulMaram.html b/books/bulughulMaram.html index ec252303f..4b74e8193 100644 --- a/books/bulughulMaram.html +++ b/books/bulughulMaram.html @@ -1 +1 @@ -بلوغ المرام – ބުލޫޣުލް މަރާމް*

⚠️ މި ފޮތުގެ ތަރުޖަމާ ވަނީ އެއްކޮށް ލިޔެ ނިމިފައެވެ. ނަމަވެސް މުޅި ފޮތް މިތާ އަދި ފެންނަ ގޮތަށް ހަދާފައެއް ނުވާނެއެވެ. އެއީ މީސްމީޑިއާގައި މި ފޮތުގެ ޙަދީޘްތައް ޝާއިއުކުރާ މިންވަރަކުން އިތުރަށް ހިމެނުމަށްޓަކައެވެ.

المُرَادُ بِالسَّبْعَةِ: أَحْمَدُ، وَالبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالسِّتَّةِ: البُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالخَمْسةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ. وَقَدْ يَقُولُ: الْأَرْبَعَةُ وَأَحْمَدُ.
وَبِالأَرْبَعَةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالثَّلَاثَةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ.
وَبِالمُتَّفَقِ: البُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ، وَقَدْ لَا يَذْكُرُ مَعَهُمَا غَيْرَهُمَا.
وَمَا عَدَا ذَلِكَ: فَهُوَ مُبَيَّنٌ.

اسم الكتاب: بلوغ المرام من أدلة الأحكام - لأبي الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني الأشعري (ت ٨٥٢ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الخامس | الطبعة الأولى، ١٤٣٦ هـ - ٢٠١٥ م.
مع التخريجات من تحقيقي ماهر ياسين الفحل، وسمير بن أمين الزهيري.

ފޮތުގެ ނަން: ބުލޫޣުލް މަރާމް މިން އަދިއްލަތިލް އަޙްކާމް (ހުކުމްތަކުގެ ދަލީލުތަކުން، މަގުސަދަށް ވާސިލުވުން) | ލިޔުނީ: އަބުލް ފަޟްލު އަޙްމަދު ބިން ޢަލީ ބިން މުޙައްމަދު ބިން އަޙްމަދު ބިން ޙަޖަރު އަލްއަސްގަލާނީ އަލްއަޝްޢަރީ (852 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފަސްވަނަ ބައި | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1436 ހ. - 2015 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

މާހިރު އަލްފަޙްލު އަދި ސަމީރު އައްޒުހައިރީ ކުރި ތަހުގީގުގެ ތަޚްރީޖުތަކާއެކު

نسخة الحواشي - ފުޓްނޯޓުހުރި ކޮޕީގެ ޕީޑީއެފް

ބުލޫޣުލް މަރާމް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި އެހީތެރިވި ފަރާތްތައް

އަބޫ ޔަޙްޔާ މުޙައްމަދު އަޝްރާފް އިބްރާހީމް، އުއްމު ޔަޙްޔާ، ޢަބްދު ﷲ މުޙައްމަދު، ރާއިފު ރުޝްދީ، މުޙައްމަދު ހުމާމް ޔޫސުފް، އަޙްމަދު ޢައްފާން ޙަލީމް، މުޖާހިދު ޢަބްދު ﷲ، މުޙައްމަދު މަފާޒު އަޙްމަދު، އަބޫ ޢުބައިދާ އަޙްމަދު، އިސްޙާގު ފަތުޙީ، އިސްމާޢީލް ޖުމައިލު މުޙައްމަދު، ފާޠިމަތު ކިފާޙް ގުބާދު، ޢައްޒާމް ޙަލީމް، އަބޫ ޢަމްރު ހައިޝަމް، އިބްރާހިމް ސަމޫހް، މުޙައްމަދު ޖަޒްލާން ޢުމަރު، އިސްމާޢީލް ލަމްޢާން ދީދީ، މުޙައްމަދު އިޙްސާން، ޙުސައިން ޠާރިގު، މުޙައްމަދު މާއިޒު މުޢާވިޔަތު، މުޙައްމަދު ޙަފީޡް، އަޙްމަދު އާމަން އިބްރާހީމް، ޢައްމާރު އިލްޔާސް ޙުސައިން، އަބޫ މޫސާ އިސްމާޢީލް، އަދި އެ ނޫންވެސް އަޚުންނާއި އުޚްތުންނެވެ.  — އިތުރު މައުލޫމާތު.

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

منحة العلام في شرح بلوغ المرام - لعبد الله بن صالح الفوزان އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

توضيح الأحكام من بلوغ المرام - لعبد الله بن عبد الرحمن البسام އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الجامع لفوائد بلوغ المرام - لعبد الرحمن بن ناصر البراك | އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح بلوغ المرام - لعبد الكريم الخضير އީ-ފޮތް

فتح ذي الجلال والإكرام بشرح بلوغ المرام - لمحمد بن صالح العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الشرح المختصر على بلوغ المرام - لمحمد بن صالح العثيمين ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

مُقَدِّمَةٌ

[...]

منهجي في التحقيق

۱ - رمزتُ للنسخ بالحروف الأبجدية مُرتّباً إياها بحسب تاريخها؛ الأقدم فالأقدم.

۲ - اعتمدت النسخة (أ) أصلاً في التحقيق، فأثبت ما فيها وهو الذي تتفق عليه النسخ غالباً - إلا ما اقتضى النظر إثباته من نسخة أخرى، وبينت سبب ذلك غالباً.

۳ - كل موضع خالفتُ فيه النسخة (أ) أو غيرها لأجل موافقة ما في المصادر فإني لا أبين ذلك في الحاشية غالباً لكثرته.

٤ - أَثْبَت في الحاشية جميع السماعات وقيود المقابلة الواردة في هوامش النسخ لأهمية ذلك.

٥ - جعلت الكتب والأبواب في رأس الصفحة، وراعيت في تفقير متون الأحاديث والتخريج الملحق بها وضوح المعنى، وتقريب نصوصه للحفظ.

٦ - أثبت النَّصَّ على ما اشتهر من قواعد الإملاء المعاصر، ولم أشر إلى اختلاف النسخ في ذلك؛ كطريقة كتابة الهمزات، ورسم التاء مفتوحة أو مربوطةً، ونحو ذلك، وكتبت الآيات القرآنية بالرسم العثماني.

٧ - أثبت الفروق المُهمَّة بين النسخ، مكتفياً بتسمية رموز النسخ المخالفة في الحاشية، دون النسخ الموافقة للمتن؛ إلا إذا كان الاختلاف من قبيل الضبط فإنّي أبينه بقولي في الحاشية: «والمثبت من كذا».

٨ - لم أشر إلى اختلاف النسخ في صيغ الترضي عن الصحابة والصلاة على النَّبيِّ ﷺ، وما يشبهها من ألفاظ التمجيد لله سبحانه تعالى؛ كلفظة: «تعالى»، و «عز وجل»، وغيرها؛ إلا إذا كان ذلك وارداً في نص مرفوع إلى النبي ﷺ، والتزمت إثبات الصلاة على النَّبِيِّ ﷺ، والترضي عن أصحابه رضي الله عنهم في مواضعها المناسبة.

۹ - أَهْمَلتُ في الغالب ذكر ما سها فيه النساخ، مما هو من قبيل الأخطاء المحضة، وبخاصة ما كان منها من قبيل الخطأ في الضبط؛ إلا إذا كان لهذا الخطأ وجه؛ فإني أذكره في الحاشية.

۱۰ - إذا كان في إحدى النسخ كلمة غير واضحة محتملة للخطأ والصواب؛ فإنّي أحملها على الصواب الموافق لبقية النسخ، ولا أنبه على ذلك.

١١ - إذا كان الاختلاف بين النسخ في تقديم كلمة على كلمة؛ فإنّي أذكر الخلاف فقط في الحاشية، وأقول بعده: «بتقديم وتأخير».

١٢ - مَيَّرْتُ النَّصَّ المرفوع بالأحمر الغامق إذا كان قولياً، وضبطت متن الكتاب كاملاً بالشكل، معتمداً على النسخ الخطية، والمصادر، وما تقتضيه اللغة؛ قاصداً بذلك تيسيره على القراء والحفاظ، وبيَّنتُ مرجع الضبط في المواضع المُشْكِلَة، ونقلتُ من كلام العلماء ما يناسب المقام ويوضح المراد.

١٣ - إذا اختلفت النسخ في ضبط كلمة ما؛ فإني أثبت في المتن الوجه الأصح والأشهر، وأشير في الحاشية إلى بقية الأوجه، مع بيان وجه الترجيح من كلام العلماء غالباً.

١٤ - إذا ضبطت كلمةٌ في بعض النسخ وأهملت في البقية، ولم تختلف النسخ المضبوطة في وجه الضبط؛ فإني أُثبت في المتن الضبط الوارد فيها من غير إشارة إلى النسخ المُهملة، وأما إذا اختلفت النسخ في الضبط؛ فإنّي أشير إلى ما في النسخ المضبوطة، وأهمل ذكر النسخ غير المضبوطة، وأكتفي في وصف اختلاف النسخ ببيان الاختلاف المؤثر، وأما ما لا أثر له فلا أذكره.

١٥ - راجعت المصادر التي نقل منها المصنف، وكلام العلماء على الأحاديث والمسائل الواردة في الكتاب، واستفدت من ذلك في الترجيح بين فروق النسخ.

١٦ - راعيت في وصف اختلاف ضبط الكلمات: تمييز علامة البناء عن علامات الإعراب؛ فأقول في الأولى: «بالضم أو بالفتح» - مثلاً -، وفي الثانية: «بالرفع أو بالنصب»، وهكذا، ورُبَّما خرجت عن ذلك لفائدة.

۱۷ - اعتمدت في عزو الأحاديث والألفاظ والروايات على أجود الطبعات المعروفة، وأفدت مما ذكر في حواشي بعضها من الإشارة إلى النسخ والروايات، وكذا ما ذكره الشراح، وما ذكره المزي في «التحفة»، وما لم أقف عليه في شيء من ذلك نبهت عليه.

۱۸ - رتبت مصادر التخريج في الحاشية على الترتيب الذي ذكره المصنف.

۱۹ - اكتفيت في التخريج بالعزو إلى مواضع الحديث في الكتب التي ذكرها المصنّف، ولم أنقل أحكام العلماء على الأحاديث إلا ما أشار إليه المُصنِّف مصرحاً أو مبهماً.

۲۰ - اكتفيت في تخريج الأحاديث بذكر أرقامها فحسب، دون ذكر الجزء والصفحة، ولا الكتب أو الأبواب.

۲۱ - اكتفيت في العزو إلى صحيح مسلم بذكر الرقم الأصلي للحديث دون الرقم الفرعي - من الأرقام التي وضعها الشيخ محمد فؤاد عبد الباقي - ، إلا إذا ذكر المُصنّف للحديث أكثر من رواية؛ فإني أثبت الرقم الفرعي ثم الرقم الأصلي مفصولاً بينهما بشرطة؛ هكذا: (۲۰۱-۱).

۲۲ - بينت معاني الكلمات الغريبة؛ مُعتمداً على كتب غريب الحديث، ومعاجم اللغة وشروح الحديث، وغيرها؛ مراعياً العبارة الأوضح من عباراتهم.

۲۳ - اكتفيت بعزو الأقوال وأحكام العلماء على الأحاديث إلى مصادرها، وإذا دعت الحاجة إلى نقل نصوصهم؛ فإني أنقلها.

٢٤ - إذا عزا المصنف الحديث إلى أحد كتب الحديث ثم نقل عن صاحب الكتاب حكماً عليه، وكان حكمه على الحديث في نفس الموضع؛ فإنّي أكتفي بالعزو في الموضع الأول إلى رقم الحديث، ولا أكرر العزو عند ذكر حكمه، ويكثر هذا فيما نقله عن الترمذي والحاكم، وكذا إذا نسب التصحيح إلى ابن خزيمة وابن حبان.

٢٥ - إذا عزا المُصنِّف اللفظ الذي أورده إلى أحد كتب الحديث، وكان عزوه مطابقاً لما في المصادر؛ فإنّي أسكت عن ذلك، وأما إذا ظهر في اللفظ بعد مقابلته اختلاف مؤثر يستدعي التنبيه؛ فإنِّي أنبه عليه.

٢٦ - إذا لم ينسب المُصنِّف لفظ الحديث الذي أورده إلى أحد المصنفين ؛ فإنِّي أجتهد في بيان صاحب اللفظ، وإذا كان اللفظ موافقاً لأكثر من مُصنّف أو كتاب؛ فإنِّي أكتفي بالعزو إلى أولهم ذكراً، إلا إذا اتفق عليه الشيخان فإنِّي أقول: «واللفظ لهما».

مثاله: أن يقول: «أخرجه أحمد وأبو داود والترمذي، وابن ماجه، والنسائي»، واللفظ الذي أورده موافق للفظ أحمد، والنسائي، وابن ماجه ؛ فإنّي أكتفي بقولي بعد أحمد: واللفظ له؛ إذ لا يفوت القارئ شيء مهم بعدم ذكر ذلك، ولما في التزام ذلك من تطويل لا حاجة إليه.

۲۷ - إذا عزا المصنف الحديث إلى الصحيحين أو أحدهما وكان اللفظ الذي أورده مطابقاً لما فيهما؛ فإنِّي أعزوه وأسكت عن اللفظ، وأما إذا كان اللفظ الذي ذكره المُصنّف يخالف ما فيهما؛ فإنِّي أبين ذلك بعبارة توضح المقصود.

۲۸ - عزوتُ أحاديث النسائي إلى السنن الصغرى؛ إلا في المواضع التي نقل فيها المُصنِّف من الكبرى، فقد عزوت إليها.

۲۹ - اكتفيت عند العزو إلى «فتح الباري» للمُصنف باختصاره إلى «فتح الباري» من غير تسمية المُصنِّف، وأما عند العزو إلى فتح الباري لابن رجب؛ فإنِّي أسمي مصنفه.

٣٠ - عزوتُ إلى كتاب المُصنِّف المُسمَّى: «التمييز في تلخيص تخريج أحاديث شرح الوجيز» في مواضع عديدة، لكني سميته بما اشتهر به وهو: «التلخيص الحبير».

۳۱ - رقمتُ أحاديث الكتاب والآثار ترقيماً مسلسلاً، وميزت الرقم قبل الحديث بالحمرة.

٣٢ - عزوتُ كلَّ النُّقول التي أوردتها في حاشية التحقيق إلى مصادرها، وحافظت غالباً على ألفاظ العلماء، ورُبَّما تَصرَّفتُ في بعضها بما يناسب المقام، ولم ألتزم بيان التصرُّف - كما هي طريقة أهل العلم -.

۳۳ - حوَّلت المقاييس والأوزان والأطوال بالحسابات المعاصرة، وفق ما حررته في كتابي «تحقيق المكاييل الشرعية وتحديدها بالأوزان المعاصرة»، و«تحقيق الأطوال الشرعية وتحديدها بالأطوال المعاصرة»، وكذلك حولت المسافات بين المواضع والبلدان بالحسابات المعاصرة.

٣٤ - نبهتُ على ما وَهِمَ فيه المُصنِّف من عزو الأحاديث إلى غير مَنْ أخرجها، أو نسبة الألفاظ إلى غير أصحابها، أو غير ذلك من الأوهام.

٣٥ - جعلتُ للكتابِ نُسْخَتين:

أ - النسخة الأولى: وهي النسخة المتضمنة لحواشي التحقيق؛ من الفُروق بين النسخ، والترجيح بينها، والتعليق على ما يحتاج إلى تعليق.

ب - النسخة الثانية: وهي مُجرَّدةٌ من جميع الحواشي المثبتة في النسخة الأولى، وهي أنسب للحفظ.

ترجمة المصنف

[...]

اسم الكتاب

[...]

منْهَجُ المُصَنَّفِ فِي الْكِتَابِ

۱ - افتتح المصنف كتابه بمقدمة بين فيها - باختصار - سَببَ تأليفه، وطريقته في اختصار الكتاب، وبعض موارده، وطريقته في عزو الأحاديث لمن أخرجها، واسم الكتاب.

۲ - قسم كتابه إلى (۱۷) كتاباً، ابتدأها بـ«كتاب الطهارة»، وختمها بـ«كتاب الجامع»، وضمن هذه الكتب (٩٥) باباً.

۳ - ذكر بعض العلماء أن الحافظ اختصر كتابه «بلوغ المرام» من كتاب «الإلمام بأحاديث الأحكام»، ولذلك فقد تابعه في جملة ترتيب الكتاب، وخالفه في بعض المواضع.

٤ - يبدأ المصنف بذكر عنوان الكتاب، ثم يورد أحاديث من غير أن يُترجم عليها ترجمة خاصة بها؛ كما فعل في كتاب: الجنائز، والزكاة، والصيام، والنكاح والطلاق، والجنايات، والجهاد، والأطعمة، والأيمان والنُّذُور، والقضاء، والعتق، ثمَّ يُترجم للأحاديث بعد ذلك بما يناسبها.

وأحياناً يُترجم للأحاديث مباشرة بعد ذكر عنوان الكتاب، كما فعل في كتاب: الطهارة والصلاة والحج، والبيوع، والحدود، والجامع.

٥ - ألفاظ تراجمه لا تتضمن الإشارة إلى الاختلاف في المسائل ولا الراجح فيها عنده.

٦ - في بداية كل كتاب أو باب؛ يصدّر الحديث بقوله: «عن فلان» من غير واو.

٧ - وإذا كان الحديث مفسّراً لما قبله أو مقيّداً له، أو نحو ذلك؛ فإنَّه يَعْطِفُه عليه بقوله: «وله»، أو «وللبخاري»، أو «ولمسلم»، وهكذا.

٨ - وإذا لم يكن الحديث في صدر الكتاب أو الباب، وتضمن مسألة - جديدة فإنه يورده بقوله: «وعن فلان».

٩ - إذا تكرر الراوي في حديثين متواليين أو أكثر فإنَّه لا يُكرّر اسمه غالباً، وإنما يقول: «وعنه»، أو «وعنها».

۱۰ - في آخر حديث في الكتاب قدَّم المُصنِّف التخريج على الحديث - خلافاً لما سبق، ولعله أراد بذلك ختم الكتاب - بلفظ نبوي.

۱۱ - يقتصر المُصنِّف في كثير من الأحاديث على موضع الشاهد من الحديث دون سياق لفظه بتمامه، ويكثر التصرف في ألفاظ الحديث ويُورده بالمعنى.

۱۲ - صرح في بعض المواضع بصاحب اللفظ من المخرجين، مع وجود فروق بين اللفظ الذي أورده وبين اللفظ الذي في المصدر الذي عزاه إليه، وقد يريد بذلك أصل الحديث، ورُبَّما وَهِم في تعيين صاحب اللفظ.

۱۳ -للمصنف اصطلاحات في تسمية مُخرِّجي الحديث، بينها في مقدمته للكتاب؛ إلَّا أنَّه لم يستخدم أحد هذه الاصطلاحات في أثناء عزوه للأحاديث؛ وهو قوله: «رواه الستة». وأما قوله: «رواه الخمسة» فهو الغالب فيما عزاه لأحمد وأصحاب السنن الأربع؛ إلا أنه خالف ذلك في أربعة مواضع، فقال: «رواه أَحمدُ والأَرْبَعَة».

١٤ - يُصدر ذكره لأسماء المُخرجين بقوله: «أخرجه فلان...»(۸)، أو رواه فلان...».

١٥ - يلفق أحياناً بين متني حديثين أو أكثر، فيسوقهما مساق حديث واحدٍ، ورُبَّما صَرَّح أنَّهما حديثان، وقد يعزو لفظ الحديث الملفق لأحد المصنفين مع وجود ألفاظ فيه ليست عنده، وإنما هي عند غيره، وهذا نادر.

١٦ - يورد الحديث ثمَّ يُوردُ عَقِبَه أحياناً بعض الشواهد؛ بذكر لفظ الشاهد كاملاً، أو بالاقتصار على موضع الشاهد من لفظ الحديث، وقد يكتفي بالإشارة إلى وجود شاهد من حديث فلان من الصحابة دون أن يورد لفظه.

۱۷ - قد يُورد الحديث الواحد في أكثر من باب؛ نظراً لمناسبته، وربَّما أشار في الموضع المتأخر إلى أنه تقدم، وقد يختلف عزوه له في الموضعين.

۱۸ - يُشير أحياناً إلى الاختلاف بين ألفاظ الرّوايات إذا كان الفرق مؤثراً.

۱۹ - يُرجح أحياناً بين ألفاظ الحديث التي وقع فيها اختلاف بين الرواة.

۲۰ - أورد بعض الآثار الموقوفة، وسبب إيراده لها - غالباً -: أنَّها أصل في الباب، أو لأنَّ لها حكم الرفع، أو لبيان علة الحديث المرفوع.

۲۱ - يكتفي بعزو الحديث للصحيحين أو أحدهما غالباً - إذا كان الحديث فيهما أو في أحدهما، وقد يتوسع فيعزو إلى أصحاب الكتب السبعة، ورُبَّما أشار إلى غيرهما إذا كان هناك معنى زائد فيه.

۲۲ - يعزو أحياناً الحديث لأحد الصحيحين مع أنهما اتفقا على إخراجه.

۲۳ - في الأحاديث المُتَّفَق عليها نص على أن صاحب اللفظ هو البخاري في (۳۱) موضعاً، وأنَّ صاحب اللفظ هو مسلم في (۳۰) موضعاً.

٢٤ - يكتفي أحياناً بعزو الحديث إلى بعض السُّنَن الأربع، مع أن الحديث مخرّج عند غير مَنْ عزاه له من أصحاب السنن، و يعزو الحديث لبعض المخرجين الآخرين ولا يستوعب حتَّى أصحاب الكتب السبعة أو التسعة مثلاً، بل ربما عزا الحديث لغير الصحيحين وهو فيهما.

٢٥ - قد يعزو الحديث لبعض أصحاب الكتب بعبارة مطلقة يُفهم منها كتاب بعينه، ويكون مُراده خلاف ذلك، كأن يقول: «رواه أحمد» ومراده في الزهد، أو يقول: «رواه النسائي» ومراده في عمل اليوم والليلة، أو يقول: «رواه الترمذي» ومراده في الشمائل، أو يقول: «صححه ابن حِبَّان» ومراده في الثقات لا التقاسيم والأنواع، أو يقول: «رواه أبو داود» ومراده الطيالسي.

٢٦ - عزا كل حديث إلى مَنْ أخرجه عقب لفظ الحديث، وقد يسرد عدة أحاديث من كتاب أو أكثر؛ ثم إذا انتهى منها عزاها جملة بعبارة واحدة.

۲۷ - رَتَّب المُخرجين للحديث حَسَب وَفَيَاتِهِم - سوى أصحاب السنن الأربع؛ فإنَّه رَتَّبهم على الترتيب المشهور عند المتأخرين -، وخالف ذلك في مواضع، فَرُبَّما قَدَّم مَنْ تَأَخَّرَت وفاته لسبب، مثل بيان أنه صاحب اللفظ المذكور، أو غير ذلك. ولأجل هذا رُبَّما أَخَّر الترمذي عن بقية أصحاب السنن لينقل حكمه على الحديث.

۲۸ - عزا (۸۱) حديثاً إلى النسائي، وهي في السنن الكبرى دون الصغرى، وثمة (۲۰۱) موضع مما عزاه إليه وهي في الصغرى.

۲۹ - حَكَم في مواضع على رواة الحديث أو بعضهم، بأن يوثق رجال الإسناد، أو يضعف راوياً بعينه، من غير أن ينسب الحكم إلى غيره من أئمة الحديث والجرح والتعديل.

٣٠ - بين أحياناً درجة الحديث عنده صحة وضعفاً، ودرجة بعض الأسانيد بالنسبة إلى غيرها، وكثيراً ما ينقل كلام مَنْ سَبَقَه من الحفاظ والأئمة، مستفيداً مِنْ حكم الترمذي على الحديث، وتصحيحات ابن خزيمة وابن حبان والحاكم وغيرهم من الأئمة.

٣١ - أما ألفاظه في الحكم على الحديث: فإنَّه يسكت عن أحاديث الصحيحين؛ إلا إذا كان في الحديث علة فإنه يشير إليها، وفي غير أحاديث الصحيحين: له عبارات؛ فقد يُشير إلى صحة الإسناد، أو جودته، أو ضعفه - من غير بيان سببه -،وربما يبين سبب الضعف - كالانقطاع -، أو يشير إلى وقوع الاختلاف في الأسانيد.

٣٢ - إذا وقع في الإسناد علةٌ فإنَّه يُصرّح بجنسها غالباً - مثل إعلاله بالوقف، أو الإرسال -، أو ينقل ما يوضح ذلك من كلام النقاد، ورُبَّما يكتفي بقوله: «وهو معلول» وما شابه ذلك، ولا يُبينها.

۳۳ - عدد الأحاديث التي صرح بتصحيحها (۲۳) حديثاً، والتي صرح بتحسينها أو تجويدها (۲۷) حديثاً، والتي ضعفها أو أعلها (٦٧) حديثاً، ومجموعها (۱۱۷) حديثاً، وعدد الأحاديث التي حكم على رواتها (٣٥) حديثاً.

٣٤ - وقع للمصنف بعض الأوهام في عزو الأحاديث للمصنفين أو تعيين الصحابي، ولعلَّ ذلك بسبب عدم تحريره للكتاب تحريراً يرتضيه.

٣٥ - نقل المصنف عن بعض الكتب المفقودة، مثل: كتاب «الصلاة» المفرد لابن حبان، وكتاب «الأربعين» للحاكم.

النُّسَخُ الْمُعْتَمَدَةُ فِي التَّحْقِيقِ اعتمدت في تحقيق المتن على ست نُسخ خطية هي من أقدم ما خط في المتن، وهذه النسخ حسب تاريخ نسخها ما يلي:

النسخة الأولى، ورمزت لها بـ «أ»:

وهي محفوظة في مكتبة فيض الله أفندي بإستانبول - تركيا -، برقم: (۲۱۷۱).

عدد لوحاتها: (٦٩) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم السبت الخامس عشر من شعبان، سنة (٨٣٤هـ).

ناسخها: إبراهيم بن الرباط البقاعي الشافعي.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ -.ميز الناسخ الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بتطويل رسم آخر حرف منها

٤ - عليها تصحيحات وبيان لفروق النسخ.

٥ - ناسخها من تلاميذ المُصنِّف المشهورين، وقد نقلها من نُسخة المصنف.

٦ - مقروءة على المُصنِّف؛ حيث قرأها عليه ناسخها تلميذه برهان الدين البقاعي، وقد كتب له المُصنِّف بخطه بلاغات القراءة في حواشيها، وأثبت خطه أيضاً على قيد السماع والإجازة الذي بخط الناسخ في آخرها، وكتب أيضاً بخطه اسم الكتاب في أولها.

النسخة الثانية، ورمزت لها بـ «ب»:

وهي محفوظة بالمكتبة الأزهرية بالقاهرة - مصر -، برقم:.(٦٣١١)

عدد لوحاتها: (١١٥) لوحة.

تاريخ نسخها: الثاني والعشرون من ربيع الآخر، سنة (٨٤٨هـ). ناسخها: علي بن محمد القيم.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة جيدة، لكن وقع فيها تلفيق في ثلاثة مواضع بخط مقارب لخط ناسخها، لكن كثر منه الخطأ، فلهذا أهملت فروقها في هذه المواضع، وهي :

- من حديث ابن عمر رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا في «كتاب الصلاة، باب صلاة الجماعة والإمامة» رقم (۳۳۷)، إلى حديث عبد الرَّحْمَن بن أبي ليلى في كتاب الجنائز رقم (٤٥١).

- ومن حديث أبي هريرة رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ في كتاب البيوع، باب شروطه وما نهي عنه منه» رقم (٦٦١)، إلى حديث ابن عباس رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا في «باب المساقاة والإجارة» رقم (٧٦٨).

ومن حديث عبد الله بن مسعود رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ في «كتاب الجنايات» رقم (۹۹۰)، إلى حديث أبي هريرة رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ رقم (۹۹۷) من نفس الكتاب.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ -ميز الناسخ بالحمرة أسماء الكتب، والأبواب، وأوائل الأحاديث، وغالب قول المُصنِّف: «أخرجه» أو «رواه».

٤ - عليها تصحيحات يسيرة.

ه - منسوخة في حياة المُصنف.

٦ - منقولة ومقابلة على الأصل الذي بخط المُصَنِّف.

النسخة الثالثة، ورمزت لها بـ «ج».

وهي محفوظة بمكتبة آيا صوفيا - تركيا -، برقم: (۱۰۳۸).

عدد لوحاتها: (١٤٦) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم الاثنين التاسع من شهر الله المحرم، سنة (٨٦٤هـ).

ناسخها: لم يذكر.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة، يتخللها سقط يسير نبهت عليه في مواضعه.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بالحمرة.

٤ - على حواشيها تصحيحات وبلاغات مقابلة، وبيان الفروق النسخ؛ مما يدل على العناية بالنسخة.

النسخة الرابعة، ورمزت لها بـ «د».

وهي محفوظة بالمكتبة الظاهرية - دمشق -، برقم: (٥٧٥٤).

عدد لوحاتها: (۱۸۳) لوحة.

تاريخ نسخها: ليلة الجمعة الثالث من شهر جمادى الآخرة، سنة (٨٧٤هـ).

ناسخها: عمر بن علي التتائي المالكي.

خطها: نسخي جميل.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة متقنة.

۲ - كلماتها مضبوطة بالشكل التام.

۳ -نسخة مُقابلة، حيث تضمنت حواشيها بلاغات مقابلة، وذكر الناسخ في آخرها أنه قابلها بأصل مُعتَبرٍ، ثُمَّ عَارَضَها بعد ذلك بنسخة الأصل التي بخط المصنف.

٤ - عليها تصحيحات وتعليقات يسيرة في شرح وتفسير بعض الكلمات.

النسخة الخامسة، ورمزت لها بـ (هـ).

وهي محفوظة بدار المخطوطات بصنعاء - اليمن -، برقم:.(٤٦٣)

عدد لوحاتها: (۱۰۱) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم الثلاثاء العشرون من شهر شوال سنة (٩٦١هـ).

ناسخها: لم يذكر.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بالحمرة.

٤ - عليها تصحيحات وبلاغات قراءة، وبيان لفروق النسخ.

٥ - عليها تعليقات يسيرة في بيان ضبط بعض الكلمات، وشرح لمعاني بعض الأحاديث.

النسخة السادسة، ورمزت لها بـ «و».

وهي محفوظة بمكتبة دار المخطوطات بصنعاء - اليمن -، برقم: (٥٨٠٨)، ومنها صورة بمعهد المخطوطات العربية.

عدد لوحاتها: (٤٧) لوحة.

تاريخ نسخها يوم الأربعاء العاشر من شهر رجب، سنة (١١٦٥هـ).

ناسخها: سليمان بن يحيى بن عمر الأهدل.

خطها: نسخي جميل.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة متقنة.

۲ - كلماتها غير مضبوطة بالشكل؛ إلا في بعض المواضع المُشْكِلَة.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بخط غامق.

٤ - عليها تصحيحات، وبيان لفروق النسخ.

٥ - عليها تعليقات كثيرة - منقولة من شروح بلوغ المرام، وكتب أخرى - في بيان معاني الأحاديث وشرح غريبها.

٦ - مقروءة على ناسخها، حيث قرأها عليه عدد من أهل العلم في سنوات مختلفة.

٧ - قابلها ناسخها على نسخة مُحمَّد بن أحمد الصابوني الحنفي، الَّذِي قَابَلَها على نسخة بخط ابن الدِّيبَع، وتلك النسخة قَرَأَها ابن الديبع على الحافظ السخاوي تلميذ المُصنِّف، وقَابَلَها أيضاً على نسخة مقروءة على المُصنِّف، وعليها إجازة بخطه لأحمد بن محمد الريمي اليماني، في رابع عشر رجب، سنة سبع وثلاثين وثمان مئة (۸۳۷هـ) ، ثم عثر الناسخ على نسخة ابن الديبع وقابل بها نسخته.

‌‌نَمَاذِجُ مِنَ المَخطُوطَاتِ

[صور المخطوطات]

مقدمة المؤلف

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى نِعَمِهِ الظَّاهِرَةِ وَالْبَاطِنَةِ قَدِيماً وَحَدِيثاً، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى نَبِيِّهِ وَرَسُولِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَصَحْبِهِ الَّذِينَ سَارُوا فِي نُصْرَةِ دِينِهِ سَيْراً حَثِيثاً، وَعَلَى أَتْبَاعِهِمُ الَّذِينَ وَرِثُوا عِلْمَهُمْ - وَالْعُلَمَاءُ وَرَثَةُ الْأَنْبِيَاءِ، أَكْرِمْ بِهِمْ وَارِثاً وَمَوْرُوثاً.

أَمَّا بَعْدُ:

فَهَذَا مُخْتَصَرٌ يَشْتَمِلُ عَلَى أُصُولِ الْأَدِلَّةِ الْحَدِيثِيَّةِ لِلْأَحْكَامِ الشَّرْعِيَّةِ، حَرَّرْتُهُ تَحْرِيراً بَالِغاً؛ لِيَصِيرَ مَنْ يَحْفَظُهُ بَيْنَ أَقْرَانِهِ نَابِغاً، وَيَسْتَعِينُ بِهِ الطَّالِبُ الْمُبْتَدِي، وَلَا يَسْتَغْنِي عَنْهُ الرَّاغِبُ الْمُنْتَهِي.

وَقَدْ بَيَّنْتُ عَقِبَ كُلِّ حَدِيثٍ مَنْ أَخْرَجَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ؛ لِإِرَادَةِ نُصْحِ الْأُمَّةِ.

فَالْمُرَادُ بِـ«السَّبْعَةِ»: أَحْمَدُ، وَالْبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتَّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَه.

وبـ«السِّتَّةِ»: مَنْ عَدَا أَحْمَدَ.

وَبِـ«الْخَمْسَةِ»: مَنْ عَدا الْبُخَارِيَّ وَمُسلِماً.

وَبِـ«الْأَرْبَعَةِ»: مَنْ عَدَا الثَّلَاثَةَ الْأَوَلَ.

وَبِـ«الثَّلَاثَةِ»: مَنْ عَدَاهُمْ وَالْأَخِيرَ.

وَبِـ«الْمُتَّفَقِ»: الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ، وَقَدْ لَا أَذْكُرُ مَعَهُمَا غَيْرَهُمَا.

وَمَا عَدَا ذَلِكَ: فَهُوَ مُبَيَّنٌ.

وَسَمَّيْتُهُ: «بُلُوغَ الْمَرَامِ مِنْ أَدِلَّةِ الْأَحْكَامِ».

وَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ لَا يَجْعَلَ مَا عَلَّمَنَا عَلَيْنَا وَبَالاً، وَأَنْ يَرْزُقَنَا الْعَمَلَ بِمَا يُرْضِيهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى.

[الكتاب]

الخاتمة

آخِرُ الْكِتَابِ

فَرَغَ مِنْهُ مُلَخّصُهُ أَحْمَدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَجَرٍ
فِي حَادِي عَشَرَ شَهْرِ رَبِيعِ الْأَوَّلِ
سَنَةَ ثَمَانٍ وَعِشْرِينَ وَثَمَانِ مِئَةٍ
حَامِداً مُصَلِّياً مُسَلِّماً (۱)

فِهْرِسُ مَرَاجِعِ التَّحْقِيقِ

[المراجع]

\ No newline at end of file +بلوغ المرام – ބުލޫޣުލް މަރާމް*

⚠️ މި ފޮތުގެ ތަރުޖަމާ ވަނީ އެއްކޮށް ލިޔެ ނިމިފައެވެ. ނަމަވެސް މުޅި ފޮތް މިތާ އަދި ފެންނަ ގޮތަށް ހަދާފައެއް ނުވާނެއެވެ. އެއީ މީސްމީޑިއާގައި މި ފޮތުގެ ޙަދީޘްތައް ޝާއިއުކުރާ މިންވަރަކުން އިތުރަށް ހިމެނުމަށްޓަކައެވެ.

المُرَادُ بِالسَّبْعَةِ: أَحْمَدُ، وَالبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالسِّتَّةِ: البُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالخَمْسةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ. وَقَدْ يَقُولُ: الْأَرْبَعَةُ وَأَحْمَدُ.
وَبِالأَرْبَعَةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالثَّلَاثَةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ.
وَبِالمُتَّفَقِ: البُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ، وَقَدْ لَا يَذْكُرُ مَعَهُمَا غَيْرَهُمَا.
وَمَا عَدَا ذَلِكَ: فَهُوَ مُبَيَّنٌ.

اسم الكتاب: بلوغ المرام من أدلة الأحكام - لأبي الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني الأشعري (ت ٨٥٢ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الخامس | الطبعة الأولى، ١٤٣٦ هـ - ٢٠١٥ م.
مع التخريجات من تحقيقي ماهر ياسين الفحل، وسمير بن أمين الزهيري.

ފޮތުގެ ނަން: ބުލޫޣުލް މަރާމް މިން އަދިއްލަތިލް އަޙްކާމް (ހުކުމްތަކުގެ ދަލީލުތަކުން، މަގުސަދަށް ވާސިލުވުން) | ލިޔުނީ: އަބުލް ފަޟްލު އަޙްމަދު ބިން ޢަލީ ބިން މުޙައްމަދު ބިން އަޙްމަދު ބިން ޙަޖަރު އަލްއަސްގަލާނީ އަލްއަޝްޢަރީ (852 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފަސްވަނަ ބައި | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1436 ހ. - 2015 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

މާހިރު އަލްފަޙްލު އަދި ސަމީރު އައްޒުހައިރީ ކުރި ތަހުގީގުގެ ތަޚްރީޖުތަކާއެކު

نسخة الحواشي - ފުޓްނޯޓުހުރި ކޮޕީގެ ޕީޑީއެފް

ބުލޫޣުލް މަރާމް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި އެހީތެރިވި ފަރާތްތައް

އަބޫ ޔަޙްޔާ މުޙައްމަދު އަޝްރާފް އިބްރާހީމް، އުއްމު ޔަޙްޔާ، ޢަބްދު ﷲ މުޙައްމަދު، ރާއިފު ރުޝްދީ، މުޙައްމަދު ހުމާމް ޔޫސުފް، އަޙްމަދު ޢައްފާން ޙަލީމް، މުޖާހިދު ޢަބްދު ﷲ، މުޙައްމަދު މަފާޒު އަޙްމަދު، އަބޫ ޢުބައިދާ އަޙްމަދު، އިސްޙާގު ފަތުޙީ، އިސްމާޢީލް ޖުމައިލު މުޙައްމަދު، ފާޠިމަތު ކިފާޙް ގުބާދު، ޢައްޒާމް ޙަލީމް، އަބޫ ޢަމްރު ހައިޝަމް، އިބްރާހިމް ސަމޫހް، މުޙައްމަދު ޖަޒްލާން ޢުމަރު، އިސްމާޢީލް ލަމްޢާން ދީދީ، މުޙައްމަދު އިޙްސާން، ޙުސައިން ޠާރިގު، މުޙައްމަދު މާއިޒު މުޢާވިޔަތު، މުޙައްމަދު ޙަފީޡް، އަޙްމަދު އާމަން އިބްރާހީމް، ޢައްމާރު އިލްޔާސް ޙުސައިން، އަބޫ މޫސާ އިސްމާޢީލް، އަދި އެ ނޫންވެސް އަޚުންނާއި އުޚްތުންނެވެ.  — އިތުރު މައުލޫމާތު.

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

منحة العلام في شرح بلوغ المرام - لعبد الله بن صالح الفوزان އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

توضيح الأحكام من بلوغ المرام - لعبد الله بن عبد الرحمن البسام އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الجامع لفوائد بلوغ المرام - لعبد الرحمن بن ناصر البراك | އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح بلوغ المرام - لعبد الكريم الخضير އީ-ފޮތް

فتح ذي الجلال والإكرام بشرح بلوغ المرام - لمحمد بن صالح العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الشرح المختصر على بلوغ المرام - لمحمد بن صالح العثيمين ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

مُقَدِّمَةٌ

[...]

منهجي في التحقيق

۱ - رمزتُ للنسخ بالحروف الأبجدية مُرتّباً إياها بحسب تاريخها؛ الأقدم فالأقدم.

۲ - اعتمدت النسخة (أ) أصلاً في التحقيق، فأثبت ما فيها وهو الذي تتفق عليه النسخ غالباً - إلا ما اقتضى النظر إثباته من نسخة أخرى، وبينت سبب ذلك غالباً.

۳ - كل موضع خالفتُ فيه النسخة (أ) أو غيرها لأجل موافقة ما في المصادر فإني لا أبين ذلك في الحاشية غالباً لكثرته.

٤ - أَثْبَت في الحاشية جميع السماعات وقيود المقابلة الواردة في هوامش النسخ لأهمية ذلك.

٥ - جعلت الكتب والأبواب في رأس الصفحة، وراعيت في تفقير متون الأحاديث والتخريج الملحق بها وضوح المعنى، وتقريب نصوصه للحفظ.

٦ - أثبت النَّصَّ على ما اشتهر من قواعد الإملاء المعاصر، ولم أشر إلى اختلاف النسخ في ذلك؛ كطريقة كتابة الهمزات، ورسم التاء مفتوحة أو مربوطةً، ونحو ذلك، وكتبت الآيات القرآنية بالرسم العثماني.

٧ - أثبت الفروق المُهمَّة بين النسخ، مكتفياً بتسمية رموز النسخ المخالفة في الحاشية، دون النسخ الموافقة للمتن؛ إلا إذا كان الاختلاف من قبيل الضبط فإنّي أبينه بقولي في الحاشية: «والمثبت من كذا».

٨ - لم أشر إلى اختلاف النسخ في صيغ الترضي عن الصحابة والصلاة على النَّبيِّ ﷺ، وما يشبهها من ألفاظ التمجيد لله سبحانه تعالى؛ كلفظة: «تعالى»، و «عز وجل»، وغيرها؛ إلا إذا كان ذلك وارداً في نص مرفوع إلى النبي ﷺ، والتزمت إثبات الصلاة على النَّبِيِّ ﷺ، والترضي عن أصحابه رضي الله عنهم في مواضعها المناسبة.

۹ - أَهْمَلتُ في الغالب ذكر ما سها فيه النساخ، مما هو من قبيل الأخطاء المحضة، وبخاصة ما كان منها من قبيل الخطأ في الضبط؛ إلا إذا كان لهذا الخطأ وجه؛ فإني أذكره في الحاشية.

۱۰ - إذا كان في إحدى النسخ كلمة غير واضحة محتملة للخطأ والصواب؛ فإنّي أحملها على الصواب الموافق لبقية النسخ، ولا أنبه على ذلك.

١١ - إذا كان الاختلاف بين النسخ في تقديم كلمة على كلمة؛ فإنّي أذكر الخلاف فقط في الحاشية، وأقول بعده: «بتقديم وتأخير».

١٢ - مَيَّرْتُ النَّصَّ المرفوع بالأحمر الغامق إذا كان قولياً، وضبطت متن الكتاب كاملاً بالشكل، معتمداً على النسخ الخطية، والمصادر، وما تقتضيه اللغة؛ قاصداً بذلك تيسيره على القراء والحفاظ، وبيَّنتُ مرجع الضبط في المواضع المُشْكِلَة، ونقلتُ من كلام العلماء ما يناسب المقام ويوضح المراد.

١٣ - إذا اختلفت النسخ في ضبط كلمة ما؛ فإني أثبت في المتن الوجه الأصح والأشهر، وأشير في الحاشية إلى بقية الأوجه، مع بيان وجه الترجيح من كلام العلماء غالباً.

١٤ - إذا ضبطت كلمةٌ في بعض النسخ وأهملت في البقية، ولم تختلف النسخ المضبوطة في وجه الضبط؛ فإني أُثبت في المتن الضبط الوارد فيها من غير إشارة إلى النسخ المُهملة، وأما إذا اختلفت النسخ في الضبط؛ فإنّي أشير إلى ما في النسخ المضبوطة، وأهمل ذكر النسخ غير المضبوطة، وأكتفي في وصف اختلاف النسخ ببيان الاختلاف المؤثر، وأما ما لا أثر له فلا أذكره.

١٥ - راجعت المصادر التي نقل منها المصنف، وكلام العلماء على الأحاديث والمسائل الواردة في الكتاب، واستفدت من ذلك في الترجيح بين فروق النسخ.

١٦ - راعيت في وصف اختلاف ضبط الكلمات: تمييز علامة البناء عن علامات الإعراب؛ فأقول في الأولى: «بالضم أو بالفتح» - مثلاً -، وفي الثانية: «بالرفع أو بالنصب»، وهكذا، ورُبَّما خرجت عن ذلك لفائدة.

۱۷ - اعتمدت في عزو الأحاديث والألفاظ والروايات على أجود الطبعات المعروفة، وأفدت مما ذكر في حواشي بعضها من الإشارة إلى النسخ والروايات، وكذا ما ذكره الشراح، وما ذكره المزي في «التحفة»، وما لم أقف عليه في شيء من ذلك نبهت عليه.

۱۸ - رتبت مصادر التخريج في الحاشية على الترتيب الذي ذكره المصنف.

۱۹ - اكتفيت في التخريج بالعزو إلى مواضع الحديث في الكتب التي ذكرها المصنّف، ولم أنقل أحكام العلماء على الأحاديث إلا ما أشار إليه المُصنِّف مصرحاً أو مبهماً.

۲۰ - اكتفيت في تخريج الأحاديث بذكر أرقامها فحسب، دون ذكر الجزء والصفحة، ولا الكتب أو الأبواب.

۲۱ - اكتفيت في العزو إلى صحيح مسلم بذكر الرقم الأصلي للحديث دون الرقم الفرعي - من الأرقام التي وضعها الشيخ محمد فؤاد عبد الباقي - ، إلا إذا ذكر المُصنّف للحديث أكثر من رواية؛ فإني أثبت الرقم الفرعي ثم الرقم الأصلي مفصولاً بينهما بشرطة؛ هكذا: (۲۰۱-۱).

۲۲ - بينت معاني الكلمات الغريبة؛ مُعتمداً على كتب غريب الحديث، ومعاجم اللغة وشروح الحديث، وغيرها؛ مراعياً العبارة الأوضح من عباراتهم.

۲۳ - اكتفيت بعزو الأقوال وأحكام العلماء على الأحاديث إلى مصادرها، وإذا دعت الحاجة إلى نقل نصوصهم؛ فإني أنقلها.

٢٤ - إذا عزا المصنف الحديث إلى أحد كتب الحديث ثم نقل عن صاحب الكتاب حكماً عليه، وكان حكمه على الحديث في نفس الموضع؛ فإنّي أكتفي بالعزو في الموضع الأول إلى رقم الحديث، ولا أكرر العزو عند ذكر حكمه، ويكثر هذا فيما نقله عن الترمذي والحاكم، وكذا إذا نسب التصحيح إلى ابن خزيمة وابن حبان.

٢٥ - إذا عزا المُصنِّف اللفظ الذي أورده إلى أحد كتب الحديث، وكان عزوه مطابقاً لما في المصادر؛ فإنّي أسكت عن ذلك، وأما إذا ظهر في اللفظ بعد مقابلته اختلاف مؤثر يستدعي التنبيه؛ فإنِّي أنبه عليه.

٢٦ - إذا لم ينسب المُصنِّف لفظ الحديث الذي أورده إلى أحد المصنفين ؛ فإنِّي أجتهد في بيان صاحب اللفظ، وإذا كان اللفظ موافقاً لأكثر من مُصنّف أو كتاب؛ فإنِّي أكتفي بالعزو إلى أولهم ذكراً، إلا إذا اتفق عليه الشيخان فإنِّي أقول: «واللفظ لهما».

مثاله: أن يقول: «أخرجه أحمد وأبو داود والترمذي، وابن ماجه، والنسائي»، واللفظ الذي أورده موافق للفظ أحمد، والنسائي، وابن ماجه ؛ فإنّي أكتفي بقولي بعد أحمد: واللفظ له؛ إذ لا يفوت القارئ شيء مهم بعدم ذكر ذلك، ولما في التزام ذلك من تطويل لا حاجة إليه.

۲۷ - إذا عزا المصنف الحديث إلى الصحيحين أو أحدهما وكان اللفظ الذي أورده مطابقاً لما فيهما؛ فإنِّي أعزوه وأسكت عن اللفظ، وأما إذا كان اللفظ الذي ذكره المُصنّف يخالف ما فيهما؛ فإنِّي أبين ذلك بعبارة توضح المقصود.

۲۸ - عزوتُ أحاديث النسائي إلى السنن الصغرى؛ إلا في المواضع التي نقل فيها المُصنِّف من الكبرى، فقد عزوت إليها.

۲۹ - اكتفيت عند العزو إلى «فتح الباري» للمُصنف باختصاره إلى «فتح الباري» من غير تسمية المُصنِّف، وأما عند العزو إلى فتح الباري لابن رجب؛ فإنِّي أسمي مصنفه.

٣٠ - عزوتُ إلى كتاب المُصنِّف المُسمَّى: «التمييز في تلخيص تخريج أحاديث شرح الوجيز» في مواضع عديدة، لكني سميته بما اشتهر به وهو: «التلخيص الحبير».

۳۱ - رقمتُ أحاديث الكتاب والآثار ترقيماً مسلسلاً، وميزت الرقم قبل الحديث بالحمرة.

٣٢ - عزوتُ كلَّ النُّقول التي أوردتها في حاشية التحقيق إلى مصادرها، وحافظت غالباً على ألفاظ العلماء، ورُبَّما تَصرَّفتُ في بعضها بما يناسب المقام، ولم ألتزم بيان التصرُّف - كما هي طريقة أهل العلم -.

۳۳ - حوَّلت المقاييس والأوزان والأطوال بالحسابات المعاصرة، وفق ما حررته في كتابي «تحقيق المكاييل الشرعية وتحديدها بالأوزان المعاصرة»، و«تحقيق الأطوال الشرعية وتحديدها بالأطوال المعاصرة»، وكذلك حولت المسافات بين المواضع والبلدان بالحسابات المعاصرة.

٣٤ - نبهتُ على ما وَهِمَ فيه المُصنِّف من عزو الأحاديث إلى غير مَنْ أخرجها، أو نسبة الألفاظ إلى غير أصحابها، أو غير ذلك من الأوهام.

٣٥ - جعلتُ للكتابِ نُسْخَتين:

أ - النسخة الأولى: وهي النسخة المتضمنة لحواشي التحقيق؛ من الفُروق بين النسخ، والترجيح بينها، والتعليق على ما يحتاج إلى تعليق.

ب - النسخة الثانية: وهي مُجرَّدةٌ من جميع الحواشي المثبتة في النسخة الأولى، وهي أنسب للحفظ.

ترجمة المصنف

[...]

اسم الكتاب

[...]

منْهَجُ المُصَنَّفِ فِي الْكِتَابِ

۱ - افتتح المصنف كتابه بمقدمة بين فيها - باختصار - سَببَ تأليفه، وطريقته في اختصار الكتاب، وبعض موارده، وطريقته في عزو الأحاديث لمن أخرجها، واسم الكتاب.

۲ - قسم كتابه إلى (۱۷) كتاباً، ابتدأها بـ«كتاب الطهارة»، وختمها بـ«كتاب الجامع»، وضمن هذه الكتب (٩٥) باباً.

۳ - ذكر بعض العلماء أن الحافظ اختصر كتابه «بلوغ المرام» من كتاب «الإلمام بأحاديث الأحكام»، ولذلك فقد تابعه في جملة ترتيب الكتاب، وخالفه في بعض المواضع.

٤ - يبدأ المصنف بذكر عنوان الكتاب، ثم يورد أحاديث من غير أن يُترجم عليها ترجمة خاصة بها؛ كما فعل في كتاب: الجنائز، والزكاة، والصيام، والنكاح والطلاق، والجنايات، والجهاد، والأطعمة، والأيمان والنُّذُور، والقضاء، والعتق، ثمَّ يُترجم للأحاديث بعد ذلك بما يناسبها.

وأحياناً يُترجم للأحاديث مباشرة بعد ذكر عنوان الكتاب، كما فعل في كتاب: الطهارة والصلاة والحج، والبيوع، والحدود، والجامع.

٥ - ألفاظ تراجمه لا تتضمن الإشارة إلى الاختلاف في المسائل ولا الراجح فيها عنده.

٦ - في بداية كل كتاب أو باب؛ يصدّر الحديث بقوله: «عن فلان» من غير واو.

٧ - وإذا كان الحديث مفسّراً لما قبله أو مقيّداً له، أو نحو ذلك؛ فإنَّه يَعْطِفُه عليه بقوله: «وله»، أو «وللبخاري»، أو «ولمسلم»، وهكذا.

٨ - وإذا لم يكن الحديث في صدر الكتاب أو الباب، وتضمن مسألة - جديدة فإنه يورده بقوله: «وعن فلان».

٩ - إذا تكرر الراوي في حديثين متواليين أو أكثر فإنَّه لا يُكرّر اسمه غالباً، وإنما يقول: «وعنه»، أو «وعنها».

۱۰ - في آخر حديث في الكتاب قدَّم المُصنِّف التخريج على الحديث - خلافاً لما سبق، ولعله أراد بذلك ختم الكتاب - بلفظ نبوي.

۱۱ - يقتصر المُصنِّف في كثير من الأحاديث على موضع الشاهد من الحديث دون سياق لفظه بتمامه، ويكثر التصرف في ألفاظ الحديث ويُورده بالمعنى.

۱۲ - صرح في بعض المواضع بصاحب اللفظ من المخرجين، مع وجود فروق بين اللفظ الذي أورده وبين اللفظ الذي في المصدر الذي عزاه إليه، وقد يريد بذلك أصل الحديث، ورُبَّما وَهِم في تعيين صاحب اللفظ.

۱۳ -للمصنف اصطلاحات في تسمية مُخرِّجي الحديث، بينها في مقدمته للكتاب؛ إلَّا أنَّه لم يستخدم أحد هذه الاصطلاحات في أثناء عزوه للأحاديث؛ وهو قوله: «رواه الستة». وأما قوله: «رواه الخمسة» فهو الغالب فيما عزاه لأحمد وأصحاب السنن الأربع؛ إلا أنه خالف ذلك في أربعة مواضع، فقال: «رواه أَحمدُ والأَرْبَعَة».

١٤ - يُصدر ذكره لأسماء المُخرجين بقوله: «أخرجه فلان...»(۸)، أو رواه فلان...».

١٥ - يلفق أحياناً بين متني حديثين أو أكثر، فيسوقهما مساق حديث واحدٍ، ورُبَّما صَرَّح أنَّهما حديثان، وقد يعزو لفظ الحديث الملفق لأحد المصنفين مع وجود ألفاظ فيه ليست عنده، وإنما هي عند غيره، وهذا نادر.

١٦ - يورد الحديث ثمَّ يُوردُ عَقِبَه أحياناً بعض الشواهد؛ بذكر لفظ الشاهد كاملاً، أو بالاقتصار على موضع الشاهد من لفظ الحديث، وقد يكتفي بالإشارة إلى وجود شاهد من حديث فلان من الصحابة دون أن يورد لفظه.

۱۷ - قد يُورد الحديث الواحد في أكثر من باب؛ نظراً لمناسبته، وربَّما أشار في الموضع المتأخر إلى أنه تقدم، وقد يختلف عزوه له في الموضعين.

۱۸ - يُشير أحياناً إلى الاختلاف بين ألفاظ الرّوايات إذا كان الفرق مؤثراً.

۱۹ - يُرجح أحياناً بين ألفاظ الحديث التي وقع فيها اختلاف بين الرواة.

۲۰ - أورد بعض الآثار الموقوفة، وسبب إيراده لها - غالباً -: أنَّها أصل في الباب، أو لأنَّ لها حكم الرفع، أو لبيان علة الحديث المرفوع.

۲۱ - يكتفي بعزو الحديث للصحيحين أو أحدهما غالباً - إذا كان الحديث فيهما أو في أحدهما، وقد يتوسع فيعزو إلى أصحاب الكتب السبعة، ورُبَّما أشار إلى غيرهما إذا كان هناك معنى زائد فيه.

۲۲ - يعزو أحياناً الحديث لأحد الصحيحين مع أنهما اتفقا على إخراجه.

۲۳ - في الأحاديث المُتَّفَق عليها نص على أن صاحب اللفظ هو البخاري في (۳۱) موضعاً، وأنَّ صاحب اللفظ هو مسلم في (۳۰) موضعاً.

٢٤ - يكتفي أحياناً بعزو الحديث إلى بعض السُّنَن الأربع، مع أن الحديث مخرّج عند غير مَنْ عزاه له من أصحاب السنن، و يعزو الحديث لبعض المخرجين الآخرين ولا يستوعب حتَّى أصحاب الكتب السبعة أو التسعة مثلاً، بل ربما عزا الحديث لغير الصحيحين وهو فيهما.

٢٥ - قد يعزو الحديث لبعض أصحاب الكتب بعبارة مطلقة يُفهم منها كتاب بعينه، ويكون مُراده خلاف ذلك، كأن يقول: «رواه أحمد» ومراده في الزهد، أو يقول: «رواه النسائي» ومراده في عمل اليوم والليلة، أو يقول: «رواه الترمذي» ومراده في الشمائل، أو يقول: «صححه ابن حِبَّان» ومراده في الثقات لا التقاسيم والأنواع، أو يقول: «رواه أبو داود» ومراده الطيالسي.

٢٦ - عزا كل حديث إلى مَنْ أخرجه عقب لفظ الحديث، وقد يسرد عدة أحاديث من كتاب أو أكثر؛ ثم إذا انتهى منها عزاها جملة بعبارة واحدة.

۲۷ - رَتَّب المُخرجين للحديث حَسَب وَفَيَاتِهِم - سوى أصحاب السنن الأربع؛ فإنَّه رَتَّبهم على الترتيب المشهور عند المتأخرين -، وخالف ذلك في مواضع، فَرُبَّما قَدَّم مَنْ تَأَخَّرَت وفاته لسبب، مثل بيان أنه صاحب اللفظ المذكور، أو غير ذلك. ولأجل هذا رُبَّما أَخَّر الترمذي عن بقية أصحاب السنن لينقل حكمه على الحديث.

۲۸ - عزا (۸۱) حديثاً إلى النسائي، وهي في السنن الكبرى دون الصغرى، وثمة (۲۰۱) موضع مما عزاه إليه وهي في الصغرى.

۲۹ - حَكَم في مواضع على رواة الحديث أو بعضهم، بأن يوثق رجال الإسناد، أو يضعف راوياً بعينه، من غير أن ينسب الحكم إلى غيره من أئمة الحديث والجرح والتعديل.

٣٠ - بين أحياناً درجة الحديث عنده صحة وضعفاً، ودرجة بعض الأسانيد بالنسبة إلى غيرها، وكثيراً ما ينقل كلام مَنْ سَبَقَه من الحفاظ والأئمة، مستفيداً مِنْ حكم الترمذي على الحديث، وتصحيحات ابن خزيمة وابن حبان والحاكم وغيرهم من الأئمة.

٣١ - أما ألفاظه في الحكم على الحديث: فإنَّه يسكت عن أحاديث الصحيحين؛ إلا إذا كان في الحديث علة فإنه يشير إليها، وفي غير أحاديث الصحيحين: له عبارات؛ فقد يُشير إلى صحة الإسناد، أو جودته، أو ضعفه - من غير بيان سببه -،وربما يبين سبب الضعف - كالانقطاع -، أو يشير إلى وقوع الاختلاف في الأسانيد.

٣٢ - إذا وقع في الإسناد علةٌ فإنَّه يُصرّح بجنسها غالباً - مثل إعلاله بالوقف، أو الإرسال -، أو ينقل ما يوضح ذلك من كلام النقاد، ورُبَّما يكتفي بقوله: «وهو معلول» وما شابه ذلك، ولا يُبينها.

۳۳ - عدد الأحاديث التي صرح بتصحيحها (۲۳) حديثاً، والتي صرح بتحسينها أو تجويدها (۲۷) حديثاً، والتي ضعفها أو أعلها (٦٧) حديثاً، ومجموعها (۱۱۷) حديثاً، وعدد الأحاديث التي حكم على رواتها (٣٥) حديثاً.

٣٤ - وقع للمصنف بعض الأوهام في عزو الأحاديث للمصنفين أو تعيين الصحابي، ولعلَّ ذلك بسبب عدم تحريره للكتاب تحريراً يرتضيه.

٣٥ - نقل المصنف عن بعض الكتب المفقودة، مثل: كتاب «الصلاة» المفرد لابن حبان، وكتاب «الأربعين» للحاكم.

النُّسَخُ الْمُعْتَمَدَةُ فِي التَّحْقِيقِ اعتمدت في تحقيق المتن على ست نُسخ خطية هي من أقدم ما خط في المتن، وهذه النسخ حسب تاريخ نسخها ما يلي:

النسخة الأولى، ورمزت لها بـ «أ»:

وهي محفوظة في مكتبة فيض الله أفندي بإستانبول - تركيا -، برقم: (۲۱۷۱).

عدد لوحاتها: (٦٩) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم السبت الخامس عشر من شعبان، سنة (٨٣٤هـ).

ناسخها: إبراهيم بن الرباط البقاعي الشافعي.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ -.ميز الناسخ الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بتطويل رسم آخر حرف منها

٤ - عليها تصحيحات وبيان لفروق النسخ.

٥ - ناسخها من تلاميذ المُصنِّف المشهورين، وقد نقلها من نُسخة المصنف.

٦ - مقروءة على المُصنِّف؛ حيث قرأها عليه ناسخها تلميذه برهان الدين البقاعي، وقد كتب له المُصنِّف بخطه بلاغات القراءة في حواشيها، وأثبت خطه أيضاً على قيد السماع والإجازة الذي بخط الناسخ في آخرها، وكتب أيضاً بخطه اسم الكتاب في أولها.

النسخة الثانية، ورمزت لها بـ «ب»:

وهي محفوظة بالمكتبة الأزهرية بالقاهرة - مصر -، برقم:.(٦٣١١)

عدد لوحاتها: (١١٥) لوحة.

تاريخ نسخها: الثاني والعشرون من ربيع الآخر، سنة (٨٤٨هـ). ناسخها: علي بن محمد القيم.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة جيدة، لكن وقع فيها تلفيق في ثلاثة مواضع بخط مقارب لخط ناسخها، لكن كثر منه الخطأ، فلهذا أهملت فروقها في هذه المواضع، وهي :

- من حديث ابن عمر رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا في «كتاب الصلاة، باب صلاة الجماعة والإمامة» رقم (۳۳۷)، إلى حديث عبد الرَّحْمَن بن أبي ليلى في كتاب الجنائز رقم (٤٥١).

- ومن حديث أبي هريرة رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ في كتاب البيوع، باب شروطه وما نهي عنه منه» رقم (٦٦١)، إلى حديث ابن عباس رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا في «باب المساقاة والإجارة» رقم (٧٦٨).

ومن حديث عبد الله بن مسعود رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ في «كتاب الجنايات» رقم (۹۹۰)، إلى حديث أبي هريرة رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ رقم (۹۹۷) من نفس الكتاب.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ -ميز الناسخ بالحمرة أسماء الكتب، والأبواب، وأوائل الأحاديث، وغالب قول المُصنِّف: «أخرجه» أو «رواه».

٤ - عليها تصحيحات يسيرة.

ه - منسوخة في حياة المُصنف.

٦ - منقولة ومقابلة على الأصل الذي بخط المُصَنِّف.

النسخة الثالثة، ورمزت لها بـ «ج».

وهي محفوظة بمكتبة آيا صوفيا - تركيا -، برقم: (۱۰۳۸).

عدد لوحاتها: (١٤٦) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم الاثنين التاسع من شهر الله المحرم، سنة (٨٦٤هـ).

ناسخها: لم يذكر.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة، يتخللها سقط يسير نبهت عليه في مواضعه.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بالحمرة.

٤ - على حواشيها تصحيحات وبلاغات مقابلة، وبيان الفروق النسخ؛ مما يدل على العناية بالنسخة.

النسخة الرابعة، ورمزت لها بـ «د».

وهي محفوظة بالمكتبة الظاهرية - دمشق -، برقم: (٥٧٥٤).

عدد لوحاتها: (۱۸۳) لوحة.

تاريخ نسخها: ليلة الجمعة الثالث من شهر جمادى الآخرة، سنة (٨٧٤هـ).

ناسخها: عمر بن علي التتائي المالكي.

خطها: نسخي جميل.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة متقنة.

۲ - كلماتها مضبوطة بالشكل التام.

۳ -نسخة مُقابلة، حيث تضمنت حواشيها بلاغات مقابلة، وذكر الناسخ في آخرها أنه قابلها بأصل مُعتَبرٍ، ثُمَّ عَارَضَها بعد ذلك بنسخة الأصل التي بخط المصنف.

٤ - عليها تصحيحات وتعليقات يسيرة في شرح وتفسير بعض الكلمات.

النسخة الخامسة، ورمزت لها بـ (هـ).

وهي محفوظة بدار المخطوطات بصنعاء - اليمن -، برقم:.(٤٦٣)

عدد لوحاتها: (۱۰۱) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم الثلاثاء العشرون من شهر شوال سنة (٩٦١هـ).

ناسخها: لم يذكر.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بالحمرة.

٤ - عليها تصحيحات وبلاغات قراءة، وبيان لفروق النسخ.

٥ - عليها تعليقات يسيرة في بيان ضبط بعض الكلمات، وشرح لمعاني بعض الأحاديث.

النسخة السادسة، ورمزت لها بـ «و».

وهي محفوظة بمكتبة دار المخطوطات بصنعاء - اليمن -، برقم: (٥٨٠٨)، ومنها صورة بمعهد المخطوطات العربية.

عدد لوحاتها: (٤٧) لوحة.

تاريخ نسخها يوم الأربعاء العاشر من شهر رجب، سنة (١١٦٥هـ).

ناسخها: سليمان بن يحيى بن عمر الأهدل.

خطها: نسخي جميل.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة متقنة.

۲ - كلماتها غير مضبوطة بالشكل؛ إلا في بعض المواضع المُشْكِلَة.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بخط غامق.

٤ - عليها تصحيحات، وبيان لفروق النسخ.

٥ - عليها تعليقات كثيرة - منقولة من شروح بلوغ المرام، وكتب أخرى - في بيان معاني الأحاديث وشرح غريبها.

٦ - مقروءة على ناسخها، حيث قرأها عليه عدد من أهل العلم في سنوات مختلفة.

٧ - قابلها ناسخها على نسخة مُحمَّد بن أحمد الصابوني الحنفي، الَّذِي قَابَلَها على نسخة بخط ابن الدِّيبَع، وتلك النسخة قَرَأَها ابن الديبع على الحافظ السخاوي تلميذ المُصنِّف، وقَابَلَها أيضاً على نسخة مقروءة على المُصنِّف، وعليها إجازة بخطه لأحمد بن محمد الريمي اليماني، في رابع عشر رجب، سنة سبع وثلاثين وثمان مئة (۸۳۷هـ) ، ثم عثر الناسخ على نسخة ابن الديبع وقابل بها نسخته.

‌‌نَمَاذِجُ مِنَ المَخطُوطَاتِ

[صور المخطوطات]

مقدمة المؤلف

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى نِعَمِهِ الظَّاهِرَةِ وَالْبَاطِنَةِ قَدِيماً وَحَدِيثاً، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى نَبِيِّهِ وَرَسُولِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَصَحْبِهِ الَّذِينَ سَارُوا فِي نُصْرَةِ دِينِهِ سَيْراً حَثِيثاً، وَعَلَى أَتْبَاعِهِمُ الَّذِينَ وَرِثُوا عِلْمَهُمْ - وَالْعُلَمَاءُ وَرَثَةُ الْأَنْبِيَاءِ، أَكْرِمْ بِهِمْ وَارِثاً وَمَوْرُوثاً.

أَمَّا بَعْدُ:

فَهَذَا مُخْتَصَرٌ يَشْتَمِلُ عَلَى أُصُولِ الْأَدِلَّةِ الْحَدِيثِيَّةِ لِلْأَحْكَامِ الشَّرْعِيَّةِ، حَرَّرْتُهُ تَحْرِيراً بَالِغاً؛ لِيَصِيرَ مَنْ يَحْفَظُهُ بَيْنَ أَقْرَانِهِ نَابِغاً، وَيَسْتَعِينُ بِهِ الطَّالِبُ الْمُبْتَدِي، وَلَا يَسْتَغْنِي عَنْهُ الرَّاغِبُ الْمُنْتَهِي.

وَقَدْ بَيَّنْتُ عَقِبَ كُلِّ حَدِيثٍ مَنْ أَخْرَجَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ؛ لِإِرَادَةِ نُصْحِ الْأُمَّةِ.

فَالْمُرَادُ بِـ«السَّبْعَةِ»: أَحْمَدُ، وَالْبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتَّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَه.

وبـ«السِّتَّةِ»: مَنْ عَدَا أَحْمَدَ.

وَبِـ«الْخَمْسَةِ»: مَنْ عَدا الْبُخَارِيَّ وَمُسلِماً.

وَبِـ«الْأَرْبَعَةِ»: مَنْ عَدَا الثَّلَاثَةَ الْأَوَلَ.

وَبِـ«الثَّلَاثَةِ»: مَنْ عَدَاهُمْ وَالْأَخِيرَ.

وَبِـ«الْمُتَّفَقِ»: الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ، وَقَدْ لَا أَذْكُرُ مَعَهُمَا غَيْرَهُمَا.

وَمَا عَدَا ذَلِكَ: فَهُوَ مُبَيَّنٌ.

وَسَمَّيْتُهُ: «بُلُوغَ الْمَرَامِ مِنْ أَدِلَّةِ الْأَحْكَامِ».

وَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ لَا يَجْعَلَ مَا عَلَّمَنَا عَلَيْنَا وَبَالاً، وَأَنْ يَرْزُقَنَا الْعَمَلَ بِمَا يُرْضِيهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى.

[الكتاب]

الخاتمة

آخِرُ الْكِتَابِ

فَرَغَ مِنْهُ مُلَخّصُهُ أَحْمَدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَجَرٍ
فِي حَادِي عَشَرَ شَهْرِ رَبِيعِ الْأَوَّلِ
سَنَةَ ثَمَانٍ وَعِشْرِينَ وَثَمَانِ مِئَةٍ
حَامِداً مُصَلِّياً مُسَلِّماً (۱)

فِهْرِسُ مَرَاجِعِ التَّحْقِيقِ

[المراجع]

\ No newline at end of file diff --git a/books/bulughulMaramFull.html b/books/bulughulMaramFull.html index 0fa8136b3..0c5663e0a 100644 --- a/books/bulughulMaramFull.html +++ b/books/bulughulMaramFull.html @@ -1 +1 @@ -بلوغ المرام – ބުލޫޣުލް މަރާމް

⚠️ މި ފޮތުގެ ތަރުޖަމާ ވަނީ އެއްކޮށް ލިޔެ ނިމިފައެވެ. ނަމަވެސް މުޅި ފޮތް މިތާ އަދި ފެންނަ ގޮތަށް ހަދާފައެއް ނުވާނެއެވެ. އެއީ މީސްމީޑިއާގައި މި ފޮތުގެ ޙަދީޘްތައް ޝާއިއުކުރާ މިންވަރަކުން އިތުރަށް ހިމެނުމަށްޓަކައެވެ.

المُرَادُ بِالسَّبْعَةِ: أَحْمَدُ، وَالبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالسِّتَّةِ: البُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالخَمْسةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ. وَقَدْ يَقُولُ: الْأَرْبَعَةُ وَأَحْمَدُ.
وَبِالأَرْبَعَةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالثَّلَاثَةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ.
وَبِالمُتَّفَقِ: البُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ، وَقَدْ لَا يَذْكُرُ مَعَهُمَا غَيْرَهُمَا.
وَمَا عَدَا ذَلِكَ: فَهُوَ مُبَيَّنٌ.

اسم الكتاب: بلوغ المرام من أدلة الأحكام - لأبي الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني الأشعري (ت ٨٥٢ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الخامس | الطبعة الأولى، ١٤٣٦ هـ - ٢٠١٥ م.
مع التخريجات من تحقيقي ماهر ياسين الفحل، وسمير بن أمين الزهيري.

ފޮތުގެ ނަން: ބުލޫޣުލް މަރާމް މިން އަދިއްލަތިލް އަޙްކާމް (ހުކުމްތަކުގެ ދަލީލުތަކުން، މަގުސަދަށް ވާސިލުވުން) | ލިޔުނީ: އަބުލް ފަޟްލު އަޙްމަދު ބިން ޢަލީ ބިން މުޙައްމަދު ބިން އަޙްމަދު ބިން ޙަޖަރު އަލްއަސްގަލާނީ އަލްއަޝްޢަރީ (852 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފަސްވަނަ ބައި | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1436 ހ. - 2015 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

މާހިރު އަލްފަޙްލު އަދި ސަމީރު އައްޒުހައިރީ ކުރި ތަހުގީގުގެ ތަޚްރީޖުތަކާއެކު

نسخة الحواشي - ފުޓްނޯޓުހުރި ކޮޕީގެ ޕީޑީއެފް

ބުލޫޣުލް މަރާމް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި އެހީތެރިވި ފަރާތްތައް

އަބޫ ޔަޙްޔާ މުޙައްމަދު އަޝްރާފް އިބްރާހީމް، އުއްމު ޔަޙްޔާ، ޢަބްދު ﷲ މުޙައްމަދު، ރާއިފު ރުޝްދީ، މުޙައްމަދު ހުމާމް ޔޫސުފް، އަޙްމަދު ޢައްފާން ޙަލީމް، މުޖާހިދު ޢަބްދު ﷲ، މުޙައްމަދު މަފާޒު އަޙްމަދު، އަބޫ ޢުބައިދާ އަޙްމަދު، އިސްޙާގު ފަތުޙީ، އިސްމާޢީލް ޖުމައިލު މުޙައްމަދު، ފާޠިމަތު ކިފާޙް ގުބާދު، ޢައްޒާމް ޙަލީމް، އަބޫ ޢަމްރު ހައިޝަމް، އިބްރާހިމް ސަމޫހް، މުޙައްމަދު ޖަޒްލާން ޢުމަރު، އިސްމާޢީލް ލަމްޢާން ދީދީ، މުޙައްމަދު އިޙްސާން، ޙުސައިން ޠާރިގު، މުޙައްމަދު މާއިޒު މުޢާވިޔަތު، މުޙައްމަދު ޙަފީޡް، އަޙްމަދު އާމަން އިބްރާހީމް، ޢައްމާރު އިލްޔާސް ޙުސައިން، އަބޫ މޫސާ އިސްމާޢީލް، އަދި އެ ނޫންވެސް އަޚުންނާއި އުޚްތުންނެވެ.  — އިތުރު މައުލޫމާތު.

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

منحة العلام في شرح بلوغ المرام - لعبد الله بن صالح الفوزان އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

توضيح الأحكام من بلوغ المرام - لعبد الله بن عبد الرحمن البسام އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الجامع لفوائد بلوغ المرام - لعبد الرحمن بن ناصر البراك | އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح بلوغ المرام - لعبد الكريم الخضير އީ-ފޮތް

فتح ذي الجلال والإكرام بشرح بلوغ المرام - لمحمد بن صالح العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الشرح المختصر على بلوغ المرام - لمحمد بن صالح العثيمين ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

مُقَدِّمَةٌ

[...]

منهجي في التحقيق

۱ - رمزتُ للنسخ بالحروف الأبجدية مُرتّباً إياها بحسب تاريخها؛ الأقدم فالأقدم.

۲ - اعتمدت النسخة (أ) أصلاً في التحقيق، فأثبت ما فيها وهو الذي تتفق عليه النسخ غالباً - إلا ما اقتضى النظر إثباته من نسخة أخرى، وبينت سبب ذلك غالباً.

۳ - كل موضع خالفتُ فيه النسخة (أ) أو غيرها لأجل موافقة ما في المصادر فإني لا أبين ذلك في الحاشية غالباً لكثرته.

٤ - أَثْبَت في الحاشية جميع السماعات وقيود المقابلة الواردة في هوامش النسخ لأهمية ذلك.

٥ - جعلت الكتب والأبواب في رأس الصفحة، وراعيت في تفقير متون الأحاديث والتخريج الملحق بها وضوح المعنى، وتقريب نصوصه للحفظ.

٦ - أثبت النَّصَّ على ما اشتهر من قواعد الإملاء المعاصر، ولم أشر إلى اختلاف النسخ في ذلك؛ كطريقة كتابة الهمزات، ورسم التاء مفتوحة أو مربوطةً، ونحو ذلك، وكتبت الآيات القرآنية بالرسم العثماني.

٧ - أثبت الفروق المُهمَّة بين النسخ، مكتفياً بتسمية رموز النسخ المخالفة في الحاشية، دون النسخ الموافقة للمتن؛ إلا إذا كان الاختلاف من قبيل الضبط فإنّي أبينه بقولي في الحاشية: «والمثبت من كذا».

٨ - لم أشر إلى اختلاف النسخ في صيغ الترضي عن الصحابة والصلاة على النَّبيِّ ﷺ، وما يشبهها من ألفاظ التمجيد لله سبحانه تعالى؛ كلفظة: «تعالى»، و «عز وجل»، وغيرها؛ إلا إذا كان ذلك وارداً في نص مرفوع إلى النبي ﷺ، والتزمت إثبات الصلاة على النَّبِيِّ ﷺ، والترضي عن أصحابه رضي الله عنهم في مواضعها المناسبة.

۹ - أَهْمَلتُ في الغالب ذكر ما سها فيه النساخ، مما هو من قبيل الأخطاء المحضة، وبخاصة ما كان منها من قبيل الخطأ في الضبط؛ إلا إذا كان لهذا الخطأ وجه؛ فإني أذكره في الحاشية.

۱۰ - إذا كان في إحدى النسخ كلمة غير واضحة محتملة للخطأ والصواب؛ فإنّي أحملها على الصواب الموافق لبقية النسخ، ولا أنبه على ذلك.

١١ - إذا كان الاختلاف بين النسخ في تقديم كلمة على كلمة؛ فإنّي أذكر الخلاف فقط في الحاشية، وأقول بعده: «بتقديم وتأخير».

١٢ - مَيَّرْتُ النَّصَّ المرفوع بالأحمر الغامق إذا كان قولياً، وضبطت متن الكتاب كاملاً بالشكل، معتمداً على النسخ الخطية، والمصادر، وما تقتضيه اللغة؛ قاصداً بذلك تيسيره على القراء والحفاظ، وبيَّنتُ مرجع الضبط في المواضع المُشْكِلَة، ونقلتُ من كلام العلماء ما يناسب المقام ويوضح المراد.

١٣ - إذا اختلفت النسخ في ضبط كلمة ما؛ فإني أثبت في المتن الوجه الأصح والأشهر، وأشير في الحاشية إلى بقية الأوجه، مع بيان وجه الترجيح من كلام العلماء غالباً.

١٤ - إذا ضبطت كلمةٌ في بعض النسخ وأهملت في البقية، ولم تختلف النسخ المضبوطة في وجه الضبط؛ فإني أُثبت في المتن الضبط الوارد فيها من غير إشارة إلى النسخ المُهملة، وأما إذا اختلفت النسخ في الضبط؛ فإنّي أشير إلى ما في النسخ المضبوطة، وأهمل ذكر النسخ غير المضبوطة، وأكتفي في وصف اختلاف النسخ ببيان الاختلاف المؤثر، وأما ما لا أثر له فلا أذكره.

١٥ - راجعت المصادر التي نقل منها المصنف، وكلام العلماء على الأحاديث والمسائل الواردة في الكتاب، واستفدت من ذلك في الترجيح بين فروق النسخ.

١٦ - راعيت في وصف اختلاف ضبط الكلمات: تمييز علامة البناء عن علامات الإعراب؛ فأقول في الأولى: «بالضم أو بالفتح» - مثلاً -، وفي الثانية: «بالرفع أو بالنصب»، وهكذا، ورُبَّما خرجت عن ذلك لفائدة.

۱۷ - اعتمدت في عزو الأحاديث والألفاظ والروايات على أجود الطبعات المعروفة، وأفدت مما ذكر في حواشي بعضها من الإشارة إلى النسخ والروايات، وكذا ما ذكره الشراح، وما ذكره المزي في «التحفة»، وما لم أقف عليه في شيء من ذلك نبهت عليه.

۱۸ - رتبت مصادر التخريج في الحاشية على الترتيب الذي ذكره المصنف.

۱۹ - اكتفيت في التخريج بالعزو إلى مواضع الحديث في الكتب التي ذكرها المصنّف، ولم أنقل أحكام العلماء على الأحاديث إلا ما أشار إليه المُصنِّف مصرحاً أو مبهماً.

۲۰ - اكتفيت في تخريج الأحاديث بذكر أرقامها فحسب، دون ذكر الجزء والصفحة، ولا الكتب أو الأبواب.

۲۱ - اكتفيت في العزو إلى صحيح مسلم بذكر الرقم الأصلي للحديث دون الرقم الفرعي - من الأرقام التي وضعها الشيخ محمد فؤاد عبد الباقي - ، إلا إذا ذكر المُصنّف للحديث أكثر من رواية؛ فإني أثبت الرقم الفرعي ثم الرقم الأصلي مفصولاً بينهما بشرطة؛ هكذا: (۲۰۱-۱).

۲۲ - بينت معاني الكلمات الغريبة؛ مُعتمداً على كتب غريب الحديث، ومعاجم اللغة وشروح الحديث، وغيرها؛ مراعياً العبارة الأوضح من عباراتهم.

۲۳ - اكتفيت بعزو الأقوال وأحكام العلماء على الأحاديث إلى مصادرها، وإذا دعت الحاجة إلى نقل نصوصهم؛ فإني أنقلها.

٢٤ - إذا عزا المصنف الحديث إلى أحد كتب الحديث ثم نقل عن صاحب الكتاب حكماً عليه، وكان حكمه على الحديث في نفس الموضع؛ فإنّي أكتفي بالعزو في الموضع الأول إلى رقم الحديث، ولا أكرر العزو عند ذكر حكمه، ويكثر هذا فيما نقله عن الترمذي والحاكم، وكذا إذا نسب التصحيح إلى ابن خزيمة وابن حبان.

٢٥ - إذا عزا المُصنِّف اللفظ الذي أورده إلى أحد كتب الحديث، وكان عزوه مطابقاً لما في المصادر؛ فإنّي أسكت عن ذلك، وأما إذا ظهر في اللفظ بعد مقابلته اختلاف مؤثر يستدعي التنبيه؛ فإنِّي أنبه عليه.

٢٦ - إذا لم ينسب المُصنِّف لفظ الحديث الذي أورده إلى أحد المصنفين ؛ فإنِّي أجتهد في بيان صاحب اللفظ، وإذا كان اللفظ موافقاً لأكثر من مُصنّف أو كتاب؛ فإنِّي أكتفي بالعزو إلى أولهم ذكراً، إلا إذا اتفق عليه الشيخان فإنِّي أقول: «واللفظ لهما».

مثاله: أن يقول: «أخرجه أحمد وأبو داود والترمذي، وابن ماجه، والنسائي»، واللفظ الذي أورده موافق للفظ أحمد، والنسائي، وابن ماجه ؛ فإنّي أكتفي بقولي بعد أحمد: واللفظ له؛ إذ لا يفوت القارئ شيء مهم بعدم ذكر ذلك، ولما في التزام ذلك من تطويل لا حاجة إليه.

۲۷ - إذا عزا المصنف الحديث إلى الصحيحين أو أحدهما وكان اللفظ الذي أورده مطابقاً لما فيهما؛ فإنِّي أعزوه وأسكت عن اللفظ، وأما إذا كان اللفظ الذي ذكره المُصنّف يخالف ما فيهما؛ فإنِّي أبين ذلك بعبارة توضح المقصود.

۲۸ - عزوتُ أحاديث النسائي إلى السنن الصغرى؛ إلا في المواضع التي نقل فيها المُصنِّف من الكبرى، فقد عزوت إليها.

۲۹ - اكتفيت عند العزو إلى «فتح الباري» للمُصنف باختصاره إلى «فتح الباري» من غير تسمية المُصنِّف، وأما عند العزو إلى فتح الباري لابن رجب؛ فإنِّي أسمي مصنفه.

٣٠ - عزوتُ إلى كتاب المُصنِّف المُسمَّى: «التمييز في تلخيص تخريج أحاديث شرح الوجيز» في مواضع عديدة، لكني سميته بما اشتهر به وهو: «التلخيص الحبير».

۳۱ - رقمتُ أحاديث الكتاب والآثار ترقيماً مسلسلاً، وميزت الرقم قبل الحديث بالحمرة.

٣٢ - عزوتُ كلَّ النُّقول التي أوردتها في حاشية التحقيق إلى مصادرها، وحافظت غالباً على ألفاظ العلماء، ورُبَّما تَصرَّفتُ في بعضها بما يناسب المقام، ولم ألتزم بيان التصرُّف - كما هي طريقة أهل العلم -.

۳۳ - حوَّلت المقاييس والأوزان والأطوال بالحسابات المعاصرة، وفق ما حررته في كتابي «تحقيق المكاييل الشرعية وتحديدها بالأوزان المعاصرة»، و«تحقيق الأطوال الشرعية وتحديدها بالأطوال المعاصرة»، وكذلك حولت المسافات بين المواضع والبلدان بالحسابات المعاصرة.

٣٤ - نبهتُ على ما وَهِمَ فيه المُصنِّف من عزو الأحاديث إلى غير مَنْ أخرجها، أو نسبة الألفاظ إلى غير أصحابها، أو غير ذلك من الأوهام.

٣٥ - جعلتُ للكتابِ نُسْخَتين:

أ - النسخة الأولى: وهي النسخة المتضمنة لحواشي التحقيق؛ من الفُروق بين النسخ، والترجيح بينها، والتعليق على ما يحتاج إلى تعليق.

ب - النسخة الثانية: وهي مُجرَّدةٌ من جميع الحواشي المثبتة في النسخة الأولى، وهي أنسب للحفظ.

ترجمة المصنف

[...]

اسم الكتاب

[...]

منْهَجُ المُصَنَّفِ فِي الْكِتَابِ

۱ - افتتح المصنف كتابه بمقدمة بين فيها - باختصار - سَببَ تأليفه، وطريقته في اختصار الكتاب، وبعض موارده، وطريقته في عزو الأحاديث لمن أخرجها، واسم الكتاب.

۲ - قسم كتابه إلى (۱۷) كتاباً، ابتدأها بـ«كتاب الطهارة»، وختمها بـ«كتاب الجامع»، وضمن هذه الكتب (٩٥) باباً.

۳ - ذكر بعض العلماء أن الحافظ اختصر كتابه «بلوغ المرام» من كتاب «الإلمام بأحاديث الأحكام»، ولذلك فقد تابعه في جملة ترتيب الكتاب، وخالفه في بعض المواضع.

٤ - يبدأ المصنف بذكر عنوان الكتاب، ثم يورد أحاديث من غير أن يُترجم عليها ترجمة خاصة بها؛ كما فعل في كتاب: الجنائز، والزكاة، والصيام، والنكاح والطلاق، والجنايات، والجهاد، والأطعمة، والأيمان والنُّذُور، والقضاء، والعتق، ثمَّ يُترجم للأحاديث بعد ذلك بما يناسبها.

وأحياناً يُترجم للأحاديث مباشرة بعد ذكر عنوان الكتاب، كما فعل في كتاب: الطهارة والصلاة والحج، والبيوع، والحدود، والجامع.

٥ - ألفاظ تراجمه لا تتضمن الإشارة إلى الاختلاف في المسائل ولا الراجح فيها عنده.

٦ - في بداية كل كتاب أو باب؛ يصدّر الحديث بقوله: «عن فلان» من غير واو.

٧ - وإذا كان الحديث مفسّراً لما قبله أو مقيّداً له، أو نحو ذلك؛ فإنَّه يَعْطِفُه عليه بقوله: «وله»، أو «وللبخاري»، أو «ولمسلم»، وهكذا.

٨ - وإذا لم يكن الحديث في صدر الكتاب أو الباب، وتضمن مسألة - جديدة فإنه يورده بقوله: «وعن فلان».

٩ - إذا تكرر الراوي في حديثين متواليين أو أكثر فإنَّه لا يُكرّر اسمه غالباً، وإنما يقول: «وعنه»، أو «وعنها».

۱۰ - في آخر حديث في الكتاب قدَّم المُصنِّف التخريج على الحديث - خلافاً لما سبق، ولعله أراد بذلك ختم الكتاب - بلفظ نبوي.

۱۱ - يقتصر المُصنِّف في كثير من الأحاديث على موضع الشاهد من الحديث دون سياق لفظه بتمامه، ويكثر التصرف في ألفاظ الحديث ويُورده بالمعنى.

۱۲ - صرح في بعض المواضع بصاحب اللفظ من المخرجين، مع وجود فروق بين اللفظ الذي أورده وبين اللفظ الذي في المصدر الذي عزاه إليه، وقد يريد بذلك أصل الحديث، ورُبَّما وَهِم في تعيين صاحب اللفظ.

۱۳ -للمصنف اصطلاحات في تسمية مُخرِّجي الحديث، بينها في مقدمته للكتاب؛ إلَّا أنَّه لم يستخدم أحد هذه الاصطلاحات في أثناء عزوه للأحاديث؛ وهو قوله: «رواه الستة». وأما قوله: «رواه الخمسة» فهو الغالب فيما عزاه لأحمد وأصحاب السنن الأربع؛ إلا أنه خالف ذلك في أربعة مواضع، فقال: «رواه أَحمدُ والأَرْبَعَة».

١٤ - يُصدر ذكره لأسماء المُخرجين بقوله: «أخرجه فلان...»(۸)، أو رواه فلان...».

١٥ - يلفق أحياناً بين متني حديثين أو أكثر، فيسوقهما مساق حديث واحدٍ، ورُبَّما صَرَّح أنَّهما حديثان، وقد يعزو لفظ الحديث الملفق لأحد المصنفين مع وجود ألفاظ فيه ليست عنده، وإنما هي عند غيره، وهذا نادر.

١٦ - يورد الحديث ثمَّ يُوردُ عَقِبَه أحياناً بعض الشواهد؛ بذكر لفظ الشاهد كاملاً، أو بالاقتصار على موضع الشاهد من لفظ الحديث، وقد يكتفي بالإشارة إلى وجود شاهد من حديث فلان من الصحابة دون أن يورد لفظه.

۱۷ - قد يُورد الحديث الواحد في أكثر من باب؛ نظراً لمناسبته، وربَّما أشار في الموضع المتأخر إلى أنه تقدم، وقد يختلف عزوه له في الموضعين.

۱۸ - يُشير أحياناً إلى الاختلاف بين ألفاظ الرّوايات إذا كان الفرق مؤثراً.

۱۹ - يُرجح أحياناً بين ألفاظ الحديث التي وقع فيها اختلاف بين الرواة.

۲۰ - أورد بعض الآثار الموقوفة، وسبب إيراده لها - غالباً -: أنَّها أصل في الباب، أو لأنَّ لها حكم الرفع، أو لبيان علة الحديث المرفوع.

۲۱ - يكتفي بعزو الحديث للصحيحين أو أحدهما غالباً - إذا كان الحديث فيهما أو في أحدهما، وقد يتوسع فيعزو إلى أصحاب الكتب السبعة، ورُبَّما أشار إلى غيرهما إذا كان هناك معنى زائد فيه.

۲۲ - يعزو أحياناً الحديث لأحد الصحيحين مع أنهما اتفقا على إخراجه.

۲۳ - في الأحاديث المُتَّفَق عليها نص على أن صاحب اللفظ هو البخاري في (۳۱) موضعاً، وأنَّ صاحب اللفظ هو مسلم في (۳۰) موضعاً.

٢٤ - يكتفي أحياناً بعزو الحديث إلى بعض السُّنَن الأربع، مع أن الحديث مخرّج عند غير مَنْ عزاه له من أصحاب السنن، و يعزو الحديث لبعض المخرجين الآخرين ولا يستوعب حتَّى أصحاب الكتب السبعة أو التسعة مثلاً، بل ربما عزا الحديث لغير الصحيحين وهو فيهما.

٢٥ - قد يعزو الحديث لبعض أصحاب الكتب بعبارة مطلقة يُفهم منها كتاب بعينه، ويكون مُراده خلاف ذلك، كأن يقول: «رواه أحمد» ومراده في الزهد، أو يقول: «رواه النسائي» ومراده في عمل اليوم والليلة، أو يقول: «رواه الترمذي» ومراده في الشمائل، أو يقول: «صححه ابن حِبَّان» ومراده في الثقات لا التقاسيم والأنواع، أو يقول: «رواه أبو داود» ومراده الطيالسي.

٢٦ - عزا كل حديث إلى مَنْ أخرجه عقب لفظ الحديث، وقد يسرد عدة أحاديث من كتاب أو أكثر؛ ثم إذا انتهى منها عزاها جملة بعبارة واحدة.

۲۷ - رَتَّب المُخرجين للحديث حَسَب وَفَيَاتِهِم - سوى أصحاب السنن الأربع؛ فإنَّه رَتَّبهم على الترتيب المشهور عند المتأخرين -، وخالف ذلك في مواضع، فَرُبَّما قَدَّم مَنْ تَأَخَّرَت وفاته لسبب، مثل بيان أنه صاحب اللفظ المذكور، أو غير ذلك. ولأجل هذا رُبَّما أَخَّر الترمذي عن بقية أصحاب السنن لينقل حكمه على الحديث.

۲۸ - عزا (۸۱) حديثاً إلى النسائي، وهي في السنن الكبرى دون الصغرى، وثمة (۲۰۱) موضع مما عزاه إليه وهي في الصغرى.

۲۹ - حَكَم في مواضع على رواة الحديث أو بعضهم، بأن يوثق رجال الإسناد، أو يضعف راوياً بعينه، من غير أن ينسب الحكم إلى غيره من أئمة الحديث والجرح والتعديل.

٣٠ - بين أحياناً درجة الحديث عنده صحة وضعفاً، ودرجة بعض الأسانيد بالنسبة إلى غيرها، وكثيراً ما ينقل كلام مَنْ سَبَقَه من الحفاظ والأئمة، مستفيداً مِنْ حكم الترمذي على الحديث، وتصحيحات ابن خزيمة وابن حبان والحاكم وغيرهم من الأئمة.

٣١ - أما ألفاظه في الحكم على الحديث: فإنَّه يسكت عن أحاديث الصحيحين؛ إلا إذا كان في الحديث علة فإنه يشير إليها، وفي غير أحاديث الصحيحين: له عبارات؛ فقد يُشير إلى صحة الإسناد، أو جودته، أو ضعفه - من غير بيان سببه -،وربما يبين سبب الضعف - كالانقطاع -، أو يشير إلى وقوع الاختلاف في الأسانيد.

٣٢ - إذا وقع في الإسناد علةٌ فإنَّه يُصرّح بجنسها غالباً - مثل إعلاله بالوقف، أو الإرسال -، أو ينقل ما يوضح ذلك من كلام النقاد، ورُبَّما يكتفي بقوله: «وهو معلول» وما شابه ذلك، ولا يُبينها.

۳۳ - عدد الأحاديث التي صرح بتصحيحها (۲۳) حديثاً، والتي صرح بتحسينها أو تجويدها (۲۷) حديثاً، والتي ضعفها أو أعلها (٦٧) حديثاً، ومجموعها (۱۱۷) حديثاً، وعدد الأحاديث التي حكم على رواتها (٣٥) حديثاً.

٣٤ - وقع للمصنف بعض الأوهام في عزو الأحاديث للمصنفين أو تعيين الصحابي، ولعلَّ ذلك بسبب عدم تحريره للكتاب تحريراً يرتضيه.

٣٥ - نقل المصنف عن بعض الكتب المفقودة، مثل: كتاب «الصلاة» المفرد لابن حبان، وكتاب «الأربعين» للحاكم.

النُّسَخُ الْمُعْتَمَدَةُ فِي التَّحْقِيقِ اعتمدت في تحقيق المتن على ست نُسخ خطية هي من أقدم ما خط في المتن، وهذه النسخ حسب تاريخ نسخها ما يلي:

النسخة الأولى، ورمزت لها بـ «أ»:

وهي محفوظة في مكتبة فيض الله أفندي بإستانبول - تركيا -، برقم: (۲۱۷۱).

عدد لوحاتها: (٦٩) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم السبت الخامس عشر من شعبان، سنة (٨٣٤هـ).

ناسخها: إبراهيم بن الرباط البقاعي الشافعي.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ -.ميز الناسخ الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بتطويل رسم آخر حرف منها

٤ - عليها تصحيحات وبيان لفروق النسخ.

٥ - ناسخها من تلاميذ المُصنِّف المشهورين، وقد نقلها من نُسخة المصنف.

٦ - مقروءة على المُصنِّف؛ حيث قرأها عليه ناسخها تلميذه برهان الدين البقاعي، وقد كتب له المُصنِّف بخطه بلاغات القراءة في حواشيها، وأثبت خطه أيضاً على قيد السماع والإجازة الذي بخط الناسخ في آخرها، وكتب أيضاً بخطه اسم الكتاب في أولها.

النسخة الثانية، ورمزت لها بـ «ب»:

وهي محفوظة بالمكتبة الأزهرية بالقاهرة - مصر -، برقم:.(٦٣١١)

عدد لوحاتها: (١١٥) لوحة.

تاريخ نسخها: الثاني والعشرون من ربيع الآخر، سنة (٨٤٨هـ). ناسخها: علي بن محمد القيم.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة جيدة، لكن وقع فيها تلفيق في ثلاثة مواضع بخط مقارب لخط ناسخها، لكن كثر منه الخطأ، فلهذا أهملت فروقها في هذه المواضع، وهي :

- من حديث ابن عمر رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا في «كتاب الصلاة، باب صلاة الجماعة والإمامة» رقم (۳۳۷)، إلى حديث عبد الرَّحْمَن بن أبي ليلى في كتاب الجنائز رقم (٤٥١).

- ومن حديث أبي هريرة رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ في كتاب البيوع، باب شروطه وما نهي عنه منه» رقم (٦٦١)، إلى حديث ابن عباس رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا في «باب المساقاة والإجارة» رقم (٧٦٨).

ومن حديث عبد الله بن مسعود رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ في «كتاب الجنايات» رقم (۹۹۰)، إلى حديث أبي هريرة رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ رقم (۹۹۷) من نفس الكتاب.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ -ميز الناسخ بالحمرة أسماء الكتب، والأبواب، وأوائل الأحاديث، وغالب قول المُصنِّف: «أخرجه» أو «رواه».

٤ - عليها تصحيحات يسيرة.

ه - منسوخة في حياة المُصنف.

٦ - منقولة ومقابلة على الأصل الذي بخط المُصَنِّف.

النسخة الثالثة، ورمزت لها بـ «ج».

وهي محفوظة بمكتبة آيا صوفيا - تركيا -، برقم: (۱۰۳۸).

عدد لوحاتها: (١٤٦) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم الاثنين التاسع من شهر الله المحرم، سنة (٨٦٤هـ).

ناسخها: لم يذكر.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة، يتخللها سقط يسير نبهت عليه في مواضعه.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بالحمرة.

٤ - على حواشيها تصحيحات وبلاغات مقابلة، وبيان الفروق النسخ؛ مما يدل على العناية بالنسخة.

النسخة الرابعة، ورمزت لها بـ «د».

وهي محفوظة بالمكتبة الظاهرية - دمشق -، برقم: (٥٧٥٤).

عدد لوحاتها: (۱۸۳) لوحة.

تاريخ نسخها: ليلة الجمعة الثالث من شهر جمادى الآخرة، سنة (٨٧٤هـ).

ناسخها: عمر بن علي التتائي المالكي.

خطها: نسخي جميل.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة متقنة.

۲ - كلماتها مضبوطة بالشكل التام.

۳ -نسخة مُقابلة، حيث تضمنت حواشيها بلاغات مقابلة، وذكر الناسخ في آخرها أنه قابلها بأصل مُعتَبرٍ، ثُمَّ عَارَضَها بعد ذلك بنسخة الأصل التي بخط المصنف.

٤ - عليها تصحيحات وتعليقات يسيرة في شرح وتفسير بعض الكلمات.

النسخة الخامسة، ورمزت لها بـ (هـ).

وهي محفوظة بدار المخطوطات بصنعاء - اليمن -، برقم:.(٤٦٣)

عدد لوحاتها: (۱۰۱) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم الثلاثاء العشرون من شهر شوال سنة (٩٦١هـ).

ناسخها: لم يذكر.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بالحمرة.

٤ - عليها تصحيحات وبلاغات قراءة، وبيان لفروق النسخ.

٥ - عليها تعليقات يسيرة في بيان ضبط بعض الكلمات، وشرح لمعاني بعض الأحاديث.

النسخة السادسة، ورمزت لها بـ «و».

وهي محفوظة بمكتبة دار المخطوطات بصنعاء - اليمن -، برقم: (٥٨٠٨)، ومنها صورة بمعهد المخطوطات العربية.

عدد لوحاتها: (٤٧) لوحة.

تاريخ نسخها يوم الأربعاء العاشر من شهر رجب، سنة (١١٦٥هـ).

ناسخها: سليمان بن يحيى بن عمر الأهدل.

خطها: نسخي جميل.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة متقنة.

۲ - كلماتها غير مضبوطة بالشكل؛ إلا في بعض المواضع المُشْكِلَة.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بخط غامق.

٤ - عليها تصحيحات، وبيان لفروق النسخ.

٥ - عليها تعليقات كثيرة - منقولة من شروح بلوغ المرام، وكتب أخرى - في بيان معاني الأحاديث وشرح غريبها.

٦ - مقروءة على ناسخها، حيث قرأها عليه عدد من أهل العلم في سنوات مختلفة.

٧ - قابلها ناسخها على نسخة مُحمَّد بن أحمد الصابوني الحنفي، الَّذِي قَابَلَها على نسخة بخط ابن الدِّيبَع، وتلك النسخة قَرَأَها ابن الديبع على الحافظ السخاوي تلميذ المُصنِّف، وقَابَلَها أيضاً على نسخة مقروءة على المُصنِّف، وعليها إجازة بخطه لأحمد بن محمد الريمي اليماني، في رابع عشر رجب، سنة سبع وثلاثين وثمان مئة (۸۳۷هـ) ، ثم عثر الناسخ على نسخة ابن الديبع وقابل بها نسخته.

‌‌نَمَاذِجُ مِنَ المَخطُوطَاتِ

[صور المخطوطات]

مقدمة المؤلف

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى نِعَمِهِ الظَّاهِرَةِ وَالْبَاطِنَةِ قَدِيماً وَحَدِيثاً، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى نَبِيِّهِ وَرَسُولِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَصَحْبِهِ الَّذِينَ سَارُوا فِي نُصْرَةِ دِينِهِ سَيْراً حَثِيثاً، وَعَلَى أَتْبَاعِهِمُ الَّذِينَ وَرِثُوا عِلْمَهُمْ - وَالْعُلَمَاءُ وَرَثَةُ الْأَنْبِيَاءِ، أَكْرِمْ بِهِمْ وَارِثاً وَمَوْرُوثاً.

أَمَّا بَعْدُ:

فَهَذَا مُخْتَصَرٌ يَشْتَمِلُ عَلَى أُصُولِ الْأَدِلَّةِ الْحَدِيثِيَّةِ لِلْأَحْكَامِ الشَّرْعِيَّةِ، حَرَّرْتُهُ تَحْرِيراً بَالِغاً؛ لِيَصِيرَ مَنْ يَحْفَظُهُ بَيْنَ أَقْرَانِهِ نَابِغاً، وَيَسْتَعِينُ بِهِ الطَّالِبُ الْمُبْتَدِي، وَلَا يَسْتَغْنِي عَنْهُ الرَّاغِبُ الْمُنْتَهِي.

وَقَدْ بَيَّنْتُ عَقِبَ كُلِّ حَدِيثٍ مَنْ أَخْرَجَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ؛ لِإِرَادَةِ نُصْحِ الْأُمَّةِ.

فَالْمُرَادُ بِـ«السَّبْعَةِ»: أَحْمَدُ، وَالْبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتَّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَه.

وبـ«السِّتَّةِ»: مَنْ عَدَا أَحْمَدَ.

وَبِـ«الْخَمْسَةِ»: مَنْ عَدا الْبُخَارِيَّ وَمُسلِماً.

وَبِـ«الْأَرْبَعَةِ»: مَنْ عَدَا الثَّلَاثَةَ الْأَوَلَ.

وَبِـ«الثَّلَاثَةِ»: مَنْ عَدَاهُمْ وَالْأَخِيرَ.

وَبِـ«الْمُتَّفَقِ»: الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ، وَقَدْ لَا أَذْكُرُ مَعَهُمَا غَيْرَهُمَا.

وَمَا عَدَا ذَلِكَ: فَهُوَ مُبَيَّنٌ.

وَسَمَّيْتُهُ: «بُلُوغَ الْمَرَامِ مِنْ أَدِلَّةِ الْأَحْكَامِ».

وَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ لَا يَجْعَلَ مَا عَلَّمَنَا عَلَيْنَا وَبَالاً، وَأَنْ يَرْزُقَنَا الْعَمَلَ بِمَا يُرْضِيهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى.

[الكتاب]

الخاتمة

آخِرُ الْكِتَابِ

فَرَغَ مِنْهُ مُلَخّصُهُ أَحْمَدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَجَرٍ
فِي حَادِي عَشَرَ شَهْرِ رَبِيعِ الْأَوَّلِ
سَنَةَ ثَمَانٍ وَعِشْرِينَ وَثَمَانِ مِئَةٍ
حَامِداً مُصَلِّياً مُسَلِّماً (۱)

فِهْرِسُ مَرَاجِعِ التَّحْقِيقِ

[المراجع]

\ No newline at end of file +بلوغ المرام – ބުލޫޣުލް މަރާމް

⚠️ މި ފޮތުގެ ތަރުޖަމާ ވަނީ އެއްކޮށް ލިޔެ ނިމިފައެވެ. ނަމަވެސް މުޅި ފޮތް މިތާ އަދި ފެންނަ ގޮތަށް ހަދާފައެއް ނުވާނެއެވެ. އެއީ މީސްމީޑިއާގައި މި ފޮތުގެ ޙަދީޘްތައް ޝާއިއުކުރާ މިންވަރަކުން އިތުރަށް ހިމެނުމަށްޓަކައެވެ.

المُرَادُ بِالسَّبْعَةِ: أَحْمَدُ، وَالبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالسِّتَّةِ: البُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالخَمْسةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ. وَقَدْ يَقُولُ: الْأَرْبَعَةُ وَأَحْمَدُ.
وَبِالأَرْبَعَةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَهْ.
وَبِالثَّلَاثَةِ: أَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتِّرْمِذِيُّ.
وَبِالمُتَّفَقِ: البُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ، وَقَدْ لَا يَذْكُرُ مَعَهُمَا غَيْرَهُمَا.
وَمَا عَدَا ذَلِكَ: فَهُوَ مُبَيَّنٌ.

اسم الكتاب: بلوغ المرام من أدلة الأحكام - لأبي الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني الأشعري (ت ٨٥٢ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الخامس | الطبعة الأولى، ١٤٣٦ هـ - ٢٠١٥ م.
مع التخريجات من تحقيقي ماهر ياسين الفحل، وسمير بن أمين الزهيري.

ފޮތުގެ ނަން: ބުލޫޣުލް މަރާމް މިން އަދިއްލަތިލް އަޙްކާމް (ހުކުމްތަކުގެ ދަލީލުތަކުން، މަގުސަދަށް ވާސިލުވުން) | ލިޔުނީ: އަބުލް ފަޟްލު އަޙްމަދު ބިން ޢަލީ ބިން މުޙައްމަދު ބިން އަޙްމަދު ބިން ޙަޖަރު އަލްއަސްގަލާނީ އަލްއަޝްޢަރީ (852 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފަސްވަނަ ބައި | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1436 ހ. - 2015 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

މާހިރު އަލްފަޙްލު އަދި ސަމީރު އައްޒުހައިރީ ކުރި ތަހުގީގުގެ ތަޚްރީޖުތަކާއެކު

نسخة الحواشي - ފުޓްނޯޓުހުރި ކޮޕީގެ ޕީޑީއެފް

ބުލޫޣުލް މަރާމް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި އެހީތެރިވި ފަރާތްތައް

އަބޫ ޔަޙްޔާ މުޙައްމަދު އަޝްރާފް އިބްރާހީމް، އުއްމު ޔަޙްޔާ، ޢަބްދު ﷲ މުޙައްމަދު، ރާއިފު ރުޝްދީ، މުޙައްމަދު ހުމާމް ޔޫސުފް، އަޙްމަދު ޢައްފާން ޙަލީމް، މުޖާހިދު ޢަބްދު ﷲ، މުޙައްމަދު މަފާޒު އަޙްމަދު، އަބޫ ޢުބައިދާ އަޙްމަދު، އިސްޙާގު ފަތުޙީ، އިސްމާޢީލް ޖުމައިލު މުޙައްމަދު، ފާޠިމަތު ކިފާޙް ގުބާދު، ޢައްޒާމް ޙަލީމް، އަބޫ ޢަމްރު ހައިޝަމް، އިބްރާހިމް ސަމޫހް، މުޙައްމަދު ޖަޒްލާން ޢުމަރު، އިސްމާޢީލް ލަމްޢާން ދީދީ، މުޙައްމަދު އިޙްސާން، ޙުސައިން ޠާރިގު، މުޙައްމަދު މާއިޒު މުޢާވިޔަތު، މުޙައްމަދު ޙަފީޡް، އަޙްމަދު އާމަން އިބްރާހީމް، ޢައްމާރު އިލްޔާސް ޙުސައިން، އަބޫ މޫސާ އިސްމާޢީލް، އަދި އެ ނޫންވެސް އަޚުންނާއި އުޚްތުންނެވެ.  — އިތުރު މައުލޫމާތު.

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

منحة العلام في شرح بلوغ المرام - لعبد الله بن صالح الفوزان އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

توضيح الأحكام من بلوغ المرام - لعبد الله بن عبد الرحمن البسام އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الجامع لفوائد بلوغ المرام - لعبد الرحمن بن ناصر البراك | އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح بلوغ المرام - لعبد الكريم الخضير އީ-ފޮތް

فتح ذي الجلال والإكرام بشرح بلوغ المرام - لمحمد بن صالح العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الشرح المختصر على بلوغ المرام - لمحمد بن صالح العثيمين ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

مُقَدِّمَةٌ

[...]

منهجي في التحقيق

۱ - رمزتُ للنسخ بالحروف الأبجدية مُرتّباً إياها بحسب تاريخها؛ الأقدم فالأقدم.

۲ - اعتمدت النسخة (أ) أصلاً في التحقيق، فأثبت ما فيها وهو الذي تتفق عليه النسخ غالباً - إلا ما اقتضى النظر إثباته من نسخة أخرى، وبينت سبب ذلك غالباً.

۳ - كل موضع خالفتُ فيه النسخة (أ) أو غيرها لأجل موافقة ما في المصادر فإني لا أبين ذلك في الحاشية غالباً لكثرته.

٤ - أَثْبَت في الحاشية جميع السماعات وقيود المقابلة الواردة في هوامش النسخ لأهمية ذلك.

٥ - جعلت الكتب والأبواب في رأس الصفحة، وراعيت في تفقير متون الأحاديث والتخريج الملحق بها وضوح المعنى، وتقريب نصوصه للحفظ.

٦ - أثبت النَّصَّ على ما اشتهر من قواعد الإملاء المعاصر، ولم أشر إلى اختلاف النسخ في ذلك؛ كطريقة كتابة الهمزات، ورسم التاء مفتوحة أو مربوطةً، ونحو ذلك، وكتبت الآيات القرآنية بالرسم العثماني.

٧ - أثبت الفروق المُهمَّة بين النسخ، مكتفياً بتسمية رموز النسخ المخالفة في الحاشية، دون النسخ الموافقة للمتن؛ إلا إذا كان الاختلاف من قبيل الضبط فإنّي أبينه بقولي في الحاشية: «والمثبت من كذا».

٨ - لم أشر إلى اختلاف النسخ في صيغ الترضي عن الصحابة والصلاة على النَّبيِّ ﷺ، وما يشبهها من ألفاظ التمجيد لله سبحانه تعالى؛ كلفظة: «تعالى»، و «عز وجل»، وغيرها؛ إلا إذا كان ذلك وارداً في نص مرفوع إلى النبي ﷺ، والتزمت إثبات الصلاة على النَّبِيِّ ﷺ، والترضي عن أصحابه رضي الله عنهم في مواضعها المناسبة.

۹ - أَهْمَلتُ في الغالب ذكر ما سها فيه النساخ، مما هو من قبيل الأخطاء المحضة، وبخاصة ما كان منها من قبيل الخطأ في الضبط؛ إلا إذا كان لهذا الخطأ وجه؛ فإني أذكره في الحاشية.

۱۰ - إذا كان في إحدى النسخ كلمة غير واضحة محتملة للخطأ والصواب؛ فإنّي أحملها على الصواب الموافق لبقية النسخ، ولا أنبه على ذلك.

١١ - إذا كان الاختلاف بين النسخ في تقديم كلمة على كلمة؛ فإنّي أذكر الخلاف فقط في الحاشية، وأقول بعده: «بتقديم وتأخير».

١٢ - مَيَّرْتُ النَّصَّ المرفوع بالأحمر الغامق إذا كان قولياً، وضبطت متن الكتاب كاملاً بالشكل، معتمداً على النسخ الخطية، والمصادر، وما تقتضيه اللغة؛ قاصداً بذلك تيسيره على القراء والحفاظ، وبيَّنتُ مرجع الضبط في المواضع المُشْكِلَة، ونقلتُ من كلام العلماء ما يناسب المقام ويوضح المراد.

١٣ - إذا اختلفت النسخ في ضبط كلمة ما؛ فإني أثبت في المتن الوجه الأصح والأشهر، وأشير في الحاشية إلى بقية الأوجه، مع بيان وجه الترجيح من كلام العلماء غالباً.

١٤ - إذا ضبطت كلمةٌ في بعض النسخ وأهملت في البقية، ولم تختلف النسخ المضبوطة في وجه الضبط؛ فإني أُثبت في المتن الضبط الوارد فيها من غير إشارة إلى النسخ المُهملة، وأما إذا اختلفت النسخ في الضبط؛ فإنّي أشير إلى ما في النسخ المضبوطة، وأهمل ذكر النسخ غير المضبوطة، وأكتفي في وصف اختلاف النسخ ببيان الاختلاف المؤثر، وأما ما لا أثر له فلا أذكره.

١٥ - راجعت المصادر التي نقل منها المصنف، وكلام العلماء على الأحاديث والمسائل الواردة في الكتاب، واستفدت من ذلك في الترجيح بين فروق النسخ.

١٦ - راعيت في وصف اختلاف ضبط الكلمات: تمييز علامة البناء عن علامات الإعراب؛ فأقول في الأولى: «بالضم أو بالفتح» - مثلاً -، وفي الثانية: «بالرفع أو بالنصب»، وهكذا، ورُبَّما خرجت عن ذلك لفائدة.

۱۷ - اعتمدت في عزو الأحاديث والألفاظ والروايات على أجود الطبعات المعروفة، وأفدت مما ذكر في حواشي بعضها من الإشارة إلى النسخ والروايات، وكذا ما ذكره الشراح، وما ذكره المزي في «التحفة»، وما لم أقف عليه في شيء من ذلك نبهت عليه.

۱۸ - رتبت مصادر التخريج في الحاشية على الترتيب الذي ذكره المصنف.

۱۹ - اكتفيت في التخريج بالعزو إلى مواضع الحديث في الكتب التي ذكرها المصنّف، ولم أنقل أحكام العلماء على الأحاديث إلا ما أشار إليه المُصنِّف مصرحاً أو مبهماً.

۲۰ - اكتفيت في تخريج الأحاديث بذكر أرقامها فحسب، دون ذكر الجزء والصفحة، ولا الكتب أو الأبواب.

۲۱ - اكتفيت في العزو إلى صحيح مسلم بذكر الرقم الأصلي للحديث دون الرقم الفرعي - من الأرقام التي وضعها الشيخ محمد فؤاد عبد الباقي - ، إلا إذا ذكر المُصنّف للحديث أكثر من رواية؛ فإني أثبت الرقم الفرعي ثم الرقم الأصلي مفصولاً بينهما بشرطة؛ هكذا: (۲۰۱-۱).

۲۲ - بينت معاني الكلمات الغريبة؛ مُعتمداً على كتب غريب الحديث، ومعاجم اللغة وشروح الحديث، وغيرها؛ مراعياً العبارة الأوضح من عباراتهم.

۲۳ - اكتفيت بعزو الأقوال وأحكام العلماء على الأحاديث إلى مصادرها، وإذا دعت الحاجة إلى نقل نصوصهم؛ فإني أنقلها.

٢٤ - إذا عزا المصنف الحديث إلى أحد كتب الحديث ثم نقل عن صاحب الكتاب حكماً عليه، وكان حكمه على الحديث في نفس الموضع؛ فإنّي أكتفي بالعزو في الموضع الأول إلى رقم الحديث، ولا أكرر العزو عند ذكر حكمه، ويكثر هذا فيما نقله عن الترمذي والحاكم، وكذا إذا نسب التصحيح إلى ابن خزيمة وابن حبان.

٢٥ - إذا عزا المُصنِّف اللفظ الذي أورده إلى أحد كتب الحديث، وكان عزوه مطابقاً لما في المصادر؛ فإنّي أسكت عن ذلك، وأما إذا ظهر في اللفظ بعد مقابلته اختلاف مؤثر يستدعي التنبيه؛ فإنِّي أنبه عليه.

٢٦ - إذا لم ينسب المُصنِّف لفظ الحديث الذي أورده إلى أحد المصنفين ؛ فإنِّي أجتهد في بيان صاحب اللفظ، وإذا كان اللفظ موافقاً لأكثر من مُصنّف أو كتاب؛ فإنِّي أكتفي بالعزو إلى أولهم ذكراً، إلا إذا اتفق عليه الشيخان فإنِّي أقول: «واللفظ لهما».

مثاله: أن يقول: «أخرجه أحمد وأبو داود والترمذي، وابن ماجه، والنسائي»، واللفظ الذي أورده موافق للفظ أحمد، والنسائي، وابن ماجه ؛ فإنّي أكتفي بقولي بعد أحمد: واللفظ له؛ إذ لا يفوت القارئ شيء مهم بعدم ذكر ذلك، ولما في التزام ذلك من تطويل لا حاجة إليه.

۲۷ - إذا عزا المصنف الحديث إلى الصحيحين أو أحدهما وكان اللفظ الذي أورده مطابقاً لما فيهما؛ فإنِّي أعزوه وأسكت عن اللفظ، وأما إذا كان اللفظ الذي ذكره المُصنّف يخالف ما فيهما؛ فإنِّي أبين ذلك بعبارة توضح المقصود.

۲۸ - عزوتُ أحاديث النسائي إلى السنن الصغرى؛ إلا في المواضع التي نقل فيها المُصنِّف من الكبرى، فقد عزوت إليها.

۲۹ - اكتفيت عند العزو إلى «فتح الباري» للمُصنف باختصاره إلى «فتح الباري» من غير تسمية المُصنِّف، وأما عند العزو إلى فتح الباري لابن رجب؛ فإنِّي أسمي مصنفه.

٣٠ - عزوتُ إلى كتاب المُصنِّف المُسمَّى: «التمييز في تلخيص تخريج أحاديث شرح الوجيز» في مواضع عديدة، لكني سميته بما اشتهر به وهو: «التلخيص الحبير».

۳۱ - رقمتُ أحاديث الكتاب والآثار ترقيماً مسلسلاً، وميزت الرقم قبل الحديث بالحمرة.

٣٢ - عزوتُ كلَّ النُّقول التي أوردتها في حاشية التحقيق إلى مصادرها، وحافظت غالباً على ألفاظ العلماء، ورُبَّما تَصرَّفتُ في بعضها بما يناسب المقام، ولم ألتزم بيان التصرُّف - كما هي طريقة أهل العلم -.

۳۳ - حوَّلت المقاييس والأوزان والأطوال بالحسابات المعاصرة، وفق ما حررته في كتابي «تحقيق المكاييل الشرعية وتحديدها بالأوزان المعاصرة»، و«تحقيق الأطوال الشرعية وتحديدها بالأطوال المعاصرة»، وكذلك حولت المسافات بين المواضع والبلدان بالحسابات المعاصرة.

٣٤ - نبهتُ على ما وَهِمَ فيه المُصنِّف من عزو الأحاديث إلى غير مَنْ أخرجها، أو نسبة الألفاظ إلى غير أصحابها، أو غير ذلك من الأوهام.

٣٥ - جعلتُ للكتابِ نُسْخَتين:

أ - النسخة الأولى: وهي النسخة المتضمنة لحواشي التحقيق؛ من الفُروق بين النسخ، والترجيح بينها، والتعليق على ما يحتاج إلى تعليق.

ب - النسخة الثانية: وهي مُجرَّدةٌ من جميع الحواشي المثبتة في النسخة الأولى، وهي أنسب للحفظ.

ترجمة المصنف

[...]

اسم الكتاب

[...]

منْهَجُ المُصَنَّفِ فِي الْكِتَابِ

۱ - افتتح المصنف كتابه بمقدمة بين فيها - باختصار - سَببَ تأليفه، وطريقته في اختصار الكتاب، وبعض موارده، وطريقته في عزو الأحاديث لمن أخرجها، واسم الكتاب.

۲ - قسم كتابه إلى (۱۷) كتاباً، ابتدأها بـ«كتاب الطهارة»، وختمها بـ«كتاب الجامع»، وضمن هذه الكتب (٩٥) باباً.

۳ - ذكر بعض العلماء أن الحافظ اختصر كتابه «بلوغ المرام» من كتاب «الإلمام بأحاديث الأحكام»، ولذلك فقد تابعه في جملة ترتيب الكتاب، وخالفه في بعض المواضع.

٤ - يبدأ المصنف بذكر عنوان الكتاب، ثم يورد أحاديث من غير أن يُترجم عليها ترجمة خاصة بها؛ كما فعل في كتاب: الجنائز، والزكاة، والصيام، والنكاح والطلاق، والجنايات، والجهاد، والأطعمة، والأيمان والنُّذُور، والقضاء، والعتق، ثمَّ يُترجم للأحاديث بعد ذلك بما يناسبها.

وأحياناً يُترجم للأحاديث مباشرة بعد ذكر عنوان الكتاب، كما فعل في كتاب: الطهارة والصلاة والحج، والبيوع، والحدود، والجامع.

٥ - ألفاظ تراجمه لا تتضمن الإشارة إلى الاختلاف في المسائل ولا الراجح فيها عنده.

٦ - في بداية كل كتاب أو باب؛ يصدّر الحديث بقوله: «عن فلان» من غير واو.

٧ - وإذا كان الحديث مفسّراً لما قبله أو مقيّداً له، أو نحو ذلك؛ فإنَّه يَعْطِفُه عليه بقوله: «وله»، أو «وللبخاري»، أو «ولمسلم»، وهكذا.

٨ - وإذا لم يكن الحديث في صدر الكتاب أو الباب، وتضمن مسألة - جديدة فإنه يورده بقوله: «وعن فلان».

٩ - إذا تكرر الراوي في حديثين متواليين أو أكثر فإنَّه لا يُكرّر اسمه غالباً، وإنما يقول: «وعنه»، أو «وعنها».

۱۰ - في آخر حديث في الكتاب قدَّم المُصنِّف التخريج على الحديث - خلافاً لما سبق، ولعله أراد بذلك ختم الكتاب - بلفظ نبوي.

۱۱ - يقتصر المُصنِّف في كثير من الأحاديث على موضع الشاهد من الحديث دون سياق لفظه بتمامه، ويكثر التصرف في ألفاظ الحديث ويُورده بالمعنى.

۱۲ - صرح في بعض المواضع بصاحب اللفظ من المخرجين، مع وجود فروق بين اللفظ الذي أورده وبين اللفظ الذي في المصدر الذي عزاه إليه، وقد يريد بذلك أصل الحديث، ورُبَّما وَهِم في تعيين صاحب اللفظ.

۱۳ -للمصنف اصطلاحات في تسمية مُخرِّجي الحديث، بينها في مقدمته للكتاب؛ إلَّا أنَّه لم يستخدم أحد هذه الاصطلاحات في أثناء عزوه للأحاديث؛ وهو قوله: «رواه الستة». وأما قوله: «رواه الخمسة» فهو الغالب فيما عزاه لأحمد وأصحاب السنن الأربع؛ إلا أنه خالف ذلك في أربعة مواضع، فقال: «رواه أَحمدُ والأَرْبَعَة».

١٤ - يُصدر ذكره لأسماء المُخرجين بقوله: «أخرجه فلان...»(۸)، أو رواه فلان...».

١٥ - يلفق أحياناً بين متني حديثين أو أكثر، فيسوقهما مساق حديث واحدٍ، ورُبَّما صَرَّح أنَّهما حديثان، وقد يعزو لفظ الحديث الملفق لأحد المصنفين مع وجود ألفاظ فيه ليست عنده، وإنما هي عند غيره، وهذا نادر.

١٦ - يورد الحديث ثمَّ يُوردُ عَقِبَه أحياناً بعض الشواهد؛ بذكر لفظ الشاهد كاملاً، أو بالاقتصار على موضع الشاهد من لفظ الحديث، وقد يكتفي بالإشارة إلى وجود شاهد من حديث فلان من الصحابة دون أن يورد لفظه.

۱۷ - قد يُورد الحديث الواحد في أكثر من باب؛ نظراً لمناسبته، وربَّما أشار في الموضع المتأخر إلى أنه تقدم، وقد يختلف عزوه له في الموضعين.

۱۸ - يُشير أحياناً إلى الاختلاف بين ألفاظ الرّوايات إذا كان الفرق مؤثراً.

۱۹ - يُرجح أحياناً بين ألفاظ الحديث التي وقع فيها اختلاف بين الرواة.

۲۰ - أورد بعض الآثار الموقوفة، وسبب إيراده لها - غالباً -: أنَّها أصل في الباب، أو لأنَّ لها حكم الرفع، أو لبيان علة الحديث المرفوع.

۲۱ - يكتفي بعزو الحديث للصحيحين أو أحدهما غالباً - إذا كان الحديث فيهما أو في أحدهما، وقد يتوسع فيعزو إلى أصحاب الكتب السبعة، ورُبَّما أشار إلى غيرهما إذا كان هناك معنى زائد فيه.

۲۲ - يعزو أحياناً الحديث لأحد الصحيحين مع أنهما اتفقا على إخراجه.

۲۳ - في الأحاديث المُتَّفَق عليها نص على أن صاحب اللفظ هو البخاري في (۳۱) موضعاً، وأنَّ صاحب اللفظ هو مسلم في (۳۰) موضعاً.

٢٤ - يكتفي أحياناً بعزو الحديث إلى بعض السُّنَن الأربع، مع أن الحديث مخرّج عند غير مَنْ عزاه له من أصحاب السنن، و يعزو الحديث لبعض المخرجين الآخرين ولا يستوعب حتَّى أصحاب الكتب السبعة أو التسعة مثلاً، بل ربما عزا الحديث لغير الصحيحين وهو فيهما.

٢٥ - قد يعزو الحديث لبعض أصحاب الكتب بعبارة مطلقة يُفهم منها كتاب بعينه، ويكون مُراده خلاف ذلك، كأن يقول: «رواه أحمد» ومراده في الزهد، أو يقول: «رواه النسائي» ومراده في عمل اليوم والليلة، أو يقول: «رواه الترمذي» ومراده في الشمائل، أو يقول: «صححه ابن حِبَّان» ومراده في الثقات لا التقاسيم والأنواع، أو يقول: «رواه أبو داود» ومراده الطيالسي.

٢٦ - عزا كل حديث إلى مَنْ أخرجه عقب لفظ الحديث، وقد يسرد عدة أحاديث من كتاب أو أكثر؛ ثم إذا انتهى منها عزاها جملة بعبارة واحدة.

۲۷ - رَتَّب المُخرجين للحديث حَسَب وَفَيَاتِهِم - سوى أصحاب السنن الأربع؛ فإنَّه رَتَّبهم على الترتيب المشهور عند المتأخرين -، وخالف ذلك في مواضع، فَرُبَّما قَدَّم مَنْ تَأَخَّرَت وفاته لسبب، مثل بيان أنه صاحب اللفظ المذكور، أو غير ذلك. ولأجل هذا رُبَّما أَخَّر الترمذي عن بقية أصحاب السنن لينقل حكمه على الحديث.

۲۸ - عزا (۸۱) حديثاً إلى النسائي، وهي في السنن الكبرى دون الصغرى، وثمة (۲۰۱) موضع مما عزاه إليه وهي في الصغرى.

۲۹ - حَكَم في مواضع على رواة الحديث أو بعضهم، بأن يوثق رجال الإسناد، أو يضعف راوياً بعينه، من غير أن ينسب الحكم إلى غيره من أئمة الحديث والجرح والتعديل.

٣٠ - بين أحياناً درجة الحديث عنده صحة وضعفاً، ودرجة بعض الأسانيد بالنسبة إلى غيرها، وكثيراً ما ينقل كلام مَنْ سَبَقَه من الحفاظ والأئمة، مستفيداً مِنْ حكم الترمذي على الحديث، وتصحيحات ابن خزيمة وابن حبان والحاكم وغيرهم من الأئمة.

٣١ - أما ألفاظه في الحكم على الحديث: فإنَّه يسكت عن أحاديث الصحيحين؛ إلا إذا كان في الحديث علة فإنه يشير إليها، وفي غير أحاديث الصحيحين: له عبارات؛ فقد يُشير إلى صحة الإسناد، أو جودته، أو ضعفه - من غير بيان سببه -،وربما يبين سبب الضعف - كالانقطاع -، أو يشير إلى وقوع الاختلاف في الأسانيد.

٣٢ - إذا وقع في الإسناد علةٌ فإنَّه يُصرّح بجنسها غالباً - مثل إعلاله بالوقف، أو الإرسال -، أو ينقل ما يوضح ذلك من كلام النقاد، ورُبَّما يكتفي بقوله: «وهو معلول» وما شابه ذلك، ولا يُبينها.

۳۳ - عدد الأحاديث التي صرح بتصحيحها (۲۳) حديثاً، والتي صرح بتحسينها أو تجويدها (۲۷) حديثاً، والتي ضعفها أو أعلها (٦٧) حديثاً، ومجموعها (۱۱۷) حديثاً، وعدد الأحاديث التي حكم على رواتها (٣٥) حديثاً.

٣٤ - وقع للمصنف بعض الأوهام في عزو الأحاديث للمصنفين أو تعيين الصحابي، ولعلَّ ذلك بسبب عدم تحريره للكتاب تحريراً يرتضيه.

٣٥ - نقل المصنف عن بعض الكتب المفقودة، مثل: كتاب «الصلاة» المفرد لابن حبان، وكتاب «الأربعين» للحاكم.

النُّسَخُ الْمُعْتَمَدَةُ فِي التَّحْقِيقِ اعتمدت في تحقيق المتن على ست نُسخ خطية هي من أقدم ما خط في المتن، وهذه النسخ حسب تاريخ نسخها ما يلي:

النسخة الأولى، ورمزت لها بـ «أ»:

وهي محفوظة في مكتبة فيض الله أفندي بإستانبول - تركيا -، برقم: (۲۱۷۱).

عدد لوحاتها: (٦٩) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم السبت الخامس عشر من شعبان، سنة (٨٣٤هـ).

ناسخها: إبراهيم بن الرباط البقاعي الشافعي.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ -.ميز الناسخ الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بتطويل رسم آخر حرف منها

٤ - عليها تصحيحات وبيان لفروق النسخ.

٥ - ناسخها من تلاميذ المُصنِّف المشهورين، وقد نقلها من نُسخة المصنف.

٦ - مقروءة على المُصنِّف؛ حيث قرأها عليه ناسخها تلميذه برهان الدين البقاعي، وقد كتب له المُصنِّف بخطه بلاغات القراءة في حواشيها، وأثبت خطه أيضاً على قيد السماع والإجازة الذي بخط الناسخ في آخرها، وكتب أيضاً بخطه اسم الكتاب في أولها.

النسخة الثانية، ورمزت لها بـ «ب»:

وهي محفوظة بالمكتبة الأزهرية بالقاهرة - مصر -، برقم:.(٦٣١١)

عدد لوحاتها: (١١٥) لوحة.

تاريخ نسخها: الثاني والعشرون من ربيع الآخر، سنة (٨٤٨هـ). ناسخها: علي بن محمد القيم.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة جيدة، لكن وقع فيها تلفيق في ثلاثة مواضع بخط مقارب لخط ناسخها، لكن كثر منه الخطأ، فلهذا أهملت فروقها في هذه المواضع، وهي :

- من حديث ابن عمر رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا في «كتاب الصلاة، باب صلاة الجماعة والإمامة» رقم (۳۳۷)، إلى حديث عبد الرَّحْمَن بن أبي ليلى في كتاب الجنائز رقم (٤٥١).

- ومن حديث أبي هريرة رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ في كتاب البيوع، باب شروطه وما نهي عنه منه» رقم (٦٦١)، إلى حديث ابن عباس رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا في «باب المساقاة والإجارة» رقم (٧٦٨).

ومن حديث عبد الله بن مسعود رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ في «كتاب الجنايات» رقم (۹۹۰)، إلى حديث أبي هريرة رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ رقم (۹۹۷) من نفس الكتاب.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ -ميز الناسخ بالحمرة أسماء الكتب، والأبواب، وأوائل الأحاديث، وغالب قول المُصنِّف: «أخرجه» أو «رواه».

٤ - عليها تصحيحات يسيرة.

ه - منسوخة في حياة المُصنف.

٦ - منقولة ومقابلة على الأصل الذي بخط المُصَنِّف.

النسخة الثالثة، ورمزت لها بـ «ج».

وهي محفوظة بمكتبة آيا صوفيا - تركيا -، برقم: (۱۰۳۸).

عدد لوحاتها: (١٤٦) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم الاثنين التاسع من شهر الله المحرم، سنة (٨٦٤هـ).

ناسخها: لم يذكر.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة، يتخللها سقط يسير نبهت عليه في مواضعه.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بالحمرة.

٤ - على حواشيها تصحيحات وبلاغات مقابلة، وبيان الفروق النسخ؛ مما يدل على العناية بالنسخة.

النسخة الرابعة، ورمزت لها بـ «د».

وهي محفوظة بالمكتبة الظاهرية - دمشق -، برقم: (٥٧٥٤).

عدد لوحاتها: (۱۸۳) لوحة.

تاريخ نسخها: ليلة الجمعة الثالث من شهر جمادى الآخرة، سنة (٨٧٤هـ).

ناسخها: عمر بن علي التتائي المالكي.

خطها: نسخي جميل.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة متقنة.

۲ - كلماتها مضبوطة بالشكل التام.

۳ -نسخة مُقابلة، حيث تضمنت حواشيها بلاغات مقابلة، وذكر الناسخ في آخرها أنه قابلها بأصل مُعتَبرٍ، ثُمَّ عَارَضَها بعد ذلك بنسخة الأصل التي بخط المصنف.

٤ - عليها تصحيحات وتعليقات يسيرة في شرح وتفسير بعض الكلمات.

النسخة الخامسة، ورمزت لها بـ (هـ).

وهي محفوظة بدار المخطوطات بصنعاء - اليمن -، برقم:.(٤٦٣)

عدد لوحاتها: (۱۰۱) لوحة.

تاريخ نسخها: يوم الثلاثاء العشرون من شهر شوال سنة (٩٦١هـ).

ناسخها: لم يذكر.

خطها: نسخي معتاد.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة.

۲ - غالب كلماتها غير مضبوطة بالشكل.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بالحمرة.

٤ - عليها تصحيحات وبلاغات قراءة، وبيان لفروق النسخ.

٥ - عليها تعليقات يسيرة في بيان ضبط بعض الكلمات، وشرح لمعاني بعض الأحاديث.

النسخة السادسة، ورمزت لها بـ «و».

وهي محفوظة بمكتبة دار المخطوطات بصنعاء - اليمن -، برقم: (٥٨٠٨)، ومنها صورة بمعهد المخطوطات العربية.

عدد لوحاتها: (٤٧) لوحة.

تاريخ نسخها يوم الأربعاء العاشر من شهر رجب، سنة (١١٦٥هـ).

ناسخها: سليمان بن يحيى بن عمر الأهدل.

خطها: نسخي جميل.

خصائصها:

۱ - نسخة تامة متقنة.

۲ - كلماتها غير مضبوطة بالشكل؛ إلا في بعض المواضع المُشْكِلَة.

۳ - ميز الناسخ أسماء الكتب والأبواب وأوائل الأحاديث بخط غامق.

٤ - عليها تصحيحات، وبيان لفروق النسخ.

٥ - عليها تعليقات كثيرة - منقولة من شروح بلوغ المرام، وكتب أخرى - في بيان معاني الأحاديث وشرح غريبها.

٦ - مقروءة على ناسخها، حيث قرأها عليه عدد من أهل العلم في سنوات مختلفة.

٧ - قابلها ناسخها على نسخة مُحمَّد بن أحمد الصابوني الحنفي، الَّذِي قَابَلَها على نسخة بخط ابن الدِّيبَع، وتلك النسخة قَرَأَها ابن الديبع على الحافظ السخاوي تلميذ المُصنِّف، وقَابَلَها أيضاً على نسخة مقروءة على المُصنِّف، وعليها إجازة بخطه لأحمد بن محمد الريمي اليماني، في رابع عشر رجب، سنة سبع وثلاثين وثمان مئة (۸۳۷هـ) ، ثم عثر الناسخ على نسخة ابن الديبع وقابل بها نسخته.

‌‌نَمَاذِجُ مِنَ المَخطُوطَاتِ

[صور المخطوطات]

مقدمة المؤلف

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى نِعَمِهِ الظَّاهِرَةِ وَالْبَاطِنَةِ قَدِيماً وَحَدِيثاً، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى نَبِيِّهِ وَرَسُولِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَصَحْبِهِ الَّذِينَ سَارُوا فِي نُصْرَةِ دِينِهِ سَيْراً حَثِيثاً، وَعَلَى أَتْبَاعِهِمُ الَّذِينَ وَرِثُوا عِلْمَهُمْ - وَالْعُلَمَاءُ وَرَثَةُ الْأَنْبِيَاءِ، أَكْرِمْ بِهِمْ وَارِثاً وَمَوْرُوثاً.

أَمَّا بَعْدُ:

فَهَذَا مُخْتَصَرٌ يَشْتَمِلُ عَلَى أُصُولِ الْأَدِلَّةِ الْحَدِيثِيَّةِ لِلْأَحْكَامِ الشَّرْعِيَّةِ، حَرَّرْتُهُ تَحْرِيراً بَالِغاً؛ لِيَصِيرَ مَنْ يَحْفَظُهُ بَيْنَ أَقْرَانِهِ نَابِغاً، وَيَسْتَعِينُ بِهِ الطَّالِبُ الْمُبْتَدِي، وَلَا يَسْتَغْنِي عَنْهُ الرَّاغِبُ الْمُنْتَهِي.

وَقَدْ بَيَّنْتُ عَقِبَ كُلِّ حَدِيثٍ مَنْ أَخْرَجَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ؛ لِإِرَادَةِ نُصْحِ الْأُمَّةِ.

فَالْمُرَادُ بِـ«السَّبْعَةِ»: أَحْمَدُ، وَالْبُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ، وَأَبُو دَاوُدَ، وَالنَّسَائِيُّ، وَالتَّرْمِذِيُّ، وَابْنُ مَاجَه.

وبـ«السِّتَّةِ»: مَنْ عَدَا أَحْمَدَ.

وَبِـ«الْخَمْسَةِ»: مَنْ عَدا الْبُخَارِيَّ وَمُسلِماً.

وَبِـ«الْأَرْبَعَةِ»: مَنْ عَدَا الثَّلَاثَةَ الْأَوَلَ.

وَبِـ«الثَّلَاثَةِ»: مَنْ عَدَاهُمْ وَالْأَخِيرَ.

وَبِـ«الْمُتَّفَقِ»: الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ، وَقَدْ لَا أَذْكُرُ مَعَهُمَا غَيْرَهُمَا.

وَمَا عَدَا ذَلِكَ: فَهُوَ مُبَيَّنٌ.

وَسَمَّيْتُهُ: «بُلُوغَ الْمَرَامِ مِنْ أَدِلَّةِ الْأَحْكَامِ».

وَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ لَا يَجْعَلَ مَا عَلَّمَنَا عَلَيْنَا وَبَالاً، وَأَنْ يَرْزُقَنَا الْعَمَلَ بِمَا يُرْضِيهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى.

[الكتاب]

الخاتمة

آخِرُ الْكِتَابِ

فَرَغَ مِنْهُ مُلَخّصُهُ أَحْمَدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَجَرٍ
فِي حَادِي عَشَرَ شَهْرِ رَبِيعِ الْأَوَّلِ
سَنَةَ ثَمَانٍ وَعِشْرِينَ وَثَمَانِ مِئَةٍ
حَامِداً مُصَلِّياً مُسَلِّماً (۱)

فِهْرِسُ مَرَاجِعِ التَّحْقِيقِ

[المراجع]

\ No newline at end of file diff --git a/books/hisnulMuslim.html b/books/hisnulMuslim.html index 560158c74..ad3f971a9 100644 --- a/books/hisnulMuslim.html +++ b/books/hisnulMuslim.html @@ -1 +1 @@ -حصن المسلم – މުސްލިމުންގެ ކިއްލާ

🌓 ހެނދުނާއި ހަވީރު | 🏠 ގެއިން ނުކުންނަމުން | 🕌 މިސްކިތަށް ދަމުން | 🛐 ނަމާދުން ސަލާމްދިނުމަށް ފަހު | 💭 އިސްތިޚާރާ | 🛏️ ނިދިން ހޭލައިގެން | 💤 ނިދުމުގެ ކުރިން | 🤲🏼 ވިތުރީގެ ގުނޫތު | 💢 ދެރަވެ ކަންބޮޑުވުމުން | 💰 ދަރަނި އަދާކުރެވޭތޯ | 🚼 މީހަކަށް ދަރިއެއްލިބުމުން | 🏥 ބަލިމީހަކަށް | ⚰️ ކަށުނަމާދު ކުރަމުން | 🤝🏼 މައްޔިތާ އާއިލާއަށް ތައުޒިޔާ | 🪦 ގަބުރުސްތާނުގައި | 🍃 ވައި ގަދަވުމުން | 🌩️ ގުގުރި ޖެހުމުން | 💧 އިސްތިސްގާ ނަމާދުގައި | 🌧️ ވާރޭ ވެހުމުން | 🥘 ރޯދަ ވީއްލުމުން | 🍽️ ކައި ނިމުމުން | 🫂 ކައިވެނި ކުރިމީހަކަށް | 💞 ރޭކުރާ އިރު | 👥 އެއްވުމެއް ނިންމާލަމުން | ✈️ ދަތުރު ކުރާއިރު | 🛒 ބާޒާރަށް ވަންނަމުން | 🧳 ދަތުރުވެރިޔާ މަޑުކުރާމީހާއަށް | 📣 ހާ ގޮވުމުން | 🗣️ ތިބާއަށް ސަނާކިޔައިފިނަމަ | 🕋 ހައްޖާއި އުމްރާ | 🩹 ތަނަކަށް ތަދުވުމުން

اسم الكتاب: حصن المسلم من أذكار الكتاب والسنة - لسعيد بن على بن وهف القحطاني (ت ١٤٤٠ هـ)
الناشر: مؤسسة الجريسي للتوزيع والإعلان

ފޮތުގެ ނަން: ޙިޞްނުލް މުސްލިމް މިން އަޛްކާރިލް ކިތާބި ވައްސުންނާ (މުސްލިމުންގެ ކިއްލާ، ފޮތާއި ސުންނަތުގެ ޒިކުރުތަކުން) | ލިޔުނީ: ސަޢީދު ބިން ޢަލީ ބިން ވަހްފު އަލްގަހްޠާނީ (1440 ހ.)
ޗާޕުކުރީ: މުއައްސަސަތުލް ޖުރައިސީ

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

شرح حصن المسلم - لمجدي بن عبد الوهاب الأحمد އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

إتحاف المسلم بشرح حصن المسلم - لسعيد بن علي بن وهف القحطاني ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم الله الرحمن الرحيم

المقدمة

إِنَّ الحَمْدَ للَّهِ، نَحْمَدُهُ، وَنَسْتَعِينُهُ، وَنَسْتَغْفِرُهُ، وَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شُرُورِ أَنْفُسِنَا، وَسَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا، مَنْ يَهْدِهِ اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ، وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَا هَادِيَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَاّ اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهَ، وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ، وَسَلَّمَ تَسْلِيمَاً كَثِيرَاً، أَمَّا بَعْدُ:

فَهَذَا مُخْتَصَرٌ اخْتَصَرْتُهُ مِنْ كِتَابِي: ((الذِّكْرُ وَالدُّعَاءُ وَالعِلَاجُ بِالرُّقَى مِنَ الْكِتَابِ وَالسُّنَّةِ)) ⁽¹⁾ اخْتَصَرْتُ فِيهِ قِسْمَ الأَذْكَارِ؛ لِيَكُونَ خَفِيفَ الْحَمْلِ فِي الأَسْفَارِ. وَقَدِ اقْتَصَرْتُ عَلَى مَتْنِ الذِّكْرِ، وَاكْتَفَيْتُ فِي تَخْرِيجِهِ بِذِكْرِ مَصْدَرٍ أَوْ مَصْدَرَيْنِ مِمَّا وُجِدَ فِي الأَصْلِ، وَمَنْ أَرَادَ مَعْرِفَةَ الصَّحَابِيِّ أَوْ زِيَادَةً فِي التَّخِرِيجِ فَعَلَيْهِ بِالرُّجُوعِ إِلَى الأَصْلِ.

_________

⁽¹⁾ وقد طبع الأصل المذكور، وللَّه الحمد، مع تخريج أحاديثه تخريجاً موسعاً في أربعة مجلدات. حصن المسلم في المجلد الأول والثاني منها.

وَأَسْأَلُ اللَّهَ - عز وجل - بِأَسْمَائِهِ الْحُسْنَى، وَصِفَاتِهِ الْعُلَا أَنْ يَجْعَلَهُ خَالِصَاً لِوَجْهِهِ الْكَرِيمِ، وَأَنْ يَنْفَعَنِي بِهِ فِي حَيَاتِي، وَبَعْدَ مَمَاتِي، وَأَنْ يَنْفَعَ بِهِ مَنْ قَرَأَهُ، أَوْ طَبَعَهُ، أَوْ كَانَ سَبَباً فِي نَشْرِهِ؛ إِنَّهُ سُبْحَانَهُ وَلِيُّ ذَلِكَ، وَالْقَادِرُ عَلَيْهِ. وَصَلَّى اللَّهُ وَسَلَّمَ عَلَى نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ، وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ، وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْنِ.

المؤلف

حرر في شهر صفر 1409هـ

فَضْلُ الذِّكِر

قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُواْ لِي وَلَا تَكْفُرُونِ﴾ ⁽¹⁾، ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً﴾ ⁽²⁾، ﴿وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِيماً﴾ ⁽³⁾، ﴿وَاذْكُرْ رَّبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ الْغَافِلِينَ﴾ ⁽⁴⁾،

_________
⁽¹⁾ سورة البقرة، الآية: 152.
⁽²⁾ سورة الأحزاب، الآية: 41.
⁽³⁾ سورة الأحزاب، الآية: 35.
⁽⁴⁾ سورة الأعراف، الآية: 205.

وَقَالَ النَّبِيُّ ﷺ: ((مَثَلُ الَّذِي يَذْكُرُ رَبَّهُ، وَالَّذِي لَا يَذْكُرُ ربَّهُ، مَثَلُ الْحَيِّ وَالْمَيِّتِ)) ⁽¹⁾، وَقَالَ ﷺ: ((أَلَا أُنبِّئُكُم بِخَيْرِ أَعْمَالِكُمْ، وَأَزْكَاهَا عِنْدَ مَلِيكِكُمْ، وَأَرْفَعِهَا فِي دَرَجَاتِكُمْ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ إِنْفَاقِ الذَّهَبِ وَالوَرِقِ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّكُمْ فَتَضْرِبُوا أَعْنَاقَهُمْ وَيَضْرِبُوا أَعْنَاقِكُم))؟ قَالُوا بَلَى.

_________
⁽¹⁾ البخاري مع الفتح، 11/ 208، برقم 6407، ومسلم، 1/ 539، برقم 779، بلفظ: ((مثل البيت الذي يذكر اللَّه فيه والبيت الذي لا يذكر اللَّه فيه مثل الحي والميت))، 1/ 539.

((ذِكْرُ اللَّهِ تَعَالَى)) ⁽¹⁾، وَقَالَ ﷺ: ((يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِي، فَإِنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ، ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَأٍ، ذَكَرْتُهُ فِي مَلَأٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ شِبْراً، تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعاً، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ ذِرَاعاً، تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ بَاعاً، وَإِنْ أَتَانِي يَمْشِي أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً)) ⁽²⁾، وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُسْرٍ رضي الله عنه أَنَّ رَجُلاً قَالَ:

_________
⁽¹⁾ الترمذي، 5/ 459، برقم 3377، وابن ماجه، 2/ 124، برقم 3790، وانظر: صحيح ابن ماجه، 2/ 316، وصحيح الترمذي، 3/ 139.
⁽²⁾ البخاري، 8/ 171، برقم 7405، ومسلم، 4/ 2061، برقم 2675، واللفظ للبخاري.

يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ شَرَائِعَ الإِسْلَامِ قَدْ كَثُرَتْ عَليَّ، فَأَخْبِرْنِي بِشَيْءٍ أَتَشَبَّثُ بِهِ. قَالَ: ((لَا يَزَالُ لِسَانُكَ رَطْباً مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ))⁽¹⁾، وَقَالَ صلى الله عليه وسلم: ((مَنْ قَرَأَ حَرْفاً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ، وَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا، لَا أَقُولُ: ﴿الم﴾ حَرْفٌ، وَلَكِنْ: أَلِفٌ حَرْفٌ، وَلَامٌ حَرْفٌ، وَمِيْمٌ حَرْفٌ)) ⁽²⁾. وَعَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رضي الله عنه قَالَ:

_________
⁽¹⁾ الترمذي، 5/ 458، برقم 3375، وابن ماجه، 2/ 1246،3793، وصححه الألباني في: صحيح الترمذي، 3/ 139، وصحيح ابن ماجه، 2/ 317.
⁽²⁾ الترمذي، 5/ 175، برقم 2910، وصححه الألباني: صحيح الترمذي، 3/ 9، وصحيح الجامع الصغير، 5/ 340.

خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ وَنَحْنُ فِي الصُّفَّةِ، فَقَالَ: ((أَيُّكُمْ يُحِبُّ أَنْ يَغْدُوَ كُلَّ يَوْمٍ إِلَى بُطْحَانَ، أَوْ إِلَى الْعَقِيقِ، فَيَأْتيَ مِنْهُ بِنَاقَتَيْنِ كَوْمَاوَيْنِ فِي غَيْرِ إِثْمٍ وَلَا قَطِيعَةِ رَحِمٍ))؟ فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللَّهِ نُحِبُّ ذَلِكَ. قَالَ: ((أَفَلَا يَغْدُو أَحَدُكُمْ إِلَى المَسْجِدِ فَيَعْلَمَ، أَوْ يَقْرَأَ آيَتَيْنِ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عز وجل خَيْرٌ لَهُ مِنْ نَاقَتَيْنِ، وَثَلاثٌ خَيْرٌ لَهُ مِنْ ثَلَاثٍ، وَأَرْبَعٌ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَرْبَعٍ، وَمِنْ أَعْدَادِهِنَّ مِنَ الإِبِلِ)) ⁽¹⁾.

_________
⁽¹⁾ مسلم، 1/ 553، برقم 803.

وَقَالَ ﷺ: ((مَنْ قَعَدَ مَقْعَدَاً لَمْ يَذْكُرِ اللَّهَ فِيهِ، كَانَتْ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ تِرَةٌ، وَمَنِ اضْطَجَعَ مَضْجِعاً لَمْ يَذْكُرِ اللَّهَ فِيهِ كَانَتْ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ تِرَةٌ)) ⁽¹⁾.

وقال ﷺ: ((مَا جَلَسَ قَوْمٌ مَجْلِسَاً لَمْ يَذْكُرُوا اللَّهَ فِيهِ، وَلَمْ يُصَلُّوا عَلَى نَبِيِّهِمْ إِلَاّ كَانَ عَلَيْهِمْ تِرَةً، فَإِنْ شَاءَ عذَّبَهُمْ، وَإِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُمْ)) ⁽²⁾.

وَقَالَ ﷺ: ((مَا مِنْ قَوْمٍ يَقُومُونَ مِنْ

_________
⁽¹⁾ أبو داود، 4/ 264، برقم 4856، وغيره، وانظر: صحيح الجامع، 5/ 342.
⁽²⁾ الترمذي، 5/ 461، برقم 3380، وانظر: صحيح الترمذي، 3/ 140.

مَجْلِسٍ لَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ فِيهِ إِلَاّ قَامُوا عَنْ مِثْلِ جِيفَةِ حِمَارٍ، وَكَانَ لهُمْ حَسْرةً)) ⁽¹⁾.

_________
⁽¹⁾ أبو داود، 4/ 264، برقم 4855، وأحمد، 2/ 389، برقم 10680، وانظر: صحيح الجامع، 5/ 176.

\ No newline at end of file +حصن المسلم – މުސްލިމުންގެ ކިއްލާ

🌓 ހެނދުނާއި ހަވީރު | 🏠 ގެއިން ނުކުންނަމުން | 🕌 މިސްކިތަށް ދަމުން | 🛐 ނަމާދުން ސަލާމްދިނުމަށް ފަހު | 💭 އިސްތިޚާރާ | 🛏️ ނިދިން ހޭލައިގެން | 💤 ނިދުމުގެ ކުރިން | 🤲🏼 ވިތުރީގެ ގުނޫތު | 💢 ދެރަވެ ކަންބޮޑުވުމުން | 💰 ދަރަނި އަދާކުރެވޭތޯ | 🚼 މީހަކަށް ދަރިއެއްލިބުމުން | 🏥 ބަލިމީހަކަށް | ⚰️ ކަށުނަމާދު ކުރަމުން | 🤝🏼 މައްޔިތާ އާއިލާއަށް ތައުޒިޔާ | 🪦 ގަބުރުސްތާނުގައި | 🍃 ވައި ގަދަވުމުން | 🌩️ ގުގުރި ޖެހުމުން | 💧 އިސްތިސްގާ ނަމާދުގައި | 🌧️ ވާރޭ ވެހުމުން | 🥘 ރޯދަ ވީއްލުމުން | 🍽️ ކައި ނިމުމުން | 🫂 ކައިވެނި ކުރިމީހަކަށް | 💞 ރޭކުރާ އިރު | 👥 އެއްވުމެއް ނިންމާލަމުން | ✈️ ދަތުރު ކުރާއިރު | 🛒 ބާޒާރަށް ވަންނަމުން | 🧳 ދަތުރުވެރިޔާ މަޑުކުރާމީހާއަށް | 📣 ހާ ގޮވުމުން | 🗣️ ތިބާއަށް ސަނާކިޔައިފިނަމަ | 🕋 ހައްޖާއި އުމްރާ | 🩹 ތަނަކަށް ތަދުވުމުން

اسم الكتاب: حصن المسلم من أذكار الكتاب والسنة - لسعيد بن على بن وهف القحطاني (ت ١٤٤٠ هـ)
الناشر: مؤسسة الجريسي للتوزيع والإعلان

ފޮތުގެ ނަން: ޙިޞްނުލް މުސްލިމް މިން އަޛްކާރިލް ކިތާބި ވައްސުންނާ (މުސްލިމުންގެ ކިއްލާ، ފޮތާއި ސުންނަތުގެ ޒިކުރުތަކުން) | ލިޔުނީ: ސަޢީދު ބިން ޢަލީ ބިން ވަހްފު އަލްގަހްޠާނީ (1440 ހ.)
ޗާޕުކުރީ: މުއައްސަސަތުލް ޖުރައިސީ

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

شرح حصن المسلم - لمجدي بن عبد الوهاب الأحمد އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

إتحاف المسلم بشرح حصن المسلم - لسعيد بن علي بن وهف القحطاني ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم الله الرحمن الرحيم

المقدمة

إِنَّ الحَمْدَ للَّهِ، نَحْمَدُهُ، وَنَسْتَعِينُهُ، وَنَسْتَغْفِرُهُ، وَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شُرُورِ أَنْفُسِنَا، وَسَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا، مَنْ يَهْدِهِ اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ، وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَا هَادِيَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَاّ اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهَ، وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ، وَسَلَّمَ تَسْلِيمَاً كَثِيرَاً، أَمَّا بَعْدُ:

فَهَذَا مُخْتَصَرٌ اخْتَصَرْتُهُ مِنْ كِتَابِي: ((الذِّكْرُ وَالدُّعَاءُ وَالعِلَاجُ بِالرُّقَى مِنَ الْكِتَابِ وَالسُّنَّةِ)) ⁽¹⁾ اخْتَصَرْتُ فِيهِ قِسْمَ الأَذْكَارِ؛ لِيَكُونَ خَفِيفَ الْحَمْلِ فِي الأَسْفَارِ. وَقَدِ اقْتَصَرْتُ عَلَى مَتْنِ الذِّكْرِ، وَاكْتَفَيْتُ فِي تَخْرِيجِهِ بِذِكْرِ مَصْدَرٍ أَوْ مَصْدَرَيْنِ مِمَّا وُجِدَ فِي الأَصْلِ، وَمَنْ أَرَادَ مَعْرِفَةَ الصَّحَابِيِّ أَوْ زِيَادَةً فِي التَّخِرِيجِ فَعَلَيْهِ بِالرُّجُوعِ إِلَى الأَصْلِ.

_________

⁽¹⁾ وقد طبع الأصل المذكور، وللَّه الحمد، مع تخريج أحاديثه تخريجاً موسعاً في أربعة مجلدات. حصن المسلم في المجلد الأول والثاني منها.

وَأَسْأَلُ اللَّهَ - عز وجل - بِأَسْمَائِهِ الْحُسْنَى، وَصِفَاتِهِ الْعُلَا أَنْ يَجْعَلَهُ خَالِصَاً لِوَجْهِهِ الْكَرِيمِ، وَأَنْ يَنْفَعَنِي بِهِ فِي حَيَاتِي، وَبَعْدَ مَمَاتِي، وَأَنْ يَنْفَعَ بِهِ مَنْ قَرَأَهُ، أَوْ طَبَعَهُ، أَوْ كَانَ سَبَباً فِي نَشْرِهِ؛ إِنَّهُ سُبْحَانَهُ وَلِيُّ ذَلِكَ، وَالْقَادِرُ عَلَيْهِ. وَصَلَّى اللَّهُ وَسَلَّمَ عَلَى نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ، وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ، وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْنِ.

المؤلف

حرر في شهر صفر 1409هـ

فَضْلُ الذِّكِر

قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُواْ لِي وَلَا تَكْفُرُونِ﴾ ⁽¹⁾، ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً﴾ ⁽²⁾، ﴿وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِيماً﴾ ⁽³⁾، ﴿وَاذْكُرْ رَّبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ الْغَافِلِينَ﴾ ⁽⁴⁾،

_________
⁽¹⁾ سورة البقرة، الآية: 152.
⁽²⁾ سورة الأحزاب، الآية: 41.
⁽³⁾ سورة الأحزاب، الآية: 35.
⁽⁴⁾ سورة الأعراف، الآية: 205.

وَقَالَ النَّبِيُّ ﷺ: ((مَثَلُ الَّذِي يَذْكُرُ رَبَّهُ، وَالَّذِي لَا يَذْكُرُ ربَّهُ، مَثَلُ الْحَيِّ وَالْمَيِّتِ)) ⁽¹⁾، وَقَالَ ﷺ: ((أَلَا أُنبِّئُكُم بِخَيْرِ أَعْمَالِكُمْ، وَأَزْكَاهَا عِنْدَ مَلِيكِكُمْ، وَأَرْفَعِهَا فِي دَرَجَاتِكُمْ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ إِنْفَاقِ الذَّهَبِ وَالوَرِقِ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّكُمْ فَتَضْرِبُوا أَعْنَاقَهُمْ وَيَضْرِبُوا أَعْنَاقِكُم))؟ قَالُوا بَلَى.

_________
⁽¹⁾ البخاري مع الفتح، 11/ 208، برقم 6407، ومسلم، 1/ 539، برقم 779، بلفظ: ((مثل البيت الذي يذكر اللَّه فيه والبيت الذي لا يذكر اللَّه فيه مثل الحي والميت))، 1/ 539.

((ذِكْرُ اللَّهِ تَعَالَى)) ⁽¹⁾، وَقَالَ ﷺ: ((يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِي، فَإِنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ، ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَأٍ، ذَكَرْتُهُ فِي مَلَأٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ شِبْراً، تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعاً، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ ذِرَاعاً، تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ بَاعاً، وَإِنْ أَتَانِي يَمْشِي أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً)) ⁽²⁾، وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُسْرٍ رضي الله عنه أَنَّ رَجُلاً قَالَ:

_________
⁽¹⁾ الترمذي، 5/ 459، برقم 3377، وابن ماجه، 2/ 124، برقم 3790، وانظر: صحيح ابن ماجه، 2/ 316، وصحيح الترمذي، 3/ 139.
⁽²⁾ البخاري، 8/ 171، برقم 7405، ومسلم، 4/ 2061، برقم 2675، واللفظ للبخاري.

يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ شَرَائِعَ الإِسْلَامِ قَدْ كَثُرَتْ عَليَّ، فَأَخْبِرْنِي بِشَيْءٍ أَتَشَبَّثُ بِهِ. قَالَ: ((لَا يَزَالُ لِسَانُكَ رَطْباً مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ))⁽¹⁾، وَقَالَ صلى الله عليه وسلم: ((مَنْ قَرَأَ حَرْفاً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ، وَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا، لَا أَقُولُ: ﴿الم﴾ حَرْفٌ، وَلَكِنْ: أَلِفٌ حَرْفٌ، وَلَامٌ حَرْفٌ، وَمِيْمٌ حَرْفٌ)) ⁽²⁾. وَعَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رضي الله عنه قَالَ:

_________
⁽¹⁾ الترمذي، 5/ 458، برقم 3375، وابن ماجه، 2/ 1246،3793، وصححه الألباني في: صحيح الترمذي، 3/ 139، وصحيح ابن ماجه، 2/ 317.
⁽²⁾ الترمذي، 5/ 175، برقم 2910، وصححه الألباني: صحيح الترمذي، 3/ 9، وصحيح الجامع الصغير، 5/ 340.

خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ وَنَحْنُ فِي الصُّفَّةِ، فَقَالَ: ((أَيُّكُمْ يُحِبُّ أَنْ يَغْدُوَ كُلَّ يَوْمٍ إِلَى بُطْحَانَ، أَوْ إِلَى الْعَقِيقِ، فَيَأْتيَ مِنْهُ بِنَاقَتَيْنِ كَوْمَاوَيْنِ فِي غَيْرِ إِثْمٍ وَلَا قَطِيعَةِ رَحِمٍ))؟ فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللَّهِ نُحِبُّ ذَلِكَ. قَالَ: ((أَفَلَا يَغْدُو أَحَدُكُمْ إِلَى المَسْجِدِ فَيَعْلَمَ، أَوْ يَقْرَأَ آيَتَيْنِ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عز وجل خَيْرٌ لَهُ مِنْ نَاقَتَيْنِ، وَثَلاثٌ خَيْرٌ لَهُ مِنْ ثَلَاثٍ، وَأَرْبَعٌ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَرْبَعٍ، وَمِنْ أَعْدَادِهِنَّ مِنَ الإِبِلِ)) ⁽¹⁾.

_________
⁽¹⁾ مسلم، 1/ 553، برقم 803.

وَقَالَ ﷺ: ((مَنْ قَعَدَ مَقْعَدَاً لَمْ يَذْكُرِ اللَّهَ فِيهِ، كَانَتْ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ تِرَةٌ، وَمَنِ اضْطَجَعَ مَضْجِعاً لَمْ يَذْكُرِ اللَّهَ فِيهِ كَانَتْ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ تِرَةٌ)) ⁽¹⁾.

وقال ﷺ: ((مَا جَلَسَ قَوْمٌ مَجْلِسَاً لَمْ يَذْكُرُوا اللَّهَ فِيهِ، وَلَمْ يُصَلُّوا عَلَى نَبِيِّهِمْ إِلَاّ كَانَ عَلَيْهِمْ تِرَةً، فَإِنْ شَاءَ عذَّبَهُمْ، وَإِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُمْ)) ⁽²⁾.

وَقَالَ ﷺ: ((مَا مِنْ قَوْمٍ يَقُومُونَ مِنْ

_________
⁽¹⁾ أبو داود، 4/ 264، برقم 4856، وغيره، وانظر: صحيح الجامع، 5/ 342.
⁽²⁾ الترمذي، 5/ 461، برقم 3380، وانظر: صحيح الترمذي، 3/ 140.

مَجْلِسٍ لَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ فِيهِ إِلَاّ قَامُوا عَنْ مِثْلِ جِيفَةِ حِمَارٍ، وَكَانَ لهُمْ حَسْرةً)) ⁽¹⁾.

_________
⁽¹⁾ أبو داود، 4/ 264، برقم 4855، وأحمد، 2/ 389، برقم 10680، وانظر: صحيح الجامع، 5/ 176.

\ No newline at end of file diff --git a/books/index.html b/books/index.html index 8c7c0517b..2fefc7ce5 100644 --- a/books/index.html +++ b/books/index.html @@ -1,4 +1,4 @@ -ޙަދީޘްއެމްވީ - ސުންނަތުގެ ތަރުޖަމާ މަންސަ
⊞ ގްރިޑް
القرآن والتفسير - ގުރްއާނާއި ތަފްސީރު
➔ ފަހަތަށް

1 ترجمة حديث أم وي

ޙަދީޘްއެމްވީގެ ތަރުޖަމާ

2 الترجمة الرسمية

ރަސްމީ ތަރުޖަމާ

(ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީސް)

3 ترجمة بكر بي

ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާ

4 تفسير القرآن لجعفر

ޖަޢުފަރުގެ ގުރްއާން ތަފްސީރު*

(އިތުރު ތަފްސީރެއްގެ ތަރުޖަމާ ނިމިފައި، މުރާޖާކުރެވެނީ...)

6 تفسير العشر الأخير

ގުރްއާނުގެ ފަހު ދިހަބައި ކުޅަ އެއްބައިގެ ތަފްސީރު

7 ترجمة التفسير الميسر

ތަފްސީރު އަލްމުޔައްސަރުގެ ތަރުޖަމާ

(ތައްޔާރުވަނީ...)

ترجمة ملنجي حسين ديدي

މަލިންގޭ ޙުސައިންދީދީގެ ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު

(1، 2، 3 އިސްރާއިން އަންކަބޫތަށް، PDF)

التفسير الميسر (النص)

(އަރަބި ނައްސުގެ ލިންކު)

المختصر في التفسير

(ލިންކު)

تفسير السعدي

(ލިންކު)

الميسر في غريب القرآن

(ލިންކު)

إعراب القرآن

(ލިންކު)

الإعراب المرسوم

(ލިންކު)

بطاقات تعريف السور

(ލިންކު)

موسوعة القراءات

(ލިންކު)

مصحف التجويد

ތަޖްވީދު މުސްހަފު

(PDF)

جهود علماء المالديف في ترجمة معاني القرآن الكريم وتفسيره

( ގުރްއާން ތަރުޖަމާކޮށް ތަފްސީރު ކުރުމުގައި ދިވެހި އިލްމުވެރިން ކުރި މަސައްކަތް، އަރަބި PDF)

الروايات التفسيرية في فتح الباري

(ފަތްޙުލް ބާރީގައި ހުރި ތަފްސީރީ ރިވާޔަތްތައް، އަރަބި އީ-ފޮތް ލިންކު)

القرآن في صفحة واحدة

މުޅި ގުރްއާން އެއް ސަފުހާއެއްގައި

(PDF)

مقدمة في أصول التفسير*

ތަފްސީރުގެ އުސޫލުތަކުގެ މުގައްދިމާ

(ނިމެނީ)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ގުރްއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ.
⚠️ މިތާ އަދި އިތުރު ތަރުޖަމާތަކެއް ހުރުމުގެ މާނައަކީ، އޭގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް ރަނގަޅު ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އެ ތަރުޖަމާތަކުގައި މައްސަލަ އުޅެއެވެ. ހާޖަތަށް ޓަކައި އެ އިން ގޮތަށް ގެނެސްފައި ވިޔަސް، އޭގައިވާ ކުށްތަކަކަށް އަހަރުމެން އިގުރާރެއް ނުވަމެވެ. ކުށެއް ވާނީ ހަމަ ކުށަކަށެވެ. ނަމަކުން ޚިދުމަތަކުން އެއެއް ބަދަލެއް ނުވާނެއެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން މި ގުރްއާން އެންމެ ސީދާ މަގަށް މަގުދައްކައެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން ސާލިހު އަމަލުތައް ކުރާ މުއުމިނުންނަށް ބޮޑުވެގެންވާ ދަރުމައެއް ހުރިކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ދެއެވެ.‘ [الإسراء 9]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތުގެ ތެރެއިން، އެބައިމީހުން ކިރު ބޯ ފަދައިން، ގުރްއާން ބޯލާނެ ބަޔަކު ނުކުމެގެން އަންނާނެއެވެ.“ [المعجم الكبير 821]

ސަލަފުންގެ ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ: ގުރްއާނުގައި (ޖެއްސެވޭ) މިސާލުތައް ތިމަންނައަށް އަޑުއިވޭ ހިނދު، ތިމަންނައަށް އެ ފަހުމް ނުވާނަމަ، ތިމަންނަގެ އަމިއްލަ ނަފްސުގެ މައްޗަށް ރޮމެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ތަޢާލާ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެ މިސާލުތައް ތިމަން އިލާހު މީސްތަކުންނަށް ޖައްސަވަމެވެ. އަދި (އިލްމު) ދަންނަ މީހުންނަށް މެނުވީ އެ މިސާލުތަކެއް ނުވިސްނެއެވެ.‘ [تفسير ابن كثير 1/208]

⊞ ގްރިޑް
الحديث والأثر - ޙަދީޘާއި އަޘަރު
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في الأحاديث والآثار

📚 އެއްކުރަމުންދާ ޙަދީޘާއި އަޘަރު

2 موطأ مالك*

މުވައްޠައު މާލިކު

(ނިމެނީ)

3 عمدة الأحكام

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

4 حصن المسلم

🤲🏼 މުސްލިމުންގެ ކިއްލާ

5 الأربعون للآجري*

އާޖުއްރީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

(އެކުލަވާ ނުނިމޭ)

6 أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي

ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

7 أخلاق حملة القرآن للآجري

އާޖުއްރީގެ ޤުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާޤު

8 بلوغ المرام*

ބުލޫޣުލް މަރާމް

(އެކުލަވާލާ ނިމިފަ، މުރާޖާކުރަނީ)

9 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

10 رياض الصالحين*

ރިޔާޟުއްޞާލިޙީން

(އެކުލަވާލަނީ)

تيسير مصطلح الحديث

ޙަދީޘް މުސްޠަލަޙު ފަސޭހަކުރުން

(PDF)

البيقونية*

ބައިގޫނިއްޔާ

(ނިމިފަ، މުރާޖާކުރަނީ)

(މައި 9 ޙަދީޘް ފޮތް ތައްޔާރުވަނީ، ބައިވެރިވުމަށް މެސެޖުކޮށްލާ)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ޙަދީޘްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ. މިހާރު މި ތަރުޖަމާ ކުރަމުން ގެންދާ ޙަދީޘް ފޮތް ނިމުނީމާ، ދެން ތަރުޖަމާ ކުރާނީ ބުޚާރީއާއި މުސްލިމް، އިން ޝާއަ ﷲ. ބާކީ އުޅެނީ ފަސް ސަތޭކައެއްހައި ޙަދީޘް، އެހެންކަމުން ތަރުޖަމާގައި އެހީވާން އެދޭ ނަމަ އަންގާލަދޭށެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަ އެދުންފުޅަކަށް ވާހަކަފުޅެއް ނުދައްކަވައެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނަށް އިއްވަވާ ވަހީއެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ.‘ [النجم 4]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅު އަޑުއަހައި، އެ ރަނގަޅަށް ވިސްނި، ދެން އެ ބަސްފުޅު އަޑުއެހި ގޮތަށް (އެހެން މީހަކަށް) ފޯރުކޮށްދީފި މީހާގެ މޫނު ﷲ އުޖާލާ ކުރައްވާށިއެވެ.“ [حلية الأولياء 105]

އިމާމު އަޙްމަދު [241 ހ.] ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ނަބީ ﷺ ގެ ޙަދީޘްފުޅެއް ރައްދުކޮށްފި މީހާ ވަނީ ހަލާކުގެ ތުންފަތް މަތީގައެވެ. [الإبانة الكبرى 1/260]

⊞ ގްރިޑް
الصفحة الرئسية - މައި ސަފުހާ

⚠️ ހޭލައިގެން سورة آل عمران ގެ ފަހު ދިހަ އާޔަތް ކިޔެވުން

⚠️ ”ހުކުރު ދުވަހު سورة الكهف ކިޔަވައިފި މީހާއަށް، ޖެހިގެން އަންނަ ހުކުރާ ހަމައަށް ނޫރަކުން އަލިކޮށްދެއްވާނެއެވެ.“

⚠️ ނިދުމުގެ ކުރިން ގުރްއާން ކިޔެވުން

1 القرآن والتفسير

📖 ގުރްއާނާއި ތަފްސީރު

2 الحديث والأثر

📘 ޙަދީޘާއި އަޘަރު

3 العقيدة والمنهج

📙 އަގީދާއާއި މަންހަޖު

4 اللغة والكتابة

🌐 ބަހާއި ލިޔުންތެރިކަން

5 أذكار الصباح والمساء

🤲 ހެނދުނާއި ހަވީރުގެ ޒިކުރުތައް

6 محرر النصوص

📝 ޓެކްސްޓު އެޑިޓަރ

7 أكاديمية حديث أم وي

📜 ޙަދީޘްއެމްވީ އެކެޑެމީ

8 المتنوعات

📓 އެހެނިހެން

9 دار فتية الكهف

⛰️ ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

العقيقة والآبار

💧 އަގީގާއާއި ވަޅުހެދުން

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނު ލޯބިފުޅުވާ މީހަކަށް ކަލޭގެފާނަކަށް ތެދުމަގެއް ނުދެއްކެވޭނެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު ﷲ އިރާދަކުރެއްވި މީހަކަށް އެ އިލާހު ތެދުމަގު ދައްކަވައެވެ. އަދި ތެދުމަގު ލިބެނިވި މީހުން އެ އިލާހު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ.‘ [القصص 56]

ރަސޫލު ﷲ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ފަހުން އަންނަ ކޮންމެ ބަޔެއްގެ ތެރެއިންވެސް އެބައިމީހުންގެ އަދުލުވެރިން މި އިލްމު އުފުލާނެއެވެ. ޖާހިލުންގެ ބަދަލު ކުރުންތަކާއި، ބާތިލު ކުރާ މީހުންގެ ދައުވާތަކާއި، ފަހަނައަޅައިދާ މީހުންގެ އޮޅުވާލުންތައް އެބައިމީހުން އެ އިލްމުން ނަފީ ކުރާނެއެވެ.“ [تاريخ دمشق 7/39]

ފުޟައިލު ބިން ޢިޔާޟު [187 ހ.] ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ހިދާޔަތުގެ މަގުތަކަށް ތަބާވާށެވެ. އަދި (އެ މަގުތަކުގައި) ހިނގައި އުޅޭ މީހުންގެ މަދުކަމުން ތިބާއަކަށް ގެއްލުމެއް ނުކުރާނެއެވެ. އަދި މަގުފުރެދުމުގެ މަގުތަކުން ސަމާލުވެ ރައްކާތެރިވާށެވެ. އަދި (އެ މަގުތަކުގައި ގެއްލި) ހަލާކުވެދާ މީހުންގެ ގިނަކަމުން ތިބާ ހެއްލުންތެރި ނުވާށެވެ. [الاعتصام للشاطبي 1/112]

⊞ ގްރިޑް
العقيدة والمنهج - އަގީދާއާއި މަންހަޖު
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في العقائد

📚 އެއްކުރަމުންދާ އަގީދާގެ ފޮތްތައް

2 أصول السنة لأحمد

އަޙްމަދުގެ ސުންނަތުގެ އުސޫލުތައް

(މުރާޖާކުރަނީ)

3 شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

4 عقيدة الرازيين

ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާ

5 كتاب الإيمان لأبي عبيد

އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

6 الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني

ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

7 نواقض الإسلام

އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން

8 ‌‌القواعد الأربع

ހަތަރު ގަވާއިދު

9 الأصول الستة

ހަ އުސޫލު

10 الأصول الثلاثة

ތިން އުސޫލު

11 أحكام تهم المسلم (من العشر الأخير)

މުސްލިމަކަށް މުހިއްމުވާ ހުކުމްތައް

شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

(DFK ތަރުޖަމާ)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެ ކަންކަމަށް އީމާންވެގެން ތިބި ފަދައިން އެބައިމީހުން ވެސް އީމާންވާ ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުންނަށް ތެދުމަގު ލިބިއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެނބުރި ފުރަގަސްދީފި ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުން ދެކޮޅުވެރި ކަމެއްގެ ތެރޭގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން، ﷲ ކަލޭގެފާނު ފުއްދަވާ ދެއްވާނެއެވެ. އަދި އެ އިލާހީ މޮޅަށް އައްސަވާވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ އިލާހެވެ.‘ [البقرة 137]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތް، ހަތްދިހަ ތިން ބަޔަށް ބައިބައިވެގެން ދާނެއެވެ. އެ ހުރިހާ ބަޔެއް ވެސް ވަނީ ނަރަކައިގައެވެ. އެއް ބަޔަކު ފިޔަވައެވެ.” (މީސްތަކުން) ދެންނެވިއެވެ: އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލެެވެ. އެއީ ކޮން ބަޔެއްހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: “އެއީ ތިމަން ކަލޭގެފާނާ އަދި ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ ސަހާބީން މި ތިއްބެވި ގޮތެއްގެ މަތީގައި ތިބި ބަޔެކެވެ.“ [جامع الترمذي 2641]

އިމާމު ބަރްބަހާރީ [329 ހ.] ވިދާޅުވިއެވެ: ތިޔަބައިމީހުން ދަންނާށެވެ. އިސްލާމް ދީނަކީ ސުންނަތެވެ. އަދި ސުންނަތަކީ އިސްލާމް ދީނެވެ. އަދި އެ ދޭތިންކުރެ އެއް ކަމެއް، އަނެއް ކަމަކާ ލައިގެން މެނުވީ ގާއިމު ނުވާހުއްޓެވެ. [شرح السنة للبربهاري 1]

⊞ ގްރިޑް
اللغة والكتابة - ބަހާއި ލިޔުންތެރިކަން
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في المعاجم

📚 އެއްކުރަމުންދާ ރަދީފުތައް

2 مناهج معهد تعليم اللغة العربية

މަދީނާ އަރަބި ފޮތްތައް

3 معجم اللغة الديفهية

ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު (ރަސްމީ)

4 (معجم) الإيقاظ

އަލްއީގާޡް

(އަރަބި ދިވެހި ރަދީފު)

5 Manik’s Concise Etymological Vocabulary

މަނިކުގެ ދިވެހި އިނގިރޭސި ރަދީފު

6 معجم الأسماء

ނަންފޮތް

7 قواعد فصل الكلمات

ލަފުޒު ވަކިކޮށް ލިޔުމުގެ ގަވާއިދު (ދިވެހި)

دي فهرست

ދިފިހުރިސްތު

(ދީނީ ލިޔުންތަކަގެ މައުލޫމާތު PDF)

أصول استخدام النقت في الديفهية

ތާނައިގައި ހުރި ނުކުތާޖެހި އަކުރުތައް ބޭނުންކުރާނެ ހަމަ

قواعد اللغة الديفهية

ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

قواعد كتابة التانا

ތާނަލިޔުމުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

قواعد كتابة الحروف اللاتينية

ލެޓިން އަކުރުން ލިޔުމުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ދިވެހި ލަފްޒުތަކާއި މާނަތައް އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ. އަދި ދިވެހި ބަހުގެ އިތުރުން، އަރަބިންނާއި އިނގިރޭސިން ވެސް ލިބޭނެއެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެފަދައިން އަރަބި ބަހުންވާ، ހުކުމް ކުރުވަނިވި (ފޮތެއް) ގޮތުގައި، ތިމަން އިލާހު އެ (ގުރްއާން) ބާވައިލެއްވީމެވެ. އަދި އިލްމުގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނާ ހަމައަށް އައި ކަންތަކަށް ފަހު، ދެން އެބައިމީހުންގެ ހަވާނަފުސަށް ކަލޭގެފާނު ތަބާވެ ވަޑައިގެންފިނަމަ، ﷲ އާ ދެކޮޅަށް ނަސްރު ދޭނެ ފަރާތަކުވެސް އަދި ރައްކާތެރި ކުރާނެ ފަރާތަކުވެސް ކަލޭގެފާނަކަށް ނުވާނެއެވެ.‘ [الرعد 37]

ޒައިދު ބިން ޘާބިތު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ރަސޫލު ﷲ އަށްޓަކައި، ތިމަންނަ ޔަހޫދީން ލިޔާ ބަސްތައް އުނގެނުމަށް، އެކަލޭގެފާނު ތިމަންނައަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން (އެއްވެސް) ލިޔުމެއްގެ މައްޗަށް ޔަހޫދީންނަށް ތިމަން ކަލޭގެފާނު އިތުބާރެއް ނުކުރައްވަމެވެ.“ (ޒައިދު) ވިދާޅުވިއެވެ: ފަހެ މަހެއްގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ތިމަންނައަށް ވޭތު ނުވަނީސް، އެކަލޭގެފާނަށްޓަކައި ތިމަންނަ އެ ބަސް ދަސްކޮށްފީމެވެ.“ [جامع الترمذي 2715]

ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ތިޔަބައިމީހުން ސުންނަތުގައި ފިގުހުވެރި ވާށެވެ. އަދި އަރަބި ބަހުގައި ވެސް ފިގުހުވެރި ވާށެވެ. އަދި ގުރްއާނުގައިވާ އަރަބި ބަސްތަކުގެ މާނަ ދެނެގަންނާށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެ ގުރްއާން ވަނީ އަރަބި ބަހުންނެވެ. [مصنف ابن أبي شيبة 29914]

⊞ ގްރިޑް
أكاديمية حديث أم وي - ޙަދީޘްއެމްވީ އެކެޑެމީ
➔ ފަހަތަށް

1 مناهج معهد تعليم اللغة العربية

📙 މަދީނާ އަރަބި ފޮތްތައް

2 متون طالب العلم

އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް 📚

3 المواد والمقررات الإضافية

(އިތުރު މާއްދާތަކާއި މުގައްރަރުތައް ތައްޔާރުވަނީ...)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި ﷲ އަށް މެނުވީ އެ އާޔަތްތަކުގެ މާނަ ދެނެވޮޑިގެން ނުވެއެވެ. އަދި އިލްމުގެ (އަހުލުވެރިން ތެރެއިން އަރާހުރި) ސާބިތުކަން ލިބިފައިވާ މީހުންނަށް ވެސް (އެ އާޔަތްތަކުގެ މާނާ އެނގިގެންވެއެވެ.) އަދި އެ މީހުން ބުނެއެވެ: ތިމަންމެން މި ތިބީ އެ އާޔަތްތަކަށް އީމާން ވެގެންނެވެ. ހުރިހާ އާޔަތްތަކެއްވެސް ވަނީ، ތިމަންމެންގެ ރައްބުގެ ހަޒްރަތުންނެވެ.“ [آل عمران 7]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲ މީހަކަށް ހެޔޮ ގޮތް އިރާދަކުރައްވައިފި ނަމަ، އެ އިލާހު އެ މީހަކަށް ދީން ފަހުމްކޮށްދެއްވައެވެ.“ [صحيح البخاري 71]

ބުޚާރީ ވިދާޅުވިއެވެ: އިބްނު ޢައްބާސް ވިދާޅުވިއެވެ: ”’ތިޔަބައިމީހުން ރައްބާނީން ކަމުގައި ވާށެވެ.‘ (މި އާޔަތުގެ) މާނައީ، ހިލްމުވެރި ފިގްހުވެރިން (ކަމުގައި ވާށެވެ.) އަދި ބުނެވުނެވެ: ރައްބާނީއަކީ، އިލްމުގެ ބޮޑެތި ކަންކަމުގެ ކުރިން، އޭގެ ކުދި ކަންކަމުން މީސްތަކުން ތަރުބިއްޔަތުކުރާ މީހާއެވެ.“ [صحيح البخاري، باب ‌‌10 العلم قبل القول والعمل]

⊞ ގްރިޑް
متون طالب العلم - އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް
➔ ފަހަތަށް

المستوى الأول:

ފުރަތަމަ ފިޔަވަހި:

1 نواقض الإسلام

އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން

2 ‌‌القواعد الأربع

ހަތަރު ގަވާއިދު

3 الأصول الثلاثة

ތިން އުސޫލު

4 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

المستوى الخامس:

ފަސްވަނަ ފިޔަވަހި:

1 بلوغ المرام

ބުލޫޣުލް މަރާމް

المتون الإضافية:

އިތުރު މަތުނުތައް:

1 عمدة الأحكام

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

2 الأصول الستة

ހަ އުސޫލު

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އީމާންވި މީހުންނާއި އިލްމު ދެވިގެންވާ މީހުން، ﷲ ދަރަޖަތަކަކަށް އުފުއްލަވައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ކަންތައް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ.‘ [المجادلة 11]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި އިލްމު ހޯދުމަށް ޓަކައި މަގަކުން ހިނގައިފި މީހަކަށް، އެ ކަމުގެ ސަބަބުން ސުވަރުގެއަށް ދާނެ މަގެއް ﷲ އޭނާއަށް ފަސޭހަ ކޮށްދެއްވާނެއެވެ.“ [صحيح مسلم 2699a]

އިމާމު ޝާފިޢީ [204 ހ.] (ޅެންބައިތެއްގައި) ވިދާޅުވިކަމަށް އައިސްފައިވެއެވެ: (އަހަރެންގެ ޝައިޚު) ވަކީޢު ގާތު، އަހަރެންގެ ހިތުދަސް ކުރުމުގެ ބާރު ދެރަކަމުގެ ޝަކުވާ ދެންނެވީމެވެ. ފަހެ ފާފަތައް ދޫކުރުމަށް އެކަލޭގެފާނު އަހަރެންނަށް އިރުޝާދު ދެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ: ހަމަކަށަވަރުން އިލްމަކީ ފަޟްލެއްކަން ދަންނާށެވެ. އަދި ﷲ ގެ ފަޟްލު، (ނުކިޔަމަންތެރި) ފާފަވެރިއަކަށް ދެއްވިގެން ނުވެއެވެ. [الداء والدواء 52]

⊞ ގްރިޑް
المتنوعات - އެހެނިހެން
➔ ފަހަތަށް

1 إرسال الملاحظات والآراء

✉️ ކުށެއް/ހިޔާލެއް ހުށަހެޅުމަށް

2 ساعدنا في الترجمة

✋ ތަރުޖަމާގައި އެހީވެދިނުމަށް

3 الأسئلة المتكررة

❓ތަކުރާރުކޮށް ކުރެވޭ ސުވާލުތައް

4 مقارنة التغييرات

🆚 ތަފާތު އަޅާކިޔުން

5 الكناشة

✍️ ނޯޓުފޮތް

6 تحميلات

📥 ޑައުންލޯޑުތައް

7 العمرة والسفر

🕋 އުމްރާއާއި ދަތުރު ✈️

8 معلومات عن المدينة

🕌 މަދީނާގެ މައުލޫމާތު

9 خطبة الحاجة

📜 ޚުޠުބަތުލް ޙާޖާ

10 المواقع الإحتياطية

💾 ބެކްއަޕް ސައިޓުތައް

11 المساعدون

🤝 އެހީތެރިން

12 كيفية استخدام

📒 ޙަދީޘްއެމްވީ ބޭނުންކުރާ ގޮތް

13 مصادر الأدوات

🔧 ހަދަން ބޭނުންކުރި ތަކެތި

14 سياسة الخصوصية

🔒 ޕްރައިވެސީ ޕޮލިސީ

15 رخصة البرمجية

📄 ލައިސެންސް

16 روابط أخرى

🔗 އެހެނިހެން ލިންކުތައް

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫ ކުރާށެވެ. އަދި ސަޖިދަ ކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރި ރައްބަށް އަޅުކަން ކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ހެޔޮ ކަންތައް ކުރާށެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން ދިންނަވައި ކާމިޔާބުވޭތޯއެވެ.‘ [الحج 77]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު އޭނާގެ އަޚާއަށް މަންފާ ކޮށްދެވެން ހުރި ނަމަ، ފަހެ އޭނާ އެކަން ކުރާށެވެ.“ [صحيح مسلم 2199]

އިމާމު މާލިކު [179 ހ.]، އިމާމު ޝާފިޢީއަށް ވަސިއްޔަތްކުރެއްވި ކަމުގައި ވެއެވެ: ރަށްފުށުގައި ދިރިނޫޅޭށެވެ. އެ ހިނދު ތިބާގެ އިލްމު ގެއްލެނިވެގެން ހިނގައިދާނެއެވެ. އަދި ދިރުހަމް ހޯދަން މަސައްކަތް ކުރާށެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ބޭނުން ޖެހިފައިވާ މީހަކަށް ނުވާށެވެ. އަދި ޖާހު ހުރި މީހަކު އެހީތެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ނަގާށެވެ. އެއީ އާންމު މީސްތަކުން ތިބާ ކުޑައިމީސް ނުކުރުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ވެރިއެއްގެ ގާތުގައި ތިބާ ދަންނަ މީހަކުވާ ހާލު މެނުވީ، އޭނާގެ ގާތަށް ތިބާ ނުވަންނާށެވެ. އަދި ބޮޑު މީހަކާއެކު ތިބާ އިށީންނަ ނަމަ، އޭނާއާ ތިބާއާ މެދުގައި ހުސް ޖާގައެއް ބަހައްޓާށެވެ. އެއީ ތިބާއަށް ވުރެ ގާތް މީހަކު އޭނާ ގާތަށް އައުމުން، އޭނާ އެ މީހާ ގާތްކޮށް، ތިބާ ދުރުކޮށްގެން، ދެން ތިބާގެ ހިތުގައި އެއްޗެއް ހީވިޔަ ނުދިނުމަށް ޓަކައެވެ. [شرح الخرشي 1/35]

⊞ ގްރިޑް
تحميلات - ޑައުންލޯޑުތައް
➔ ފަހަތަށް

1 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

(ކުރީގެ)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން އުޑުތަކާއި، ބިމުގައި ވާހާ ތަކެއްޗެއް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ޚިދުމަތްތެރި ކުރެއްވިކަން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭހެއްޔެވެ؟ އަދި އެ އިލާހުގެ ނިއުމަތްތައް ފާޅުވެގެންވާ ގޮތުގައްޔާއި، ފޮރުވިގެންވާ ގޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފުރިހަމަކޮށްދެއްވިއެވެ. އަދި އެއްވެސް އިލްމަކާ ނުލާ، ނުވަތަ ތެދުމަގަކާ ނުލާ، ނުވަތަ އަލިކަން ދެނިވި ފޮތަކާ ނުލާ، ﷲ އާމެދު ޖަދަލުކުރާ ބަޔަކު، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ވެއެވެ.‘ [لقمان 164]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް އިލްމު ހޯދާ ބަޔަކު އަންނާނެއެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެބައިމީހުން ފެނިއްޖެ ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުންނަށް ބުނާށެވެ: މަރުހަބާއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ﷺ ގެ ވަސިއްޔަތައިގެން މަރުހަބާއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އުނގަންނައިދޭށެވެ.“ [سنن ابن ماجه 247]

ޢަބްދު ﷲ ބިން އަލްމުބާރު [181 ހ.] އަށް ދެންނެވުނެވެ: އޭ އަބޫ ޢަބްދުއްރަޙްމާނެވެ. ގޭގައި އެކަނި އިނުން ގިނަކުރަނީހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ: ތިމަންނަ ވަނީ އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. ތިމަންނަ ވަނީ ނަބީ ﷺ އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ސަހާބީންގެ ތެރޭގައެވެ. އެބަހީ: ފޮތް ބަލާ (ކިޔާ ހެދުމުގައެވެ.) [الجامع لأخلاق الراوي وآداب السامع 1752]

⊞ ގްރިޑް
دار فتية الكهف - ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި
➔ ފަހަތަށް

1 شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

2 كتاب الإيمان لأبي عبيد

އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

5 أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي

ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

6 أخلاق حملة القرآن للآجري

އާޖުއްރީގެ ގުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާގު

7 الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني

ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

دَارُ فِتْيَةِ الكَهْف | ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ މަޤްޞަދަކީ: އެންމެ މާތްވެގެންވާ ޤަރްނުތަކުގެ ބޭކަލުންނާއި އެބޭކަލުންގެ މަގަށް ތަބަޢަވި ސުންނަތް ޖަމާޢަތުގެ އިމާމުންގެ މަންހަޖު ބަޔާންކޮށްދީ އެބޭކަލުންގެ ފޮތްތަކާއި އަޘަރުތައް ފެތުރުމެވެ.

ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ: ’އެ ޒުވާނުން، އެ ހޮހަޅަޔަށް ވަންހިނދު، ހަނދުމަކުރާށެވެ! ފަހެ އެ ޒުވާނުން ދެންނެވިއެވެ: އަޅަމެންގެ ރައްބެވެ! އިބަ އިލާހުގެ ހަޒްރަތުން އަޅަމެންނަށް ރަހުމަތެއް ދެއްވާނދޭވެ! އަދި އަޅަމެންގެ ކަންތަކަށް ސީދާގޮތެއް އަޅަމެންނަށް ފަހިކޮށްދެއްވާނދޭވެ!‘ [الكهف 10]

ނަބިއްޔު ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲގެ ޢަރުޝީގެ ހިޔާވަހިކަން މެނުވީ އެހެން ހިޔަލެއްނުވާ ދުވަހު ހަތްމީހަކަށް އެއިލާހުގެ ޢަރުޝިކޮޅުގެ ހިޔާދެއްވާ ހުއްޓެވެ. އެއީ ޢަދުލުވެރި ވެރިމީހާޔާއި، ﷲއަށް އަޅުކަން ކުރުމުގައި ދެމިހުންނަ ޒުވާނާއާއި، މިސްކިތާއި އެމީހެއްގެ ހިތްގުޅުވާފައިވާ މީހާއާއި، ﷲއަށްޓަކައި ލޯބިވެ އަދި ﷲއަށްޓަކައި ވަކިވާ ދެމީހުންނާއި އަދި ދަރަޖައާއި ރީތިކަންހުރި އަންހެނަކު އޭނާގެ ނަފުސު ހުއްދަނޫންގޮތުގައި ބޭނުންކުރުމަށް ދަޢުވަތު ދިނުމުން ﷲ ދެކި ބިރުވެތިވަމޭ ބުނަމުން އެކަމުން ދުރުވާ މީހާއާއި، ކަނާތުން ދޭ ޞަދަޤާތް ވާތަށްވެސް ނޭނގޭހާ ސިއްރުން ޞަދަޤާތްކުރާ މީހާޔާ އަދި އެކަނިހުރެ ﷲ ހަނދުމަކޮށް އެމީހެއްގެ ލޮލުން ކަރުނަ އޮހޮރުވާ މީހާއެވެ.“ [متفق عليه]

އިބްނު ޢައްބާސްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ: ޒުވާނެއް ކަމުގައި މެނުވީ ﷲ ނަބިއްޔަކު ނުފޮނުއްވަތެވެ. އަދި ޒުވާނެއް ކަމުގައި މެނުވީ ޢިލްމުވެރިޔަކަށް ޢިލްމެއް އެ އިލާހު ނުދެއްވަތެވެ. އަދި އެބޭފުޅާ ކިޔަވާ ވިދާޅުވިއެވެ: ’އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އިބްރާހީމް އޭ ކިޔާ ޒުވާނަކު އެ އެއްޗިއްސަށް އައިބު ބަސް ބުނާއަޑު ތިމަންމެންއެހީމުއެވެ.‘ ’މޫސާގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ ޚާދިމު ޒުވާނާއަށް ވިދާޅުވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ!‘ ’ހަމަކަށަވަރުން އެޒުވާނުންނީ އެޒުވާނުންގެ ރައްބަށް އީމާންވި ބަޔެކެވެ.‘ [تفسير ابن أبي حاتم 2350/7]

⊞ ގްރިޑް
قراءة القرآن قبل النوم - ނިދުމުގެ ކުރިން ގުރްއާން ކިޔެވުން
 ފަހަތަށް

1 سورة السجدة

ސަޖިދަ ސޫރަތް

2 سورة الملك

މުލްކު ސޫރަތް

3 سورة الإسراء

އިސްރާ ސޫރަތް

4 سورة الزمر

ޒުމަރު ސޫރަތް

5 المعوذات

އިޚްލާޞް ފަލަގި ނާސް

6 سورة الكافرون

ކާފިރޫން ސޫރަތް

7 آية الكرسي

އާޔަތުލް ކުރްސި

8 آخر آيتين من البقرة

ބަގަރާގެ ފަހު ދެ އާޔަތް

9 سورة الحديد

ޙަދީދު ސޫރަތް

10 سورة الحشر

ޙަޝްރު ސޫރަތް

11 سورة الصف

ޞައްފު ސޫރަތް

12 سورة الجمعة

ޖުމުޢާ ސޫރަތް

13 سورة التغابن

ތަޣާބުން ސޫރަތް

14 سورة الأعلى

އަޢުލާ ސޫރަތް

ހަމަކަށަވަރުން ނަބީ ﷺ، الۤمۤ تَنْزِيلُ (ސަޖިދަ ސޫރަތް) އަދި تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ (މުލްކު ސޫރަތް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވުމަށް ދާންދެން އަވަހާރަފުޅު ނުލައްޕަވައެވެ. [الترمذي 2892]

ނަބީ ﷺ، ޒުމަރު (ސޫރަތް) އަދި بَنِي إِسْرَائِيلَ (އިސްރާ ސޫރަތް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވުމަށް ދާންދެން އަވަހާރަފުޅު ނުލައްޕަވައެވެ. [الترمذي 3405]

ހަމަކަށަވަރުން ނަބިއްޔާ ﷺ ކޮންމެ ރެއަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ދާންމަތިކޮޅުގައި އޮށޯވެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު، އެކަލޭގެފާނުގެ ދެ އަތްޕުޅު އެއްކުރައްވައި، ދެން އެ ދެ އަތްޕުޅަށް ފުމެލެއްވައެވެ. އެއަށްފަހު އެ ދެ އަތްޕުޅަށް قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ، قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ އަދި قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. އެއަށްފަހު އެ ދެ އަތްޕުޅުން އެކަލޭގެފާނަށް ވީވަރަކަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅުގައި ބީއްސަވައެވެ. (އެ ގޮތުން) އެ ދެ އަތްޕުޅުން (ބީއްސަވަން) ފައްޓަވަނީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ބޮލާއި، މޫނުފުޅާއި، ހަށިކޮޅުގެ ކުރިމައްޗާ ވާ ބައެވެ. އެފަދައިން ތިން ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު ހައްދަވައެވެ. [البخاري 5017]

ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިބާ، قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ (ކާފިރޫން ސޫރަތް) ކިޔަވާށެވެ. އެއަށްފަހު އެ ސޫރަތް (ކިޔަވާ) ނިމުމުން ނިދާށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެ ސޫރަތަކީ ޝިރްކުން ބަރީއަވުމެވެ.“ [أبو داود 5055]

ތިބާ ނިދަން އޮށޯންނަ ހިނދު، އާޔަތުލް ކުރްސި ކިޔަވާށެވެ. ﷲގެ ހަޒްރަތުން ތިބާގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިކޮށްދޭނެ (މަލާއިކަތަކު) މެދުނުކެނޑި ވާނެއެވެ. އަދި ތިބާއަށް ހެނދުނުވަންދެން ޝައިތާނު ތިބާއާ ކައިރި ނުވާނެއެވެ. [البخاري 3275]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ބަގަރާ ސޫރަތުގެ ފަހު ދެ އާޔަތް، އެ ދެ އާޔަތް ރޭގަނޑެއްގައި ކިޔަވައިފި މީހަކަށް، އެ ދެ އާޔަތް ފުދޭނެއެވެ.“ [البخاري 4008]

ނަބިއްޔާ ﷺ އަވަހާރަފުޅުލެއްޕެވުމުގެ ކުރިން، މުސައްބަޙާތު (އެބަހީ: އިސްރާ، ޙަދީދު، ޙަޝްރު، ޞައްފު، ޖުމްޢާ، ތަޣާބުން، އަޢުލާ، މި ސޫރަތްތައް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވެއެވެ. އަދި ޙަދީޘް ކުރައްވައެވެ: ހަމަކަށަވަރުން އެ (ސޫރަތްތަކުގައި)، އެއް ހާސް އާޔަތަށް ވުރެ ހެޔޮކަން ބޮޑު އާޔަތެއް ވެއެވެ.“ [الترمذي 5057]


ޙަދީޘްއެމްވީ - ސުންނަތުގެ ތަރުޖަމާ މަންސަ
⊞ ގްރިޑް
القرآن والتفسير - ގުރްއާނާއި ތަފްސީރު
➔ ފަހަތަށް

1 ترجمة حديث أم وي

ޙަދީޘްއެމްވީގެ ތަރުޖަމާ

2 الترجمة الرسمية

ރަސްމީ ތަރުޖަމާ

(ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީސް)

3 ترجمة بكر بي

ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާ

4 تفسير القرآن لجعفر

ޖަޢުފަރުގެ ގުރްއާން ތަފްސީރު*

(އިތުރު ތަފްސީރެއްގެ ތަރުޖަމާ ނިމިފައި، މުރާޖާކުރެވެނީ...)

6 تفسير العشر الأخير

ގުރްއާނުގެ ފަހު ދިހަބައި ކުޅަ އެއްބައިގެ ތަފްސީރު

7 ترجمة التفسير الميسر

ތަފްސީރު އަލްމުޔައްސަރުގެ ތަރުޖަމާ

(ތައްޔާރުވަނީ...)

ترجمة ملنجي حسين ديدي

މަލިންގޭ ޙުސައިންދީދީގެ ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު

(1، 2، 3 އިސްރާއިން އަންކަބޫތަށް، PDF)

التفسير الميسر (النص)

(އަރަބި ނައްސުގެ ލިންކު)

المختصر في التفسير

(ލިންކު)

تفسير السعدي

(ލިންކު)

الميسر في غريب القرآن

(ލިންކު)

إعراب القرآن

(ލިންކު)

الإعراب المرسوم

(ލިންކު)

بطاقات تعريف السور

(ލިންކު)

موسوعة القراءات

(ލިންކު)

مصحف التجويد

ތަޖްވީދު މުސްހަފު

(PDF)

جهود علماء المالديف في ترجمة معاني القرآن الكريم وتفسيره

( ގުރްއާން ތަރުޖަމާކޮށް ތަފްސީރު ކުރުމުގައި ދިވެހި އިލްމުވެރިން ކުރި މަސައްކަތް، އަރަބި PDF)

الروايات التفسيرية في فتح الباري

(ފަތްޙުލް ބާރީގައި ހުރި ތަފްސީރީ ރިވާޔަތްތައް، އަރަބި އީ-ފޮތް ލިންކު)

القرآن في صفحة واحدة

މުޅި ގުރްއާން އެއް ސަފުހާއެއްގައި

(PDF)

مقدمة في أصول التفسير*

ތަފްސީރުގެ އުސޫލުތަކުގެ މުގައްދިމާ

(ނިމެނީ)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ގުރްއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ.
⚠️ މިތާ އަދި އިތުރު ތަރުޖަމާތަކެއް ހުރުމުގެ މާނައަކީ، އޭގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް ރަނގަޅު ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އެ ތަރުޖަމާތަކުގައި މައްސަލަ އުޅެއެވެ. ހާޖަތަށް ޓަކައި އެ އިން ގޮތަށް ގެނެސްފައި ވިޔަސް، އޭގައިވާ ކުށްތަކަކަށް އަހަރުމެން އިގުރާރެއް ނުވަމެވެ. ކުށެއް ވާނީ ހަމަ ކުށަކަށެވެ. ނަމަކުން ޚިދުމަތަކުން އެއެއް ބަދަލެއް ނުވާނެއެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން މި ގުރްއާން އެންމެ ސީދާ މަގަށް މަގުދައްކައެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން ސާލިހު އަމަލުތައް ކުރާ މުއުމިނުންނަށް ބޮޑުވެގެންވާ ދަރުމައެއް ހުރިކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ދެއެވެ.‘ [الإسراء 9]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތުގެ ތެރެއިން، އެބައިމީހުން ކިރު ބޯ ފަދައިން، ގުރްއާން ބޯލާނެ ބަޔަކު ނުކުމެގެން އަންނާނެއެވެ.“ [المعجم الكبير 821]

ސަލަފުންގެ ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ: ގުރްއާނުގައި (ޖެއްސެވޭ) މިސާލުތައް ތިމަންނައަށް އަޑުއިވޭ ހިނދު، ތިމަންނައަށް އެ ފަހުމް ނުވާނަމަ، ތިމަންނަގެ އަމިއްލަ ނަފްސުގެ މައްޗަށް ރޮމެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ތަޢާލާ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެ މިސާލުތައް ތިމަން އިލާހު މީސްތަކުންނަށް ޖައްސަވަމެވެ. އަދި (އިލްމު) ދަންނަ މީހުންނަށް މެނުވީ އެ މިސާލުތަކެއް ނުވިސްނެއެވެ.‘ [تفسير ابن كثير 1/208]

⊞ ގްރިޑް
الحديث والأثر - ޙަދީޘާއި އަޘަރު
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في الأحاديث والآثار

📚 އެއްކުރަމުންދާ ޙަދީޘާއި އަޘަރު

2 موطأ مالك*

މުވައްޠައު މާލިކު

(ނިމެނީ)

3 عمدة الأحكام

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

4 حصن المسلم

🤲🏼 މުސްލިމުންގެ ކިއްލާ

5 الأربعون للآجري*

އާޖުއްރީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

(އެކުލަވާ ނުނިމޭ)

6 أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي

ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

7 أخلاق حملة القرآن للآجري

އާޖުއްރީގެ ޤުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާޤު

8 بلوغ المرام*

ބުލޫޣުލް މަރާމް

(އެކުލަވާލާ ނިމިފަ، މުރާޖާކުރަނީ)

9 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

10 رياض الصالحين*

ރިޔާޟުއްޞާލިޙީން

(އެކުލަވާލަނީ)

تيسير مصطلح الحديث

ޙަދީޘް މުސްޠަލަޙު ފަސޭހަކުރުން

(PDF)

البيقونية*

ބައިގޫނިއްޔާ

(ނިމިފަ، މުރާޖާކުރަނީ)

(މައި 9 ޙަދީޘް ފޮތް ތައްޔާރުވަނީ، ބައިވެރިވުމަށް މެސެޖުކޮށްލާ)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ޙަދީޘްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ. މިހާރު މި ތަރުޖަމާ ކުރަމުން ގެންދާ ޙަދީޘް ފޮތް ނިމުނީމާ، ދެން ތަރުޖަމާ ކުރާނީ ބުޚާރީއާއި މުސްލިމް، އިން ޝާއަ ﷲ. ބާކީ އުޅެނީ ފަސް ސަތޭކައެއްހައި ޙަދީޘް، އެހެންކަމުން ތަރުޖަމާގައި އެހީވާން އެދޭ ނަމަ އަންގާލަދޭށެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަ އެދުންފުޅަކަށް ވާހަކަފުޅެއް ނުދައްކަވައެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނަށް އިއްވަވާ ވަހީއެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ.‘ [النجم 4]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅު އަޑުއަހައި، އެ ރަނގަޅަށް ވިސްނި، ދެން އެ ބަސްފުޅު އަޑުއެހި ގޮތަށް (އެހެން މީހަކަށް) ފޯރުކޮށްދީފި މީހާގެ މޫނު ﷲ އުޖާލާ ކުރައްވާށިއެވެ.“ [حلية الأولياء 105]

އިމާމު އަޙްމަދު [241 ހ.] ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ނަބީ ﷺ ގެ ޙަދީޘްފުޅެއް ރައްދުކޮށްފި މީހާ ވަނީ ހަލާކުގެ ތުންފަތް މަތީގައެވެ. [الإبانة الكبرى 1/260]

⊞ ގްރިޑް
الصفحة الرئسية - މައި ސަފުހާ

⚠️ ހޭލައިގެން سورة آل عمران ގެ ފަހު ދިހަ އާޔަތް ކިޔެވުން

⚠️ ”ހުކުރު ދުވަހު سورة الكهف ކިޔަވައިފި މީހާއަށް، ޖެހިގެން އަންނަ ހުކުރާ ހަމައަށް ނޫރަކުން އަލިކޮށްދެއްވާނެއެވެ.“

⚠️ ނިދުމުގެ ކުރިން ގުރްއާން ކިޔެވުން

1 القرآن والتفسير

📖 ގުރްއާނާއި ތަފްސީރު

2 الحديث والأثر

📘 ޙަދީޘާއި އަޘަރު

3 العقيدة والمنهج

📙 އަގީދާއާއި މަންހަޖު

4 اللغة والكتابة

🌐 ބަހާއި ލިޔުންތެރިކަން

5 أذكار الصباح والمساء

🤲 ހެނދުނާއި ހަވީރުގެ ޒިކުރުތައް

6 محرر النصوص

📝 ޓެކްސްޓު އެޑިޓަރ

7 أكاديمية حديث أم وي

📜 ޙަދީޘްއެމްވީ އެކެޑެމީ

8 المتنوعات

📓 އެހެނިހެން

9 دار فتية الكهف

⛰️ ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

العقيقة والآبار

💧 އަގީގާއާއި ވަޅުހެދުން

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނު ލޯބިފުޅުވާ މީހަކަށް ކަލޭގެފާނަކަށް ތެދުމަގެއް ނުދެއްކެވޭނެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު ﷲ އިރާދަކުރެއްވި މީހަކަށް އެ އިލާހު ތެދުމަގު ދައްކަވައެވެ. އަދި ތެދުމަގު ލިބެނިވި މީހުން އެ އިލާހު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ.‘ [القصص 56]

ރަސޫލު ﷲ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ފަހުން އަންނަ ކޮންމެ ބަޔެއްގެ ތެރެއިންވެސް އެބައިމީހުންގެ އަދުލުވެރިން މި އިލްމު އުފުލާނެއެވެ. ޖާހިލުންގެ ބަދަލު ކުރުންތަކާއި، ބާތިލު ކުރާ މީހުންގެ ދައުވާތަކާއި، ފަހަނައަޅައިދާ މީހުންގެ އޮޅުވާލުންތައް އެބައިމީހުން އެ އިލްމުން ނަފީ ކުރާނެއެވެ.“ [تاريخ دمشق 7/39]

ފުޟައިލު ބިން ޢިޔާޟު [187 ހ.] ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ހިދާޔަތުގެ މަގުތަކަށް ތަބާވާށެވެ. އަދި (އެ މަގުތަކުގައި) ހިނގައި އުޅޭ މީހުންގެ މަދުކަމުން ތިބާއަކަށް ގެއްލުމެއް ނުކުރާނެއެވެ. އަދި މަގުފުރެދުމުގެ މަގުތަކުން ސަމާލުވެ ރައްކާތެރިވާށެވެ. އަދި (އެ މަގުތަކުގައި ގެއްލި) ހަލާކުވެދާ މީހުންގެ ގިނަކަމުން ތިބާ ހެއްލުންތެރި ނުވާށެވެ. [الاعتصام للشاطبي 1/112]

⊞ ގްރިޑް
العقيدة والمنهج - އަގީދާއާއި މަންހަޖު
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في العقائد

📚 އެއްކުރަމުންދާ އަގީދާގެ ފޮތްތައް

2 أصول السنة لأحمد

އަޙްމަދުގެ ސުންނަތުގެ އުސޫލުތައް

(މުރާޖާކުރަނީ)

3 شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

4 عقيدة الرازيين

ދެ ރާޒީންގެ އަގީދާ

5 كتاب الإيمان لأبي عبيد

އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

6 الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني

ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

7 نواقض الإسلام

އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން

8 ‌‌القواعد الأربع

ހަތަރު ގަވާއިދު

9 الأصول الستة

ހަ އުސޫލު

10 الأصول الثلاثة

ތިން އުސޫލު

11 أحكام تهم المسلم (من العشر الأخير)

މުސްލިމަކަށް މުހިއްމުވާ ހުކުމްތައް

شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

(DFK ތަރުޖަމާ)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެ ކަންކަމަށް އީމާންވެގެން ތިބި ފަދައިން އެބައިމީހުން ވެސް އީމާންވާ ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުންނަށް ތެދުމަގު ލިބިއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެނބުރި ފުރަގަސްދީފި ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުން ދެކޮޅުވެރި ކަމެއްގެ ތެރޭގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން، ﷲ ކަލޭގެފާނު ފުއްދަވާ ދެއްވާނެއެވެ. އަދި އެ އިލާހީ މޮޅަށް އައްސަވާވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ އިލާހެވެ.‘ [البقرة 137]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތް، ހަތްދިހަ ތިން ބަޔަށް ބައިބައިވެގެން ދާނެއެވެ. އެ ހުރިހާ ބަޔެއް ވެސް ވަނީ ނަރަކައިގައެވެ. އެއް ބަޔަކު ފިޔަވައެވެ.” (މީސްތަކުން) ދެންނެވިއެވެ: އޭ ﷲ ގެ ރަސޫލެެވެ. އެއީ ކޮން ބަޔެއްހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: “އެއީ ތިމަން ކަލޭގެފާނާ އަދި ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ ސަހާބީން މި ތިއްބެވި ގޮތެއްގެ މަތީގައި ތިބި ބަޔެކެވެ.“ [جامع الترمذي 2641]

އިމާމު ބަރްބަހާރީ [329 ހ.] ވިދާޅުވިއެވެ: ތިޔަބައިމީހުން ދަންނާށެވެ. އިސްލާމް ދީނަކީ ސުންނަތެވެ. އަދި ސުންނަތަކީ އިސްލާމް ދީނެވެ. އަދި އެ ދޭތިންކުރެ އެއް ކަމެއް، އަނެއް ކަމަކާ ލައިގެން މެނުވީ ގާއިމު ނުވާހުއްޓެވެ. [شرح السنة للبربهاري 1]

⊞ ގްރިޑް
اللغة والكتابة - ބަހާއި ލިޔުންތެރިކަން
➔ ފަހަތަށް

1 الجامع في المعاجم

📚 އެއްކުރަމުންދާ ރަދީފުތައް

2 مناهج معهد تعليم اللغة العربية

މަދީނާ އަރަބި ފޮތްތައް

3 معجم اللغة الديفهية

ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު (ރަސްމީ)

4 (معجم) الإيقاظ

އަލްއީގާޡް

(އަރަބި ދިވެހި ރަދީފު)

5 Manik’s Concise Etymological Vocabulary

މަނިކުގެ ދިވެހި އިނގިރޭސި ރަދީފު

6 معجم الأسماء

ނަންފޮތް

7 قواعد فصل الكلمات

ލަފުޒު ވަކިކޮށް ލިޔުމުގެ ގަވާއިދު (ދިވެހި)

دي فهرست

ދިފިހުރިސްތު

(ދީނީ ލިޔުންތަކަގެ މައުލޫމާތު PDF)

أصول استخدام النقت في الديفهية

ތާނައިގައި ހުރި ނުކުތާޖެހި އަކުރުތައް ބޭނުންކުރާނެ ހަމަ

قواعد اللغة الديفهية

ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

قواعد كتابة التانا

ތާނަލިޔުމުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

قواعد كتابة الحروف اللاتينية

ލެޓިން އަކުރުން ލިޔުމުގެ ގަވާއިދު

(PDF)

ނޯޓު: މިއީ އެންމެ ގިނަ ދިވެހި ލަފްޒުތަކާއި މާނަތައް އެއް މަންސައަކުން ލިބެން ހުރި ތަނެވެ. އަދި ދިވެހި ބަހުގެ އިތުރުން، އަރަބިންނާއި އިނގިރޭސިން ވެސް ލިބޭނެއެވެ.

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އަދި އެފަދައިން އަރަބި ބަހުންވާ، ހުކުމް ކުރުވަނިވި (ފޮތެއް) ގޮތުގައި، ތިމަން އިލާހު އެ (ގުރްއާން) ބާވައިލެއްވީމެވެ. އަދި އިލްމުގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނާ ހަމައަށް އައި ކަންތަކަށް ފަހު، ދެން އެބައިމީހުންގެ ހަވާނަފުސަށް ކަލޭގެފާނު ތަބާވެ ވަޑައިގެންފިނަމަ، ﷲ އާ ދެކޮޅަށް ނަސްރު ދޭނެ ފަރާތަކުވެސް އަދި ރައްކާތެރި ކުރާނެ ފަރާތަކުވެސް ކަލޭގެފާނަކަށް ނުވާނެއެވެ.‘ [الرعد 37]

ޒައިދު ބިން ޘާބިތު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ރަސޫލު ﷲ އަށްޓަކައި، ތިމަންނަ ޔަހޫދީން ލިޔާ ބަސްތައް އުނގެނުމަށް، އެކަލޭގެފާނު ތިމަންނައަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން (އެއްވެސް) ލިޔުމެއްގެ މައްޗަށް ޔަހޫދީންނަށް ތިމަން ކަލޭގެފާނު އިތުބާރެއް ނުކުރައްވަމެވެ.“ (ޒައިދު) ވިދާޅުވިއެވެ: ފަހެ މަހެއްގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ތިމަންނައަށް ވޭތު ނުވަނީސް، އެކަލޭގެފާނަށްޓަކައި ތިމަންނަ އެ ބަސް ދަސްކޮށްފީމެވެ.“ [جامع الترمذي 2715]

ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ: ތިޔަބައިމީހުން ސުންނަތުގައި ފިގުހުވެރި ވާށެވެ. އަދި އަރަބި ބަހުގައި ވެސް ފިގުހުވެރި ވާށެވެ. އަދި ގުރްއާނުގައިވާ އަރަބި ބަސްތަކުގެ މާނަ ދެނެގަންނާށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެ ގުރްއާން ވަނީ އަރަބި ބަހުންނެވެ. [مصنف ابن أبي شيبة 29914]

⊞ ގްރިޑް
أكاديمية حديث أم وي - ޙަދީޘްއެމްވީ އެކެޑެމީ
➔ ފަހަތަށް

1 مناهج معهد تعليم اللغة العربية

📙 މަދީނާ އަރަބި ފޮތްތައް

2 متون طالب العلم

އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް 📚

3 المواد والمقررات الإضافية

(އިތުރު މާއްދާތަކާއި މުގައްރަރުތައް ތައްޔާރުވަނީ...)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި ﷲ އަށް މެނުވީ އެ އާޔަތްތަކުގެ މާނަ ދެނެވޮޑިގެން ނުވެއެވެ. އަދި އިލްމުގެ (އަހުލުވެރިން ތެރެއިން އަރާހުރި) ސާބިތުކަން ލިބިފައިވާ މީހުންނަށް ވެސް (އެ އާޔަތްތަކުގެ މާނާ އެނގިގެންވެއެވެ.) އަދި އެ މީހުން ބުނެއެވެ: ތިމަންމެން މި ތިބީ އެ އާޔަތްތަކަށް އީމާން ވެގެންނެވެ. ހުރިހާ އާޔަތްތަކެއްވެސް ވަނީ، ތިމަންމެންގެ ރައްބުގެ ހަޒްރަތުންނެވެ.“ [آل عمران 7]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲ މީހަކަށް ހެޔޮ ގޮތް އިރާދަކުރައްވައިފި ނަމަ، އެ އިލާހު އެ މީހަކަށް ދީން ފަހުމްކޮށްދެއްވައެވެ.“ [صحيح البخاري 71]

ބުޚާރީ ވިދާޅުވިއެވެ: އިބްނު ޢައްބާސް ވިދާޅުވިއެވެ: ”’ތިޔަބައިމީހުން ރައްބާނީން ކަމުގައި ވާށެވެ.‘ (މި އާޔަތުގެ) މާނައީ، ހިލްމުވެރި ފިގްހުވެރިން (ކަމުގައި ވާށެވެ.) އަދި ބުނެވުނެވެ: ރައްބާނީއަކީ، އިލްމުގެ ބޮޑެތި ކަންކަމުގެ ކުރިން، އޭގެ ކުދި ކަންކަމުން މީސްތަކުން ތަރުބިއްޔަތުކުރާ މީހާއެވެ.“ [صحيح البخاري، باب ‌‌10 العلم قبل القول والعمل]

⊞ ގްރިޑް
متون طالب العلم - އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް
➔ ފަހަތަށް

المستوى الأول:

ފުރަތަމަ ފިޔަވަހި:

1 نواقض الإسلام

އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން

2 ‌‌القواعد الأربع

ހަތަރު ގަވާއިދު

3 الأصول الثلاثة

ތިން އުސޫލު

4 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

المستوى الخامس:

ފަސްވަނަ ފިޔަވަހި:

1 بلوغ المرام

ބުލޫޣުލް މަރާމް

المتون الإضافية:

އިތުރު މަތުނުތައް:

1 عمدة الأحكام

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

2 الأصول الستة

ހަ އުސޫލު

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އީމާންވި މީހުންނާއި އިލްމު ދެވިގެންވާ މީހުން، ﷲ ދަރަޖަތަކަކަށް އުފުއްލަވައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ކަންތައް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ.‘ [المجادلة 11]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”އަދި އިލްމު ހޯދުމަށް ޓަކައި މަގަކުން ހިނގައިފި މީހަކަށް، އެ ކަމުގެ ސަބަބުން ސުވަރުގެއަށް ދާނެ މަގެއް ﷲ އޭނާއަށް ފަސޭހަ ކޮށްދެއްވާނެއެވެ.“ [صحيح مسلم 2699a]

އިމާމު ޝާފިޢީ [204 ހ.] (ޅެންބައިތެއްގައި) ވިދާޅުވިކަމަށް އައިސްފައިވެއެވެ: (އަހަރެންގެ ޝައިޚު) ވަކީޢު ގާތު، އަހަރެންގެ ހިތުދަސް ކުރުމުގެ ބާރު ދެރަކަމުގެ ޝަކުވާ ދެންނެވީމެވެ. ފަހެ ފާފަތައް ދޫކުރުމަށް އެކަލޭގެފާނު އަހަރެންނަށް އިރުޝާދު ދެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ: ހަމަކަށަވަރުން އިލްމަކީ ފަޟްލެއްކަން ދަންނާށެވެ. އަދި ﷲ ގެ ފަޟްލު، (ނުކިޔަމަންތެރި) ފާފަވެރިއަކަށް ދެއްވިގެން ނުވެއެވެ. [الداء والدواء 52]

⊞ ގްރިޑް
المتنوعات - އެހެނިހެން
➔ ފަހަތަށް

1 إرسال الملاحظات والآراء

✉️ ކުށެއް/ހިޔާލެއް ހުށަހެޅުމަށް

2 ساعدنا في الترجمة

✋ ތަރުޖަމާގައި އެހީވެދިނުމަށް

3 الأسئلة المتكررة

❓ތަކުރާރުކޮށް ކުރެވޭ ސުވާލުތައް

4 مقارنة التغييرات

🆚 ތަފާތު އަޅާކިޔުން

5 الكناشة

✍️ ނޯޓުފޮތް

6 تحميلات

📥 ޑައުންލޯޑުތައް

7 العمرة والسفر

🕋 އުމްރާއާއި ދަތުރު ✈️

8 معلومات عن المدينة

🕌 މަދީނާގެ މައުލޫމާތު

9 خطبة الحاجة

📜 ޚުޠުބަތުލް ޙާޖާ

10 المواقع الإحتياطية

💾 ބެކްއަޕް ސައިޓުތައް

11 المساعدون

🤝 އެހީތެރިން

12 كيفية استخدام

📒 ޙަދީޘްއެމްވީ ބޭނުންކުރާ ގޮތް

13 مصادر الأدوات

🔧 ހަދަން ބޭނުންކުރި ތަކެތި

14 سياسة الخصوصية

🔒 ޕްރައިވެސީ ޕޮލިސީ

15 رخصة البرمجية

📄 ލައިސެންސް

16 روابط أخرى

🔗 އެހެނިހެން ލިންކުތައް

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫ ކުރާށެވެ. އަދި ސަޖިދަ ކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރި ރައްބަށް އަޅުކަން ކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ހެޔޮ ކަންތައް ކުރާށެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން ދިންނަވައި ކާމިޔާބުވޭތޯއެވެ.‘ [الحج 77]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު އޭނާގެ އަޚާއަށް މަންފާ ކޮށްދެވެން ހުރި ނަމަ، ފަހެ އޭނާ އެކަން ކުރާށެވެ.“ [صحيح مسلم 2199]

އިމާމު މާލިކު [179 ހ.]، އިމާމު ޝާފިޢީއަށް ވަސިއްޔަތްކުރެއްވި ކަމުގައި ވެއެވެ: ރަށްފުށުގައި ދިރިނޫޅޭށެވެ. އެ ހިނދު ތިބާގެ އިލްމު ގެއްލެނިވެގެން ހިނގައިދާނެއެވެ. އަދި ދިރުހަމް ހޯދަން މަސައްކަތް ކުރާށެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ބޭނުން ޖެހިފައިވާ މީހަކަށް ނުވާށެވެ. އަދި ޖާހު ހުރި މީހަކު އެހީތެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ނަގާށެވެ. އެއީ އާންމު މީސްތަކުން ތިބާ ކުޑައިމީސް ނުކުރުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ވެރިއެއްގެ ގާތުގައި ތިބާ ދަންނަ މީހަކުވާ ހާލު މެނުވީ، އޭނާގެ ގާތަށް ތިބާ ނުވަންނާށެވެ. އަދި ބޮޑު މީހަކާއެކު ތިބާ އިށީންނަ ނަމަ، އޭނާއާ ތިބާއާ މެދުގައި ހުސް ޖާގައެއް ބަހައްޓާށެވެ. އެއީ ތިބާއަށް ވުރެ ގާތް މީހަކު އޭނާ ގާތަށް އައުމުން، އޭނާ އެ މީހާ ގާތްކޮށް، ތިބާ ދުރުކޮށްގެން، ދެން ތިބާގެ ހިތުގައި އެއްޗެއް ހީވިޔަ ނުދިނުމަށް ޓަކައެވެ. [شرح الخرشي 1/35]

⊞ ގްރިޑް
تحميلات - ޑައުންލޯޑުތައް
➔ ފަހަތަށް

1 الأربعون النووية

ނަވަވީގެ ސާޅީސް ޙަދީޘް

(ކުރީގެ)

ﷲ ވަހީކުރެއްވިއެވެ: ’ހަމަކަށަވަރުން އުޑުތަކާއި، ބިމުގައި ވާހާ ތަކެއްޗެއް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ޚިދުމަތްތެރި ކުރެއްވިކަން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭހެއްޔެވެ؟ އަދި އެ އިލާހުގެ ނިއުމަތްތައް ފާޅުވެގެންވާ ގޮތުގައްޔާއި، ފޮރުވިގެންވާ ގޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފުރިހަމަކޮށްދެއްވިއެވެ. އަދި އެއްވެސް އިލްމަކާ ނުލާ، ނުވަތަ ތެދުމަގަކާ ނުލާ، ނުވަތަ އަލިކަން ދެނިވި ފޮތަކާ ނުލާ، ﷲ އާމެދު ޖަދަލުކުރާ ބަޔަކު، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ވެއެވެ.‘ [لقمان 164]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް އިލްމު ހޯދާ ބަޔަކު އަންނާނެއެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެބައިމީހުން ފެނިއްޖެ ނަމަ، ފަހެ އެބައިމީހުންނަށް ބުނާށެވެ: މަރުހަބާއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ﷺ ގެ ވަސިއްޔަތައިގެން މަރުހަބާއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އުނގަންނައިދޭށެވެ.“ [سنن ابن ماجه 247]

ޢަބްދު ﷲ ބިން އަލްމުބާރު [181 ހ.] އަށް ދެންނެވުނެވެ: އޭ އަބޫ ޢަބްދުއްރަޙްމާނެވެ. ގޭގައި އެކަނި އިނުން ގިނަކުރަނީހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ: ތިމަންނަ ވަނީ އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. ތިމަންނަ ވަނީ ނަބީ ﷺ އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ސަހާބީންގެ ތެރޭގައެވެ. އެބަހީ: ފޮތް ބަލާ (ކިޔާ ހެދުމުގައެވެ.) [الجامع لأخلاق الراوي وآداب السامع 1752]

⊞ ގްރިޑް
دار فتية الكهف - ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި
➔ ފަހަތަށް

1 شرح السنة للبربهاري

ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ

2 كتاب الإيمان لأبي عبيد

އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

5 أخبار الشيوخ وأخلاقهم للمروذي

ޝައިޚުންގެ ޚަބަރުތަކާއި އެ ބޭކަލުންގެ އަޚްލާގު

6 أخلاق حملة القرآن للآجري

އާޖުއްރީގެ ގުރްއާން އުފުލާ މީހުންގެ އަޚްލާގު

7 الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني

ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

دَارُ فِتْيَةِ الكَهْف | ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ މަޤްޞަދަކީ: އެންމެ މާތްވެގެންވާ ޤަރްނުތަކުގެ ބޭކަލުންނާއި އެބޭކަލުންގެ މަގަށް ތަބަޢަވި ސުންނަތް ޖަމާޢަތުގެ އިމާމުންގެ މަންހަޖު ބަޔާންކޮށްދީ އެބޭކަލުންގެ ފޮތްތަކާއި އަޘަރުތައް ފެތުރުމެވެ.

ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ: ’އެ ޒުވާނުން، އެ ހޮހަޅަޔަށް ވަންހިނދު، ހަނދުމަކުރާށެވެ! ފަހެ އެ ޒުވާނުން ދެންނެވިއެވެ: އަޅަމެންގެ ރައްބެވެ! އިބަ އިލާހުގެ ހަޒްރަތުން އަޅަމެންނަށް ރަހުމަތެއް ދެއްވާނދޭވެ! އަދި އަޅަމެންގެ ކަންތަކަށް ސީދާގޮތެއް އަޅަމެންނަށް ފަހިކޮށްދެއްވާނދޭވެ!‘ [الكهف 10]

ނަބިއްޔު ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ﷲގެ ޢަރުޝީގެ ހިޔާވަހިކަން މެނުވީ އެހެން ހިޔަލެއްނުވާ ދުވަހު ހަތްމީހަކަށް އެއިލާހުގެ ޢަރުޝިކޮޅުގެ ހިޔާދެއްވާ ހުއްޓެވެ. އެއީ ޢަދުލުވެރި ވެރިމީހާޔާއި، ﷲއަށް އަޅުކަން ކުރުމުގައި ދެމިހުންނަ ޒުވާނާއާއި، މިސްކިތާއި އެމީހެއްގެ ހިތްގުޅުވާފައިވާ މީހާއާއި، ﷲއަށްޓަކައި ލޯބިވެ އަދި ﷲއަށްޓަކައި ވަކިވާ ދެމީހުންނާއި އަދި ދަރަޖައާއި ރީތިކަންހުރި އަންހެނަކު އޭނާގެ ނަފުސު ހުއްދަނޫންގޮތުގައި ބޭނުންކުރުމަށް ދަޢުވަތު ދިނުމުން ﷲ ދެކި ބިރުވެތިވަމޭ ބުނަމުން އެކަމުން ދުރުވާ މީހާއާއި، ކަނާތުން ދޭ ޞަދަޤާތް ވާތަށްވެސް ނޭނގޭހާ ސިއްރުން ޞަދަޤާތްކުރާ މީހާޔާ އަދި އެކަނިހުރެ ﷲ ހަނދުމަކޮށް އެމީހެއްގެ ލޮލުން ކަރުނަ އޮހޮރުވާ މީހާއެވެ.“ [متفق عليه]

އިބްނު ޢައްބާސްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ: ޒުވާނެއް ކަމުގައި މެނުވީ ﷲ ނަބިއްޔަކު ނުފޮނުއްވަތެވެ. އަދި ޒުވާނެއް ކަމުގައި މެނުވީ ޢިލްމުވެރިޔަކަށް ޢިލްމެއް އެ އިލާހު ނުދެއްވަތެވެ. އަދި އެބޭފުޅާ ކިޔަވާ ވިދާޅުވިއެވެ: ’އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އިބްރާހީމް އޭ ކިޔާ ޒުވާނަކު އެ އެއްޗިއްސަށް އައިބު ބަސް ބުނާއަޑު ތިމަންމެންއެހީމުއެވެ.‘ ’މޫސާގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ ޚާދިމު ޒުވާނާއަށް ވިދާޅުވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ!‘ ’ހަމަކަށަވަރުން އެޒުވާނުންނީ އެޒުވާނުންގެ ރައްބަށް އީމާންވި ބަޔެކެވެ.‘ [تفسير ابن أبي حاتم 2350/7]

⊞ ގްރިޑް
قراءة القرآن قبل النوم - ނިދުމުގެ ކުރިން ގުރްއާން ކިޔެވުން
 ފަހަތަށް

1 سورة السجدة

ސަޖިދަ ސޫރަތް

2 سورة الملك

މުލްކު ސޫރަތް

3 سورة الإسراء

އިސްރާ ސޫރަތް

4 سورة الزمر

ޒުމަރު ސޫރަތް

5 المعوذات

އިޚްލާޞް ފަލަގި ނާސް

6 سورة الكافرون

ކާފިރޫން ސޫރަތް

7 آية الكرسي

އާޔަތުލް ކުރްސި

8 آخر آيتين من البقرة

ބަގަރާގެ ފަހު ދެ އާޔަތް

9 سورة الحديد

ޙަދީދު ސޫރަތް

10 سورة الحشر

ޙަޝްރު ސޫރަތް

11 سورة الصف

ޞައްފު ސޫރަތް

12 سورة الجمعة

ޖުމުޢާ ސޫރަތް

13 سورة التغابن

ތަޣާބުން ސޫރަތް

14 سورة الأعلى

އަޢުލާ ސޫރަތް

ހަމަކަށަވަރުން ނަބީ ﷺ، الۤمۤ تَنْزِيلُ (ސަޖިދަ ސޫރަތް) އަދި تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ (މުލްކު ސޫރަތް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވުމަށް ދާންދެން އަވަހާރަފުޅު ނުލައްޕަވައެވެ. [الترمذي 2892]

ނަބީ ﷺ، ޒުމަރު (ސޫރަތް) އަދި بَنِي إِسْرَائِيلَ (އިސްރާ ސޫރަތް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވުމަށް ދާންދެން އަވަހާރަފުޅު ނުލައްޕަވައެވެ. [الترمذي 3405]

ހަމަކަށަވަރުން ނަބިއްޔާ ﷺ ކޮންމެ ރެއަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ދާންމަތިކޮޅުގައި އޮށޯވެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު، އެކަލޭގެފާނުގެ ދެ އަތްޕުޅު އެއްކުރައްވައި، ދެން އެ ދެ އަތްޕުޅަށް ފުމެލެއްވައެވެ. އެއަށްފަހު އެ ދެ އަތްޕުޅަށް قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ، قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ އަދި قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. އެއަށްފަހު އެ ދެ އަތްޕުޅުން އެކަލޭގެފާނަށް ވީވަރަކަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅުގައި ބީއްސަވައެވެ. (އެ ގޮތުން) އެ ދެ އަތްޕުޅުން (ބީއްސަވަން) ފައްޓަވަނީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ބޮލާއި، މޫނުފުޅާއި، ހަށިކޮޅުގެ ކުރިމައްޗާ ވާ ބައެވެ. އެފަދައިން ތިން ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު ހައްދަވައެވެ. [البخاري 5017]

ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ތިބާ، قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ (ކާފިރޫން ސޫރަތް) ކިޔަވާށެވެ. އެއަށްފަހު އެ ސޫރަތް (ކިޔަވާ) ނިމުމުން ނިދާށެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެ ސޫރަތަކީ ޝިރްކުން ބަރީއަވުމެވެ.“ [أبو داود 5055]

ތިބާ ނިދަން އޮށޯންނަ ހިނދު، އާޔަތުލް ކުރްސި ކިޔަވާށެވެ. ﷲގެ ހަޒްރަތުން ތިބާގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިކޮށްދޭނެ (މަލާއިކަތަކު) މެދުނުކެނޑި ވާނެއެވެ. އަދި ތިބާއަށް ހެނދުނުވަންދެން ޝައިތާނު ތިބާއާ ކައިރި ނުވާނެއެވެ. [البخاري 3275]

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ”ބަގަރާ ސޫރަތުގެ ފަހު ދެ އާޔަތް، އެ ދެ އާޔަތް ރޭގަނޑެއްގައި ކިޔަވައިފި މީހަކަށް، އެ ދެ އާޔަތް ފުދޭނެއެވެ.“ [البخاري 4008]

ނަބިއްޔާ ﷺ އަވަހާރަފުޅުލެއްޕެވުމުގެ ކުރިން، މުސައްބަޙާތު (އެބަހީ: އިސްރާ، ޙަދީދު، ޙަޝްރު، ޞައްފު، ޖުމްޢާ، ތަޣާބުން، އަޢުލާ، މި ސޫރަތްތައް) ކިޔަވާ ވިދާޅުވެއެވެ. އަދި ޙަދީޘް ކުރައްވައެވެ: ހަމަކަށަވަރުން އެ (ސޫރަތްތަކުގައި)، އެއް ހާސް އާޔަތަށް ވުރެ ހެޔޮކަން ބޮޑު އާޔަތެއް ވެއެވެ.“ [الترمذي 5057]


\ No newline at end of file + `),document.querySelector("#morningQuranReminder").style.display="flex",document.querySelectorAll(".alertContainer").forEach(function(e){e.style.display="flex"})}
\ No newline at end of file diff --git a/books/intisarLiAshabilHadith.html b/books/intisarLiAshabilHadith.html index bc4ab9555..7d595aff6 100644 --- a/books/intisarLiAshabilHadith.html +++ b/books/intisarLiAshabilHadith.html @@ -1 +1 @@ -الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني – ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

اسم الكتاب: الانتصار لأصحاب الحديث - لأبي المظفر السمعاني (ت ٤٨٩ هـ)
تحقيق: محمد بن حسين بن حسن الجيزاني | الناشر: مكتبة أضواء المنار - السعودية | الطبعة الأولى ١٤١٧ هـ - ١٩٩٦ م.

ފޮތުގެ ނަން: ޙަދީޘްގެ އަޞްޙާބުންނަށް ނަޞްރުދިނުން | ލިޔުނީ: އަބުލް މުޡައްފަރު މަންޞޫރު ބްނު މުޙައްމަދު އައްސަމްޢާނީ (489 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: މުޙައްމަދު ބިން ޙުސައިން އަލްޖީޒާނީ | މަކްތަބަތު އަޟްވާއިލް މަނާރު | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1417 ހ. - 1996 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

من سلسلة الرسائل العلمية لدار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން

8


الانتصار لأصحاب الحديث

للإمام أبي المظفر منصور بن محمد السمعاني

المتوفى سنة ٤٨٩ هـ


ޙަދީޘްގެ އަޞްޙާބުންނަށް ނަޞްރުދިނުން

އަލް އިމާމް އަބުލް މުޡައްފަރު މަންޞޫރު ބްނު މުޙައްމަދު އައްސަމްޢާނީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (489 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ

މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ރަމަޟާން 1445ހ / މާރްޗް 2024މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

މުއައްލިފުގެ ތަޢާރަފެއް

އެކަލޭގެފާނަކީ ޚުރާސާނުގެ މުފްތީ، ޝާފިޢީންގެ ޝެއިޚު އިމާމް އަބުލް މުޡައްފަރު މަންޞޫރު ބްނު މުޙައްމަދު ބްނު ޢަބްދުލް ޖައްބާރު އައްތަމީމީ އައްސަމްޢާނީ އައްޝާފިޢީއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 426 ވަނަ އަހަރު ޚުރާސާނުގައިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ބޮޑުފުޅުވީ ޢިލްމާއި ޒުހުދުގެ ގެއެއްގައިއެވެ. އެގޮތުން އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާފުޅާއި ޢާއިލާވީ ޙަނަފީ މަޛްހަބުގެ މަތީގައިއެވެ. ދެން އައްސަމްޢާނީ ޙަނަފީ މަޛްހަބަށް ދަރިވަރުވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ޝެއިޚުންގެ ތެރޭގައި: އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕަ އަބޫ މަންޞޫރު މުޙައްމަދު ބްނު ޢަބްދުލް ޖައްބާރު، އަބުލް ޤާސިމު ސަޢުދު ބްނު ޢަލީ އައްޒިންޖާނީ، އަބޫ އިސްޙާޤު އައްޝީރާޒީ، އަބޫ ޣާނިމް އަޙްމަދު ބްނު ޢަލީ އަލްކުރާޢީ، ޢަބްދުއް ޞަމަދު ބްނުލް މައުމޫނު، އަބޫ ޞާލިޙު އަލްމުއައްޒިނު ވެއެވެ.

ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: ދަރިކަލުން އަބޫބަކުރު މުޙައްމަދު ބްނު މަންޞޫރު، ޢުމަރު ބްނު މުޙައްމަދު އައްސަރްޚަސީ، މުޙައްމަދު ބްނު އަބީބަކުރު އައްސިންޖީ، ޤިވާމުއް ސުންނާގެ ލަޤަބު ދެވިގެންވާ އަބުލް ޤާސިމު އައްތައިމީ އަލްއަޞްބަހާނީވެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި: ތަފްސީރު އައްސަމްޢާނީ، އައްރައްދު ޢަލާ އަލްޤަދަރިއްޔާ، އަލްއިޞްޠިލާމް، ޤަވާޠިޢުލް އަދިއްލާވެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު އެއްފަހަރު ޙައްޖަށް ދިޔުމަށްޓަކައި ޢާއްމު ނޫން މަގަކުން ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް، ރަށްފުށު ހިސާބު ބަދަވީންތަކެއް އެކަލޭގެފާނާއި އަދި އެކުގައިވި މީހުން އަސީރުކުރިއެވެ. ދެން ކެތްތެރިވެވަޑައިގަންނަވާ، އެކަމުން މިންޖުވެ ވަޑައިގަތުމުން ސަޢުދު އައްޒިންޖާނީގެ ހިޔާވަހިކަމަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަދި އައްޒިންޖާނީއާއެކު އުޅުއްވާ ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން ވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

ދެން ޙައްޖު ނިންމަވާ، އަނބުރާ ޚުރާސާނަށް ވަޑައިގަންނަވާ، ހިޖުރައިން 468 ވަނަ އަހަރު މަރްވުއަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަދި 30 އަހަރު ވަންދެން އޭގެ ދިފާޢުގައި މުނާޡަރާކުރެއްވި ރައުޔުތަކުގެ ވެރި ޙަނަފީ މަޛްހަބު ދޫކޮށްލައްވާ، އަޘަރުތަކުގެ ވެރި އައްޝާފިޢީ މަޛްހަބަށް ތަބަޢަވެލެއްވިއެވެ. އޭގެ ސަބަބުން މީހުން ހަލަބޮލިވެ، އަދި އެކަލޭގެފާނު ޢާއިލާއިންވެސް ފިއްތުންތައް އައެވެ. އަދި އަމިއްލަ ބައްޕަ ހުރި މަޛްހަބު ދޫކޮށް އެހެން ގޮތަކަށް ހިއްޕެވީމާ އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚާވެސް އެކަމާ ދެކޮޅުވެރިވެ، ގުޅުން ކަނޑާލިއެވެ.

ދެން ޖަވާބުގައި އައްސަމްޢާނީ ލިޔުއްވާ އެންގެވީ: އުޞޫލުތަކުގައި ބައްޕަގެ މަޛްހަބު ދޫނުކުރައްވާކަމާއި، އެކަމަކު ޤަދަރީންގެ މަޛްހަބު ދޫކޮށްލެވީކަމަށް އެންގެވިއެވެ. އަދި ޤަދަރީންނަށް ރައްދުދެއްވާ ފޮތެއް ލިޔުއްވާ، އެފޮތް އަޚާއަށް ހަދިޔާކުރެއްވުމުން އެބޭފުޅާވެސް އެކަމަށް ހިތްރުހި ޤަބޫލުކުރެއްވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާކުރެވެއެވެ:

«كُنْتُ حَنفِيّاً، فَبدَا لِي، وَحججتُ، فَلَمَّا بلغتُ سَمِيْرَاء، رَأَيْتُ رَبَّ العِزَّةِ فِي المَنَامِ، فَقَالَ لِي: عُدْ إِلَيْنَا يَا أَبَا المُظَفَّر، فَانْتبهتُ، وَعلمتُ أَنَّهُ يُرِيْد مَذْهَبَ الشَّافِعِيّ، فَرَجَعتُ إِلَيْهِ» ⁽¹⁾

_________

⁽¹⁾ سير أعلام النبلاء: 19/117

މާނައީ: "އަހުރެންވީ ޙަނަފީއެއް ކަމުގައިއެވެ. ދެން އަހުރެންނަށް (ޙައްޤުގޮތް ނުވަތަ ކަންތަކެއް) ހާމަވިއެވެ. އަދި އަހުރެން ޙައްޖުކުރީމެވެ. ދެން "ސަމީރާއު" ސަރަޙައްދަށް ދެވުނުތަނާ ޢިއްޒަތުގެ ވެރި ރައްބު އަހުރެންނަށް ހުވަފެނުގައި ފެނުނެވެ. ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ: "އޭ އަބުލް މުޡައްފަރެވެ! ތިމަންއިލާހުގެ ޙަޟްރަތާ ދިމާލަށް އެނބުރި އަންނާށެވެ!" ދެން އަހުރެންނަށް ހޭލެވުނެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އެމުރާދުކުރެއްވީ ޝާފިޢީގެ މަޛްހަބުކަން އަހުރެންނަށް އެނގުނެވެ. ދެން އެމަޛްހަބަށް އަހަރެން ރުޖޫޢަވީމެވެ."

އަދިވެސް ވިދާޅުވިއެވެ:

«كُنْتُ فِي الطَّوَاف، فَوصلتُ إِلَى المُلْتَزَمِ، وَإِذَا بِرَجُل قَدْ أَخَذَ بردَائِي، فَإِذَا الإِمَامُ سَعْدٌ، فَتبسَّمتُ، فَقَالَ: أَمَّا تَرَى أَيْنَ أَنْتَ؟! هَذَا مقَامُ الأَنْبِيَاء وَالأَوليَاء، ثُمَّ رفع طَرْفَه إِلَى السَّمَاءِ وَقَالَ: اللَّهُمَّ كَمَا سُقْتَهُ إِلَى أَعزِّ مَكَان، فَأَعْطِهِ أَشْرَف عِزٍّ فِي كُلِّ مَكَانٍ وَزَمَانٍ، ثُمَّ ضَحِكَ إِلَيَّ، وَقَالَ: لَا تُخَالِفْنِي فِي سِرِّكَ، وَارفَعْ يَديك مَعِي إِلَى رَبِّك، وَلَا تَقُوْلنَّ البَتَّةَ شَيْئاً، وَاجمعْ لِي هِمَّتَك حَتَّى أَدعُوَ لَكَ، وَأَمِّنْ أَنْتَ، وَلَا يُخَالِفْنِي عَهدُكَ القَدِيْمُ، فَبَكَيْتُ، وَرفعتُ مَعَهُ يَديَّ، وَحرَّك شَفَتَيْه، وَأَمَّنتُ، ثُمَّ قَالَ: مُرَّ فِي حِفْظِ ﷲ، فَقَدْ أُجيبَ فِيك صَالِحُ دُعَاءِ الأُمَّة، فَمضيتُ وَمَا شَيْءٌ أَبغضَ إِلَيَّ مِنْ مَذْهَب المخَالفِيْن.» ⁽²⁾

_________

⁽²⁾ سير أعلام النبلاء: 19/118

މާނައީ: "އަހުރެން ޠަވާފުކުރުމުގައިވީމެވެ. ދެން މުލްތަޒަމްގެ ކައިރިއަށް އަހުރެންނަށް އާދެވުނުތަނާ ކުއްލިއަކަށް މީހަކު އަހުރެންގެ ހެދުމުގައި ހިފިއެވެ. އެހިނދު ފެނުނީ އިމާމް ސަޢުދެވެ. ދެން އަހުރެން ހިނިތުންވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ: "ތިބާ ތިޔަހުރިތަން ފެނޭހެއްޔެވެ؟ މިއީ ނަބިއްޔުންނާއި ވަލީވެރިންގެ މަޤާމެވެ." ދެން އެކަލޭގެފާނު އުޑަށް އިސްއުފުއްލަވާ ބައްލަވާ ވިދާޅުވިއެވެ: "އޭ ﷲ އެވެ! އެންމެ ޢިއްޒަތްތެރިވެގެންވާ ތަނަށް އިބައިލާހު ގެންދެވި ގޮތަށް، ފަހެ ކޮންމެ މަކާނަކާއި ޒަމާނެއްގައި އެންމެ ޝަރަފުވެރި ޢިއްޒަތް އޭނާއަށް ދެއްވާށިއެވެ!" ދެން އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންނާ ދިމާލަށް ހިނިފުޅުވަޑުވާ ވިދާޅުވިއެވެ: "ސިއްރުގައި ތިބާ އަހުރެންނާ ޚިލާފު ނުވާށެވެ. އަދި ތިބާގެ ވެރި ރައްބުގެ ޙަޟްރަތަށް އަހުރެންނާއެކު ދެއަތް އުފުލާށެވެ. އަދި އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުބުނާށެވެ! އަދި އަހުރެން ތިބާއަށްޓަކައި ހެޔޮ ދުޢާކޮށްދިނުމަށްޓަކައި ތިބާގެ ވިސްނުމާއި ހިންމަތް ޖަމަޢަކޮށްދޭށެވެ. އަދި ތިބާ އާމީން ކިޔާށެވެ. އަދި ކުރިއްސުރެވާ ޢަޙްދު (އަހުރެން ތިބާ ދަންނަ ގޮތް) ޚިލާފުވިޔަ ނުދޭށެވެ." ދެން އަހުރެންނަށް ރޮވުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނާއެކު އަހުރެންގެ ދެއަތް އުފުލީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދެތުންފަތް ޙަރަކާތްކުރެއްވިއެވެ. އަދި އަހުރެން އާމީން ކިޔަމުން ދިޔައީމެވެ. ދެން ވިދާޅުވިއެވެ: "ﷲ ގެ ރައްކާތެރިކަމުގައި ތިބާ ދާށެވެ! ފަހެ އުއްމަތް ކުރަމުންދާ ހެޔޮ ދުޢާ ތިބާއާމެދު އިޖާބަކުރައްވާށިއެވެ." ދެން އަހުރެން ދިޔައީމެވެ. އެއީ ޚިލާފުވާ މީހުން (އެބަހީ: ރައުޔުގެ އަހުލުވެރިންނާއި ބިދުޢަވެރިންފަދަ މީހުން) ގެ މަޛްހަބަށްބުރެ އަހުރެންގެ ގާތުގައި ރުޅިއަންނަ އެއްޗެއް ނުވާ ޙާލުގައެވެ."

އަދިވެސް ވިދާޅުވިއެވެ:

«مَا حَفِظتُ شَيْئاً فَنسيتُه.» ⁽³⁾

_________

⁽³⁾ سير أعلام النبلاء: 19/118، المنتظم في تاريخ الملوك: 17/38

މާނައީ: "އަހުރެން އެއްވެސް އެއްޗެއް ދަސްކޮށްގެން ދެން އެހަނދާން ނެތިފައި ނުވެއެވެ."

އަބޫ ޢަލީ ބްނުއް ޞައްފާރު ވިދާޅުވިއެވެ:

«إِذا نَاظرتُ أَبَا المُظفَّر، فَكَأَنِّي أُنَاظِرُ رَجُلاً مِنْ أَئِمَّةِ التَّابِعِيْنَ، مِمَّا أَرَى عَلَيْهِ مِنْ آثَارِ الصَّالِحِيْنَ.» ⁽⁴⁾

_________

⁽⁴⁾ سير أعلام النبلاء: 19/119

މާނައީ: "އަހުރެން އަބުލް މުޡައްފަރާ މުނާޡަރާކޮށްފިނަމަ، ތާބިޢީންގެ އިމާމުންކުރެ ބޭކަލަކާ މުނާޡަރާ ކުރެވޭ ފަދައެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އަހުރެންނަށް ފެންނަމުންދާ ޞާލިޙުންގެ އަޘަރުތަކަށްޓަކައިއެވެ."

އަބޫ ނަޞްރު ކިޔާދެއްވިއެވެ:

«وَعَن أبي نصر الأبيوردي كنت قد قُمْت لَيْلَة على وردي فركعت مَا كتب ﷲ لي فغلبني النّوم فَرَأَيْت فِيمَا يرى النَّائِم كَأَنِّي على سطح عَال بِمَدِينَة مرو وَإِذا أَبْوَاب السَّمَاء قد فتحت وَرَأَيْت الْمَلَائِكَة قد جَاءُوا بزينة عَظِيمَة وَرَأَيْت نورا قد سَطَعَ من ذَلِك الْبَاب وَخرج حَتَّى صَار كَأَنَّهُ طَرِيق مُسْتَقِيم فوصل إِلَى السَّطْح وَرَأَيْت الْخَلَائق مُتَمَسِّكِينَ بِهِ يصعدون إِلَيْهِ إِلَى السَّمَاء والنور يسطع فَوْقهم فَقلت لرجل كَانَ معي مَا هَذِه العلامات فَقَالَ أما ترى مَا نَحن فِيهِ مُنْذُ اللَّيْلَة هَذَا سطح دَار ابْن السَّمْعَانِيّ الَّذِي أَنْت عَلَيْهِ وَهَذَا الطَّرِيق الَّذِي أَخذ بِهِ إِلَى الْحق وَهَذَا الْخلق تبعوه يطْلبُونَ مَعَه الْحق فَقلت هَل وصلوا أَو هم بعد فِي السّير فَقَالَ بل وصلوا وَأَعْطَاهُ ﷲ عز وَجل السَّبِيل الْمُسْتَقيم فانتبهت فَزعًا فَأَصْبَحت واكتريت دَابَّة وَجئْت إِلَى مرو فَوَجَدته قد انْتقل إِلَى مَذْهَب أَصْحَاب الحَدِيث» ⁽⁵⁾

_________

⁽⁵⁾ طبقات الشافعية الكبرى: 5/339

މާނައީ: "އަހުރެންގެ ވިރްދު (ޤުރްއާނުން ކިޔަވަން ކަނޑައަޅާފައިވާ މިންވަރު) ކިޔެވުމާގެން (ރޭ އަޅުކަންކުރަން) ޤާއިމްވީމެވެ. ދެން ﷲ އަހުރެންނަށް ލިޔުއްވާފައިވާ މިންވަރަކަށް އަހުރެން ނަމާދުކުރީމެވެ. ދެން އަހުރެންގެ މައްޗަށް ނިދިގަދަވިއެވެ. ދެން ނިދީގައި އަހުރެންނަށް ހުވަފެނުގައި ފެނުނީ މަރްވުގެ ރަށުގެ އުސް ފުރާޅެއްގެ މަތީގައި ހުންނަކަހަލަ ގޮތަކަށެވެ. އެހިނދު އުޑުގެ ދޮރާށިތައް ހުޅުވިއްޖެއެވެ. އަދި ބޮޑުވެގެންވާ ޒީނަތަކާގެން މަލާއިކަތުން ވަޑައިގެންނެވިތަން އަހުރެންނަށް ފެނުނެވެ. އަދި (އެ ދޮރާށިކޮޅުތަކުން) ދޮރާށިން ނޫރެއް އަލިކޮށްލިތަން އަހުރެންނަށް ފެނުނެވެ. އަދި އެނޫރު ނިކުމެގެންގޮސް، ސީދާކޮށް އޮތް މަގެއް ފަދައިން ވެގެންދިޔައެވެ. ދެން އެފުރާޅަށް އެނޫރު ވާޞިލުވިއެވެ. އަދި އަހުރެންނަށް ފެނުނީ މީސްތަކުން އެއަލިކަމުގައި ހިފައިގަނެގެން، އެއިން ލާފައި އުޑަށް އަރަމުންދިޔަ ތަނެވެ. އެމީހުންގެ ބޯމަތިން ނޫރު އަލިކޮށްލާފައިވާ ޙާލުގައެވެ. ދެން އަހުރެންނާއެކު ހުރި މީހަކަށް ބުނީމެވެ: "މިއީ ކޮން ޢަލާމާތްތަކެއްހެއްޔެވެ؟" އޭނާ ބުންޏެވެ: "މިރެއިން ފަށައިގެން އަހަރުމެން މިވާ ކަންތައް ތިބާއަކަށް ނުފެނޭހެއްޔެވެ؟ ތިބާ ތިޔަ ހުރި ފުރާޅަކީ އިބްނުއް ސަމްޢާނީގެ ގެކޮޅެވެ. އަދި މިމަގަކީ ޙައްޤަށް ދިޔުމަށްޓަކައި އެކަލޭގެފާނު ހިއްޕެވި މަގެވެ. އަދި މިޚަލްޤުތަކުން އެކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވެގެން، އެކަލޭގެފާނާއެކު ޙައްޤު ހޯދުމަށް ދިޔައެވެ." ދެން އަހުރެން ބުނީމެވެ: "އެމީހުންނަށް ވާޞިލުވެވުނުހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެމީހުން އަދިވެސްވަނީ އެމަގުގައި ހެއްޔެވެ؟" އޭނާ ބުންޏެވެ: "ކިއެއްތަ، އެމީހުން ވާޞިލުވިއެވެ. އަދި ﷲ عَزَّ وَجَلَّ އެކަލޭގެފާނަށް ސީދާވެގެންވާ މަގު ދެއްވިއެވެ." ދެން އަހުރެންނަށް ސިހި ބިރުގަނެގެންވާ ޙާލު ހޭލެވުނެވެ. ދެން ފަތިސްވުމުން ޖަނަވާރެއް ކުއްޔަށް ނަގާ ސަވާރުވެގެން މަރްވު ރަށަށް އައީމެވެ. އެހިނދު އަހުރެންނަށް ފެނުނީ އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: އައްސަމްޢާނީ) ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންގެ މަޛްހަބަށް ބަދަލުވެވަޑައިގެންކަމެވެ."

އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 489 ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލް އައްވަލް މަހުގެ 23 ވަނަވީ ހުކުރު ދުވަހެއްގައިއެވެ. އެއީ ޢުމުރުފުޅުން 63 އަހަރުގައިއެވެ. ﷲ تَبَارَكَ وَتَعَالَى އެކަލޭގެފާނަށް ރަޙްމަތްލައްވާ، ޢަފޫކުރައްވާ، ދަރަޖަ މަތިވެރިކުރައްވާށިއެވެ.

ފޮތުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

ދަންނައެވެ! އިމާމް އަބުލް މުޡައްފަރު އައްސަމްޢާނީ ލިޔުއްވާފައިވާ މިފޮތް ފޮތެއްގެ ޞިފާގައި އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް އަދި ވާޞިލުވެފައި ނުވަތަ ފެނިގެން ނުވެއެވެ. އެފޮތްވަނީ ގެއްލިގެންވާ ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައިއެވެ. އެކަމަކު މިފޮތުގެ އެކި ނައްޞުތައް އެކި ޢިލްމުވެރިންގެ ފޮތްތަކުގައި ނަޤުލުކުރެއްވިއެވެ. އެގޮތުން އަހަރުމެންގެ ކުރިމަތީގައި މިވަނީ އެފޮތްތަކުން ނަޤުލުކޮށްފައިވާ މަދު ފަޞްލުތަކެއް ޖަމަޢަވެގެންނެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރު އަލްއަޞްބަހާނީގެ އަލްޙުއްޖާ ފީ ބަޔާނިލް މަޙައްޖާ ފޮތުންނާއި، އައްސުޔޫޠީގެ ޞަވްނުލް މަންޠިޤު ފޮތުންނާއި، އިބްނުލް ޤައްޔިމުގެ އައްޞަވާޢިޤުލް މުރްސަލާގެ މުޚްތަޞަރުންނެވެ. އެފޮތްތަކުން މުޙައްޤިޤު ޖަމަޢަކޮށް އެކުލަވާލާފައިވާ ފަޞްލު ތަކެކެވެ. އަދި މިނަޤުލުތައް ފަޞްލުތަކަކަށް ބަހާ، ކޮންމެ ބަޔަކާ މުނާސަބު ނަން ދެއްވާފައިވަނީ މުޙައްޤިޤެވެ. އެއީ ޖުމްލަ ދިހަ ފަޞްލެވެ.

ދެން ފޮތުގެ ނަމަށް ބަލާއިރު: ބައެއް ޢިލްމުވެރިން "އަލްއިންތިޞާރު" ގެ ނަން އެކަނި ޛިކުރުކުރައްވާ، އަނެއް ބޭކަލުން "އަލްއިންތިޞާރު ފިލް ޙަދީޘް" ގެ ނަން ޛިކުރުކުރެއްވިއެވެ. އެކަމަކު އެންމެ ގާތް ނަމެއްގެ ގޮތުގައި މުޙައްޤިޤު ޚިޔާރުކުރެއްވީ: "އަލްއިންތިޞާރު ލިއަޞްޙާބިލް ޙަދީޘް" އެވެ. އެއީ އައްސަމްޢާނީގެ ޤަވާޠިޢުލް އަދިއްލާ ފޮތުގައި މިނަމުން މިފޮތަށް އިޝާރާތްކުރައްވާފައި ވުމުންނެވެ.

ބައެއް ބޭކަލުން ޛިކުރުކުރައްވާ ގޮތުގައި މިފޮތް އަޞްލުގައި ތިން ބާބަކަށް ބެހިގެންވިއެވެ. ފުރަތަމަ ބާބުގައިވަނީ ސުންނަތާއި ޖަމާޢަތަށް ބާރުއަޅުއްވާ، ދެވަނަ ބާބުގައި ޙަދީޘްގެ މާތްކަން ބަޔާންކުރައްވާ، ތިންވަނަ ބާބުގައި ޢިލްމު ހޯދުމުގެ ކަފިތައް ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ. ކޮންމެއަކަސް އަހަރުމެންނަށް ވާޞިލުވެފައިވާ މިފަޞްލުތަކުގައިވަނީ:

ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންނާ ޚިލާފުވެ ދެކޮޅުވެރިވި މީހުންގެ ތެރެއިން ޢިލްމުލް ކަލާމްގެ އަހުލުވެރިންނާއި، ރައުޔުގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވާ އެމީހުންނަށް ރައްދުދެއްވާ، އަދި އަޘަރުތަކަށް ތަބަޢަވުމަށް ހިތްވަރުދެއްވާ ދީނަކީ އެއްކޮށް ތަބަޢަވުންކަމާއި، ބުއްދީގެ ރައުޔުތަކާއި އަމިއްލަ ވިސްނުމާއި ފަހުމް ނޫންކަމާއި، އަދި ކަލާމްގެ އަހުލުވެރިންގެ ޝުބުހަތަކަށް ރައްދުދެއްވުމާއި، ނަޖާވާނޭ ފިރުޤާކަމުގައިވާ ސުންނަތުގެ އަހުލުވެރިންގެ ބައެއް ޞިފަތަކާއި، ބުއްދީގެ މަޤާމަކީ ކޮބައިކަމާއި، ދީނުގެ ކަންކަމުގައި ބުއްދިއަށް އެކަނި ބަރޯސާވުމުގެ މަގުފުރެދުމުގެ ވާހަކައެވެ.

ދީނާމެދު ތަފާތު އެކި ގޮތްގޮތަށް ވާހަކަދެކެވި، ކޮންމެ ބަޔަކުވެސް އެބަޔަކު ގަޔާވެ އެދޭގޮތަކަށް ދީނަށް އުޅެ، ދީނަށް ވާޞިލުވާން އުޅޭ މިފަދަ ޒަމާނެއްގައި އޭގެ އަޞްލު ސީދާ މަގު ބަޔާންވެގެންވުމަކީ ނުހަނު މުހިއްމު ކަމެކެވެ. އެގޮތުން އެއްބަޔަކު ﷲ އަށް ވާޞިލުކޮށްދޭ މަގެއްކަމުގައި އަދި ދީނަށް ދަޢުވަތު ދިނުމުގެ މަގެއްކަމުގައި ހިފަނީ ހުސްއެކަނި ސައިންޓިފިކް ހޯދުންތަކާއި ދިރާސާތަކުން ޤުރްއާނުގައި ހުރި ކަންކަން އިންސާނުންގެ ވިސްނުމަށް ޘާބިތުކޮށްދީގެންނެވެ. އަނެއް ބަޔަކު ދީން ނަގަނީ މޮޅެތި ބަޙުޘްތަކާއި ޑިބޭޓުތަކުންނެވެ. އެގޮތުން ވަރުގަދައަށް ބަޙުޘްކޮށް، އަނެކާގެ ޙުއްޖަތް ބަލިކޮށްލާ އަނގަ ބަންދުކޮށްލާ މީހާއަށް ލެނބިގެންދެއެވެ. އަނެއްބަޔަކު ދީން ނަގަނީ އެމީހުން މަތިކޮށް މޮޅުކުރާ ވަކި ޖަމާޢަތެއް ނުވަތަ ބައިގަނޑެއްގެ އަނގައިންނެވެ. އެމީހުންގެ ބަޔާންތަކާއި ލިޔުންތަކަށް ނައްޞުތަކެއްގެ ދަރަޖަދީގެން، އަދި ދީން ހޯދުމުގައި މުޅިންވެސް އެމީހުން މަތިކުރާ މީހުންގެ ބަސްތަކަށް ބަލައިގެން އެރޮނގުން ލާފައިއެވެ. މިފަދަ ތަފާތު އެކި ގޮތްގޮތެވެ.

އޭގެ އެކި ގޮތްތަކުގައި އެތައް ހެޔޮކަމެއްވިޔަސް، އަދި ގިނަބަޔަކު އިސްލާމްވެ ދީނާ ގާތްވިޔަސް، އެމަގުތަކުގައި ފަސްލެވިގެން ފޮރުވިގެންވާ މަގުފުރެދުންތަކާއި ނުބައިތައް ގިނަވެ ނުރައްކާތެރިވެގެންވެއެވެ. ދީނަށް އުޅެ، އަދި ދީން ނެގުމަށްޓަކައި އޮތް ޙައްޤު ސީދާ މަގަކީ: އުއްމަތުގެ ހެޔޮވެގެންވާ ސަލަފުންނާއި އިމާމުވެރި ބޭކަލުން ބަޔާންކޮށްދެއްވާ އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް އައިސްފައިވާ ޞަޙާބީންނާއި ތާބިޢީންގެ މަންހަޖާއި އެބޭކަލުންނަށް އިޙްސާންތެރިކަމާއެކު ތަބަޢަވީ ބޭކަލުންގެ އިއްތިފާޤުވެވިގެންވާ އުޞޫލުތަކާއި މަންހަޖުތަކެވެ. ޢަޤީދާގައި އަދި ޢަމަލާއި ބަސްތަކުގައިވެސް، އަދި ދީން ފަހުމުކޮށް، ޤުރްއާނާއި ޙަދީޘް ފަހުމްކޮށް ތަފްސީރުކުރުމުގައިވެސް އަހަރުމެން ތަބަޢަވާންޖެހޭ ސީދާ ގޮތަކީ އެއީއެވެ. އެނޫން މަގުތަކަކީ ޒީނަތްތެރިކޮށް ދަޅަދެއްކިގެންވާ ހަލާކުގެ އަނދަވަޅުތަކެކެވެ. މުއައްލިފު އެވާހަކަތައް މިފަޞްލުތަކުގައި ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ.

އަދި ޚާއްޞަކަމަކީ މިފޮތުގެ މުއައްލިފު އައްސަމްޢާނީއަކީ ތުއްޕުޅުއިރުއްސުރެ އެފަދަ ބުއްދިއާއި ރައުޔުގެ އަހުލުވެރިންގެ ގޮތުގައި ހެދިބޮޑުވެ، އެފަދަ ޢާއިލާއެއްގައި ތަރުބިއްޔަތުވެ، ތިރީސް އަހަރުވަންދެން އެކަން ތަޖުރިބާކޮށް ދެން އެއަށްފަހުގައި ﷲ ގެ ރަޙްމަތާއި މިންނަތުން ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންގެ މަގު ބަޔާންވުމުން އެމަގުގައި ގަދައަށް ހިއްޕަވާ، އަދި ކުރިން ހުންނެވި ގޮތުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ރައްދުދެއްވި ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެހެންކަމުން ވާހަކަދައްކަވަނީ ޢިލްމާއި އަދި އަމިއްލަ ތަޖުރިބާއާވެސް އެކުގައިއެވެ.

އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް ފޯރާފައިވާ މިފަޞްލުތައް ޖަމަޢަކުރުމުގެ އަޞްލަކަށް ބެލީ މަކްތަބަތު ދާރުލް މިންހާޖުން ހިޖުރައިން 1428 ވަނަ އަހަރުގައި ނެރެފައިވާ މިފޮތުގެ ފުރަތަމަ ޗާޕަށެވެ. އެއީ މުޙައްމަދު ބްނު ޙުސައިނު އަލްޖީޒާނީގެ ތަޙްޤީޤުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ. އެއާއެކު ފޮތުގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ އާޔަތްތަކާއި ޙަދީޘްތަކާއި އަޘަރުތައް އޭގެ މަޞްދަރުތަކަށް ހަވާލާދެވި، އަދި ތަޢުލީޤުގައި އިތުރު ބަޔާނާއި، އަދި މުއައްލިފުގެ ބަސްފުޅާ ގުޅޭ އިތުރު ނުކުތާތަކާއި ސަމާލުވާންވީ ބައެއް ކަންކަން މަޞްދަރުތަކުން ގެނެވިފައިވާނެއެވެ.

ﷲ تَبَارَكَ وَتَعَالَى މިފޮތުގެ މުއައްލިފު އަބުލް މުޡައްފަރު އައްސަމްޢާނީއަށް ރަޙްމަތްލައްވާ، ޢަފޫކުރައްވާށިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށާއި އަހަރުމެންނަށް ހުރި ދެމިގެންވާ ޞަދަޤާތެއްކަމުގައި މިފޮތް ލައްވާ، މިފޮތް ކިޔާ އަދި ފޯރުކޮށްދީ ފަތުރާ މީހުންނަށް އަޖުރުހުރި ފައިދާހުރި، އަދި ޙައްޤަށް މަގުއަޅައިދީ، އަދި ﷲ ގެ ވަޖްހުފުޅަށްޓަކައި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ކުރެވުނު މަސައްކަތެއް ކަމުގައި ލައްވާށިއެވެ.

\ No newline at end of file +الانتصار لأصحاب الحديث للسمعاني – ޙަދީޘްގެ އަސްހާބުންނަށް ނަސްރުދިނުން

اسم الكتاب: الانتصار لأصحاب الحديث - لأبي المظفر السمعاني (ت ٤٨٩ هـ)
تحقيق: محمد بن حسين بن حسن الجيزاني | الناشر: مكتبة أضواء المنار - السعودية | الطبعة الأولى ١٤١٧ هـ - ١٩٩٦ م.

ފޮތުގެ ނަން: ޙަދީޘްގެ އަޞްޙާބުންނަށް ނަޞްރުދިނުން | ލިޔުނީ: އަބުލް މުޡައްފަރު މަންޞޫރު ބްނު މުޙައްމަދު އައްސަމްޢާނީ (489 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: މުޙައްމަދު ބިން ޙުސައިން އަލްޖީޒާނީ | މަކްތަބަތު އަޟްވާއިލް މަނާރު | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1417 ހ. - 1996 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

من سلسلة الرسائل العلمية لدار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން

8


الانتصار لأصحاب الحديث

للإمام أبي المظفر منصور بن محمد السمعاني

المتوفى سنة ٤٨٩ هـ


ޙަދީޘްގެ އަޞްޙާބުންނަށް ނަޞްރުދިނުން

އަލް އިމާމް އަބުލް މުޡައްފަރު މަންޞޫރު ބްނު މުޙައްމަދު އައްސަމްޢާނީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (489 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ

މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ރަމަޟާން 1445ހ / މާރްޗް 2024މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

މުއައްލިފުގެ ތަޢާރަފެއް

އެކަލޭގެފާނަކީ ޚުރާސާނުގެ މުފްތީ، ޝާފިޢީންގެ ޝެއިޚު އިމާމް އަބުލް މުޡައްފަރު މަންޞޫރު ބްނު މުޙައްމަދު ބްނު ޢަބްދުލް ޖައްބާރު އައްތަމީމީ އައްސަމްޢާނީ އައްޝާފިޢީއެވެ. އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 426 ވަނަ އަހަރު ޚުރާސާނުގައިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ބޮޑުފުޅުވީ ޢިލްމާއި ޒުހުދުގެ ގެއެއްގައިއެވެ. އެގޮތުން އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާފުޅާއި ޢާއިލާވީ ޙަނަފީ މަޛްހަބުގެ މަތީގައިއެވެ. ދެން އައްސަމްޢާނީ ޙަނަފީ މަޛްހަބަށް ދަރިވަރުވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ޝެއިޚުންގެ ތެރޭގައި: އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕަ އަބޫ މަންޞޫރު މުޙައްމަދު ބްނު ޢަބްދުލް ޖައްބާރު، އަބުލް ޤާސިމު ސަޢުދު ބްނު ޢަލީ އައްޒިންޖާނީ، އަބޫ އިސްޙާޤު އައްޝީރާޒީ، އަބޫ ޣާނިމް އަޙްމަދު ބްނު ޢަލީ އަލްކުރާޢީ، ޢަބްދުއް ޞަމަދު ބްނުލް މައުމޫނު، އަބޫ ޞާލިޙު އަލްމުއައްޒިނު ވެއެވެ.

ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: ދަރިކަލުން އަބޫބަކުރު މުޙައްމަދު ބްނު މަންޞޫރު، ޢުމަރު ބްނު މުޙައްމަދު އައްސަރްޚަސީ، މުޙައްމަދު ބްނު އަބީބަކުރު އައްސިންޖީ، ޤިވާމުއް ސުންނާގެ ލަޤަބު ދެވިގެންވާ އަބުލް ޤާސިމު އައްތައިމީ އަލްއަޞްބަހާނީވެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި: ތަފްސީރު އައްސަމްޢާނީ، އައްރައްދު ޢަލާ އަލްޤަދަރިއްޔާ، އަލްއިޞްޠިލާމް، ޤަވާޠިޢުލް އަދިއްލާވެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު އެއްފަހަރު ޙައްޖަށް ދިޔުމަށްޓަކައި ޢާއްމު ނޫން މަގަކުން ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް، ރަށްފުށު ހިސާބު ބަދަވީންތަކެއް އެކަލޭގެފާނާއި އަދި އެކުގައިވި މީހުން އަސީރުކުރިއެވެ. ދެން ކެތްތެރިވެވަޑައިގަންނަވާ، އެކަމުން މިންޖުވެ ވަޑައިގަތުމުން ސަޢުދު އައްޒިންޖާނީގެ ހިޔާވަހިކަމަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަދި އައްޒިންޖާނީއާއެކު އުޅުއްވާ ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން ވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

ދެން ޙައްޖު ނިންމަވާ، އަނބުރާ ޚުރާސާނަށް ވަޑައިގަންނަވާ، ހިޖުރައިން 468 ވަނަ އަހަރު މަރްވުއަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަދި 30 އަހަރު ވަންދެން އޭގެ ދިފާޢުގައި މުނާޡަރާކުރެއްވި ރައުޔުތަކުގެ ވެރި ޙަނަފީ މަޛްހަބު ދޫކޮށްލައްވާ، އަޘަރުތަކުގެ ވެރި އައްޝާފިޢީ މަޛްހަބަށް ތަބަޢަވެލެއްވިއެވެ. އޭގެ ސަބަބުން މީހުން ހަލަބޮލިވެ، އަދި އެކަލޭގެފާނު ޢާއިލާއިންވެސް ފިއްތުންތައް އައެވެ. އަދި އަމިއްލަ ބައްޕަ ހުރި މަޛްހަބު ދޫކޮށް އެހެން ގޮތަކަށް ހިއްޕެވީމާ އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚާވެސް އެކަމާ ދެކޮޅުވެރިވެ، ގުޅުން ކަނޑާލިއެވެ.

ދެން ޖަވާބުގައި އައްސަމްޢާނީ ލިޔުއްވާ އެންގެވީ: އުޞޫލުތަކުގައި ބައްޕަގެ މަޛްހަބު ދޫނުކުރައްވާކަމާއި، އެކަމަކު ޤަދަރީންގެ މަޛްހަބު ދޫކޮށްލެވީކަމަށް އެންގެވިއެވެ. އަދި ޤަދަރީންނަށް ރައްދުދެއްވާ ފޮތެއް ލިޔުއްވާ، އެފޮތް އަޚާއަށް ހަދިޔާކުރެއްވުމުން އެބޭފުޅާވެސް އެކަމަށް ހިތްރުހި ޤަބޫލުކުރެއްވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިކަމަށް ރިވާކުރެވެއެވެ:

«كُنْتُ حَنفِيّاً، فَبدَا لِي، وَحججتُ، فَلَمَّا بلغتُ سَمِيْرَاء، رَأَيْتُ رَبَّ العِزَّةِ فِي المَنَامِ، فَقَالَ لِي: عُدْ إِلَيْنَا يَا أَبَا المُظَفَّر، فَانْتبهتُ، وَعلمتُ أَنَّهُ يُرِيْد مَذْهَبَ الشَّافِعِيّ، فَرَجَعتُ إِلَيْهِ» ⁽¹⁾

_________

⁽¹⁾ سير أعلام النبلاء: 19/117

މާނައީ: "އަހުރެންވީ ޙަނަފީއެއް ކަމުގައިއެވެ. ދެން އަހުރެންނަށް (ޙައްޤުގޮތް ނުވަތަ ކަންތަކެއް) ހާމަވިއެވެ. އަދި އަހުރެން ޙައްޖުކުރީމެވެ. ދެން "ސަމީރާއު" ސަރަޙައްދަށް ދެވުނުތަނާ ޢިއްޒަތުގެ ވެރި ރައްބު އަހުރެންނަށް ހުވަފެނުގައި ފެނުނެވެ. ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ: "އޭ އަބުލް މުޡައްފަރެވެ! ތިމަންއިލާހުގެ ޙަޟްރަތާ ދިމާލަށް އެނބުރި އަންނާށެވެ!" ދެން އަހުރެންނަށް ހޭލެވުނެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އެމުރާދުކުރެއްވީ ޝާފިޢީގެ މަޛްހަބުކަން އަހުރެންނަށް އެނގުނެވެ. ދެން އެމަޛްހަބަށް އަހަރެން ރުޖޫޢަވީމެވެ."

އަދިވެސް ވިދާޅުވިއެވެ:

«كُنْتُ فِي الطَّوَاف، فَوصلتُ إِلَى المُلْتَزَمِ، وَإِذَا بِرَجُل قَدْ أَخَذَ بردَائِي، فَإِذَا الإِمَامُ سَعْدٌ، فَتبسَّمتُ، فَقَالَ: أَمَّا تَرَى أَيْنَ أَنْتَ؟! هَذَا مقَامُ الأَنْبِيَاء وَالأَوليَاء، ثُمَّ رفع طَرْفَه إِلَى السَّمَاءِ وَقَالَ: اللَّهُمَّ كَمَا سُقْتَهُ إِلَى أَعزِّ مَكَان، فَأَعْطِهِ أَشْرَف عِزٍّ فِي كُلِّ مَكَانٍ وَزَمَانٍ، ثُمَّ ضَحِكَ إِلَيَّ، وَقَالَ: لَا تُخَالِفْنِي فِي سِرِّكَ، وَارفَعْ يَديك مَعِي إِلَى رَبِّك، وَلَا تَقُوْلنَّ البَتَّةَ شَيْئاً، وَاجمعْ لِي هِمَّتَك حَتَّى أَدعُوَ لَكَ، وَأَمِّنْ أَنْتَ، وَلَا يُخَالِفْنِي عَهدُكَ القَدِيْمُ، فَبَكَيْتُ، وَرفعتُ مَعَهُ يَديَّ، وَحرَّك شَفَتَيْه، وَأَمَّنتُ، ثُمَّ قَالَ: مُرَّ فِي حِفْظِ ﷲ، فَقَدْ أُجيبَ فِيك صَالِحُ دُعَاءِ الأُمَّة، فَمضيتُ وَمَا شَيْءٌ أَبغضَ إِلَيَّ مِنْ مَذْهَب المخَالفِيْن.» ⁽²⁾

_________

⁽²⁾ سير أعلام النبلاء: 19/118

މާނައީ: "އަހުރެން ޠަވާފުކުރުމުގައިވީމެވެ. ދެން މުލްތަޒަމްގެ ކައިރިއަށް އަހުރެންނަށް އާދެވުނުތަނާ ކުއްލިއަކަށް މީހަކު އަހުރެންގެ ހެދުމުގައި ހިފިއެވެ. އެހިނދު ފެނުނީ އިމާމް ސަޢުދެވެ. ދެން އަހުރެން ހިނިތުންވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ: "ތިބާ ތިޔަހުރިތަން ފެނޭހެއްޔެވެ؟ މިއީ ނަބިއްޔުންނާއި ވަލީވެރިންގެ މަޤާމެވެ." ދެން އެކަލޭގެފާނު އުޑަށް އިސްއުފުއްލަވާ ބައްލަވާ ވިދާޅުވިއެވެ: "އޭ ﷲ އެވެ! އެންމެ ޢިއްޒަތްތެރިވެގެންވާ ތަނަށް އިބައިލާހު ގެންދެވި ގޮތަށް، ފަހެ ކޮންމެ މަކާނަކާއި ޒަމާނެއްގައި އެންމެ ޝަރަފުވެރި ޢިއްޒަތް އޭނާއަށް ދެއްވާށިއެވެ!" ދެން އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންނާ ދިމާލަށް ހިނިފުޅުވަޑުވާ ވިދާޅުވިއެވެ: "ސިއްރުގައި ތިބާ އަހުރެންނާ ޚިލާފު ނުވާށެވެ. އަދި ތިބާގެ ވެރި ރައްބުގެ ޙަޟްރަތަށް އަހުރެންނާއެކު ދެއަތް އުފުލާށެވެ. އަދި އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުބުނާށެވެ! އަދި އަހުރެން ތިބާއަށްޓަކައި ހެޔޮ ދުޢާކޮށްދިނުމަށްޓަކައި ތިބާގެ ވިސްނުމާއި ހިންމަތް ޖަމަޢަކޮށްދޭށެވެ. އަދި ތިބާ އާމީން ކިޔާށެވެ. އަދި ކުރިއްސުރެވާ ޢަޙްދު (އަހުރެން ތިބާ ދަންނަ ގޮތް) ޚިލާފުވިޔަ ނުދޭށެވެ." ދެން އަހުރެންނަށް ރޮވުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނާއެކު އަހުރެންގެ ދެއަތް އުފުލީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދެތުންފަތް ޙަރަކާތްކުރެއްވިއެވެ. އަދި އަހުރެން އާމީން ކިޔަމުން ދިޔައީމެވެ. ދެން ވިދާޅުވިއެވެ: "ﷲ ގެ ރައްކާތެރިކަމުގައި ތިބާ ދާށެވެ! ފަހެ އުއްމަތް ކުރަމުންދާ ހެޔޮ ދުޢާ ތިބާއާމެދު އިޖާބަކުރައްވާށިއެވެ." ދެން އަހުރެން ދިޔައީމެވެ. އެއީ ޚިލާފުވާ މީހުން (އެބަހީ: ރައުޔުގެ އަހުލުވެރިންނާއި ބިދުޢަވެރިންފަދަ މީހުން) ގެ މަޛްހަބަށްބުރެ އަހުރެންގެ ގާތުގައި ރުޅިއަންނަ އެއްޗެއް ނުވާ ޙާލުގައެވެ."

އަދިވެސް ވިދާޅުވިއެވެ:

«مَا حَفِظتُ شَيْئاً فَنسيتُه.» ⁽³⁾

_________

⁽³⁾ سير أعلام النبلاء: 19/118، المنتظم في تاريخ الملوك: 17/38

މާނައީ: "އަހުރެން އެއްވެސް އެއްޗެއް ދަސްކޮށްގެން ދެން އެހަނދާން ނެތިފައި ނުވެއެވެ."

އަބޫ ޢަލީ ބްނުއް ޞައްފާރު ވިދާޅުވިއެވެ:

«إِذا نَاظرتُ أَبَا المُظفَّر، فَكَأَنِّي أُنَاظِرُ رَجُلاً مِنْ أَئِمَّةِ التَّابِعِيْنَ، مِمَّا أَرَى عَلَيْهِ مِنْ آثَارِ الصَّالِحِيْنَ.» ⁽⁴⁾

_________

⁽⁴⁾ سير أعلام النبلاء: 19/119

މާނައީ: "އަހުރެން އަބުލް މުޡައްފަރާ މުނާޡަރާކޮށްފިނަމަ، ތާބިޢީންގެ އިމާމުންކުރެ ބޭކަލަކާ މުނާޡަރާ ކުރެވޭ ފަދައެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އަހުރެންނަށް ފެންނަމުންދާ ޞާލިޙުންގެ އަޘަރުތަކަށްޓަކައިއެވެ."

އަބޫ ނަޞްރު ކިޔާދެއްވިއެވެ:

«وَعَن أبي نصر الأبيوردي كنت قد قُمْت لَيْلَة على وردي فركعت مَا كتب ﷲ لي فغلبني النّوم فَرَأَيْت فِيمَا يرى النَّائِم كَأَنِّي على سطح عَال بِمَدِينَة مرو وَإِذا أَبْوَاب السَّمَاء قد فتحت وَرَأَيْت الْمَلَائِكَة قد جَاءُوا بزينة عَظِيمَة وَرَأَيْت نورا قد سَطَعَ من ذَلِك الْبَاب وَخرج حَتَّى صَار كَأَنَّهُ طَرِيق مُسْتَقِيم فوصل إِلَى السَّطْح وَرَأَيْت الْخَلَائق مُتَمَسِّكِينَ بِهِ يصعدون إِلَيْهِ إِلَى السَّمَاء والنور يسطع فَوْقهم فَقلت لرجل كَانَ معي مَا هَذِه العلامات فَقَالَ أما ترى مَا نَحن فِيهِ مُنْذُ اللَّيْلَة هَذَا سطح دَار ابْن السَّمْعَانِيّ الَّذِي أَنْت عَلَيْهِ وَهَذَا الطَّرِيق الَّذِي أَخذ بِهِ إِلَى الْحق وَهَذَا الْخلق تبعوه يطْلبُونَ مَعَه الْحق فَقلت هَل وصلوا أَو هم بعد فِي السّير فَقَالَ بل وصلوا وَأَعْطَاهُ ﷲ عز وَجل السَّبِيل الْمُسْتَقيم فانتبهت فَزعًا فَأَصْبَحت واكتريت دَابَّة وَجئْت إِلَى مرو فَوَجَدته قد انْتقل إِلَى مَذْهَب أَصْحَاب الحَدِيث» ⁽⁵⁾

_________

⁽⁵⁾ طبقات الشافعية الكبرى: 5/339

މާނައީ: "އަހުރެންގެ ވިރްދު (ޤުރްއާނުން ކިޔަވަން ކަނޑައަޅާފައިވާ މިންވަރު) ކިޔެވުމާގެން (ރޭ އަޅުކަންކުރަން) ޤާއިމްވީމެވެ. ދެން ﷲ އަހުރެންނަށް ލިޔުއްވާފައިވާ މިންވަރަކަށް އަހުރެން ނަމާދުކުރީމެވެ. ދެން އަހުރެންގެ މައްޗަށް ނިދިގަދަވިއެވެ. ދެން ނިދީގައި އަހުރެންނަށް ހުވަފެނުގައި ފެނުނީ މަރްވުގެ ރަށުގެ އުސް ފުރާޅެއްގެ މަތީގައި ހުންނަކަހަލަ ގޮތަކަށެވެ. އެހިނދު އުޑުގެ ދޮރާށިތައް ހުޅުވިއްޖެއެވެ. އަދި ބޮޑުވެގެންވާ ޒީނަތަކާގެން މަލާއިކަތުން ވަޑައިގެންނެވިތަން އަހުރެންނަށް ފެނުނެވެ. އަދި (އެ ދޮރާށިކޮޅުތަކުން) ދޮރާށިން ނޫރެއް އަލިކޮށްލިތަން އަހުރެންނަށް ފެނުނެވެ. އަދި އެނޫރު ނިކުމެގެންގޮސް، ސީދާކޮށް އޮތް މަގެއް ފަދައިން ވެގެންދިޔައެވެ. ދެން އެފުރާޅަށް އެނޫރު ވާޞިލުވިއެވެ. އަދި އަހުރެންނަށް ފެނުނީ މީސްތަކުން އެއަލިކަމުގައި ހިފައިގަނެގެން، އެއިން ލާފައި އުޑަށް އަރަމުންދިޔަ ތަނެވެ. އެމީހުންގެ ބޯމަތިން ނޫރު އަލިކޮށްލާފައިވާ ޙާލުގައެވެ. ދެން އަހުރެންނާއެކު ހުރި މީހަކަށް ބުނީމެވެ: "މިއީ ކޮން ޢަލާމާތްތަކެއްހެއްޔެވެ؟" އޭނާ ބުންޏެވެ: "މިރެއިން ފަށައިގެން އަހަރުމެން މިވާ ކަންތައް ތިބާއަކަށް ނުފެނޭހެއްޔެވެ؟ ތިބާ ތިޔަ ހުރި ފުރާޅަކީ އިބްނުއް ސަމްޢާނީގެ ގެކޮޅެވެ. އަދި މިމަގަކީ ޙައްޤަށް ދިޔުމަށްޓަކައި އެކަލޭގެފާނު ހިއްޕެވި މަގެވެ. އަދި މިޚަލްޤުތަކުން އެކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވެގެން، އެކަލޭގެފާނާއެކު ޙައްޤު ހޯދުމަށް ދިޔައެވެ." ދެން އަހުރެން ބުނީމެވެ: "އެމީހުންނަށް ވާޞިލުވެވުނުހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެމީހުން އަދިވެސްވަނީ އެމަގުގައި ހެއްޔެވެ؟" އޭނާ ބުންޏެވެ: "ކިއެއްތަ، އެމީހުން ވާޞިލުވިއެވެ. އަދި ﷲ عَزَّ وَجَلَّ އެކަލޭގެފާނަށް ސީދާވެގެންވާ މަގު ދެއްވިއެވެ." ދެން އަހުރެންނަށް ސިހި ބިރުގަނެގެންވާ ޙާލު ހޭލެވުނެވެ. ދެން ފަތިސްވުމުން ޖަނަވާރެއް ކުއްޔަށް ނަގާ ސަވާރުވެގެން މަރްވު ރަށަށް އައީމެވެ. އެހިނދު އަހުރެންނަށް ފެނުނީ އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: އައްސަމްޢާނީ) ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންގެ މަޛްހަބަށް ބަދަލުވެވަޑައިގެންކަމެވެ."

އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 489 ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލް އައްވަލް މަހުގެ 23 ވަނަވީ ހުކުރު ދުވަހެއްގައިއެވެ. އެއީ ޢުމުރުފުޅުން 63 އަހަރުގައިއެވެ. ﷲ تَبَارَكَ وَتَعَالَى އެކަލޭގެފާނަށް ރަޙްމަތްލައްވާ، ޢަފޫކުރައްވާ، ދަރަޖަ މަތިވެރިކުރައްވާށިއެވެ.

ފޮތުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

ދަންނައެވެ! އިމާމް އަބުލް މުޡައްފަރު އައްސަމްޢާނީ ލިޔުއްވާފައިވާ މިފޮތް ފޮތެއްގެ ޞިފާގައި އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް އަދި ވާޞިލުވެފައި ނުވަތަ ފެނިގެން ނުވެއެވެ. އެފޮތްވަނީ ގެއްލިގެންވާ ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައިއެވެ. އެކަމަކު މިފޮތުގެ އެކި ނައްޞުތައް އެކި ޢިލްމުވެރިންގެ ފޮތްތަކުގައި ނަޤުލުކުރެއްވިއެވެ. އެގޮތުން އަހަރުމެންގެ ކުރިމަތީގައި މިވަނީ އެފޮތްތަކުން ނަޤުލުކޮށްފައިވާ މަދު ފަޞްލުތަކެއް ޖަމަޢަވެގެންނެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރު އަލްއަޞްބަހާނީގެ އަލްޙުއްޖާ ފީ ބަޔާނިލް މަޙައްޖާ ފޮތުންނާއި، އައްސުޔޫޠީގެ ޞަވްނުލް މަންޠިޤު ފޮތުންނާއި، އިބްނުލް ޤައްޔިމުގެ އައްޞަވާޢިޤުލް މުރްސަލާގެ މުޚްތަޞަރުންނެވެ. އެފޮތްތަކުން މުޙައްޤިޤު ޖަމަޢަކޮށް އެކުލަވާލާފައިވާ ފަޞްލު ތަކެކެވެ. އަދި މިނަޤުލުތައް ފަޞްލުތަކަކަށް ބަހާ، ކޮންމެ ބަޔަކާ މުނާސަބު ނަން ދެއްވާފައިވަނީ މުޙައްޤިޤެވެ. އެއީ ޖުމްލަ ދިހަ ފަޞްލެވެ.

ދެން ފޮތުގެ ނަމަށް ބަލާއިރު: ބައެއް ޢިލްމުވެރިން "އަލްއިންތިޞާރު" ގެ ނަން އެކަނި ޛިކުރުކުރައްވާ، އަނެއް ބޭކަލުން "އަލްއިންތިޞާރު ފިލް ޙަދީޘް" ގެ ނަން ޛިކުރުކުރެއްވިއެވެ. އެކަމަކު އެންމެ ގާތް ނަމެއްގެ ގޮތުގައި މުޙައްޤިޤު ޚިޔާރުކުރެއްވީ: "އަލްއިންތިޞާރު ލިއަޞްޙާބިލް ޙަދީޘް" އެވެ. އެއީ އައްސަމްޢާނީގެ ޤަވާޠިޢުލް އަދިއްލާ ފޮތުގައި މިނަމުން މިފޮތަށް އިޝާރާތްކުރައްވާފައި ވުމުންނެވެ.

ބައެއް ބޭކަލުން ޛިކުރުކުރައްވާ ގޮތުގައި މިފޮތް އަޞްލުގައި ތިން ބާބަކަށް ބެހިގެންވިއެވެ. ފުރަތަމަ ބާބުގައިވަނީ ސުންނަތާއި ޖަމާޢަތަށް ބާރުއަޅުއްވާ، ދެވަނަ ބާބުގައި ޙަދީޘްގެ މާތްކަން ބަޔާންކުރައްވާ، ތިންވަނަ ބާބުގައި ޢިލްމު ހޯދުމުގެ ކަފިތައް ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ. ކޮންމެއަކަސް އަހަރުމެންނަށް ވާޞިލުވެފައިވާ މިފަޞްލުތަކުގައިވަނީ:

ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންނާ ޚިލާފުވެ ދެކޮޅުވެރިވި މީހުންގެ ތެރެއިން ޢިލްމުލް ކަލާމްގެ އަހުލުވެރިންނާއި، ރައުޔުގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވާ އެމީހުންނަށް ރައްދުދެއްވާ، އަދި އަޘަރުތަކަށް ތަބަޢަވުމަށް ހިތްވަރުދެއްވާ ދީނަކީ އެއްކޮށް ތަބަޢަވުންކަމާއި، ބުއްދީގެ ރައުޔުތަކާއި އަމިއްލަ ވިސްނުމާއި ފަހުމް ނޫންކަމާއި، އަދި ކަލާމްގެ އަހުލުވެރިންގެ ޝުބުހަތަކަށް ރައްދުދެއްވުމާއި، ނަޖާވާނޭ ފިރުޤާކަމުގައިވާ ސުންނަތުގެ އަހުލުވެރިންގެ ބައެއް ޞިފަތަކާއި، ބުއްދީގެ މަޤާމަކީ ކޮބައިކަމާއި، ދީނުގެ ކަންކަމުގައި ބުއްދިއަށް އެކަނި ބަރޯސާވުމުގެ މަގުފުރެދުމުގެ ވާހަކައެވެ.

ދީނާމެދު ތަފާތު އެކި ގޮތްގޮތަށް ވާހަކަދެކެވި، ކޮންމެ ބަޔަކުވެސް އެބަޔަކު ގަޔާވެ އެދޭގޮތަކަށް ދީނަށް އުޅެ، ދީނަށް ވާޞިލުވާން އުޅޭ މިފަދަ ޒަމާނެއްގައި އޭގެ އަޞްލު ސީދާ މަގު ބަޔާންވެގެންވުމަކީ ނުހަނު މުހިއްމު ކަމެކެވެ. އެގޮތުން އެއްބަޔަކު ﷲ އަށް ވާޞިލުކޮށްދޭ މަގެއްކަމުގައި އަދި ދީނަށް ދަޢުވަތު ދިނުމުގެ މަގެއްކަމުގައި ހިފަނީ ހުސްއެކަނި ސައިންޓިފިކް ހޯދުންތަކާއި ދިރާސާތަކުން ޤުރްއާނުގައި ހުރި ކަންކަން އިންސާނުންގެ ވިސްނުމަށް ޘާބިތުކޮށްދީގެންނެވެ. އަނެއް ބަޔަކު ދީން ނަގަނީ މޮޅެތި ބަޙުޘްތަކާއި ޑިބޭޓުތަކުންނެވެ. އެގޮތުން ވަރުގަދައަށް ބަޙުޘްކޮށް، އަނެކާގެ ޙުއްޖަތް ބަލިކޮށްލާ އަނގަ ބަންދުކޮށްލާ މީހާއަށް ލެނބިގެންދެއެވެ. އަނެއްބަޔަކު ދީން ނަގަނީ އެމީހުން މަތިކޮށް މޮޅުކުރާ ވަކި ޖަމާޢަތެއް ނުވަތަ ބައިގަނޑެއްގެ އަނގައިންނެވެ. އެމީހުންގެ ބަޔާންތަކާއި ލިޔުންތަކަށް ނައްޞުތަކެއްގެ ދަރަޖަދީގެން، އަދި ދީން ހޯދުމުގައި މުޅިންވެސް އެމީހުން މަތިކުރާ މީހުންގެ ބަސްތަކަށް ބަލައިގެން އެރޮނގުން ލާފައިއެވެ. މިފަދަ ތަފާތު އެކި ގޮތްގޮތެވެ.

އޭގެ އެކި ގޮތްތަކުގައި އެތައް ހެޔޮކަމެއްވިޔަސް، އަދި ގިނަބަޔަކު އިސްލާމްވެ ދީނާ ގާތްވިޔަސް، އެމަގުތަކުގައި ފަސްލެވިގެން ފޮރުވިގެންވާ މަގުފުރެދުންތަކާއި ނުބައިތައް ގިނަވެ ނުރައްކާތެރިވެގެންވެއެވެ. ދީނަށް އުޅެ، އަދި ދީން ނެގުމަށްޓަކައި އޮތް ޙައްޤު ސީދާ މަގަކީ: އުއްމަތުގެ ހެޔޮވެގެންވާ ސަލަފުންނާއި އިމާމުވެރި ބޭކަލުން ބަޔާންކޮށްދެއްވާ އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް އައިސްފައިވާ ޞަޙާބީންނާއި ތާބިޢީންގެ މަންހަޖާއި އެބޭކަލުންނަށް އިޙްސާންތެރިކަމާއެކު ތަބަޢަވީ ބޭކަލުންގެ އިއްތިފާޤުވެވިގެންވާ އުޞޫލުތަކާއި މަންހަޖުތަކެވެ. ޢަޤީދާގައި އަދި ޢަމަލާއި ބަސްތަކުގައިވެސް، އަދި ދީން ފަހުމުކޮށް، ޤުރްއާނާއި ޙަދީޘް ފަހުމްކޮށް ތަފްސީރުކުރުމުގައިވެސް އަހަރުމެން ތަބަޢަވާންޖެހޭ ސީދާ ގޮތަކީ އެއީއެވެ. އެނޫން މަގުތަކަކީ ޒީނަތްތެރިކޮށް ދަޅަދެއްކިގެންވާ ހަލާކުގެ އަނދަވަޅުތަކެކެވެ. މުއައްލިފު އެވާހަކަތައް މިފަޞްލުތަކުގައި ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ.

އަދި ޚާއްޞަކަމަކީ މިފޮތުގެ މުއައްލިފު އައްސަމްޢާނީއަކީ ތުއްޕުޅުއިރުއްސުރެ އެފަދަ ބުއްދިއާއި ރައުޔުގެ އަހުލުވެރިންގެ ގޮތުގައި ހެދިބޮޑުވެ، އެފަދަ ޢާއިލާއެއްގައި ތަރުބިއްޔަތުވެ، ތިރީސް އަހަރުވަންދެން އެކަން ތަޖުރިބާކޮށް ދެން އެއަށްފަހުގައި ﷲ ގެ ރަޙްމަތާއި މިންނަތުން ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންގެ މަގު ބަޔާންވުމުން އެމަގުގައި ގަދައަށް ހިއްޕަވާ، އަދި ކުރިން ހުންނެވި ގޮތުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ރައްދުދެއްވި ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެހެންކަމުން ވާހަކަދައްކަވަނީ ޢިލްމާއި އަދި އަމިއްލަ ތަޖުރިބާއާވެސް އެކުގައިއެވެ.

އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް ފޯރާފައިވާ މިފަޞްލުތައް ޖަމަޢަކުރުމުގެ އަޞްލަކަށް ބެލީ މަކްތަބަތު ދާރުލް މިންހާޖުން ހިޖުރައިން 1428 ވަނަ އަހަރުގައި ނެރެފައިވާ މިފޮތުގެ ފުރަތަމަ ޗާޕަށެވެ. އެއީ މުޙައްމަދު ބްނު ޙުސައިނު އަލްޖީޒާނީގެ ތަޙްޤީޤުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ. އެއާއެކު ފޮތުގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ އާޔަތްތަކާއި ޙަދީޘްތަކާއި އަޘަރުތައް އޭގެ މަޞްދަރުތަކަށް ހަވާލާދެވި، އަދި ތަޢުލީޤުގައި އިތުރު ބަޔާނާއި، އަދި މުއައްލިފުގެ ބަސްފުޅާ ގުޅޭ އިތުރު ނުކުތާތަކާއި ސަމާލުވާންވީ ބައެއް ކަންކަން މަޞްދަރުތަކުން ގެނެވިފައިވާނެއެވެ.

ﷲ تَبَارَكَ وَتَعَالَى މިފޮތުގެ މުއައްލިފު އަބުލް މުޡައްފަރު އައްސަމްޢާނީއަށް ރަޙްމަތްލައްވާ، ޢަފޫކުރައްވާށިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށާއި އަހަރުމެންނަށް ހުރި ދެމިގެންވާ ޞަދަޤާތެއްކަމުގައި މިފޮތް ލައްވާ، މިފޮތް ކިޔާ އަދި ފޯރުކޮށްދީ ފަތުރާ މީހުންނަށް އަޖުރުހުރި ފައިދާހުރި، އަދި ޙައްޤަށް މަގުއަޅައިދީ، އަދި ﷲ ގެ ވަޖްހުފުޅަށްޓަކައި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ކުރެވުނު މަސައްކަތެއް ކަމުގައި ލައްވާށިއެވެ.

\ No newline at end of file diff --git a/books/kitabulEmanAbiUbaid.html b/books/kitabulEmanAbiUbaid.html index 85850edb3..441ba1fe0 100644 --- a/books/kitabulEmanAbiUbaid.html +++ b/books/kitabulEmanAbiUbaid.html @@ -1 +1 @@ -كتاب الإيمان لأبي عبيد – އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

اسم الكتاب: (كتاب الإيمان لأبي عبيد) كتاب في الإيمان ومعالمه وسننه واستكماله ودرجاته - لأبي عبيد القاسم بن سلام الهروي (ت ٢٢٤ هـ)
تحقيق: ربيع بن أحمد البيطار | الناشر: دار الإمام مسلم - المدينة المنورة | الطبعة الأولى، ١٤٣٢ هـ - ٢٠١١ م.
(الترقيم والترجمة الموجود في هذه الصفحة مبني على تحقيق عادل آل حمدان)

ފޮތުގެ ނަން: އީމާންކަމާއި، އީމާންކަމުގެ ޢަލާމާތްތަކާއި، ސުންނަތްތަކާއި، ފުރިހަމަވުމާއި، ދަރަޖަތައް ބަޔާންކުރެވުނު ފޮތް | ލިޔުނީ: އަބޫ ޢުބައިދު އަލް ޤާސިމް ބްނު ސައްލާމް އަލް ހަރަވީ (224 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ރަބީޢު ބިން އަޙްމަދު އަލްބައިޠާރު | ޗާޕުކުރީ: ދާރުލް އިމާމް މުސްލިމް | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1432 ހ. - 2011 މ.
(މި ސަފުހާގައިވާ މައި ނަމްބަރ ދިނުމާއި ދިވެހި ތަރުޖަމާ ބިނާވެފައި ވަނީ ޢާދިލު އާލްޙަމްދާނުގެ ތަހްގީގުގެ މައްޗަށެވެ.)

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق ربيع بن زكريا أبو هرجة ޕީޑީއެފް

تحقيق عادل بن عبد الله آل حمدان ޕީޑީއެފް

تحقيق محمد ناصر الدين الألباني ޕީޑީއެފް

فتح المنان في شرح كتاب الإيمان - لعارف بن مزيد السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح كتاب الإيمان - لمحمد هشام طاهري ޕީޑީއެފް

شرح كتاب الإيمان - لعبد العزيز الراجحي އީ-ފޮތް

شرح كتاب الإيمان - ليوسف الغفيص އީ-ފޮތް

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން

5


كتاب الإيمان ومعالمه وسننه واستكماله ودرجاته

للإمام أبي عبيد القاسم بن سلام الهروي

المتوفى سنة ٢٢٤ هـ


އީމާންކަމާއި އަދި އީމާންކަމުގެ ޢަލާމާތްތަކާއި، ސުންނަތްތަކާއި، ފުރިހަމަވުމާއި، ދަރަޖަތައް ބަޔާންކުރެވުނު ފޮތް

އަލް އިމާމް އަބޫ ޢުބައިދު އަލް ޤާސިމް ބްނު ސައްލާމް އަލްހަރަވީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (224 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ


މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ޖުމާދަލް އާޚިރާހ 1442ހ / ޖެނުއަރީ 2021މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

އިމާމް އަބޫ ޢުބައިދު އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމް ވިދާޅުވިއެވެ:

(المُتَّبِعُ السُّنَّةَ، كَالقَابِضِ عَلَى الجَمْرِ، هُوَ اليَوْمَ عِنْدِي أَفْضَلُ مِنْ ضَرْبِ السَّيْفِ فِي سَبِيْلِ اللهِ) (تاريخ بغداد: 14/392)

މާނައީ: "ސުންނަތަށް ތަބަޢަވާމީހާ، އަނގުރުއަލިފާނުގައި މުށްކަވައި ހިފަހައްޓައިގެން ހުންނަ މީހާފަދައެވެ. ﷲ ގެ މަގުގައި ކަނޑިންޖެހޭ އެތިފަހަރަށްވުރެ މިއަދު އަހުރެންގެ ގާތުގައި އެކަންތައް މާ މާތްވެގެންވެއެވެ."

މުއައްލިފުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

އެކަލޭގެފާނުއީ: އަބޫ ޢުބައިދު އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމު ބްނު ޢަބްދި ﷲ އަލްހަރަވީ އަލްއަޒްދީ އަލްޚުރާސާނީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 157 ވަނަ އަހަރުގައި ޚުރާސާނުގެ ހަރާތުގައިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުއީ އިމާމް އަޙްމަދުއާއި، އިސްޙާޤު ބްނު ރާހަވައިހިއާއި، އައްޝާފިޢީފަދަ ސަލަފުންގެ އިމާމުންނާއި އެކުގައި ގުނާލެވޭ، އެބޭކަލުންނާއި އެކުގައި އުޅުއްވި ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމުވެރިކަމަށްވަނީ އެބޭކަލުން ހެކިވެގެންނެވެ. ފިޤުހާއި، ޙަދީޘްއާއި، ޚިލާފުތަކާއި، ޢިލަލްތަކާއި، ޤިރާއަތްތަކާއި، އަދި ޚާއްޞަކޮށް ޢަރަބި ބަހުގައި ފުންނާބު އުސްވެގެންވާ ބޭކަލެކެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ޝައިޚުންގެ ތެރޭގައި: ސުފްޔާނު ބްނު ޢުޔައިނާ، އަބޫބަކުރު ބްނު ޢައްޔާޝް، ޢަބްދު ﷲ ބްނުލް މުބާރަކު، ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބްނު މަހްދީ، ޔަޒީދު ބްނު ހާރޫނު، ވަކީޢު ބްނުލް ޖައްރާޙު، ޔަޙްޔާ އަލްޤައްޠާނު، ޝަރީކު ބްނު ޢަބްދި ﷲ އާއި އެނޫންވެސް އެތައް ބޭކަލުންނެއް ހިމެނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: ނަޞްރު ބްނު ދާވޫދު، އަބޫބަކުރު އިބްނު އަބިއްދުންޔާ، ޢަބްދު ﷲ ބްނު ޢަބްދުއްރަޙްމާނު އައްދާރިމީ، އަލްޙާރިޘު ބްނު އަބީ އުސާމާ، އަބޫބަކުރު އައްޞާޣާނީއާއި އެހެނިހެން ބޭކަލުން ހިމެނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނަށް ޘަނާކިޔުއްވާ އިމާމުން ވިދާޅުވެފައިވާ ބަސްފުޅުތައް ގިނަވެގެންވެއެވެ.

އިމާމް އަޙްމަދު رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(أَبُو عبيد عندنا ممن يزداد كل يوم خيرًا.) [طبقات الحنابلة: 1/239]

މާނައީ: "އަހަރުމެންގެ ގާތުގައި އަބޫ ޢުބައިދުއަކީ ކޮންމެ ދުވަހަކުމެ ހެޔޮކަން އިތުރުވަމުންދާ ބޭކަލެކެވެ."

އިބްރާހީމު ބްނު އަބީ ޠާލިބު رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(سألت أبا قدامة، عَنِ الشافعي، وأحمد بْن حنبل، وإسحاق، وأبي عبيد، فقال: أما أفهمهم فالشافعي، إلا أنه قليل الحديث، وأما أورعهم فأحمد بْن حنبل، وأما أحفظهم فإسحاق، وأما أعلمهم بلغات العرب، فأبو عبيد.) [تاريخ بغداد: 14/392]

މާނައީ: "އަހުރެން، އައްޝާފިޢީއާއި އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލުއާއި، އިސްޙާޤު (ބްނު ރާހަވައިހި)އާއި، އަބޫ ޢުބައިދު (އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމް) އާއި ބެހޭގޮތުން އަބޫ ޤުދާމާއާއި ސުވާލުކުރީމެވެ. އެހިނދު ވިދާޅުވިއެވެ: 'އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ފަހުމްވެރި ބޭކަލަކީ ފަހެ އައްޝާފިޢީއެވެ. އެކަމަކު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް މަދުވެގެންވެއެވެ. ދެންފަހެ އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ވަރަޢަވެރި ބޭކަލަކީ: އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލުއެވެ. އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ހިތުދަސްކުރުން ބޮޑުވެގެންވަނީ އިސްޙާޤުއެވެ. ދެން އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ޢަރަބިންގެ ބަހުރުވަތައް އެންމެ ބޮޑަށް ދަނެގެންވަނީ އަބޫ ޢުބައިދުއެވެ."

އިސްޙާޤު ބްނު ރާހަވައިހި رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(أبُو عُبَيْدَ أوسعنا علمًا، وأكثرنا أدبًا، وأجمعنا جمعًا، إنا نحتاج إلى أبي عُبَيْدَ، وأبو عُبَيْدَ لا يحتاج إلينا.) [تاريخ بغداد: 14/392]

މާނައީ: "އަބޫ ޢުބައިދުއީ އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން އެންމެ ޢިލްމު ތަނަވަސްވެގެންވާ، އަދި އެންމެ އަދަބުވެރިވެގެންވާ، އެންމެ ބޮޑަށް (ޢިލްމު) ޖަމަޢަކޮށް އެއްކުރެއްވި ކަލޭގެފާނެވެ. އަހަރުމެން އަބޫ ޢުބައިދުއަށް ބޭނުންޖެހެއެވެ. އެކަމަކު އަބޫ ޢުބައިދު އަހަރުމެންނަށް ބޭނުމެއްނުޖެހެއެވެ."

އަޙްމަދު ބްނު ކާމިލު رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(كان أَبُو عبيد القاسم بْن سلام فاضلا في دينه، وفي عمله ربانيًا متفننا في أصناف من علوم الإسلام من القرآن، والفقه، والعربية، الأخبار، حسن الرواية، صحيح النقل، لا أعلم أحدًا من الناس طعن عليه في شيء من أمره ودينه.) [تاريخ بغداد: 14/392]

މާނައީ: "އަބޫ ޢުބައިދު އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމްއީ ދީންވެރިކަމާއި ޢަމަލުގައި ފާހަގަކުރެވިގެންވާ، އިސްލާމްދީނުގެ ތަފާތު ޢިލްމުތަކުގައި ފަންނުވެރިވެގެންވާ ރައްބާނީ ޢިލްމުވެރިއެކެވެ. އެއީ ޤުރްއާނާއި، ފިޤްހާއި، ޢަރަބިބަހާއި، ޚަބަރުތަކާއި، ރިވާކުރުން ރިވެތިވުމާއި، ނަޤުލުކުރުން ޞައްޙަވުމުގައިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކަންތަކުގެ ތެރެއިން އެއްވެސް ކަމެއްގައި އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ދީންވެރިކަމާއިމެދުގައި މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ފާޑުކީ އެއްވެސް މީހެއް އަހުރެންނަށް އެނގިގެންނުވެއެވެ."

އިބްރާހީމު އަލްޙަރްބީ رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(كان أَبُو عبيد كأنه جبل نفخ فيه الروح يحسن كل شيء إلا الحديث، صناعة أَحْمَد ويحيى...) [تاريخ بغداد: 14/392]

މާނައީ: "އަބޫ ޢުބައިދު ވެވަޑައިގެންނެވީ: ރޫޙުއެޅުވި ފުމެލެވިގެންވާ (ޢިލްމުގައި) ފަރުބަދައެއްފަދައިންނެވެ. ޙަދީޘްގައި (އިމާމް) އަޙްމަދުއާއި ޔަޙްޔާގެ ޞިނާޢަތްތެރިކަން ފިޔަވައި އެހެންހުރިހާ ކަމެއްގައި އެކަލޭގެފާނު ރަނގަޅުވެ ރިވެތިވެގެންވެއެވެ..."

އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި: އަލްއަމްވާލު، ޣަރީބުލް ޙަދީޘް، ފަޟާއިލުލް ޤުރްއާން، އައްނާސިޚު ވަލްމަންސޫޚު، އަލްމަވާޢިޡު އަދިވެސް އެތައް ފޮތްތަކެއް ހިމެނެއެވެ.

ޢަޤީދާގެ ފޮތްތަކާއި، އަދި ޙަދީޘްތަކާއި ޤުރްއާނުގައި ވާރިދުވެގެންވާ ބަސްތަކުގެ މާނަތައް ތަފްސީރުކޮށްދިނުމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅުތައްވަނީ ވޭތުވެދިޔަ ޤަރުނުތަކުގެ އެތަކެއް ފޮތްތަކެއްގައި ވާރުތަވަމުން އައިސްފައިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 224 ވަނަ އަހަރުގައި މައްކާގައިއެވެ.

ފޮތުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

މިފޮތަކީ އިމާމް އަބޫ ޢުބައިދު އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމްގެ އަރިހަށް ފޮނުވުނު ސުވާލަކަށް ޖަވާބުދެއްވާ ލިޔުއްވި ކުރު ރިސާލާއެކެވެ. ނަމަކީ: 'އީމާންކަމާއި، އީމާންކަމުގެ ޢަލާމާތްތަކާއި، ސުންނަތްތަކާއި، ފުރިހަމަވުމާއި، ދަރަޖަތައް ބަޔާންވެގެންވާ ކިތާބު' އެވެ.

މިފޮތުގައި މުއައްލިފުވަނީ އީމާންކަމުގައި ސަލަފުންގެ ޢަޤީދާ ޙުއްޖަތާއި އެކުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެކަމުގައި ޚިލާފުވެގަންނަ ފިރުޤާތަކަށް ރައްދުދެއްވާފައިއެވެ.

އަހަރުމެން މިފޮތް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި އަޞްލަކަށް ބެލީ ދާރުލް އައުރާޤު އައްޘަޤާފިއްޔާ އިން ނެރެފައިވާ، ޝައިޚު ޢާދިލު ބްނު ޢަބްދި ﷲ އާލް ޙަމްދާނު 'އަލްޖާމިޢު ފީ ކުތުބިލް އީމާން' ގެ ނަމުގައި ޖަމާކޮށްފައިވާ ސަލަފުންގެ ރިސާލާތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނިގެންވާ ރިސާލާއެވެ. އަދި ތަޢުލީޤުކުރުމާއި ތަޙްޤީޤުގައި އެބޭފުޅާ ގެންނަވާފައިވާ ވާހަކަތަކުން ފައިދާ ހޯދާފައިވާނެތެވެ.

وَبِالله التَّوفِيق.

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

[قال المحقق:]

‌‌مُقَدِّمة

إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا وسيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مضل له، ومن يضلل فلا هادي له، وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له، وأشهد أن محمدًا عبده ورسوله. {يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ} [آل عمران: 102]. {يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا} [النساء: 1]. {يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا (70) يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا} [الأحزاب: 70، 71]. أما بعد فان أصدق الحديث كتاب الله، وأحسن الهدي هدي محمد صلى الله عليه وسلم وشر الأمور محدثاتها، وكل محدثة بدعة وكل بدعة ضلالة، وكل ضلالة في النار. لا يخفى على العاقل البصير أهمية دراسة مباحث الإيمان، والوقوف فيها على الحق مدعَّمًا بالدليل الصحيح من الكتاب والسنة، وأقوال سلف الأمة، وأئمة أهل العلم الراسخين. فإن الإيمان بالله سبحانه أساس سعادة العبد، وعليه مدار نجاته وفلاحه في دنياه وآخرته، فحاجة الإنسان إليه فوق كل حاجة وضرورته إليه فوق كل ضرورة. فحريٌّ بأمر هذا وصفه، وخير هذا نعته أن تصرف في العناية به الأعمار وتنفق فيه الأوقات. وباب مباحث الإيمان زلت فيه أقدام وضلت فيه أفهام، وما ذاك إلا للبعد عن هدي السلف فيه، وانتهاج طرق مبتدعة في تقريره وتأصيله، لذا يتعين على طلاب العلم العناية به والاهتمام به وتأصيله وتقعيده على وفق الكتاب والسنة وفهم سلف الأمة. فـ (مباحث الإيمان) هي أولى المسائل التي حصل فيها النزاع والتفرق في الأمة، وما تبع ذلك من سفكٍ للدماء، وظهورٍ للبدع والمحدثات. وذلك أن أول تفرق حصل هو خروج الخوارج الذين ضلوا في هذا الباب، فخرجوا على الأمة وكفروا أهل القبلة بالكبائر. بل قد جعل النبي صلى الله عليه وسلم خروج الخوارج أصل التفرق في الأمة، ولولاه لما حصل تفرق. فقد روى الإمام أحمد من حديث أبي بكرة رضي الله عنه أن نبي الله صلى الله عليه وسلم مر برجلٍ ساجدٍ وهو ينطلق إلى الصلاة، فقضى الصلاة ورجع عليه وهو ساجد، فقام النبي صلى الله عليه وسلم فقال: "من يقتل هذا"؟ فقام رجل فحسر عن يديه، فاخترط سيفه وهزَّه ثم قال: يا نبي الله، بأبي أنت وأمي، كيف أقتل رجلًا ساجدًا يشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدًا عبده ورسوله؟ ثم قال: "من يقتل هذا"؟ فقام رجل فقال: أنا، فحسر عن ذراعيه واخترط سيفه وهزَّه حتى أُرعدت يده فقال: يا نبي الله، كيف أقتل رجلًا ساجدًا يشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدًا عبده ورسوله؟ فقال النبي صلى الله عليه وسلم: "والذي نفس محمد بيده، لو قتلتموه لكان أول فتنة وآخرها". وفي لفظٍ له من حديث أبي سعيد الخدري رضي الله عنه: فقال صلى الله عليه وسلم: "إن هذا وأصحابه يقرؤون القرآن لا يجاوز تراقيهم، يمرقون من الدين كما يمرق السهم من الرمية ثم لا يعودون فيه حتى يعود السهم في فُوقه، فاقتلوهم، هم شر البرية". فهذا الحديث يظهر عظم الجهل بالدين عمومًا، وبهذا الباب على وجه الخصوص. ومما يبين أهمية هذا الباب أن تحقيق الإيمان والوصول إلى كماله موقوف على معرفته وضبطه. وقد اعتنى أهل العلم قديمًا وحديثًا بهذا الباب فكثرت فيه تصانيفهم وتنوعت، فمنها ما هو في ضمن كتاب، ومنها ما هو مفرد. ومن الكتب المفردة: كتاب الإيمان لأبي عبيد القاسم بن سلام رحمه الله، هذا الكتاب الذي بين أيدينا، وهو كتاب عظيم النفع جليل القدر، وهو عمدة في بابه، ولا يستغني عنه دارس. ومما ينبئ عن أهميته ومكانته:

* مكانة مصنفه؛ فهو من أئمة أهل زمانه حفظًا وفهمًا، وتحقيقًا وتفننًا وسعة اطلاع. * تقدمه الزمني؛ فوفاته كانت في الربع الأول من القرن الثالث. * المنهج الفريد الذي سار عليه مؤلفه فيه، وسيأتي الكلام عليه. * استفادة أهل العلم من الكتاب ونقلهم عنه، كابن نصر وشيخ الإسلام والحافظ ابن حجر رحم الله الجميع.

اسم الكتاب:

‌‌اسم الكتاب كما جاء على طُرَّة المخطوط: "كتاب في الإيمان ومعالمه وسننه واستكماله ودرجاته". وقد اشتهر باسم: "الإيمان" فقط، وكذا سماه ابن الحطاب والحافظ - رحمهما الله -. فلعل ذلك كان على سبيل الاختصار.

‌‌توثيق نسبته إلى مؤلفه:

لا شك في نسبة كتاب الإيمان لأبي عبيد رحمه الله، ويؤيد ذلك أمور: * نسبة الكتاب له في المخطوط، سواء ما جاء في طُرَّته، أو في أثنائه، فقد ورد اسم أبي عبيد رحمه الله في أثنائه أكثر من أربعين مرة، في رؤوس الأسانيد وفي غيرها. * نقل أهل العلم منه مع نسبته إليه، كابن نصر وشيخ الإسلام والحافظ ابن حجر. * رواية الكتاب بالسند المتصل إلى المؤلف، إضافة إلى وقوعه في مسموعات بعض أهل العلم كالحافظ ابن حجر، وابن الحطاب - رحمهما الله -.

‌‌موضوع الكتاب:

كتاب أبي عبيد رحمه الله يبحث في مسائل الإيمان كما يظهر من عنوانه، وقد اشتمل على ثمانية أبواب وملحق. * الباب الأول: "باب نعت الإيمان في استكماله ودرجاته": عرَّف فيه الإيمان الشرعي وذكر خلاف المرجئة، ورجحان مذهب أهل السنة بالدليل، وتكلم من خلاله عن نزول الإيمان متفرقًا كالقرآن، وتدرج التشريع. * الباب الثاني: "باب الاستثناء في الإيمان": ذكر فيه مذهب أهل السنة في الاستثناء في الإيمان، وعبارات السلف في ذلك، ورد على المرجئة قولهم بأن إيمانهم كإيمان الملائكة. * الباب الثالث: "باب الزيادة في الإيمان والانتقاص منه": ذكر فيه مذهب أهل السنة وأدلتهم، وذكر تأويلات المخالفين ورد عليها. * الباب الرابع: "باب تسمية الإيمان بالقول دون العمل": رد فيه على المرجئة في إخراجهم العمل من الإيمان. * الباب الخامس: "باب من جعل الإيمان المعرفة بالقلب وإن لم يكن عمل": خصصه للرد على الجهمية. * الباب السادس: "باب ذكر ما عابت به العلماء من جعل الإيمان قولًا بلا عمل، وما نهوا عنه من مجالستهم": ذكر فيه نقولًا عن السلف والأئمة في ذمهم لمذهب المرجئة، وتحذيرهم منه. * الباب السابع: "باب الخروج من الإيمان بالمعاصي": ذكر فيه بعض النصوص التي فيها إطلاق الكفر أو الشرك أو نفي الإيمان أو البراءة من النبي صلى الله عليه وسلم على بعض الذنوب، وذكر تأويلات المخالفين لها وردَّها، وبيَّن الصواب فيها بالدليل، ورَدَّ الشبه. * الباب الثامن: "باب ذكر الذنوب التي تلحق بالكبائر بلا خروج من الإيمان": ذكر فيه بعض النصوص التي فيها تشبيه ذنب بآخر أعظم منه، وبين المراد بها، ورد على المخالف، وهو آخر أبواب الكتاب. وأما الملحق: فذكر فيه خمس فرق مخالفة لأهل السنة في باب الإيمان، وهم: الجهمية، والمعتزلة، والإباضية، والصفرية، والفضلية، وذكر دليل بعضهم، وأحال في الرد على الأربعة الأول على ما تقدم في الكتاب، وخصص الجهمية بالرد زيادةً في التشنيع عليهم.

‌‌منهج المؤلف:

الناظر في تصانيف أهل العلم يجد أن لكل زمان طريقة في التصنيف تميزه - في الجملة - عن غيره. وكانت طريقة التصنيف في الزمن الذي عاش فيه أبو عبيد رحمه الله تعتمد على سرد الأحاديث والآثار في الباب مجردة، كصنيع العدني وابن أبي شيبة في كتابيهما في الإيمان، وكذا ابن منده رحم الله الجميع. إلا أن أبا عبيد قد اختط لنفسه منهجًا سابقًا لزمانه، أصبح المنهج المعتمد في التأليف لدى أهل العلم فيما بعد. ومن أبرز سمات هذا المنهج: 1) الإكثار من الشرح والتعليق والتعقب والنقد، وعدم الاقتصار على سوق الأدلة والأقوال. 2) بناء هيكل البحث على الشرح والبيان، وجعل النصوص للاستدلال، ولذا فإنه لا يسوق الأسانيد في كثير من الأحيان، بل كثيرًا ما يقتصر على إيراد المتن فقط بدون ذكر الصحابي، هذا مع سياقه أحيانًا للأسانيد كما هي العادة وقتئذٍ. 3) تنويع الأدلة، فلم يقتصر رحمه الله على الأدلة النقلية - مع كونها هي العمدة -، بل ذكر كذلك أدلة عقلية، وأكثر بشكل ملحوظ من أدلة اللغة والاحتجاج بكلام العرب ولغاتها، وهو إمام في هذا الباب. 4) الاستطراد في الرد على المخالفين؛ سواء ما كان منثورًا في أثناء الأبواب - ولم يخلُ منها باب -، أو ما كان في أبواب مستقلة، وهي الأبواب: الرابع والخامس والسادس. وقد لخص رحمه الله في آخر الكتاب منهجه الذي سار عليه فقال: "كتبنا هذا الكتاب على مبلغ علمنا، وما انتهى إلينا من الكتابِ وآثارِ النَّبي صلى الله عليه وسلم، والعلماءِ بعده، وما عليه لغاتُ العرب ومذاهبُها، وعلى الله التَّوكل، وهو المستعان".

‌‌ترجمة موجزة للإمام أبي عبيد رحمه الله -

‌‌اسمه ونسبه ومولده: هو الإمام، الحافظ، المجتهد، البحر، ذو الفنون، أبو عبيد القاسم بن سلَّام - بتشديد اللام - بن عبد الله الهروي الأزدي بالولاء، الخراساني البغدادي صاحب المصنفات. كان أبوه سلام مملوكًا روميًّا لرجل هروي، وكان يتولى الأزد. ولد رحمه الله سنة سبع وخمسين ومائة بهراة. وكان رحمه الله يخضب بالحناء؛ أحمر الرأس واللحية، وكان مهيبًا وقورًا.

‌‌شيوخه: أخذ أبو عبيد عن خلق من أهل العلم، فسمع من: إسماعيل بن جعفر، وشريك بن عبد الله، وهشيم، وإسماعيل بن عياش، وسفيان بن عيينة، وأبي بكر بن عياش، وعبد الله بن المبارك، وسعيد بن عبد الرحمن الجمحي، وعبيد الله الأشجعي، وغندر، وحفص بن غياث، ووكيع، وعبد الله بن إدريس، وعباد بن عباد، ومروان بن معاوية، وعباد بن العوام، وجرير بن عبد الحميد، وأبا معاوية الضرير، ويحيى القطان، وإسحاق الأزرق، وابن مهدي، ويزيد بن هارون، وخلق كثير. وقرأ القرآن على: أبي الحسن الكسائي، وإسماعيل بن جعفر، وشجاع بن أبي نصر البلخي. وسمع الحروف من طائفة. وأخذ اللغة عن: أبي عبيدة، وأبي زيد، وجماعة.

‌‌تلاميذه:

تلقى العلم عن أبي عبيد عدد كبير من التلاميذ، فروى عنه: سعيد بن أبي مريم المصري - وهو من شيوخه -، وعباس بن عبد العظيم العنبري، وعباس بن محمد الدوري، وعبد الله بن عبد الرحمن الدارمي، ومحمد بن إسحاق الصاغاني، والحارث بن أبي أسامة، وعلي بن عبد العزيز البغوي، وأبو بكر ابن أبي الدنيا، وأحمد بن يوسف التغلبي، ومحمد بن يحيى بن سليمان المروزي، وعبد الله بن جعفر العسكري راوي هذا الكتاب، وغيرهم

‌‌مكانته العلمية وثناء العلماء عليه:

تبوء أبو عبيد مكانة علمية عليَّة، وأثنى عليه أهل العلم من معاصريه وممن بعدهم، ومن ذلك: قال إسحاق بن راهويه رحمه الله: "أبو عبيد أوسعنا علمًا، وأكثرنا أدبًا، وأجمعنا جمعًا، إنا نحتاج إليه، ولا يحتاج إلينا". وقال رحمه الله: "إن الله لا يستحيي من الحق: أبو عبيد أعلم مني، ومن ابن حنبل، والشافعي". وقال الإمام أحمد رحمه الله: "أبو عبيد ممن يزداد كل يوم خيرًا"، وقال: "أبو عبيد أستاذ". وقال أبو داود رحمه الله: "ثقة مأمون". وقال الدارقطني رحمه الله: "ثقة إمام جبل". وقال ابن حبان رحمه الله: "كان أحد أئمة الدنيا، صاحب حديث وفقه ودين وورع ومعرفة بالأدب وأيام الناس، ممن جمع وصنف واختار وذب عن الحديث ونصره، وقمع من خالفه وحاد عنه". وقال شيخ الإسلام رحمه الله: "الإمام المجمع على إمامته وفضله". وقال ابن القيم رحمه الله: "وكان جبلًا نفخ فيه الروح علمًا وجلالةً ونبلًا وأدبًا".

‌‌وفاته:

توفي رحمه الله سنة أربع وعشرين ومائتين بمكة - وقيل بالمدينة -، وله سبع وستون سنة، رحمه الله تعالى، وجزاه عن الإسلام وأهله خير الجزاء.

‌‌منهج التحقيق:

سرت في عملي في كتاب أبي عبيد رحمه الله على منهج أجمله في النقاط الآتية: 1) قابلت النص على الأصل المخطوط، واستظهرت ما أشكل علي قراءته لخلل في التصوير، أو استغلاق في الخط من مطبوعة الشيخ الألباني رحمه الله. 2) أثبت في المتن صواب ما جزمت بخطئه، وما لم أجزم بخطئه أو لم أتوصل فيه للصواب فقد أثبته في المتن كما هو، ونبهت في الحاشية على ذلك. 3) خرجت الأحاديث والآثار التي أوردها أبو عبيد رحمه الله؛ فإن كان الحديث في الصحيحين أو أحدهما اكتفيت بعزوه، وإن كان في غيرهما فإني أعزوه إلى مظانه مع الكلام عليه حسب الإمكان. وصدرت التخريج بالحكم على إسناد أبي عبيد إن كان ساقه بإسناد. ووضعت أحكام الشيخ على الأحاديث والآثار ما أمكن، سواء من مطبوعته للكتاب، أو من كتبه الأخرى. 4) أثبت الفروق بين الأصل والمطبوع. 5) علَّقت على بعض المواضع التي رأيت أنها تحتاج إلى تعليق. 6) عرفت بما رأيت أنه يحتاج إلى تعريف، وشرحت الكلمات الغريبة. 7) ضبطت ما قد يُشكل من الكلمات. 8) صنعت فهارس فنية للكتاب، لتسهيل الاستفادة منه. وأشير إلى أن المصنف رحمه الله يورد الصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم بلفظ: "صلى الله عليه" فقط في أكثر المواطن، فقمت بإكمالها دون الإشارة إلى ذلك.

‌‌وصف النسخة الخطية:

اعتمدت في تحقيق الكتاب على النسخة الخطية الوحيدة، وهي نسخة الظاهرية المحفوظة تحت: مجموع (116) (ق 134 - 156). وتقع في (22) لوحة، في كل لوحة صفحتان، متوسط عدد الأسطر في كل صفحة: (19) سطرًا، ومتوسط عدد الكلمات في كل سطر: (10) كلمات. وهي نسخة قديمة؛ ذكر ناسخها أنه فرغ من نسخها في شوال سنة ثمان وثمانين وأربع مائة، يعني بعد وفاة المؤلف بـ: (264) سنة. وهي منسوخة من نسخة الشيخ العفيف ومقابلة بها، كما يدل على ذلك علامات المقابلة التي فيها، ونص الناسخ على مقابلتها بها في خاتمتها، وفي أثنائها في اللوحة (12/ أ). وعلى النسخة سماع الشيخ العفيف أبي محمد عثمان بن أبي نصر. وعليها قيدا تملك: الأول باسم: محمد بن عبد العزيز المسكي الشافعي رضي الله عنه. والثاني باسم: يوسف بن عبد الهادي. وعليها قيد وقف باسم الشيخ علي الموصلي. وهذه النسخة - مع كونها قديمةً - غير جيدة، لأمور عدة: أولها: رداءة خطها. ثانيها: كثرة الأخطاء فيها. ثالثها: وجود سقط في بعض المواضع منها. رابعها: أن فيها إشكالًا من ناحية تاريخ نسخها، ففي أولها يذكر الراوي عن ابن أبي نصر أنه - أي ابن أبي نصر - أخبر بها في صفر سنة عشرين وأربع مائة، وفي خاتمتها يجعل الناسخ تاريخ نسخها شوال سنة ثمان وثمانين وأربع مائة، أي بعد سماعها بثمان وستين سنة. وهذا يدل على أن ناسخها ليس هو من سمعها من ابن أبي نصر، وبخاصة إذا علمنا أنها رويت من طريق شيخين عنه - كما وقع في إسناد ابن حجر - وكل منهما قد توفي قبل هذا التاريخ بمدة. ولو فرض أن الذي سمعها منه غيرهما، وأنه عاش إلى هذا التاريخ؛ فيبعد أن يسمعها ثم ينسخها بعد ثمان وستين سنة. إلا إن يكون الناسخ لم يدرك ابن نصر أصلًا، وإنما وقعت له نسخة أحد تلاميذه - سواء سمعها من هذا التلميذ أم لا - فنسخها بإسنادها دون أن يذكر اسم التلميذ في أولها، وثبوت هذا يفسر وقوع الخلل فيها. وعلى أي تقدير، ففي النسخة إشكال ظاهر. وقد وقع فيها تقديم وتأخير في اللوحة (14)، فدخلت تتمة باب "تسمية الإيمان بالقول دون العمل" في أثناء الباب التالي: "باب من جعل الإيمانَ المعرفةَ بالقلب وإن لم يكن عملٌ". وقد بيَّن الناسخ وجه الصواب قولًا فقال: "تمام هذا الباب [أي باب من جعل الإيمانَ المعرفةَ بالقلب … ] من ثالث سطر من الكراسة، والإلحاق في الجوانب من الكراسة الأخرى. السطور الفوقانية تمامه [كذا] الإلحاق في الجوانب". ثم بينه فعلًا بأن فصل بالخط الكلام عن بعضه، فلم يبق فيها إشكال، ولله الحمد. هذا وأسأل الله أن يتقبل هذا العمل، وأن يجعله نافعًا مباركًا، إنه خير مسؤول، والحمد لله أولًا وآخرًا.

ربيع بن أحمد البيطار

المدينة النبوية

rabie1401@gmail.com

26 جمادى ثان 1432 هـ

\ No newline at end of file +كتاب الإيمان لأبي عبيد – އަބޫ ޢުބައިދުގެ އީމާންކަމުގެ ފޮތް

اسم الكتاب: (كتاب الإيمان لأبي عبيد) كتاب في الإيمان ومعالمه وسننه واستكماله ودرجاته - لأبي عبيد القاسم بن سلام الهروي (ت ٢٢٤ هـ)
تحقيق: ربيع بن أحمد البيطار | الناشر: دار الإمام مسلم - المدينة المنورة | الطبعة الأولى، ١٤٣٢ هـ - ٢٠١١ م.
(الترقيم والترجمة الموجود في هذه الصفحة مبني على تحقيق عادل آل حمدان)

ފޮތުގެ ނަން: އީމާންކަމާއި، އީމާންކަމުގެ ޢަލާމާތްތަކާއި، ސުންނަތްތަކާއި، ފުރިހަމަވުމާއި، ދަރަޖަތައް ބަޔާންކުރެވުނު ފޮތް | ލިޔުނީ: އަބޫ ޢުބައިދު އަލް ޤާސިމް ބްނު ސައްލާމް އަލް ހަރަވީ (224 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ރަބީޢު ބިން އަޙްމަދު އަލްބައިޠާރު | ޗާޕުކުރީ: ދާރުލް އިމާމް މުސްލިމް | ފުރަތަމަ ޗާޕު 1432 ހ. - 2011 މ.
(މި ސަފުހާގައިވާ މައި ނަމްބަރ ދިނުމާއި ދިވެހި ތަރުޖަމާ ބިނާވެފައި ވަނީ ޢާދިލު އާލްޙަމްދާނުގެ ތަހްގީގުގެ މައްޗަށެވެ.)

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق ربيع بن زكريا أبو هرجة ޕީޑީއެފް

تحقيق عادل بن عبد الله آل حمدان ޕީޑީއެފް

تحقيق محمد ناصر الدين الألباني ޕީޑީއެފް

فتح المنان في شرح كتاب الإيمان - لعارف بن مزيد السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح كتاب الإيمان - لمحمد هشام طاهري ޕީޑީއެފް

شرح كتاب الإيمان - لعبد العزيز الراجحي އީ-ފޮތް

شرح كتاب الإيمان - ليوسف الغفيص އީ-ފޮތް

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން

5


كتاب الإيمان ومعالمه وسننه واستكماله ودرجاته

للإمام أبي عبيد القاسم بن سلام الهروي

المتوفى سنة ٢٢٤ هـ


އީމާންކަމާއި އަދި އީމާންކަމުގެ ޢަލާމާތްތަކާއި، ސުންނަތްތަކާއި، ފުރިހަމަވުމާއި، ދަރަޖަތައް ބަޔާންކުރެވުނު ފޮތް

އަލް އިމާމް އަބޫ ޢުބައިދު އަލް ޤާސިމް ބްނު ސައްލާމް އަލްހަރަވީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (224 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ


މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ޖުމާދަލް އާޚިރާހ 1442ހ / ޖެނުއަރީ 2021މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

އިމާމް އަބޫ ޢުބައިދު އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމް ވިދާޅުވިއެވެ:

(المُتَّبِعُ السُّنَّةَ، كَالقَابِضِ عَلَى الجَمْرِ، هُوَ اليَوْمَ عِنْدِي أَفْضَلُ مِنْ ضَرْبِ السَّيْفِ فِي سَبِيْلِ اللهِ) (تاريخ بغداد: 14/392)

މާނައީ: "ސުންނަތަށް ތަބަޢަވާމީހާ، އަނގުރުއަލިފާނުގައި މުށްކަވައި ހިފަހައްޓައިގެން ހުންނަ މީހާފަދައެވެ. ﷲ ގެ މަގުގައި ކަނޑިންޖެހޭ އެތިފަހަރަށްވުރެ މިއަދު އަހުރެންގެ ގާތުގައި އެކަންތައް މާ މާތްވެގެންވެއެވެ."

މުއައްލިފުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

އެކަލޭގެފާނުއީ: އަބޫ ޢުބައިދު އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމު ބްނު ޢަބްދި ﷲ އަލްހަރަވީ އަލްއަޒްދީ އަލްޚުރާސާނީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 157 ވަނަ އަހަރުގައި ޚުރާސާނުގެ ހަރާތުގައިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުއީ އިމާމް އަޙްމަދުއާއި، އިސްޙާޤު ބްނު ރާހަވައިހިއާއި، އައްޝާފިޢީފަދަ ސަލަފުންގެ އިމާމުންނާއި އެކުގައި ގުނާލެވޭ، އެބޭކަލުންނާއި އެކުގައި އުޅުއްވި ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމުވެރިކަމަށްވަނީ އެބޭކަލުން ހެކިވެގެންނެވެ. ފިޤުހާއި، ޙަދީޘްއާއި، ޚިލާފުތަކާއި، ޢިލަލްތަކާއި، ޤިރާއަތްތަކާއި، އަދި ޚާއްޞަކޮށް ޢަރަބި ބަހުގައި ފުންނާބު އުސްވެގެންވާ ބޭކަލެކެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ޝައިޚުންގެ ތެރޭގައި: ސުފްޔާނު ބްނު ޢުޔައިނާ، އަބޫބަކުރު ބްނު ޢައްޔާޝް، ޢަބްދު ﷲ ބްނުލް މުބާރަކު، ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބްނު މަހްދީ، ޔަޒީދު ބްނު ހާރޫނު، ވަކީޢު ބްނުލް ޖައްރާޙު، ޔަޙްޔާ އަލްޤައްޠާނު، ޝަރީކު ބްނު ޢަބްދި ﷲ އާއި އެނޫންވެސް އެތައް ބޭކަލުންނެއް ހިމެނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: ނަޞްރު ބްނު ދާވޫދު، އަބޫބަކުރު އިބްނު އަބިއްދުންޔާ، ޢަބްދު ﷲ ބްނު ޢަބްދުއްރަޙްމާނު އައްދާރިމީ، އަލްޙާރިޘު ބްނު އަބީ އުސާމާ، އަބޫބަކުރު އައްޞާޣާނީއާއި އެހެނިހެން ބޭކަލުން ހިމެނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނަށް ޘަނާކިޔުއްވާ އިމާމުން ވިދާޅުވެފައިވާ ބަސްފުޅުތައް ގިނަވެގެންވެއެވެ.

އިމާމް އަޙްމަދު رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(أَبُو عبيد عندنا ممن يزداد كل يوم خيرًا.) [طبقات الحنابلة: 1/239]

މާނައީ: "އަހަރުމެންގެ ގާތުގައި އަބޫ ޢުބައިދުއަކީ ކޮންމެ ދުވަހަކުމެ ހެޔޮކަން އިތުރުވަމުންދާ ބޭކަލެކެވެ."

އިބްރާހީމު ބްނު އަބީ ޠާލިބު رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(سألت أبا قدامة، عَنِ الشافعي، وأحمد بْن حنبل، وإسحاق، وأبي عبيد، فقال: أما أفهمهم فالشافعي، إلا أنه قليل الحديث، وأما أورعهم فأحمد بْن حنبل، وأما أحفظهم فإسحاق، وأما أعلمهم بلغات العرب، فأبو عبيد.) [تاريخ بغداد: 14/392]

މާނައީ: "އަހުރެން، އައްޝާފިޢީއާއި އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލުއާއި، އިސްޙާޤު (ބްނު ރާހަވައިހި)އާއި، އަބޫ ޢުބައިދު (އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމް) އާއި ބެހޭގޮތުން އަބޫ ޤުދާމާއާއި ސުވާލުކުރީމެވެ. އެހިނދު ވިދާޅުވިއެވެ: 'އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ފަހުމްވެރި ބޭކަލަކީ ފަހެ އައްޝާފިޢީއެވެ. އެކަމަކު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް މަދުވެގެންވެއެވެ. ދެންފަހެ އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ވަރަޢަވެރި ބޭކަލަކީ: އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލުއެވެ. އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ހިތުދަސްކުރުން ބޮޑުވެގެންވަނީ އިސްޙާޤުއެވެ. ދެން އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ޢަރަބިންގެ ބަހުރުވަތައް އެންމެ ބޮޑަށް ދަނެގެންވަނީ އަބޫ ޢުބައިދުއެވެ."

އިސްޙާޤު ބްނު ރާހަވައިހި رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(أبُو عُبَيْدَ أوسعنا علمًا، وأكثرنا أدبًا، وأجمعنا جمعًا، إنا نحتاج إلى أبي عُبَيْدَ، وأبو عُبَيْدَ لا يحتاج إلينا.) [تاريخ بغداد: 14/392]

މާނައީ: "އަބޫ ޢުބައިދުއީ އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން އެންމެ ޢިލްމު ތަނަވަސްވެގެންވާ، އަދި އެންމެ އަދަބުވެރިވެގެންވާ، އެންމެ ބޮޑަށް (ޢިލްމު) ޖަމަޢަކޮށް އެއްކުރެއްވި ކަލޭގެފާނެވެ. އަހަރުމެން އަބޫ ޢުބައިދުއަށް ބޭނުންޖެހެއެވެ. އެކަމަކު އަބޫ ޢުބައިދު އަހަރުމެންނަށް ބޭނުމެއްނުޖެހެއެވެ."

އަޙްމަދު ބްނު ކާމިލު رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(كان أَبُو عبيد القاسم بْن سلام فاضلا في دينه، وفي عمله ربانيًا متفننا في أصناف من علوم الإسلام من القرآن، والفقه، والعربية، الأخبار، حسن الرواية، صحيح النقل، لا أعلم أحدًا من الناس طعن عليه في شيء من أمره ودينه.) [تاريخ بغداد: 14/392]

މާނައީ: "އަބޫ ޢުބައިދު އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމްއީ ދީންވެރިކަމާއި ޢަމަލުގައި ފާހަގަކުރެވިގެންވާ، އިސްލާމްދީނުގެ ތަފާތު ޢިލްމުތަކުގައި ފަންނުވެރިވެގެންވާ ރައްބާނީ ޢިލްމުވެރިއެކެވެ. އެއީ ޤުރްއާނާއި، ފިޤްހާއި، ޢަރަބިބަހާއި، ޚަބަރުތަކާއި، ރިވާކުރުން ރިވެތިވުމާއި، ނަޤުލުކުރުން ޞައްޙަވުމުގައިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކަންތަކުގެ ތެރެއިން އެއްވެސް ކަމެއްގައި އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ދީންވެރިކަމާއިމެދުގައި މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ފާޑުކީ އެއްވެސް މީހެއް އަހުރެންނަށް އެނގިގެންނުވެއެވެ."

އިބްރާހީމު އަލްޙަރްބީ رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(كان أَبُو عبيد كأنه جبل نفخ فيه الروح يحسن كل شيء إلا الحديث، صناعة أَحْمَد ويحيى...) [تاريخ بغداد: 14/392]

މާނައީ: "އަބޫ ޢުބައިދު ވެވަޑައިގެންނެވީ: ރޫޙުއެޅުވި ފުމެލެވިގެންވާ (ޢިލްމުގައި) ފަރުބަދައެއްފަދައިންނެވެ. ޙަދީޘްގައި (އިމާމް) އަޙްމަދުއާއި ޔަޙްޔާގެ ޞިނާޢަތްތެރިކަން ފިޔަވައި އެހެންހުރިހާ ކަމެއްގައި އެކަލޭގެފާނު ރަނގަޅުވެ ރިވެތިވެގެންވެއެވެ..."

އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި: އަލްއަމްވާލު، ޣަރީބުލް ޙަދީޘް، ފަޟާއިލުލް ޤުރްއާން، އައްނާސިޚު ވަލްމަންސޫޚު، އަލްމަވާޢިޡު އަދިވެސް އެތައް ފޮތްތަކެއް ހިމެނެއެވެ.

ޢަޤީދާގެ ފޮތްތަކާއި، އަދި ޙަދީޘްތަކާއި ޤުރްއާނުގައި ވާރިދުވެގެންވާ ބަސްތަކުގެ މާނަތައް ތަފްސީރުކޮށްދިނުމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅުތައްވަނީ ވޭތުވެދިޔަ ޤަރުނުތަކުގެ އެތަކެއް ފޮތްތަކެއްގައި ވާރުތަވަމުން އައިސްފައިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 224 ވަނަ އަހަރުގައި މައްކާގައިއެވެ.

ފޮތުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

މިފޮތަކީ އިމާމް އަބޫ ޢުބައިދު އަލްޤާސިމު ބްނު ސައްލާމްގެ އަރިހަށް ފޮނުވުނު ސުވާލަކަށް ޖަވާބުދެއްވާ ލިޔުއްވި ކުރު ރިސާލާއެކެވެ. ނަމަކީ: 'އީމާންކަމާއި، އީމާންކަމުގެ ޢަލާމާތްތަކާއި، ސުންނަތްތަކާއި، ފުރިހަމަވުމާއި، ދަރަޖަތައް ބަޔާންވެގެންވާ ކިތާބު' އެވެ.

މިފޮތުގައި މުއައްލިފުވަނީ އީމާންކަމުގައި ސަލަފުންގެ ޢަޤީދާ ޙުއްޖަތާއި އެކުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެކަމުގައި ޚިލާފުވެގަންނަ ފިރުޤާތަކަށް ރައްދުދެއްވާފައިއެވެ.

އަހަރުމެން މިފޮތް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި އަޞްލަކަށް ބެލީ ދާރުލް އައުރާޤު އައްޘަޤާފިއްޔާ އިން ނެރެފައިވާ، ޝައިޚު ޢާދިލު ބްނު ޢަބްދި ﷲ އާލް ޙަމްދާނު 'އަލްޖާމިޢު ފީ ކުތުބިލް އީމާން' ގެ ނަމުގައި ޖަމާކޮށްފައިވާ ސަލަފުންގެ ރިސާލާތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނިގެންވާ ރިސާލާއެވެ. އަދި ތަޢުލީޤުކުރުމާއި ތަޙްޤީޤުގައި އެބޭފުޅާ ގެންނަވާފައިވާ ވާހަކަތަކުން ފައިދާ ހޯދާފައިވާނެތެވެ.

وَبِالله التَّوفِيق.

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

[قال المحقق:]

‌‌مُقَدِّمة

إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا وسيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مضل له، ومن يضلل فلا هادي له، وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له، وأشهد أن محمدًا عبده ورسوله. {يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ} [آل عمران: 102]. {يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا} [النساء: 1]. {يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا (70) يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا} [الأحزاب: 70، 71]. أما بعد فان أصدق الحديث كتاب الله، وأحسن الهدي هدي محمد صلى الله عليه وسلم وشر الأمور محدثاتها، وكل محدثة بدعة وكل بدعة ضلالة، وكل ضلالة في النار. لا يخفى على العاقل البصير أهمية دراسة مباحث الإيمان، والوقوف فيها على الحق مدعَّمًا بالدليل الصحيح من الكتاب والسنة، وأقوال سلف الأمة، وأئمة أهل العلم الراسخين. فإن الإيمان بالله سبحانه أساس سعادة العبد، وعليه مدار نجاته وفلاحه في دنياه وآخرته، فحاجة الإنسان إليه فوق كل حاجة وضرورته إليه فوق كل ضرورة. فحريٌّ بأمر هذا وصفه، وخير هذا نعته أن تصرف في العناية به الأعمار وتنفق فيه الأوقات. وباب مباحث الإيمان زلت فيه أقدام وضلت فيه أفهام، وما ذاك إلا للبعد عن هدي السلف فيه، وانتهاج طرق مبتدعة في تقريره وتأصيله، لذا يتعين على طلاب العلم العناية به والاهتمام به وتأصيله وتقعيده على وفق الكتاب والسنة وفهم سلف الأمة. فـ (مباحث الإيمان) هي أولى المسائل التي حصل فيها النزاع والتفرق في الأمة، وما تبع ذلك من سفكٍ للدماء، وظهورٍ للبدع والمحدثات. وذلك أن أول تفرق حصل هو خروج الخوارج الذين ضلوا في هذا الباب، فخرجوا على الأمة وكفروا أهل القبلة بالكبائر. بل قد جعل النبي صلى الله عليه وسلم خروج الخوارج أصل التفرق في الأمة، ولولاه لما حصل تفرق. فقد روى الإمام أحمد من حديث أبي بكرة رضي الله عنه أن نبي الله صلى الله عليه وسلم مر برجلٍ ساجدٍ وهو ينطلق إلى الصلاة، فقضى الصلاة ورجع عليه وهو ساجد، فقام النبي صلى الله عليه وسلم فقال: "من يقتل هذا"؟ فقام رجل فحسر عن يديه، فاخترط سيفه وهزَّه ثم قال: يا نبي الله، بأبي أنت وأمي، كيف أقتل رجلًا ساجدًا يشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدًا عبده ورسوله؟ ثم قال: "من يقتل هذا"؟ فقام رجل فقال: أنا، فحسر عن ذراعيه واخترط سيفه وهزَّه حتى أُرعدت يده فقال: يا نبي الله، كيف أقتل رجلًا ساجدًا يشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدًا عبده ورسوله؟ فقال النبي صلى الله عليه وسلم: "والذي نفس محمد بيده، لو قتلتموه لكان أول فتنة وآخرها". وفي لفظٍ له من حديث أبي سعيد الخدري رضي الله عنه: فقال صلى الله عليه وسلم: "إن هذا وأصحابه يقرؤون القرآن لا يجاوز تراقيهم، يمرقون من الدين كما يمرق السهم من الرمية ثم لا يعودون فيه حتى يعود السهم في فُوقه، فاقتلوهم، هم شر البرية". فهذا الحديث يظهر عظم الجهل بالدين عمومًا، وبهذا الباب على وجه الخصوص. ومما يبين أهمية هذا الباب أن تحقيق الإيمان والوصول إلى كماله موقوف على معرفته وضبطه. وقد اعتنى أهل العلم قديمًا وحديثًا بهذا الباب فكثرت فيه تصانيفهم وتنوعت، فمنها ما هو في ضمن كتاب، ومنها ما هو مفرد. ومن الكتب المفردة: كتاب الإيمان لأبي عبيد القاسم بن سلام رحمه الله، هذا الكتاب الذي بين أيدينا، وهو كتاب عظيم النفع جليل القدر، وهو عمدة في بابه، ولا يستغني عنه دارس. ومما ينبئ عن أهميته ومكانته:

* مكانة مصنفه؛ فهو من أئمة أهل زمانه حفظًا وفهمًا، وتحقيقًا وتفننًا وسعة اطلاع. * تقدمه الزمني؛ فوفاته كانت في الربع الأول من القرن الثالث. * المنهج الفريد الذي سار عليه مؤلفه فيه، وسيأتي الكلام عليه. * استفادة أهل العلم من الكتاب ونقلهم عنه، كابن نصر وشيخ الإسلام والحافظ ابن حجر رحم الله الجميع.

اسم الكتاب:

‌‌اسم الكتاب كما جاء على طُرَّة المخطوط: "كتاب في الإيمان ومعالمه وسننه واستكماله ودرجاته". وقد اشتهر باسم: "الإيمان" فقط، وكذا سماه ابن الحطاب والحافظ - رحمهما الله -. فلعل ذلك كان على سبيل الاختصار.

‌‌توثيق نسبته إلى مؤلفه:

لا شك في نسبة كتاب الإيمان لأبي عبيد رحمه الله، ويؤيد ذلك أمور: * نسبة الكتاب له في المخطوط، سواء ما جاء في طُرَّته، أو في أثنائه، فقد ورد اسم أبي عبيد رحمه الله في أثنائه أكثر من أربعين مرة، في رؤوس الأسانيد وفي غيرها. * نقل أهل العلم منه مع نسبته إليه، كابن نصر وشيخ الإسلام والحافظ ابن حجر. * رواية الكتاب بالسند المتصل إلى المؤلف، إضافة إلى وقوعه في مسموعات بعض أهل العلم كالحافظ ابن حجر، وابن الحطاب - رحمهما الله -.

‌‌موضوع الكتاب:

كتاب أبي عبيد رحمه الله يبحث في مسائل الإيمان كما يظهر من عنوانه، وقد اشتمل على ثمانية أبواب وملحق. * الباب الأول: "باب نعت الإيمان في استكماله ودرجاته": عرَّف فيه الإيمان الشرعي وذكر خلاف المرجئة، ورجحان مذهب أهل السنة بالدليل، وتكلم من خلاله عن نزول الإيمان متفرقًا كالقرآن، وتدرج التشريع. * الباب الثاني: "باب الاستثناء في الإيمان": ذكر فيه مذهب أهل السنة في الاستثناء في الإيمان، وعبارات السلف في ذلك، ورد على المرجئة قولهم بأن إيمانهم كإيمان الملائكة. * الباب الثالث: "باب الزيادة في الإيمان والانتقاص منه": ذكر فيه مذهب أهل السنة وأدلتهم، وذكر تأويلات المخالفين ورد عليها. * الباب الرابع: "باب تسمية الإيمان بالقول دون العمل": رد فيه على المرجئة في إخراجهم العمل من الإيمان. * الباب الخامس: "باب من جعل الإيمان المعرفة بالقلب وإن لم يكن عمل": خصصه للرد على الجهمية. * الباب السادس: "باب ذكر ما عابت به العلماء من جعل الإيمان قولًا بلا عمل، وما نهوا عنه من مجالستهم": ذكر فيه نقولًا عن السلف والأئمة في ذمهم لمذهب المرجئة، وتحذيرهم منه. * الباب السابع: "باب الخروج من الإيمان بالمعاصي": ذكر فيه بعض النصوص التي فيها إطلاق الكفر أو الشرك أو نفي الإيمان أو البراءة من النبي صلى الله عليه وسلم على بعض الذنوب، وذكر تأويلات المخالفين لها وردَّها، وبيَّن الصواب فيها بالدليل، ورَدَّ الشبه. * الباب الثامن: "باب ذكر الذنوب التي تلحق بالكبائر بلا خروج من الإيمان": ذكر فيه بعض النصوص التي فيها تشبيه ذنب بآخر أعظم منه، وبين المراد بها، ورد على المخالف، وهو آخر أبواب الكتاب. وأما الملحق: فذكر فيه خمس فرق مخالفة لأهل السنة في باب الإيمان، وهم: الجهمية، والمعتزلة، والإباضية، والصفرية، والفضلية، وذكر دليل بعضهم، وأحال في الرد على الأربعة الأول على ما تقدم في الكتاب، وخصص الجهمية بالرد زيادةً في التشنيع عليهم.

‌‌منهج المؤلف:

الناظر في تصانيف أهل العلم يجد أن لكل زمان طريقة في التصنيف تميزه - في الجملة - عن غيره. وكانت طريقة التصنيف في الزمن الذي عاش فيه أبو عبيد رحمه الله تعتمد على سرد الأحاديث والآثار في الباب مجردة، كصنيع العدني وابن أبي شيبة في كتابيهما في الإيمان، وكذا ابن منده رحم الله الجميع. إلا أن أبا عبيد قد اختط لنفسه منهجًا سابقًا لزمانه، أصبح المنهج المعتمد في التأليف لدى أهل العلم فيما بعد. ومن أبرز سمات هذا المنهج: 1) الإكثار من الشرح والتعليق والتعقب والنقد، وعدم الاقتصار على سوق الأدلة والأقوال. 2) بناء هيكل البحث على الشرح والبيان، وجعل النصوص للاستدلال، ولذا فإنه لا يسوق الأسانيد في كثير من الأحيان، بل كثيرًا ما يقتصر على إيراد المتن فقط بدون ذكر الصحابي، هذا مع سياقه أحيانًا للأسانيد كما هي العادة وقتئذٍ. 3) تنويع الأدلة، فلم يقتصر رحمه الله على الأدلة النقلية - مع كونها هي العمدة -، بل ذكر كذلك أدلة عقلية، وأكثر بشكل ملحوظ من أدلة اللغة والاحتجاج بكلام العرب ولغاتها، وهو إمام في هذا الباب. 4) الاستطراد في الرد على المخالفين؛ سواء ما كان منثورًا في أثناء الأبواب - ولم يخلُ منها باب -، أو ما كان في أبواب مستقلة، وهي الأبواب: الرابع والخامس والسادس. وقد لخص رحمه الله في آخر الكتاب منهجه الذي سار عليه فقال: "كتبنا هذا الكتاب على مبلغ علمنا، وما انتهى إلينا من الكتابِ وآثارِ النَّبي صلى الله عليه وسلم، والعلماءِ بعده، وما عليه لغاتُ العرب ومذاهبُها، وعلى الله التَّوكل، وهو المستعان".

‌‌ترجمة موجزة للإمام أبي عبيد رحمه الله -

‌‌اسمه ونسبه ومولده: هو الإمام، الحافظ، المجتهد، البحر، ذو الفنون، أبو عبيد القاسم بن سلَّام - بتشديد اللام - بن عبد الله الهروي الأزدي بالولاء، الخراساني البغدادي صاحب المصنفات. كان أبوه سلام مملوكًا روميًّا لرجل هروي، وكان يتولى الأزد. ولد رحمه الله سنة سبع وخمسين ومائة بهراة. وكان رحمه الله يخضب بالحناء؛ أحمر الرأس واللحية، وكان مهيبًا وقورًا.

‌‌شيوخه: أخذ أبو عبيد عن خلق من أهل العلم، فسمع من: إسماعيل بن جعفر، وشريك بن عبد الله، وهشيم، وإسماعيل بن عياش، وسفيان بن عيينة، وأبي بكر بن عياش، وعبد الله بن المبارك، وسعيد بن عبد الرحمن الجمحي، وعبيد الله الأشجعي، وغندر، وحفص بن غياث، ووكيع، وعبد الله بن إدريس، وعباد بن عباد، ومروان بن معاوية، وعباد بن العوام، وجرير بن عبد الحميد، وأبا معاوية الضرير، ويحيى القطان، وإسحاق الأزرق، وابن مهدي، ويزيد بن هارون، وخلق كثير. وقرأ القرآن على: أبي الحسن الكسائي، وإسماعيل بن جعفر، وشجاع بن أبي نصر البلخي. وسمع الحروف من طائفة. وأخذ اللغة عن: أبي عبيدة، وأبي زيد، وجماعة.

‌‌تلاميذه:

تلقى العلم عن أبي عبيد عدد كبير من التلاميذ، فروى عنه: سعيد بن أبي مريم المصري - وهو من شيوخه -، وعباس بن عبد العظيم العنبري، وعباس بن محمد الدوري، وعبد الله بن عبد الرحمن الدارمي، ومحمد بن إسحاق الصاغاني، والحارث بن أبي أسامة، وعلي بن عبد العزيز البغوي، وأبو بكر ابن أبي الدنيا، وأحمد بن يوسف التغلبي، ومحمد بن يحيى بن سليمان المروزي، وعبد الله بن جعفر العسكري راوي هذا الكتاب، وغيرهم

‌‌مكانته العلمية وثناء العلماء عليه:

تبوء أبو عبيد مكانة علمية عليَّة، وأثنى عليه أهل العلم من معاصريه وممن بعدهم، ومن ذلك: قال إسحاق بن راهويه رحمه الله: "أبو عبيد أوسعنا علمًا، وأكثرنا أدبًا، وأجمعنا جمعًا، إنا نحتاج إليه، ولا يحتاج إلينا". وقال رحمه الله: "إن الله لا يستحيي من الحق: أبو عبيد أعلم مني، ومن ابن حنبل، والشافعي". وقال الإمام أحمد رحمه الله: "أبو عبيد ممن يزداد كل يوم خيرًا"، وقال: "أبو عبيد أستاذ". وقال أبو داود رحمه الله: "ثقة مأمون". وقال الدارقطني رحمه الله: "ثقة إمام جبل". وقال ابن حبان رحمه الله: "كان أحد أئمة الدنيا، صاحب حديث وفقه ودين وورع ومعرفة بالأدب وأيام الناس، ممن جمع وصنف واختار وذب عن الحديث ونصره، وقمع من خالفه وحاد عنه". وقال شيخ الإسلام رحمه الله: "الإمام المجمع على إمامته وفضله". وقال ابن القيم رحمه الله: "وكان جبلًا نفخ فيه الروح علمًا وجلالةً ونبلًا وأدبًا".

‌‌وفاته:

توفي رحمه الله سنة أربع وعشرين ومائتين بمكة - وقيل بالمدينة -، وله سبع وستون سنة، رحمه الله تعالى، وجزاه عن الإسلام وأهله خير الجزاء.

‌‌منهج التحقيق:

سرت في عملي في كتاب أبي عبيد رحمه الله على منهج أجمله في النقاط الآتية: 1) قابلت النص على الأصل المخطوط، واستظهرت ما أشكل علي قراءته لخلل في التصوير، أو استغلاق في الخط من مطبوعة الشيخ الألباني رحمه الله. 2) أثبت في المتن صواب ما جزمت بخطئه، وما لم أجزم بخطئه أو لم أتوصل فيه للصواب فقد أثبته في المتن كما هو، ونبهت في الحاشية على ذلك. 3) خرجت الأحاديث والآثار التي أوردها أبو عبيد رحمه الله؛ فإن كان الحديث في الصحيحين أو أحدهما اكتفيت بعزوه، وإن كان في غيرهما فإني أعزوه إلى مظانه مع الكلام عليه حسب الإمكان. وصدرت التخريج بالحكم على إسناد أبي عبيد إن كان ساقه بإسناد. ووضعت أحكام الشيخ على الأحاديث والآثار ما أمكن، سواء من مطبوعته للكتاب، أو من كتبه الأخرى. 4) أثبت الفروق بين الأصل والمطبوع. 5) علَّقت على بعض المواضع التي رأيت أنها تحتاج إلى تعليق. 6) عرفت بما رأيت أنه يحتاج إلى تعريف، وشرحت الكلمات الغريبة. 7) ضبطت ما قد يُشكل من الكلمات. 8) صنعت فهارس فنية للكتاب، لتسهيل الاستفادة منه. وأشير إلى أن المصنف رحمه الله يورد الصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم بلفظ: "صلى الله عليه" فقط في أكثر المواطن، فقمت بإكمالها دون الإشارة إلى ذلك.

‌‌وصف النسخة الخطية:

اعتمدت في تحقيق الكتاب على النسخة الخطية الوحيدة، وهي نسخة الظاهرية المحفوظة تحت: مجموع (116) (ق 134 - 156). وتقع في (22) لوحة، في كل لوحة صفحتان، متوسط عدد الأسطر في كل صفحة: (19) سطرًا، ومتوسط عدد الكلمات في كل سطر: (10) كلمات. وهي نسخة قديمة؛ ذكر ناسخها أنه فرغ من نسخها في شوال سنة ثمان وثمانين وأربع مائة، يعني بعد وفاة المؤلف بـ: (264) سنة. وهي منسوخة من نسخة الشيخ العفيف ومقابلة بها، كما يدل على ذلك علامات المقابلة التي فيها، ونص الناسخ على مقابلتها بها في خاتمتها، وفي أثنائها في اللوحة (12/ أ). وعلى النسخة سماع الشيخ العفيف أبي محمد عثمان بن أبي نصر. وعليها قيدا تملك: الأول باسم: محمد بن عبد العزيز المسكي الشافعي رضي الله عنه. والثاني باسم: يوسف بن عبد الهادي. وعليها قيد وقف باسم الشيخ علي الموصلي. وهذه النسخة - مع كونها قديمةً - غير جيدة، لأمور عدة: أولها: رداءة خطها. ثانيها: كثرة الأخطاء فيها. ثالثها: وجود سقط في بعض المواضع منها. رابعها: أن فيها إشكالًا من ناحية تاريخ نسخها، ففي أولها يذكر الراوي عن ابن أبي نصر أنه - أي ابن أبي نصر - أخبر بها في صفر سنة عشرين وأربع مائة، وفي خاتمتها يجعل الناسخ تاريخ نسخها شوال سنة ثمان وثمانين وأربع مائة، أي بعد سماعها بثمان وستين سنة. وهذا يدل على أن ناسخها ليس هو من سمعها من ابن أبي نصر، وبخاصة إذا علمنا أنها رويت من طريق شيخين عنه - كما وقع في إسناد ابن حجر - وكل منهما قد توفي قبل هذا التاريخ بمدة. ولو فرض أن الذي سمعها منه غيرهما، وأنه عاش إلى هذا التاريخ؛ فيبعد أن يسمعها ثم ينسخها بعد ثمان وستين سنة. إلا إن يكون الناسخ لم يدرك ابن نصر أصلًا، وإنما وقعت له نسخة أحد تلاميذه - سواء سمعها من هذا التلميذ أم لا - فنسخها بإسنادها دون أن يذكر اسم التلميذ في أولها، وثبوت هذا يفسر وقوع الخلل فيها. وعلى أي تقدير، ففي النسخة إشكال ظاهر. وقد وقع فيها تقديم وتأخير في اللوحة (14)، فدخلت تتمة باب "تسمية الإيمان بالقول دون العمل" في أثناء الباب التالي: "باب من جعل الإيمانَ المعرفةَ بالقلب وإن لم يكن عملٌ". وقد بيَّن الناسخ وجه الصواب قولًا فقال: "تمام هذا الباب [أي باب من جعل الإيمانَ المعرفةَ بالقلب … ] من ثالث سطر من الكراسة، والإلحاق في الجوانب من الكراسة الأخرى. السطور الفوقانية تمامه [كذا] الإلحاق في الجوانب". ثم بينه فعلًا بأن فصل بالخط الكلام عن بعضه، فلم يبق فيها إشكال، ولله الحمد. هذا وأسأل الله أن يتقبل هذا العمل، وأن يجعله نافعًا مباركًا، إنه خير مسؤول، والحمد لله أولًا وآخرًا.

ربيع بن أحمد البيطار

المدينة النبوية

rabie1401@gmail.com

26 جمادى ثان 1432 هـ

\ No newline at end of file diff --git a/books/kunnaasha.html b/books/kunnaasha.html index c092eca65..cfe7bbf4c 100644 --- a/books/kunnaasha.html +++ b/books/kunnaasha.html @@ -1 +1 @@ -الكناشة – ނޯޓުފޮތް

މިއީ އެކި ފަހަރު މަތިން އެކި މީހުން ލިޔެވިފައިވާ ބައެއް ލިޔުންތަކެކެވެ. މިތާ އަހްލުއް ސުންނަތުގެ ލިޔުމެއް ހިމަނާލަން ބޭނުންވާ ނަމަ، މެސެޖެއްކޮށްލާށެވެ.

ހުޅުވާލާ އިރު، މި ސަފުހާގައި ދައްކާނީ އެންމެ ފަހުގެ ލިޔުމެވެ. އަދި ދެން އަންނަ ސަފުހާއަށް ބަދަލުކުރާ އިރު، ފެންނާނީ އޭގެ ކުރީގެ ލިޔުމެވެ.

\ No newline at end of file +الكناشة – ނޯޓުފޮތް

މިއީ އެކި ފަހަރު މަތިން އެކި މީހުން ލިޔެވިފައިވާ ބައެއް ލިޔުންތަކެކެވެ. މިތާ އަހްލުއް ސުންނަތުގެ ލިޔުމެއް ހިމަނާލަން ބޭނުންވާ ނަމަ، މެސެޖެއްކޮށްލާށެވެ.

ހުޅުވާލާ އިރު، މި ސަފުހާގައި ދައްކާނީ އެންމެ ފަހުގެ ލިޔުމެވެ. އަދި ދެން އަންނަ ސަފުހާއަށް ބަދަލުކުރާ އިރު، ފެންނާނީ އޭގެ ކުރީގެ ލިޔުމެވެ.

\ No newline at end of file diff --git a/books/muwattaMalik.html b/books/muwattaMalik.html index 63a74eb50..206acc1c9 100644 --- a/books/muwattaMalik.html +++ b/books/muwattaMalik.html @@ -1 +1 @@ -موطأ مالك – މުވައްޠައު މާލިކު*

اسم الكتاب: موطأ مالك (رواية يحيى بن يحيى الليثي) - لأبي عبد الله مالك بن أنس بن مالك بن أبي عامر الأصبحي الحميري المدني (ت ١٧٩ هـ)
تحقيق: بشار عواد معروف | الناشر: دار الغرب الإسلامي | الطبعة الثانية ١٤١٧ هـ - ١٩٩٧ م.

ފޮތުގެ ނަން: މުވައްޠައު މާލިކު (މާލިކުގެ މުވައްޠައު) - ޔަޙްޔާ އައްލައިޘީގެ ރިވާޔަތް | ލިޔުނީ: އަބޫ ޢަބްދު ﷲ މާލިކު ބިން އަނަސް ބިން މާލިކު ބިން އަބީ ޢާމިރު އަލްއަޞްބަޙީ އަލްޙިމްޔަރީ އަލްމަދަނީ (179 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ބައްޝާރު ޢައްވާދު މަޢުރޫފު | ޗާޕުކުރީ: ދާރުލް ޣަރްބު އަލްއިސްލާމީ | ދެވަނަ ޗާޕު 1417 ހ. - 1997 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

طبعة منشورات المجلس العلمي الأعلى - الرباط - المملكة المغربية ޕީޑީއެފް

طبعة جمعية المكنز الاسلامي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تحقيق عبدالسلام بن محمد العامر ޕީޑީއެފް

تحقيق الأعظمي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الموطأ - لعبد الكريم بن عبد الله الخضير އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

رواية أبي مصعب الزهري - އަބޫ މުޞްޢަބު އައްޒުހްރީގެ ރިވާޔަތުގެ ލިންކުތައް:

طبعة دار التأصيل | އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

طبعة الرسالة އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

\ No newline at end of file +موطأ مالك – މުވައްޠައު މާލިކު*

اسم الكتاب: موطأ مالك (رواية يحيى بن يحيى الليثي) - لأبي عبد الله مالك بن أنس بن مالك بن أبي عامر الأصبحي الحميري المدني (ت ١٧٩ هـ)
تحقيق: بشار عواد معروف | الناشر: دار الغرب الإسلامي | الطبعة الثانية ١٤١٧ هـ - ١٩٩٧ م.

ފޮތުގެ ނަން: މުވައްޠައު މާލިކު (މާލިކުގެ މުވައްޠައު) - ޔަޙްޔާ އައްލައިޘީގެ ރިވާޔަތް | ލިޔުނީ: އަބޫ ޢަބްދު ﷲ މާލިކު ބިން އަނަސް ބިން މާލިކު ބިން އަބީ ޢާމިރު އަލްއަޞްބަޙީ އަލްޙިމްޔަރީ އަލްމަދަނީ (179 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ބައްޝާރު ޢައްވާދު މަޢުރޫފު | ޗާޕުކުރީ: ދާރުލް ޣަރްބު އަލްއިސްލާމީ | ދެވަނަ ޗާޕު 1417 ހ. - 1997 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

طبعة منشورات المجلس العلمي الأعلى - الرباط - المملكة المغربية ޕީޑީއެފް

طبعة جمعية المكنز الاسلامي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تحقيق عبدالسلام بن محمد العامر ޕީޑީއެފް

تحقيق الأعظمي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الموطأ - لعبد الكريم بن عبد الله الخضير އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

رواية أبي مصعب الزهري - އަބޫ މުޞްޢަބު އައްޒުހްރީގެ ރިވާޔަތުގެ ލިންކުތައް:

طبعة دار التأصيل | އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

طبعة الرسالة އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

\ No newline at end of file diff --git a/books/nawaqidulislam.html b/books/nawaqidulislam.html index 5024b896a..905317d20 100644 --- a/books/nawaqidulislam.html +++ b/books/nawaqidulislam.html @@ -1 +1 @@ -نواقض الإسلام – އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންތައް

اسم الكتاب: ‌‌نواقض الإسلام - لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | الطبعة السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

މުޙައްމަދު ޝާފިޢުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ބިން މަރްޒޫގުގެ ޝަރަހައިގެ އަބޫ ޢަބްދު ﷲ ޢަބްދުއްރަޙީމްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2

تبصير الأنام بشرح نواقض الإسلام - لعبد العزيز بن عبد الله الراجحي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

اتحاف الكرام البررة بشرح نواقض الإسلام العشرة - لصالح سعد السحيمي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الإعلام بتوضيح نواقض الإسلام - لعبد العزيز بن مرزوق އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لصالح بن فوزان عبد الله الفوزان ޕީޑީއެފް

سبل السلام شرح نواقض الإسلام - لعبد العزيز ابن باز ޕީޑީއެފް

التعليق على نواقض الإسلام - لأحمد بن يحيى النجمي ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لخالد الغامدي ޕީޑީއެފް

الإفادة والإعلام بفوائد رسالة نواقض الإسلام - لسليمان الرحيلي ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

النسخ المعتمدة في تحقيق هذا المثن:

- نسخة خطية بمكتبة الملك عبد العزيز العامة بالرياض - السعودية -، برقم (٣٦٨٧)، تاريخ نسخها: ۱۲۸۱ هـ، ورمزت لها بـ (أ).

- نسخة خطية بجامعة الملك سعود - السعودية -، برقم (۱٠۹۱/۲/م)، تاريخ نسخها: ۱۲۸۷ هـ، ورمزت لها بـ (ب).

- نسخة خطية بجامعة الملك سعود - السعودية -، برقم (٢٣٣٤)، تاريخ نسخها: ١٣۲۲ هـ، ورمزت لها بـ (ج).

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (۱۰/۲۹۳۸/ف)، تاريخ نسخها: ١٣٢٥ هـ، ورمزت لها بـ (د).

- نسخة خطية بمكتبة الملك عبد العزيز العامة بالرياض - السعودية -، برقم (٤٣٥)، تاريخ نسخها: ١٣٢٧ هـ، ورمزت لها بـ (هـ).

\ No newline at end of file +نواقض الإسلام – އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންތައް

اسم الكتاب: ‌‌نواقض الإسلام - لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | الطبعة السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންކަން | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

މުޙައްމަދު ޝާފިޢުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ބިން މަރްޒޫގުގެ ޝަރަހައިގެ އަބޫ ޢަބްދު ﷲ ޢަބްދުއްރަޙީމްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2

تبصير الأنام بشرح نواقض الإسلام - لعبد العزيز بن عبد الله الراجحي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

اتحاف الكرام البررة بشرح نواقض الإسلام العشرة - لصالح سعد السحيمي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الإعلام بتوضيح نواقض الإسلام - لعبد العزيز بن مرزوق އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لصالح بن فوزان عبد الله الفوزان ޕީޑީއެފް

سبل السلام شرح نواقض الإسلام - لعبد العزيز ابن باز ޕީޑީއެފް

التعليق على نواقض الإسلام - لأحمد بن يحيى النجمي ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح نواقض الإسلام - لخالد الغامدي ޕީޑީއެފް

الإفادة والإعلام بفوائد رسالة نواقض الإسلام - لسليمان الرحيلي ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

النسخ المعتمدة في تحقيق هذا المثن:

- نسخة خطية بمكتبة الملك عبد العزيز العامة بالرياض - السعودية -، برقم (٣٦٨٧)، تاريخ نسخها: ۱۲۸۱ هـ، ورمزت لها بـ (أ).

- نسخة خطية بجامعة الملك سعود - السعودية -، برقم (۱٠۹۱/۲/م)، تاريخ نسخها: ۱۲۸۷ هـ، ورمزت لها بـ (ب).

- نسخة خطية بجامعة الملك سعود - السعودية -، برقم (٢٣٣٤)، تاريخ نسخها: ١٣۲۲ هـ، ورمزت لها بـ (ج).

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (۱۰/۲۹۳۸/ف)، تاريخ نسخها: ١٣٢٥ هـ، ورمزت لها بـ (د).

- نسخة خطية بمكتبة الملك عبد العزيز العامة بالرياض - السعودية -، برقم (٤٣٥)، تاريخ نسخها: ١٣٢٧ هـ، ورمزت لها بـ (هـ).

\ No newline at end of file diff --git a/books/qawaidulArbau.html b/books/qawaidulArbau.html index 8428fc701..f9becdecd 100644 --- a/books/qawaidulArbau.html +++ b/books/qawaidulArbau.html @@ -1 +1 @@ -القواعد الأربع – ހަތަރު ގަވާއިދު

اسم الكتاب: ‌‌القواعد الأربع - لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: ހަތަރު ގަވާއިދު | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އަބޫ ޢަބްދު ﷲ ޢަބްދުއްރަޙީމްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

މުޙައްމަދު ޝާފިޢުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ ޢުބައިދާ އަލްމަރަދުވީގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3 | 4

شرح القواعد الأربع - لصالح بن فوزان الفوزان
އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح بن عبد العزيز آل الشيخ
މި ސަފުހައިގައިވާ ޝަރަހަ 2: ޞާލިޙު އާލްޝައިޚުގެ ޝަރަހަ
އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد العزيز ابن باز ޕީޑީއެފް

شرح قواعد الأربع - لصالح سندي ޕީޑީއެފް

شرح قواعد الأربع - لصالح السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبيد الجابري ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح العصيمي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

ތަރުޖަމާގެ

النسخ المعتمدة في تحقيق هذا المثن:

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (٥٢٥٨)، تاريخ نسخها: ۱۳۰۷ هـ، ورمزت لها بـ (أ).

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (٥٢٦٥)، تاريخ نسخها: ۱۳۳۸هـ، ورمزت لها بـ (ب).

- نسخة خطية بالمكتبة المحمودية، بمكتبة الملك عبد العزيز - السعودية -، برقم (١٤٣٧)، ورمزت لها بـ (ج).

- نسخة خطية بالمكتبة المحمودية، بمكتبة الملك عبد العزيز - السعودية -، برقم (۱۹۲۱)، ورمزت لها بـ (د).

- نسخة خطية بمكتبة الشيخ / عبد الرحمن بن ناصر السعدي بالقصيم - السعودية -، ورمزت لها بـ (هـ).

\ No newline at end of file +القواعد الأربع – ހަތަރު ގަވާއިދު

اسم الكتاب: ‌‌القواعد الأربع - لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: ހަތަރު ގަވާއިދު | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އަބޫ ޢަބްދު ﷲ ޢަބްދުއްރަޙީމްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

މުޙައްމަދު ޝާފިޢުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ ޢުބައިދާ އަލްމަރަދުވީގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3 | 4

شرح القواعد الأربع - لصالح بن فوزان الفوزان
އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح بن عبد العزيز آل الشيخ
މި ސަފުހައިގައިވާ ޝަރަހަ 2: ޞާލިޙު އާލްޝައިޚުގެ ޝަރަހަ
އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد العزيز ابن باز ޕީޑީއެފް

شرح قواعد الأربع - لصالح سندي ޕީޑީއެފް

شرح قواعد الأربع - لصالح السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبيد الجابري ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح العصيمي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

ތަރުޖަމާގެ

النسخ المعتمدة في تحقيق هذا المثن:

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (٥٢٥٨)، تاريخ نسخها: ۱۳۰۷ هـ، ورمزت لها بـ (أ).

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (٥٢٦٥)، تاريخ نسخها: ۱۳۳۸هـ، ورمزت لها بـ (ب).

- نسخة خطية بالمكتبة المحمودية، بمكتبة الملك عبد العزيز - السعودية -، برقم (١٤٣٧)، ورمزت لها بـ (ج).

- نسخة خطية بالمكتبة المحمودية، بمكتبة الملك عبد العزيز - السعودية -، برقم (۱۹۲۱)، ورمزت لها بـ (د).

- نسخة خطية بمكتبة الشيخ / عبد الرحمن بن ناصر السعدي بالقصيم - السعودية -، ورمزت لها بـ (هـ).

\ No newline at end of file diff --git a/books/quranBakurube.html b/books/quranBakurube.html index 24efb1c90..0997da5f5 100644 --- a/books/quranBakurube.html +++ b/books/quranBakurube.html @@ -1 +1 @@ -ترجمة بكر بي – ބަކުރުބެގެ ގުރްއާން ތަރުޖަމާ
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: ترجمة معاني القرآن الكريم - لأبي بكر إبراهيم علي

Name of the Book: Translation of the Meanings of the Noble Quran - Bakurube (Abu Bakr Ibrahim Ali) - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި قرآن ގެ މާނަތަކުގެ ތަރުޖަމާ | ލިޔުނީ: އަބޫބަކުރު އިބްރާހީމް ޢަލީ (ބަކުރުބެ)
(20/1/2013 މ. - 8/3/1434 ހ. - 72 އަހަރު) | އަޖްޔާދު (ދަގަނޑުތަޅާގެ) / ޅ. ހިންނަވަރު

ފޮތުގެ ޕީޑީއެފް

މުއައްލިފުގެ މައުލޫމާތު

ގްރީންޓެކް އެޕްސްގެ އަލްގުރްއާން އެޕްލިކޭޝަން އިން މި ތަރުޖަމާ ކިޔޭނެއެވެ.

Abu Bakr Ibrahim Ali died in 2013. Diligent efforts over the years to meet and explore with surviving relatives regarding permission to present the text have failed.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

ޑިޖިޓައިޒުކުރުމާ ބެހޭ ނޯޓެއް

މި ފޮތުގެ އަސްލު ތައްޔާރުކުރި ސްޓޭޖުގައި، ޓައިޕުކުރި ބަޔެއްގެ ފަރާތުން ވަނީ އެތައް ސަތޭކަ ކުށްތަކެއް ވަދެފައެވެ. އަދި މި ފޮތް ޕީޑީއެފްކުރި ބަޔަކު ޕީޑިއެފްކޮށްފައިވަނީ ވެސް އެ ކުށްތަކާ ލައިގެންނެވެ. މި ގޮތުން ގިނައީ ބަހުގެ ކުށްތަކެވެ. ބައެއް ފަހަރު ވަރަށް ސީރިއަސް ކުށްތަކެވެ. މިސާލަކަށް، "ޝިރުކުކުރާ މީހުންގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ." -ޒުމަރު 66. "އެއީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރައްބެވެ." -ރަޢްދު 30. ނުވަތަ އާޔަތެއްގެ ބައެއް މަދުވުން، މިހެންގޮސް އެތައް އެތައް ކަމެކެވެ.

ދެން މި މައްސަލަތައް ހައްލުނުކުރެވި، ތާށިވެގެން ދިހަ އަހަރުދުވަހަށް ވުރެ ގިނަވި ފަހުން، މި ފޮތް ޑިޖިޓައިޒުކުރި އިރު ވަނީ އެ ކުށްތައް ރަނގަޅުކޮށްފައެވެ. ފިލިތަކެއް ނުވަތަ އަކުރުތަކެއް ރަނގަޅުނުވުން ފަދަ ސާފު ކުދި ކަންކަން ވާނީ އިތުރު ބަޔާނެއް ނެތި އިސްލާހުކުރެވިފައެވެ. އެއަށް ވުރެ ބޮޑެތި ކުށްތައް ވާނީ ގޮޅި ބްރެކެޓެއް ޖަހާފައި، އޭގެ ތެރޭގައި އިސްލާހުކުރެވިފައެވެ. އަދިވެސް ކިޔުންތެރިންނަށް ކުށްތައް ފާހަގަވާ ވަރަކަށް ނޯޓުކުރަމުން ދާނަމެވެ.

ދަންނާށެވެ. އެހެން ފޮތްތަކާ ޚިލާފަށް، މި ފޮތުގައި ކުދި އެޑިޓްތައް ގެންނަން މަޖްބޫރުވީ، ޑްރާފްޓު މަސައްކަތެއްގައި ހުންނަ ފަދައިން، އޭގައިވާ ލިޔުމާއި ޓައިޕުކުރުމުގެ ކުށްތައް އިންތިހާއަށް ގިނަވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. އެ ގޮތުން ރަނގަޅުކޮށްފައި ވާނީ ލިޔުމާއި، ޓައިޕުކުރުމާއި. ބަހުގައި ފެނުނު ބަވާހު (ފާޅުވެގެންވާ) ކުށްތަކާއި، ވައްޓާލެވިފައިވާ ތަންތަންކޮޅު އެކަންޏެވެ. ބަޔާންކުރަން ޖެހޭ ތަންތަނުގައި އެ ކަން ބަޔާންވެސް ކޮށްފައެވެ. އެ ނޫން އެއްވެސް ތަނެއް އެޑިޓްކޮށްފައެއް ނުވާނެއެވެ.

ދަންނާށެވެ. މީގެ ކުރިންވެސް އެކި ފަހަރުގެ މަތިން އެކި ފަރާތްތައް ވަނީ މި ފޮތް އެޕްއަކަށް ހަދަން މަސައްކަތްކޮށްފައެވެ. ނަމަވެސް ކޮންމެ ފަހަރަކުވެސް، ބަޔެއްގެ ފަރާތުން ޝައުގުވެރިކަމެއް ނުލިބި، އަނެއް ބަޔެއްގެ ފަރާތުން ހުރަސްތަކަކާ ދިމާވާތީ، އަބަދުވެސް މަސައްކަތް ހުއްޓި، ނަތީޖާއަކާ ހިސާބަށް ވާސިލުވެވޭ ގޮތް ވަނީ ނުވެފައެވެ. ނަމަވެސް ﷲ ގެ ވާގިފުޅާއެކީ މިހާރު މި ތަރުޖަމާ ވަނީ އެޕްއަކަށް ހެދިފައެވެ.

އެއާކު ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ މުހިއްމު ނުކުތާއެއް އެބަހުއްޓެވެ. ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާ އެއީ އަހަރެމެންގެ އެއްޗެއް ނުވަތަ މިލްކެއް ކަމަށް، އެއްވެސް އިރަކު އެއްވެސް ގޮތަކަށް ދައުވާއެއް ނުކުރަމެވެ. އެހެނަސް ފޮތުގެ މުއައްލިފަށް ފަހު މި މުހިއްމު މަސައްކަތައިގެން ތެދުވެ، އެއަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށް، "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން އެންމެ އައުލާކަން ބޮޑު" ބަޔަކު އެ ކަން ކޮށްފައި ނުވުމާއެކު، އެތަކެއް އަހަރުތަކެއް ވަންދެން މި މަސައްކަތް ނުނެރި، ތާށިކަންމަތީ އަޅާނުލެވި ދޫކޮށްލެވިފައިވާތީ، ދެން ފެނުނީ ކުޑަނަމަވެސް ޙިދުމަތެއް ކޮށްދީ، މި މަސައްކަތް ޑިޖިޓައިޒު ކުރުމަށެވެ. އަދި މި މަސައްކަތާ ހަވާލުވާން "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން އެންމެ އެކަށީގެންވާ" ބަޔަކާއި، އެ ބަޔަކު ވަށައިގެންވާ މީހުން ގާތު މި ކަމުގައި އެހީއެއް ވެދިނުމަށް ވާނީ ވާހަކަދެކެވިފައެވެ. ނަމަވެސް އޭގައި ކުށް ހުންނާތީ، ފުރަތަމަ އެ ތަހުގީގުކުރަން ޖެހޭ ކަމަށް ބުނެ، އިހަށް އެ ޑިޖިޓައިޒުކުރަން ނުފެންނަ ކަމަށް އަންގާ އެ ބަޔަކު އުޒުރުވެރިވިއެވެ. އެހެންކަމުން އޭގައިވާ ކުށްތައް އިސްލާހުކޮށް މުރާޖާ ކޮށްދިނުމަށް ވެސް ވާނީ އެދިފައެވެ. ނަމަވެސް އެ ކަމަށް ވެސް އެއްވެސް ވަރަކަށް އިޖާބައެއް ލިބޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ. އެހެން ފަހަރަކުވެސް މަސައްކަތްކުރުމުން، ދެންވެސް އެ މީހުން އެންގީ، "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން މާ އިސް" ފަރާތެއް ކަމުގައިވާ އެ މީހުންގެ ބޮޑު މީހާގެ ހިޔާލު ހޯދުމަށެވެ. ދެން އެ ދެންނެވި ފަރާތެއްގެ ގާތުގައި މި ތަރުޖަމާ ބަލައި ރަނގަޅުކުރުމުގައި އެހީތެރިވެދެއްވުމަށް އެދި ދެންނެވުމުން، އެ ހިސާބުން ސުވާލު އުފައްދަން ފެށީ ފޮތުގެ ހައްގުތަކާ މެދުގައެވެ. ފޮތުގެ ހުއްދައާއި ހުއްދަ ދިން ފަރާތްތަކާ މެދުގައެވެ. ދެންވެސް އެ ބުނާ ހުއްދައެއް ހޯދުމަށް، ފޮތުގެ ހައްގު އިން ފަރާތްތަކާ ވާހަކަދެކެވުނެވެ. އޭރު ވަރަށް ތަރުހީބު ދެއްވިއެވެ. އެޕް ދެއްކީމާވެސް ވަރަށް ކަމުދިޔައެވެ. ނުނެރި ހުންނަތާ ކިތައް އަހަރުތޯއޭވެސް ދެންނެވިއެވެ. އަދި ހުއްދަ ދިން ކަމަށް ލިޔުމެއް މި ކޮޅުން ތައްޔާރު ކުރީމާ، އެ ކޮޅުން ސޮއިކުރަންވެސް ހަމަ ތައްޔާރަށް އިން ކަމަށް އެންގެވިއެވެ. އަދި އެ ކޮޅުން އިސްވެ، އަހަރުމެން ހުރި ތަނަކަށް ވަޑައިގެން، އަހަރުމެންނާ ބައްލަދުކޮށް މި ކަން ކުރެވޭ ގޮތް ހެއްދެވުމަށް ތައްޔާރަށް އިން ވާހަކަވެސް ދެންނެވިއެވެ. މި ހިސާބުގައި ކަންތައް ވަނިކޮށް، އަދި އަނެއް ދުވަހު ބައްދަލުކޮށް އެ ހުއްދައެއް ލިބޭގޮތަށް ހުރިހާ ކަމެއް ހަމަޖެހިފައި ވަނިކޮށް، ފަހު ވަގުތުގައި އެއްކަލަ "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން އެންމެ އެކަށީގެންވާ މާ އިސް" ފަރާތެއް އެ ދޭތެރެއަށް ވަދެ، ކޮންމެވެސް ވާހަކަތަކެއް ދެއްކިއެވެ. އެއަށްފަހު ހަމަ އެއްގޮތަކަށް ވެސް އުޅެ އުޅެ ކުރިން މި ދެންނެވި ހައްގު ގެންގުޅުއްވި ބޭފުޅުންނާ ބައްދަލުވެވޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ.

ވަރަށް ވަރަށް މަސައްކަތް ކުރެވިއްޖެއެވެ. ބޭނުމަކީ އެ ޗާޕުކުރުމެއް ނުވަތަ ވިއްކުމެއް ނޫނެވެ. އެހެނަސް ބޭނުންވީ އެޕްއަށް ލާފައިވާ އިރު، ހަމައެކަނި އެ މީހުންގެ އޯކޭ އިންކަން ޖަހާލުމެވެ. އެ ފޮތުގެ ހައްގުތައް ވާނީ ހަމަ ކުރިއެކޭ އެއްފަދައިން އޭގެ ވެރި ބަޔެއްގެ އަތުގައެވެ. އަދި ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާއަށް އޯޑިއޯ ރެކޯޑިންއެއް ހަދަން އުޅުނީމާވެސް އައީ ހަމަ މި ދަތިތަކާ ހުރަސްތަކެވެ. އެ އޯޑިއޯއަކުން ކިހާ ފައިދާއެއް ކުރެވުނީސްހެއްޔެވެ. ދެން ކޮންމެއަކަސް ހަމަ އެއް ކޯޅުމަކާއި ތާށިތަކެއްގެ ތެރެއަށް އަނެއްކާވެސް މި މަސައްކަތް އެއްލާލުމަށް އެކަށީގެންނުވާތީ، އަދި ހުސްވާހަކަތެއް ދައްކާ ކަމެއް ނުކޮށް ހުރުމަށް ވުރެ، ފޮތަށް ޚިދުމަތްކުރުން މާ އައުލާވާތީ، ދެން އެ ހިސާބުން ވަގުތާއި މަސައްކަތް ހޭދާކުރީ ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާ ކުރިއެރުވުމަށެވެ. ﷲ ގެ ވާގިފުޅުން އެ ކަން މި ވީއެވެ. ولله الحمد.

ޚުލާސާއަކީ، ފުރަތަމަ ފޮތާ މެދު އިހުމާލުވީ އެއް ބަޔެކެވެ. އަދި ފޮތަށް ޚިދުމަތްކުރަން އުޅުނީމާ ހުއްދައާމެދު ސުވާލު އުފައްދަންފެށީ ވެސް ހަމަ އެއް ބަޔެކެވެ. އަދި އެ ހުއްދައެއް ހޯދަން އުޅުނީމާ ވެސް ހުރަސް އެޅީ ހަމަ އެއް ބަޔެކެވެ. ކޮންމެއަކަސް، މިޔޮއް ހުރިހާ އަހަރުތަކެއް ވީއިރު، އެހެން ބަޔެއްގެ ފަރާތުން މި މަސައްކަތާ މެދު އެއްވެސް ޝައުގުވެރިކަމެއް އަދި އިސްނެގުމެއް ނެތީމާ، އަދި ކިއެއް، އެ ކަމަށް އުއްމީދެއް ވެސް ނެތީމާ، އެ ހިސާބުން ދިރާސީ އަދި ތައުލީމީ ބޭނުންތަކަށް ޓަކައި ޑިޖިޓަލް ފޯމެޓެއްގައި މި ތަރުޖަމާ މިތާ ލިބޭ ގޮތް ވަނީ ހަދާފައެވެ. އަދި ﷲ ގެ މަދަދަށް ފަހު އިޚްލާސްތެރި އަޚުންނާއި އުޚްތުންގެ އެހީއާއެކީ، ތަރުޖަމާގައިވާ ކުށްތައް ވީވަރަކުން ދަނީ ރަނގަޅުކުރެވެމުންނެވެ. އަދި ބައިނަލް އަގްވާމީ އެޕްތަކުގައި މި ތަރުޖަމާ ލިބޭ ގޮތް ވެސް ވަނީ ވެފައެވެ.

ދަންނާށެވެ. "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން އެންމެ އެކަށީގެންވާ" ބަޔަކު، މި އަގުހުރި މަސައްކަތާ މެދު އެހާ އަޅާލުން ކުޑަވެ، އެ ކުރިއެރުވުމަށް އެހީއަށް އެދުނީމާ ވެސް އެތައް އުޒުރެއް ދައްކާ، އެއާއެކީ އެހެން ބަޔަކު ފޮތަށް ޚިދުމަތްކުރަން އުޅުމުން އެ ކަން ކުރިޔަ ނުދިނުމަށް އެ ވަރަށް މަސައްކަތް ކޮށްފައި ވަނީ ކީއްވެކަމެއް ނޭނގެއެވެ. ފަހަރެއްގައި ބަކުރުބެގެ މަސައްކަތް އެއްފަރާތްކޮށްފައި، އެ ބަޔެއްގެ އަމިއްލަ ތަރުޖަމާއެއް ނެރުމަށް މާ އިސްކަމެއް ދޭތީ ކަމަށް ވެދާނެއެވެ. ނުވަތަ ދިހަ އަހަރުދުވަސް ވަންދެން މިހާރުވެސް މި އަގުހުރި ފޮތާމެދު އެއްވެސް ކަމެއް ނުކުރެވި ހުރީމާ، އެ ވެވުނު އިހުމާލެއްގެ އިހުސާސް ކުރެވި، ދެން އިތުރަށް އޭގައި އަތްލާން ނުކެރެނީ ކަމަށްވެސް ވެދާނެއެވެ. އަދި އަމިއްލައަށް ނުކުރެވުނު ތާނގައި، ކުރާނެ ބަޔަކު އެންމެ ފަހުން ވީމާ، އެ އިހްމާލުވި މީހުންގެ އަގު ވެއްޓި، މަންޒަރު ހަޑިވެ، ކްރެޑިޓް ގެއްލި ދާނެތީ، ދެން އޮތް ހަމައެކަނި ގޮތަކީ، ދެން ތިބި އެންމެވެސް ހުއްޓުވައި، އެއްވެސް ވަރަކަށް ފޮތް ނެރުނަ ނުދީ ހިފެހެއްޓުން ކަމުގައިވެސް ވެދާނެއެވެ. كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ.

ދަންނަވަންތޯއެވެ. މިއީ މުބާރާތެއް ނޫނެވެ. އިލްމަކީ ހަމައެކަނި ވަކި ޖަމިއްޔާއެއް މުށުތެރޭ އޮތް އެއްޗެއް ނޫނެވެ. "ނުގުޅި މި ރާއްޖެއަކު ނޫޅެވޭނޭ، ކާމިޔާބުވާނީ އަހަރުމެންނާ ގުޅޭ މީހުންނޭ، އަދި ކާމިޔާބުނުވެ ނެތިފަނާވާނީ ނުވަތަ ކޮށްލާނީ ނުގުޅޭ މީހުންނޭ، އަދި ގުޅުން ބޭއްވޭނީވެސް އަހަރެމެން ބުނާ ބަޔަކާއޭ، ނޫންނަމަ ދެކޮޅަށް އިންޒާރުދޭނަމޭ" މި ދިމާލަށް ނުދަމާހެއްޔެވެ. ސުވަރުގެ ވަނުން އޮތީކީ ވަކި ތިބުނާ ބަޔަކާ ގުޅިގެނެއް ނޫނެވެ. ﷲ ގެ މަގަށް ގޮވާލުމަކީ ކުޅިވަރެއް ކަމުގައި ނަހަދަމާހެއްޔެވެ. އެއްބަޔަކު ކަމެއް ކޮށްލަން އުޅޭ އިރަށް، އަނެއް ބަޔަކު ހަމަ އެ ކަމެއް، އެޔަށް ވުރެ ކުރިން ކުރެވޭތޯ އެބަ ދުއްވައިގަނެއެވެ. މީހަކު މަސައްކަތެއް ކުރަންޏާ، އަބަދުވެސް އެ ކޮންޓްރޯލުކުރަން މި ޖެހެނީ ވަކި ބަޔެކެވެ. އެހެން މީހުން ތިބެން ޖެހޭނީ ދަށުގައެވެ. އެހެން ނޫނީ ކަމަކު ނުދެއެވެ. ބުނަނީ "ހުރިހާ ދިރޭތަކެތި ހަމަހަމައެވެ."" ނަމަވެސް ބައެއް ދިރޭތަކެތި، އަނެއްބައި ދިރޭތަކެއްޗަށް ވުރެ ހަމަހަމައެވެ. އެންމެންވެސް ދާން މި މަޖުބޫރުކުރަނީ އެއް ޖާނިބަކާ ދިމާލަށެވެ. މާފިޔާ ސްޓައިލަށް ދައުވަތުގެ ކަންކަން ކުރެވިގެން ނުވާނެއެވެ. ދަންނާށެވެ. ބާކީ ދެމި އޮންނާނީ ﷲ އަށް ޓަކައިވާ ކަމެކެވެ. އަދަދުތަކާއި ޖަމިއްޔާ ޖަމާއަތްތައް ނެތިފަނާވާނެއެވެ. ފަހަރެއްގައި، ބިޔަ ބޮޑު މެއިންސްޓްރީމް ގްރޫޕްތަކުން މިލިޔަނުން ފަންޑުކޮށްގެން، އެހާވަރަށް މީހުން އެއްކޮށްގެން މިހިރަ ހަދާ އިންސްޓިޓިޔޫޓްތަކަށް ނުލައްވާ ބަރަކާތެއް، މަދު އަޚުންތަކެއް ނުވަތަ ވަކި ފަރުދުންތަކެއް ކުރާ މަސައްކަތުގައި ﷲ ލައްވާފާނެއެވެ. މިއީ ފެންނާން އޮތް ހަގީގަތެއް ނޫންހެއްޔެވެ. އެކަމު ދެން ވެސް ފެންނާނެ އަނެއް ހަގީގަތަކީ، ބައެއް މީހުން 350 ރުފިޔާއަށް އިޚްލާސްތެރިކަމުގެ އިންޓެންސިވް ވޯކްޝޮޕްތައް ނަގައިދޭތަނެވެ. وَاللَّهُ المُستَعَانُ وَعَلَيهِ التُّكلَانُ. ދުއާއަކީ، އަހަރެމެންނަކީ ހެޔޮ ކަންކަމަށްވާ ތަޅުދަނޑިތަކެއް ކަމުގައި ލައްވައި، ނުބައި ކަންކަމަށްވާ ތަޅުތަކެއް ކަމުގައި ލެއްވުމެވެ. އަދި އޭގެ އިދިކޮޅަށްވާ ބަޔަކު ކަމުގައި ނުލެއްވުމެވެ. އާމީން.

ޑިޖިޓައިޒުކުރުމުގައި އެހީތެރިވި ފަރާތްތައް

އ.ޔ.، އ.ސ. އިބްރާހީމް ދީދީ، ބ.ބ.، އަޝްފާ މ.، މޫސާ ޢަބްދުލް ޣަނީ، ނިހާން ޢަލީ، ޢަބްދު ﷲ އަޙްސަން ސަޢީދު، މުޙައްމަދު މާއިޒު މުޢާވިޔަތު، ޢަލީ ޝާފިޢީ، މުޙައްމަދު މަފާޒު އަޙްމަދު، މުޙައްމަދު ޢަބްދުއްސައްތާރު، ޢައްވާމް މުޙައްމަދު، މުޙައްމަދު ބިން މޫސާ، އާދަމް އިފްހާމް، އަޙްމަދު އަޙްސަމް، އިބްރާހީމް ޢާދިލު، މުޙައްމަދު ޙަފީޡް، ޒަހްވާން ނާޒިމް، ޚަދީޖާ، ސާމީ އިލްޔާސް، އިސްމާޢީލު ޖުމައިލު މުޙައްމަދު، އަދި އެ ނޫންވެސް އަޚުންނާއި އުޚްތުންނެވެ.  — އިތުރު މައުލޫމާތު.

ﷲ އަށް ހަމްދު ކުރަމެވެ. މިއީ 4 މަސްދުވަހުން އެކުލަވާލެވުނު ޑޭޓާބޭސެކެވެ. މި ޑޭޓާބޭސްގައި 6236 އާޔަތް ހިމެނެއެވެ. އެއިން ކޮންމެ އާޔަތަކަށް ލަފްޒީ އަދި އިޖުމާލީ ތަރުޖަމާއެއް ވެއެވެ. އެހީތެރިވީ އަރަބި ބަހާއި ދިވެހި ބަހަށް ޝައުގުވެރިވާ ފަރާތްތަކާއި، ދީނީ ކަންކަމާއި ދައުވަތު ފޯރުކޮށްދިނުމަށް މަސައްކަތް ކުރާ އަޚުންނާއި އުޚްތުންނާއި، ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ ފަންނަށް ނުހަނު ލޯބިކުރާ ފަރާތްތަކެކެވެ. އެއީ އަގީދާގެ ގޮތުން މައްސަލަ ނެތް ތަރުޖަމާތައް ލިބުން ދަތިވެފައި، ސައްހަ ތަރުޖަމާއަކަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ބޭނުން ޖެހިފައިވާ ދަނޑިވަޅެއްގައެވެ. އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ މި ކަމުން ފަސޭހަކަމާއެކީ ގުރްއާނުގެ ބަސްތަކުގެ މާނަ ބެލޭނެ ގޮތެއް ފަހިވެގެން ދާނެއެވެ. އިން ޝާއަ ﷲ މި ކަމުގެ ފައިދާ އެންމެހާ ދިވެހިންނަށް ލިބިގެން ދާނެއެވެ. ޔާ ﷲ އެވެ. މި މަސައްކަތް ގަބޫލު ކުރައްވާ، މި ކަމުގައި ބަރަކާތް ލައްވާށިއެވެ. އަދި ކުރެވުނު ހެޔޮ އަމަލުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމަނުއްވާށިއެވެ. އަދި މިއީ ގިޔާމަތަށް ދާންދެން ދެމިގެންދާ ސަދަގާ ޖާރިއާއެއް ކަމުގައި ލައްވާށިއެވެ. އަދި އެހީތެރިވި އެންމެހާ އަޚުންނާއި އުޚްތުންނާއި އެ މީހުންގެ އާއިލާތަކާއި ރަހުމަތްތެރިންނަށް ފާފަ ފުއްސަވާދެއްވާ، ހައްގުގެ މަގަށް މަގުދައްކަވާ، އަދި އެ މަގުގައި ސާބިތުކަން ދެއްވާށިއެވެ. އާމީން.

މުއައްލިފުގެ މުގައްދިމާ

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

مقدمة

الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى لَهُ مَا فِى السَّمواتِ وَمَا فِى الأَرْضِ وَلَهُ الحَمْدُ فِى الآخِرَةِ وَهُوَ الحَكِيمُ الخَبِير وَأَشْهَدُ أَنْ لاَ إلَهَ إلاّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ الَّذِى أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَى عَبْدِهِ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الهُدَى وَالفُرْقَان وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ الَّذِى أرْسَلَهُ اللَّهُ هادِيًا لِلثَّقَلَين صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلاَمُهُ دَائِمَينِ إلَى يَوْمِ المَعَادِ وَعَلَى آلِهِ وَأصْحَابِه وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إلَى يَوْمِ الحِسَابِ . أَمَّابَعْدُ:

ކީރިތި قرآن ގެ މާނަ އުނގެނި ދަސްކުރުމީ އަޅުގަނޑު އެންމެބޮޑަށް شَوْق ވެރިވާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިންވެސް އެންމެ شَوْق ވެރިވާ ކަންތަކެވެ. އަޅުގަނޑުގެ عُمْرُ ން އެގާރަ ބާރަ އަހަރުހައި ހިސާބުގައި އެކަމަށް ފެށިއްޖެއެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަވެސް މިރޮނގުން އަޅުގަނޑުގެ أُسْتَاذ އަކީ فَضِيلَة الشَّيْخ حُسَين صَلاحُ الدِّين (رحمه اللّه) މަޖައްލާއާއި، އެކިއެކި ލިޔުމުގައި ލިޔުއްވާފައިވާ " قرآن ގެ ترجمة އާއި تفسير މިނަމުގައިވާ مضمون އެވެ. އޭގެފަހުގައި ދެން ފެންނަންފެށީ فضيلة الشّيخ عبد اللّه فَهمِى ދީދީ (رحمه اللّه) ގެ ترجمة ގެ ރީތި عبارة ތަކެވެ. ދެން ހަމަ އެޔާއެކުއެކުހެން الشَّيخُ الحَافِظ آدم سعيد (رحمه اللّه) ގެ ترجمة އެވެ. މި أُسْتَاذُ ންގެ ހިތްފަސޭހަ ތަރުޖަމާތަކަށްފަހު ދެން فَضِيلة الشَّيخ مُحَمَّد جَمِيل ދީދީ (رحمه اللّه) ހިންގެވި ހަވީރުގެ ކުލާހުގައި އިށީނުމުގެ فرصة އަޅުގަނޑަށް ލިބުމަކީ މިކަމަށް ލިބުނު އިތުރު ކުރިއެރުމަކާއި، އާ ހިތްވަރެކެވެ. މި أُسْتَاذُ ންގެ އަތުން އަޅުގަނޑަށް ލިބުނު ތަރުޖަމާތައް އަޅުގަނޑު ދަސްކުރީ ދަސްކުރާހިތުން، ގަޔާވެގެންނެވެ. ދެން މިޔަށްފަހު ދުވަސްތައް ވޭތިވަމުންގޮސް المَدِينَة المُنَوَّرة ގެ الجَامِعَةُ الإِسلامِيَّة ގެ كُلِّيَّة الشَّرِيعَة އެއީ އަޅުގަނޑަށް ލިބިފައިވާ ވަކިވަކި މި ترجمة ކޮޅުތައް ގުޅުވާ، އެއްކޮށްދެއްވި، بَركَاة ތެރި މަރުކަޒެވެ. އެ جَامِعَة ގައި އެގާރަ އަހަރުގެ دِرَاسَة އެއް ނިމިގެން ރާއްޖެ އައިއިރު އަމިއްލައަށް قرآن ގެ كَلِمَة ތަކުގެ މާނަތައް ދިވެހިބަހުން ލިޔުމުގެ شَوْق ވެރިކަން ގަދަވެ އެކަމަށް ފަށައިގަނެވުނީއެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ މި ترجمة ލިޔުމުގައި އިސްވެދިޔަ ދިވެހި أُسْتَاذ ންގެ ފަރާތުން ދަސްވި ترجمة ތަކުގެ އިތުރަށް ދެން ترجمة ލިބިގަތުމަށް إختيار ކުރި مُهِمُّ ފޮތްތަކަކީ އެ فَنّ ގައި ފުނަށް ފައިބާފައިވާ އެފަންނުގެ އެދުރުންކަމުގައި މުޅިދުނިޔެއަށް مَشْهُور ބައެއް مُفَسِّر ންގެ ފޮތްފޮތެވެ. އޭގެތެރޭގައި:

(1) جَامِعُ البَيان عَن تَأْوِيل آى القُرْآن = لأبِى جَعْفَر مُحَمَّد بن جَرِير الطَّبَرى

(2) تَفْسِير القُرْآن العَظِيم = لِلحَافِظ عِمَاد الدِّين أبى الفِداء إسماعيل ابن كَثِير القُرَشِى

(3) الجامِعُ لأِحْكَامِ القُرْآن = لأبِى عَبْداللَّه مُحَمَّد بن أحْمَدُ لأنْصَارِى القُرْطُبى

(4) فَتْحُ القَدِير (بَنين فَنىء الرِّوايَة والدِّرايَة) = لِمُحَمَّدُ بن عَلِى بن مُحَمَّد الشَّوكانِى

(5) أيْسَرُ التَّفاسِير = لأبِى بَكْربن جابِر الجَزائِرِى

(6) زُبْدَةُ التَّفْسِير = د. مُحَمَّد سُلَيْمَان عَبْد اللَّه الأشْقَر

(7) النَّفْسِيْرُ المُيَسّر = نُخْبَة مِنَ العُلَمَاء

މިފޮތްތަކާއި، އަދި މިނޫންވެސް ބައެއް ފޮތް ހިމެނެއެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ މި ترجمة ލިޔެފައިމިވަނީ މި މަތިވެރި، މާތް أُسْتَاذُ ން عَرَب ބަހުން ލިޔުއްވާފައިވާ قُرْآن ގެ މާނަތަކުގެ ދިވެހި ترجمة އެވެ. އަޅުގަނޑު އަލުން-ބަލުން ފަށައިގެން ކުރި ترجمة އެއް ނޫނެވެ. އެއީ އަޅުގަނޑަށް އެކަށީގެންވާ ކަމެއްނޫނެވެ. އަދި عِلْمُ التَّفْسِير އަށް ބަލާއިރު، އަޅުގަނޑު މިވަނީ އެހެންވާދީއެއްގައެވެ. ވެރިންއެވަނީ އެހެންވާދީއެއްގައެވެ. ނަމަވެސް އަޅުގަނޑު މިކުރި މަސައްކަތަކީ އެބޭބޭކަލުން ލިޔުއްވި މާނަތައް އަޅުގަނޑަށް އެނގިހުރި ފެންވަރަކުން ހަމައެކަނި ދިވެހިބަހަށް ترجمة ކުރީއެވެ. އެބޭކަލުންގެ މާނައެވެ. އަޅުގަނޑުގެ ދިވެހި ترجمة އެވެ. މިހެންވެ އަޅުގަނޑުގެ މިފޮތަށް ކިޔަން قصد ކުރީވެސް (ކީރިތ قرآن ގެ މާނަތަކުގެ ދިވެހި ترجمة) އެވެ. މިއެވެ.

ދެންފަހެ، މިމާނަތައް ترجمة ކުރުމުގައި އޮޅުން ނުފިލައިފާނޭކަމަށް ލަފާވާ ތަނެއްގައިވިއްޔާ، އެބޭކަލުންގެ އެ تفسير ފޮތްތައް ބަލައިގެން ކުޑަ بيان އެއް ލިޔެފައިވާނެއެވެ. ކިޔުއްވަމުންދާއިރު އެތަންތައް އެނގިލައްވާނެއެވެ. މި ترجمة ގައި އަޅުގަނޑު މަސައްކަތްކުރީ ވީހާ ކުރުކޮށް، ލުއިފަސޭހަކޮށް – އެކަމަކު މާނަޔާ ދުރަށް ނުގޮސް – ދިވެހިބަހުން ވާހަކަދައްކާ މީހުންނަށް اللّه ގެ ބަސްފުޅު ވިސްނައިދެވޭތޯއެވެ. ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަމުގެ މަގު އަތުވާންއޮތީ މި ބަސްފުޅުތަކުންކަމުގައި ވާތީއެވެ.

ދެން އޮތް އަނެއް ވާހަކަޔަކީ، ދިވެހިބަހުން ވާހަކަދެއްކުމުގައި ރަށްރަށާއި، އަތޮޅުއަތޮޅާއި، ތަންތާ ހުރި ބައެއްތަފާތެވެ. އެހެން އެކަން ހުރީތީ ދިވެހިބަސް ރީތިކުރުމަށްޓަކައި އެހާބޮޑަކަށް މަސައްކަތެއް ނުކުރަމެވެ. މެދުފަންތީގެމީހުނަށް ވިސްނޭފަދަވީމާ ނިމުނީކަމަށް ބެލީއެވެ.– މިސާލަކަށް: 'ތިބާ' ކިޔާ ތަނުގައި 'ކަލޭ' އަދި 'ތިޔަބައިމީހުން' ކިޔާ މާނައިގައި 'ކަލޭމެން' ކިޔުންކަހަލަ، އަދި 'ތިމަންކަލޭގެފާނު' ގެ ބަދަލުގައި 'އަހުރެން' މި كَلِمَة ބޭނުންކުރުންކަހަލަ – ކަންކަމަކަށް މާބޮޑު ފަރުވާއެއް ނުބަހައްޓަމެވެ. ބަސްފުޅު ވިސްނޭފަދަ ވެއްޖިއްޔާ ފުދުނީ ކަމުގައި ބެލީއެވެ.

ދެންފަހެ މި ترجمة އަކީ ދާދި ކުޑަ ތަރުޖަމާއެކެވެ. اللّه ގެ މިންވަރުފުޅު ނިޔާކުރާގޮތުން ދުނިޔޭގައި صِحَّة ސަލާމަތުން ލަހައްޓަވާފައި ހުރިއްޔާ މިފޮތް ފުޅާކޮށް، ތަނަވަސްކުރުމުގެ قَصْد ވަރަށްބޮޑަށް އެބައޮތެވެ. އެބަހީ މިފޮތް މިއޮތްގޮތަށް އޮވެފައި، صَحّ ސަނަދުން ސާބިތުވާ سَبَب النُّزُول ތައް އޭގެ مَحَلّ ތަކަށް އިތުރުކޮށް، އަދި نَبِى ބޭކަލުންގެ قِصَّة ތައް އާދައިގެ ވަރަކަށް بيان ކުރެވި، أحْكَام ގެ އާޔަތްތަކާމެދު ހިސާބަކަށް ވާހަކަދެކެވި، އަދި إختلاف ތަކުގެ مُهِمّ صَفْحة ތައްވެސް ބަލައިލެވޭތޯ ބަލައިލުމުގެ أُمِّيد އެބައޮތެވެ. އޭރުން ދެން އެފޮތް ތަންކޮޅެއް ބޮޑުވެފައި ބަރުވެސްވާނެއެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ دعاء އަކީ އަޅުގަނޑުގެ މިترجمة އާދެ! ((ترجمة مَعانِى القُرْآن الكَرِيم)) (قرآنގެމާނަތަކުގެ ތަރުޖަމާ) އަކީ اللّه ބާވައިލެއްވި ކީރިތި قرآن ގެ ترجمة ދިވެހިން ވިސްނައި، فَهْم ކޮށްގަތުމުގެ އެހީތެރި މަދަދުގާރަކުކަމުގައި اللّه ލައްވައިދެއްވުމެވެ. އަދި މިކުރި عمل އަކީ اللّه ރުހިވޮޑިގަންނަވާ ލޯބިވެތި عمل އެއްކަމުގައި ލައްވައި قيامة ދުވަހުން މިއަޅާއާއި، މިއަޅާގެ މައިންބަފައިންގެ ފާފަފުއްސަވައި، ހެޔޮކަމުގެ މީޒާން ބަރުކޮށްދެއްވައި، އެއްވެސް ބިރުވެރިކަމެއްނެތި، އަދި ހިސާބު ބެއްލެވުމަކާނުލައި އެކަލާނގެ فَضْلُ ވަންތަކަމާއި އެކަލާނގެ رَحْمَة ފުޅުން ސުވަރުގެ ވައްދަވައިދެއްވުމެވެ. އޭމަތިވެރިމާތް اللّه އެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އިބަރަސްކަލާނގެއީ ކޮންމެކަމެއްގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާ ކަލާނގެކަން يقين އެވެ.

إنَّهُ جَوَادٌ كَرِيم – وَصَلَّى اللَّهُ وَسَلَّمَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ أجْمَعِين وَسَلاَمٌ عَلَى المُرْسَلِين وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمِين وَبِاللَّهِ التَّوفِيق

27 رَجَب 1427 هـ

21 އޯގަސްޓް 2006 މ

أبُو بكْر إبْراهِيم عَلِى

هِنَّوَرِى

أعوذ ކިޔުން

މާތްވެގެންވާ قُرْآن ކިޔަވާ ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް ﷲ ގެ رَحْمَة ން ފައްސާލެވި އަދި لَعْنَة ލެއްވިގެންވާ شَيْطَان އާގެ ފަރާތުން ރައްކާތެރިވެ ސަލާމަތްކަން ލިބިގަތުމަށް ﷲ ގެ حَضْرَةُ ގައި ދަންނަވާ އެފަރާތުން حِمَايَة ލިބިގަތުން شَرْعُ ކުރެވިގެންވެއެވެ. އެބަހީ أَعُوذ ކިއުން سُنَّة ވެގެންވެއެވެ. اللهُ سُبْحَانَه وَتَعَالَى وَحِى ކުރެއްވިއެވެ. (فَإِذَا قَرَأْتَ القُرْآنَ فَسْتَعِذْ بِا لله مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيْم) މިހެނީ ކީރިތި قُرْآن އަކީ މީސްތަކުންނަށްވާ ތެދުމަގަކާއި އަދި ހިތްތަކުގައިވާ އެކިބާވަތުގެ ބަލިބަލީގެ شِفَاء އެކެވެ. އަދި شَيْطَان އެއީ ނުބައިކަމާ އަދި މަގުފުރެދުމުގެ ސަބަބެވެ. މިހެންވެ قُرْآن ކިޔަވާ ކޮންމެމީހަކުވެސް އެ ނުބައި شَيْطَان އާގެ ކިބައިން ރައްކާތެރިވެ ސަލާމަތްކަން ދެއްވުން އެދި ﷲ ގެ حَضْرَةُ ގައި ދަންނަވައި ދުޢާކުރުން އެދެވިގެންވެއެވެ. އެބަހީ أَعُوذ ކިޔުން ހުއްޓެވެ.

عَامُّ ކޮށް ގިނަ عِلْم ވެރީން އެއްބަސް ވެވަޑައިގަންނަވަނީ أَعُوذ އަކީ قُرْآن ގެއާޔަތެއް ނޫކަމަށެވެ. އެހެންވެ مُصْحَفُ ތައް ލިއުމުގައި أَعُوذ ވަކިން ލިޔެވިގެން ނުވަނީއެވެ.

ދެންފަހެ:

أَعُوذ بِا لله ގެ މާނައީ: އެއްކައުވަންތަ ﷲ ގެ حَضْرَةُ ން މިއަޅާ ރައްކާތެރިކަމާއި حِمَايَة ލިބިގަންނަމެވެ.

مِنَ الشَّيْطَانِ: މިއަޅާގެ رَبّ އަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމާއި އަދި މިއަޅާގެ قُرْآن ކިޔެވުމަށް ހުރަސްއަޅާ ޖިންނިންނާއި އަދި އިންސާނުންގެ ތެރެއިންވެސް ވާ އެންމެހައި شَيْطَان ން ގެ ކިބައިން

الرَّجِيْم ގެމާނައީ: ﷲ ގެ رَحْمَة ން ފައްސައިލެވިގެންވާ ނުވަތަ ރަޖަމު ކުރެވިގެންވާނެ.

[ފޮތް]

Technical notes regarding the database text

Translation json columns:

1. Word by word.

2. General translation.

The text is sourced righted here on Hadithmv.

The following platforms use this text (with various degrees of up-to-dateness):

• Hadithmv (This current page. The latest and most correct version is available here.)

• Al Quran (Easy to get them to update, as the developers are responsive and quick to apply changes when needed. Last time we asked them to update from our main repo was on 11/12/22)

• Bakurubeyge Tharujama app The word by word and general translation are reversed in this app. And any translation for any ayah needs to be tapped to be viewed.

• Quran.com The general translation is available here, but not the word by word yet. They are also the developers of Quran Android, but have included it there yet.

\ No newline at end of file +ترجمة بكر بي – ބަކުރުބެގެ ގުރްއާން ތަރުޖަމާ
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: ترجمة معاني القرآن الكريم - لأبي بكر إبراهيم علي

Name of the Book: Translation of the Meanings of the Noble Quran - Bakurube (Abu Bakr Ibrahim Ali) - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި قرآن ގެ މާނަތަކުގެ ތަރުޖަމާ | ލިޔުނީ: އަބޫބަކުރު އިބްރާހީމް ޢަލީ (ބަކުރުބެ)
(20/1/2013 މ. - 8/3/1434 ހ. - 72 އަހަރު) | އަޖްޔާދު (ދަގަނޑުތަޅާގެ) / ޅ. ހިންނަވަރު

ފޮތުގެ ޕީޑީއެފް

މުއައްލިފުގެ މައުލޫމާތު

ގްރީންޓެކް އެޕްސްގެ އަލްގުރްއާން އެޕްލިކޭޝަން އިން މި ތަރުޖަމާ ކިޔޭނެއެވެ.

Abu Bakr Ibrahim Ali died in 2013. Diligent efforts over the years to meet and explore with surviving relatives regarding permission to present the text have failed.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

ޑިޖިޓައިޒުކުރުމާ ބެހޭ ނޯޓެއް

މި ފޮތުގެ އަސްލު ތައްޔާރުކުރި ސްޓޭޖުގައި، ޓައިޕުކުރި ބަޔެއްގެ ފަރާތުން ވަނީ އެތައް ސަތޭކަ ކުށްތަކެއް ވަދެފައެވެ. އަދި މި ފޮތް ޕީޑީއެފްކުރި ބަޔަކު ޕީޑިއެފްކޮށްފައިވަނީ ވެސް އެ ކުށްތަކާ ލައިގެންނެވެ. މި ގޮތުން ގިނައީ ބަހުގެ ކުށްތަކެވެ. ބައެއް ފަހަރު ވަރަށް ސީރިއަސް ކުށްތަކެވެ. މިސާލަކަށް، "ޝިރުކުކުރާ މީހުންގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ." -ޒުމަރު 66. "އެއީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރައްބެވެ." -ރަޢްދު 30. ނުވަތަ އާޔަތެއްގެ ބައެއް މަދުވުން، މިހެންގޮސް އެތައް އެތައް ކަމެކެވެ.

ދެން މި މައްސަލަތައް ހައްލުނުކުރެވި، ތާށިވެގެން ދިހަ އަހަރުދުވަހަށް ވުރެ ގިނަވި ފަހުން، މި ފޮތް ޑިޖިޓައިޒުކުރި އިރު ވަނީ އެ ކުށްތައް ރަނގަޅުކޮށްފައެވެ. ފިލިތަކެއް ނުވަތަ އަކުރުތަކެއް ރަނގަޅުނުވުން ފަދަ ސާފު ކުދި ކަންކަން ވާނީ އިތުރު ބަޔާނެއް ނެތި އިސްލާހުކުރެވިފައެވެ. އެއަށް ވުރެ ބޮޑެތި ކުށްތައް ވާނީ ގޮޅި ބްރެކެޓެއް ޖަހާފައި، އޭގެ ތެރޭގައި އިސްލާހުކުރެވިފައެވެ. އަދިވެސް ކިޔުންތެރިންނަށް ކުށްތައް ފާހަގަވާ ވަރަކަށް ނޯޓުކުރަމުން ދާނަމެވެ.

ދަންނާށެވެ. އެހެން ފޮތްތަކާ ޚިލާފަށް، މި ފޮތުގައި ކުދި އެޑިޓްތައް ގެންނަން މަޖްބޫރުވީ، ޑްރާފްޓު މަސައްކަތެއްގައި ހުންނަ ފަދައިން، އޭގައިވާ ލިޔުމާއި ޓައިޕުކުރުމުގެ ކުށްތައް އިންތިހާއަށް ގިނަވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. އެ ގޮތުން ރަނގަޅުކޮށްފައި ވާނީ ލިޔުމާއި، ޓައިޕުކުރުމާއި. ބަހުގައި ފެނުނު ބަވާހު (ފާޅުވެގެންވާ) ކުށްތަކާއި، ވައްޓާލެވިފައިވާ ތަންތަންކޮޅު އެކަންޏެވެ. ބަޔާންކުރަން ޖެހޭ ތަންތަނުގައި އެ ކަން ބަޔާންވެސް ކޮށްފައެވެ. އެ ނޫން އެއްވެސް ތަނެއް އެޑިޓްކޮށްފައެއް ނުވާނެއެވެ.

ދަންނާށެވެ. މީގެ ކުރިންވެސް އެކި ފަހަރުގެ މަތިން އެކި ފަރާތްތައް ވަނީ މި ފޮތް އެޕްއަކަށް ހަދަން މަސައްކަތްކޮށްފައެވެ. ނަމަވެސް ކޮންމެ ފަހަރަކުވެސް، ބަޔެއްގެ ފަރާތުން ޝައުގުވެރިކަމެއް ނުލިބި، އަނެއް ބަޔެއްގެ ފަރާތުން ހުރަސްތަކަކާ ދިމާވާތީ، އަބަދުވެސް މަސައްކަތް ހުއްޓި، ނަތީޖާއަކާ ހިސާބަށް ވާސިލުވެވޭ ގޮތް ވަނީ ނުވެފައެވެ. ނަމަވެސް ﷲ ގެ ވާގިފުޅާއެކީ މިހާރު މި ތަރުޖަމާ ވަނީ އެޕްއަކަށް ހެދިފައެވެ.

އެއާކު ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ މުހިއްމު ނުކުތާއެއް އެބަހުއްޓެވެ. ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާ އެއީ އަހަރެމެންގެ އެއްޗެއް ނުވަތަ މިލްކެއް ކަމަށް، އެއްވެސް އިރަކު އެއްވެސް ގޮތަކަށް ދައުވާއެއް ނުކުރަމެވެ. އެހެނަސް ފޮތުގެ މުއައްލިފަށް ފަހު މި މުހިއްމު މަސައްކަތައިގެން ތެދުވެ، އެއަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށް، "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން އެންމެ އައުލާކަން ބޮޑު" ބަޔަކު އެ ކަން ކޮށްފައި ނުވުމާއެކު، އެތަކެއް އަހަރުތަކެއް ވަންދެން މި މަސައްކަތް ނުނެރި، ތާށިކަންމަތީ އަޅާނުލެވި ދޫކޮށްލެވިފައިވާތީ، ދެން ފެނުނީ ކުޑަނަމަވެސް ޙިދުމަތެއް ކޮށްދީ، މި މަސައްކަތް ޑިޖިޓައިޒު ކުރުމަށެވެ. އަދި މި މަސައްކަތާ ހަވާލުވާން "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން އެންމެ އެކަށީގެންވާ" ބަޔަކާއި، އެ ބަޔަކު ވަށައިގެންވާ މީހުން ގާތު މި ކަމުގައި އެހީއެއް ވެދިނުމަށް ވާނީ ވާހަކަދެކެވިފައެވެ. ނަމަވެސް އޭގައި ކުށް ހުންނާތީ، ފުރަތަމަ އެ ތަހުގީގުކުރަން ޖެހޭ ކަމަށް ބުނެ، އިހަށް އެ ޑިޖިޓައިޒުކުރަން ނުފެންނަ ކަމަށް އަންގާ އެ ބަޔަކު އުޒުރުވެރިވިއެވެ. އެހެންކަމުން އޭގައިވާ ކުށްތައް އިސްލާހުކޮށް މުރާޖާ ކޮށްދިނުމަށް ވެސް ވާނީ އެދިފައެވެ. ނަމަވެސް އެ ކަމަށް ވެސް އެއްވެސް ވަރަކަށް އިޖާބައެއް ލިބޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ. އެހެން ފަހަރަކުވެސް މަސައްކަތްކުރުމުން، ދެންވެސް އެ މީހުން އެންގީ، "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން މާ އިސް" ފަރާތެއް ކަމުގައިވާ އެ މީހުންގެ ބޮޑު މީހާގެ ހިޔާލު ހޯދުމަށެވެ. ދެން އެ ދެންނެވި ފަރާތެއްގެ ގާތުގައި މި ތަރުޖަމާ ބަލައި ރަނގަޅުކުރުމުގައި އެހީތެރިވެދެއްވުމަށް އެދި ދެންނެވުމުން، އެ ހިސާބުން ސުވާލު އުފައްދަން ފެށީ ފޮތުގެ ހައްގުތަކާ މެދުގައެވެ. ފޮތުގެ ހުއްދައާއި ހުއްދަ ދިން ފަރާތްތަކާ މެދުގައެވެ. ދެންވެސް އެ ބުނާ ހުއްދައެއް ހޯދުމަށް، ފޮތުގެ ހައްގު އިން ފަރާތްތަކާ ވާހަކަދެކެވުނެވެ. އޭރު ވަރަށް ތަރުހީބު ދެއްވިއެވެ. އެޕް ދެއްކީމާވެސް ވަރަށް ކަމުދިޔައެވެ. ނުނެރި ހުންނަތާ ކިތައް އަހަރުތޯއޭވެސް ދެންނެވިއެވެ. އަދި ހުއްދަ ދިން ކަމަށް ލިޔުމެއް މި ކޮޅުން ތައްޔާރު ކުރީމާ، އެ ކޮޅުން ސޮއިކުރަންވެސް ހަމަ ތައްޔާރަށް އިން ކަމަށް އެންގެވިއެވެ. އަދި އެ ކޮޅުން އިސްވެ، އަހަރުމެން ހުރި ތަނަކަށް ވަޑައިގެން، އަހަރުމެންނާ ބައްލަދުކޮށް މި ކަން ކުރެވޭ ގޮތް ހެއްދެވުމަށް ތައްޔާރަށް އިން ވާހަކަވެސް ދެންނެވިއެވެ. މި ހިސާބުގައި ކަންތައް ވަނިކޮށް، އަދި އަނެއް ދުވަހު ބައްދަލުކޮށް އެ ހުއްދައެއް ލިބޭގޮތަށް ހުރިހާ ކަމެއް ހަމަޖެހިފައި ވަނިކޮށް، ފަހު ވަގުތުގައި އެއްކަލަ "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން އެންމެ އެކަށީގެންވާ މާ އިސް" ފަރާތެއް އެ ދޭތެރެއަށް ވަދެ، ކޮންމެވެސް ވާހަކަތަކެއް ދެއްކިއެވެ. އެއަށްފަހު ހަމަ އެއްގޮތަކަށް ވެސް އުޅެ އުޅެ ކުރިން މި ދެންނެވި ހައްގު ގެންގުޅުއްވި ބޭފުޅުންނާ ބައްދަލުވެވޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ.

ވަރަށް ވަރަށް މަސައްކަތް ކުރެވިއްޖެއެވެ. ބޭނުމަކީ އެ ޗާޕުކުރުމެއް ނުވަތަ ވިއްކުމެއް ނޫނެވެ. އެހެނަސް ބޭނުންވީ އެޕްއަށް ލާފައިވާ އިރު، ހަމައެކަނި އެ މީހުންގެ އޯކޭ އިންކަން ޖަހާލުމެވެ. އެ ފޮތުގެ ހައްގުތައް ވާނީ ހަމަ ކުރިއެކޭ އެއްފަދައިން އޭގެ ވެރި ބަޔެއްގެ އަތުގައެވެ. އަދި ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާއަށް އޯޑިއޯ ރެކޯޑިންއެއް ހަދަން އުޅުނީމާވެސް އައީ ހަމަ މި ދަތިތަކާ ހުރަސްތަކެވެ. އެ އޯޑިއޯއަކުން ކިހާ ފައިދާއެއް ކުރެވުނީސްހެއްޔެވެ. ދެން ކޮންމެއަކަސް ހަމަ އެއް ކޯޅުމަކާއި ތާށިތަކެއްގެ ތެރެއަށް އަނެއްކާވެސް މި މަސައްކަތް އެއްލާލުމަށް އެކަށީގެންނުވާތީ، އަދި ހުސްވާހަކަތެއް ދައްކާ ކަމެއް ނުކޮށް ހުރުމަށް ވުރެ، ފޮތަށް ޚިދުމަތްކުރުން މާ އައުލާވާތީ، ދެން އެ ހިސާބުން ވަގުތާއި މަސައްކަތް ހޭދާކުރީ ބަކުރުބެގެ ތަރުޖަމާ ކުރިއެރުވުމަށެވެ. ﷲ ގެ ވާގިފުޅުން އެ ކަން މި ވީއެވެ. ولله الحمد.

ޚުލާސާއަކީ، ފުރަތަމަ ފޮތާ މެދު އިހުމާލުވީ އެއް ބަޔެކެވެ. އަދި ފޮތަށް ޚިދުމަތްކުރަން އުޅުނީމާ ހުއްދައާމެދު ސުވާލު އުފައްދަންފެށީ ވެސް ހަމަ އެއް ބަޔެކެވެ. އަދި އެ ހުއްދައެއް ހޯދަން އުޅުނީމާ ވެސް ހުރަސް އެޅީ ހަމަ އެއް ބަޔެކެވެ. ކޮންމެއަކަސް، މިޔޮއް ހުރިހާ އަހަރުތަކެއް ވީއިރު، އެހެން ބަޔެއްގެ ފަރާތުން މި މަސައްކަތާ މެދު އެއްވެސް ޝައުގުވެރިކަމެއް އަދި އިސްނެގުމެއް ނެތީމާ، އަދި ކިއެއް، އެ ކަމަށް އުއްމީދެއް ވެސް ނެތީމާ، އެ ހިސާބުން ދިރާސީ އަދި ތައުލީމީ ބޭނުންތަކަށް ޓަކައި ޑިޖިޓަލް ފޯމެޓެއްގައި މި ތަރުޖަމާ މިތާ ލިބޭ ގޮތް ވަނީ ހަދާފައެވެ. އަދި ﷲ ގެ މަދަދަށް ފަހު އިޚްލާސްތެރި އަޚުންނާއި އުޚްތުންގެ އެހީއާއެކީ، ތަރުޖަމާގައިވާ ކުށްތައް ވީވަރަކުން ދަނީ ރަނގަޅުކުރެވެމުންނެވެ. އަދި ބައިނަލް އަގްވާމީ އެޕްތަކުގައި މި ތަރުޖަމާ ލިބޭ ގޮތް ވެސް ވަނީ ވެފައެވެ.

ދަންނާށެވެ. "އިލްމީ ގޮތުންނާއި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން އެންމެ އެކަށީގެންވާ" ބަޔަކު، މި އަގުހުރި މަސައްކަތާ މެދު އެހާ އަޅާލުން ކުޑަވެ، އެ ކުރިއެރުވުމަށް އެހީއަށް އެދުނީމާ ވެސް އެތައް އުޒުރެއް ދައްކާ، އެއާއެކީ އެހެން ބަޔަކު ފޮތަށް ޚިދުމަތްކުރަން އުޅުމުން އެ ކަން ކުރިޔަ ނުދިނުމަށް އެ ވަރަށް މަސައްކަތް ކޮށްފައި ވަނީ ކީއްވެކަމެއް ނޭނގެއެވެ. ފަހަރެއްގައި ބަކުރުބެގެ މަސައްކަތް އެއްފަރާތްކޮށްފައި، އެ ބަޔެއްގެ އަމިއްލަ ތަރުޖަމާއެއް ނެރުމަށް މާ އިސްކަމެއް ދޭތީ ކަމަށް ވެދާނެއެވެ. ނުވަތަ ދިހަ އަހަރުދުވަސް ވަންދެން މިހާރުވެސް މި އަގުހުރި ފޮތާމެދު އެއްވެސް ކަމެއް ނުކުރެވި ހުރީމާ، އެ ވެވުނު އިހުމާލެއްގެ އިހުސާސް ކުރެވި، ދެން އިތުރަށް އޭގައި އަތްލާން ނުކެރެނީ ކަމަށްވެސް ވެދާނެއެވެ. އަދި އަމިއްލައަށް ނުކުރެވުނު ތާނގައި، ކުރާނެ ބަޔަކު އެންމެ ފަހުން ވީމާ، އެ އިހްމާލުވި މީހުންގެ އަގު ވެއްޓި، މަންޒަރު ހަޑިވެ، ކްރެޑިޓް ގެއްލި ދާނެތީ، ދެން އޮތް ހަމައެކަނި ގޮތަކީ، ދެން ތިބި އެންމެވެސް ހުއްޓުވައި، އެއްވެސް ވަރަކަށް ފޮތް ނެރުނަ ނުދީ ހިފެހެއްޓުން ކަމުގައިވެސް ވެދާނެއެވެ. كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ.

ދަންނަވަންތޯއެވެ. މިއީ މުބާރާތެއް ނޫނެވެ. އިލްމަކީ ހަމައެކަނި ވަކި ޖަމިއްޔާއެއް މުށުތެރޭ އޮތް އެއްޗެއް ނޫނެވެ. "ނުގުޅި މި ރާއްޖެއަކު ނޫޅެވޭނޭ، ކާމިޔާބުވާނީ އަހަރުމެންނާ ގުޅޭ މީހުންނޭ، އަދި ކާމިޔާބުނުވެ ނެތިފަނާވާނީ ނުވަތަ ކޮށްލާނީ ނުގުޅޭ މީހުންނޭ، އަދި ގުޅުން ބޭއްވޭނީވެސް އަހަރެމެން ބުނާ ބަޔަކާއޭ، ނޫންނަމަ ދެކޮޅަށް އިންޒާރުދޭނަމޭ" މި ދިމާލަށް ނުދަމާހެއްޔެވެ. ސުވަރުގެ ވަނުން އޮތީކީ ވަކި ތިބުނާ ބަޔަކާ ގުޅިގެނެއް ނޫނެވެ. ﷲ ގެ މަގަށް ގޮވާލުމަކީ ކުޅިވަރެއް ކަމުގައި ނަހަދަމާހެއްޔެވެ. އެއްބަޔަކު ކަމެއް ކޮށްލަން އުޅޭ އިރަށް، އަނެއް ބަޔަކު ހަމަ އެ ކަމެއް، އެޔަށް ވުރެ ކުރިން ކުރެވޭތޯ އެބަ ދުއްވައިގަނެއެވެ. މީހަކު މަސައްކަތެއް ކުރަންޏާ، އަބަދުވެސް އެ ކޮންޓްރޯލުކުރަން މި ޖެހެނީ ވަކި ބަޔެކެވެ. އެހެން މީހުން ތިބެން ޖެހޭނީ ދަށުގައެވެ. އެހެން ނޫނީ ކަމަކު ނުދެއެވެ. ބުނަނީ "ހުރިހާ ދިރޭތަކެތި ހަމަހަމައެވެ."" ނަމަވެސް ބައެއް ދިރޭތަކެތި، އަނެއްބައި ދިރޭތަކެއްޗަށް ވުރެ ހަމަހަމައެވެ. އެންމެންވެސް ދާން މި މަޖުބޫރުކުރަނީ އެއް ޖާނިބަކާ ދިމާލަށެވެ. މާފިޔާ ސްޓައިލަށް ދައުވަތުގެ ކަންކަން ކުރެވިގެން ނުވާނެއެވެ. ދަންނާށެވެ. ބާކީ ދެމި އޮންނާނީ ﷲ އަށް ޓަކައިވާ ކަމެކެވެ. އަދަދުތަކާއި ޖަމިއްޔާ ޖަމާއަތްތައް ނެތިފަނާވާނެއެވެ. ފަހަރެއްގައި، ބިޔަ ބޮޑު މެއިންސްޓްރީމް ގްރޫޕްތަކުން މިލިޔަނުން ފަންޑުކޮށްގެން، އެހާވަރަށް މީހުން އެއްކޮށްގެން މިހިރަ ހަދާ އިންސްޓިޓިޔޫޓްތަކަށް ނުލައްވާ ބަރަކާތެއް، މަދު އަޚުންތަކެއް ނުވަތަ ވަކި ފަރުދުންތަކެއް ކުރާ މަސައްކަތުގައި ﷲ ލައްވާފާނެއެވެ. މިއީ ފެންނާން އޮތް ހަގީގަތެއް ނޫންހެއްޔެވެ. އެކަމު ދެން ވެސް ފެންނާނެ އަނެއް ހަގީގަތަކީ، ބައެއް މީހުން 350 ރުފިޔާއަށް އިޚްލާސްތެރިކަމުގެ އިންޓެންސިވް ވޯކްޝޮޕްތައް ނަގައިދޭތަނެވެ. وَاللَّهُ المُستَعَانُ وَعَلَيهِ التُّكلَانُ. ދުއާއަކީ، އަހަރެމެންނަކީ ހެޔޮ ކަންކަމަށްވާ ތަޅުދަނޑިތަކެއް ކަމުގައި ލައްވައި، ނުބައި ކަންކަމަށްވާ ތަޅުތަކެއް ކަމުގައި ލެއްވުމެވެ. އަދި އޭގެ އިދިކޮޅަށްވާ ބަޔަކު ކަމުގައި ނުލެއްވުމެވެ. އާމީން.

ޑިޖިޓައިޒުކުރުމުގައި އެހީތެރިވި ފަރާތްތައް

އ.ޔ.، އ.ސ. އިބްރާހީމް ދީދީ، ބ.ބ.، އަޝްފާ މ.، މޫސާ ޢަބްދުލް ޣަނީ، ނިހާން ޢަލީ، ޢަބްދު ﷲ އަޙްސަން ސަޢީދު، މުޙައްމަދު މާއިޒު މުޢާވިޔަތު، ޢަލީ ޝާފިޢީ، މުޙައްމަދު މަފާޒު އަޙްމަދު، މުޙައްމަދު ޢަބްދުއްސައްތާރު، ޢައްވާމް މުޙައްމަދު، މުޙައްމަދު ބިން މޫސާ، އާދަމް އިފްހާމް، އަޙްމަދު އަޙްސަމް، އިބްރާހީމް ޢާދިލު، މުޙައްމަދު ޙަފީޡް، ޒަހްވާން ނާޒިމް، ޚަދީޖާ، ސާމީ އިލްޔާސް، އިސްމާޢީލު ޖުމައިލު މުޙައްމަދު، އަދި އެ ނޫންވެސް އަޚުންނާއި އުޚްތުންނެވެ.  — އިތުރު މައުލޫމާތު.

ﷲ އަށް ހަމްދު ކުރަމެވެ. މިއީ 4 މަސްދުވަހުން އެކުލަވާލެވުނު ޑޭޓާބޭސެކެވެ. މި ޑޭޓާބޭސްގައި 6236 އާޔަތް ހިމެނެއެވެ. އެއިން ކޮންމެ އާޔަތަކަށް ލަފްޒީ އަދި އިޖުމާލީ ތަރުޖަމާއެއް ވެއެވެ. އެހީތެރިވީ އަރަބި ބަހާއި ދިވެހި ބަހަށް ޝައުގުވެރިވާ ފަރާތްތަކާއި، ދީނީ ކަންކަމާއި ދައުވަތު ފޯރުކޮށްދިނުމަށް މަސައްކަތް ކުރާ އަޚުންނާއި އުޚްތުންނާއި، ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ ފަންނަށް ނުހަނު ލޯބިކުރާ ފަރާތްތަކެކެވެ. އެއީ އަގީދާގެ ގޮތުން މައްސަލަ ނެތް ތަރުޖަމާތައް ލިބުން ދަތިވެފައި، ސައްހަ ތަރުޖަމާއަކަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ބޭނުން ޖެހިފައިވާ ދަނޑިވަޅެއްގައެވެ. އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ މި ކަމުން ފަސޭހަކަމާއެކީ ގުރްއާނުގެ ބަސްތަކުގެ މާނަ ބެލޭނެ ގޮތެއް ފަހިވެގެން ދާނެއެވެ. އިން ޝާއަ ﷲ މި ކަމުގެ ފައިދާ އެންމެހާ ދިވެހިންނަށް ލިބިގެން ދާނެއެވެ. ޔާ ﷲ އެވެ. މި މަސައްކަތް ގަބޫލު ކުރައްވާ، މި ކަމުގައި ބަރަކާތް ލައްވާށިއެވެ. އަދި ކުރެވުނު ހެޔޮ އަމަލުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމަނުއްވާށިއެވެ. އަދި މިއީ ގިޔާމަތަށް ދާންދެން ދެމިގެންދާ ސަދަގާ ޖާރިއާއެއް ކަމުގައި ލައްވާށިއެވެ. އަދި އެހީތެރިވި އެންމެހާ އަޚުންނާއި އުޚްތުންނާއި އެ މީހުންގެ އާއިލާތަކާއި ރަހުމަތްތެރިންނަށް ފާފަ ފުއްސަވާދެއްވާ، ހައްގުގެ މަގަށް މަގުދައްކަވާ، އަދި އެ މަގުގައި ސާބިތުކަން ދެއްވާށިއެވެ. އާމީން.

މުއައްލިފުގެ މުގައްދިމާ

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

مقدمة

الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى لَهُ مَا فِى السَّمواتِ وَمَا فِى الأَرْضِ وَلَهُ الحَمْدُ فِى الآخِرَةِ وَهُوَ الحَكِيمُ الخَبِير وَأَشْهَدُ أَنْ لاَ إلَهَ إلاّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ الَّذِى أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَى عَبْدِهِ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الهُدَى وَالفُرْقَان وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ الَّذِى أرْسَلَهُ اللَّهُ هادِيًا لِلثَّقَلَين صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلاَمُهُ دَائِمَينِ إلَى يَوْمِ المَعَادِ وَعَلَى آلِهِ وَأصْحَابِه وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إلَى يَوْمِ الحِسَابِ . أَمَّابَعْدُ:

ކީރިތި قرآن ގެ މާނަ އުނގެނި ދަސްކުރުމީ އަޅުގަނޑު އެންމެބޮޑަށް شَوْق ވެރިވާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިންވެސް އެންމެ شَوْق ވެރިވާ ކަންތަކެވެ. އަޅުގަނޑުގެ عُمْرُ ން އެގާރަ ބާރަ އަހަރުހައި ހިސާބުގައި އެކަމަށް ފެށިއްޖެއެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަވެސް މިރޮނގުން އަޅުގަނޑުގެ أُسْتَاذ އަކީ فَضِيلَة الشَّيْخ حُسَين صَلاحُ الدِّين (رحمه اللّه) މަޖައްލާއާއި، އެކިއެކި ލިޔުމުގައި ލިޔުއްވާފައިވާ " قرآن ގެ ترجمة އާއި تفسير މިނަމުގައިވާ مضمون އެވެ. އޭގެފަހުގައި ދެން ފެންނަންފެށީ فضيلة الشّيخ عبد اللّه فَهمِى ދީދީ (رحمه اللّه) ގެ ترجمة ގެ ރީތި عبارة ތަކެވެ. ދެން ހަމަ އެޔާއެކުއެކުހެން الشَّيخُ الحَافِظ آدم سعيد (رحمه اللّه) ގެ ترجمة އެވެ. މި أُسْتَاذُ ންގެ ހިތްފަސޭހަ ތަރުޖަމާތަކަށްފަހު ދެން فَضِيلة الشَّيخ مُحَمَّد جَمِيل ދީދީ (رحمه اللّه) ހިންގެވި ހަވީރުގެ ކުލާހުގައި އިށީނުމުގެ فرصة އަޅުގަނޑަށް ލިބުމަކީ މިކަމަށް ލިބުނު އިތުރު ކުރިއެރުމަކާއި، އާ ހިތްވަރެކެވެ. މި أُسْتَاذُ ންގެ އަތުން އަޅުގަނޑަށް ލިބުނު ތަރުޖަމާތައް އަޅުގަނޑު ދަސްކުރީ ދަސްކުރާހިތުން، ގަޔާވެގެންނެވެ. ދެން މިޔަށްފަހު ދުވަސްތައް ވޭތިވަމުންގޮސް المَدِينَة المُنَوَّرة ގެ الجَامِعَةُ الإِسلامِيَّة ގެ كُلِّيَّة الشَّرِيعَة އެއީ އަޅުގަނޑަށް ލިބިފައިވާ ވަކިވަކި މި ترجمة ކޮޅުތައް ގުޅުވާ، އެއްކޮށްދެއްވި، بَركَاة ތެރި މަރުކަޒެވެ. އެ جَامِعَة ގައި އެގާރަ އަހަރުގެ دِرَاسَة އެއް ނިމިގެން ރާއްޖެ އައިއިރު އަމިއްލައަށް قرآن ގެ كَلِمَة ތަކުގެ މާނަތައް ދިވެހިބަހުން ލިޔުމުގެ شَوْق ވެރިކަން ގަދަވެ އެކަމަށް ފަށައިގަނެވުނީއެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ މި ترجمة ލިޔުމުގައި އިސްވެދިޔަ ދިވެހި أُسْتَاذ ންގެ ފަރާތުން ދަސްވި ترجمة ތަކުގެ އިތުރަށް ދެން ترجمة ލިބިގަތުމަށް إختيار ކުރި مُهِمُّ ފޮތްތަކަކީ އެ فَنّ ގައި ފުނަށް ފައިބާފައިވާ އެފަންނުގެ އެދުރުންކަމުގައި މުޅިދުނިޔެއަށް مَشْهُور ބައެއް مُفَسِّر ންގެ ފޮތްފޮތެވެ. އޭގެތެރޭގައި:

(1) جَامِعُ البَيان عَن تَأْوِيل آى القُرْآن = لأبِى جَعْفَر مُحَمَّد بن جَرِير الطَّبَرى

(2) تَفْسِير القُرْآن العَظِيم = لِلحَافِظ عِمَاد الدِّين أبى الفِداء إسماعيل ابن كَثِير القُرَشِى

(3) الجامِعُ لأِحْكَامِ القُرْآن = لأبِى عَبْداللَّه مُحَمَّد بن أحْمَدُ لأنْصَارِى القُرْطُبى

(4) فَتْحُ القَدِير (بَنين فَنىء الرِّوايَة والدِّرايَة) = لِمُحَمَّدُ بن عَلِى بن مُحَمَّد الشَّوكانِى

(5) أيْسَرُ التَّفاسِير = لأبِى بَكْربن جابِر الجَزائِرِى

(6) زُبْدَةُ التَّفْسِير = د. مُحَمَّد سُلَيْمَان عَبْد اللَّه الأشْقَر

(7) النَّفْسِيْرُ المُيَسّر = نُخْبَة مِنَ العُلَمَاء

މިފޮތްތަކާއި، އަދި މިނޫންވެސް ބައެއް ފޮތް ހިމެނެއެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ މި ترجمة ލިޔެފައިމިވަނީ މި މަތިވެރި، މާތް أُسْتَاذُ ން عَرَب ބަހުން ލިޔުއްވާފައިވާ قُرْآن ގެ މާނަތަކުގެ ދިވެހި ترجمة އެވެ. އަޅުގަނޑު އަލުން-ބަލުން ފަށައިގެން ކުރި ترجمة އެއް ނޫނެވެ. އެއީ އަޅުގަނޑަށް އެކަށީގެންވާ ކަމެއްނޫނެވެ. އަދި عِلْمُ التَّفْسِير އަށް ބަލާއިރު، އަޅުގަނޑު މިވަނީ އެހެންވާދީއެއްގައެވެ. ވެރިންއެވަނީ އެހެންވާދީއެއްގައެވެ. ނަމަވެސް އަޅުގަނޑު މިކުރި މަސައްކަތަކީ އެބޭބޭކަލުން ލިޔުއްވި މާނަތައް އަޅުގަނޑަށް އެނގިހުރި ފެންވަރަކުން ހަމައެކަނި ދިވެހިބަހަށް ترجمة ކުރީއެވެ. އެބޭކަލުންގެ މާނައެވެ. އަޅުގަނޑުގެ ދިވެހި ترجمة އެވެ. މިހެންވެ އަޅުގަނޑުގެ މިފޮތަށް ކިޔަން قصد ކުރީވެސް (ކީރިތ قرآن ގެ މާނަތަކުގެ ދިވެހި ترجمة) އެވެ. މިއެވެ.

ދެންފަހެ، މިމާނަތައް ترجمة ކުރުމުގައި އޮޅުން ނުފިލައިފާނޭކަމަށް ލަފާވާ ތަނެއްގައިވިއްޔާ، އެބޭކަލުންގެ އެ تفسير ފޮތްތައް ބަލައިގެން ކުޑަ بيان އެއް ލިޔެފައިވާނެއެވެ. ކިޔުއްވަމުންދާއިރު އެތަންތައް އެނގިލައްވާނެއެވެ. މި ترجمة ގައި އަޅުގަނޑު މަސައްކަތްކުރީ ވީހާ ކުރުކޮށް، ލުއިފަސޭހަކޮށް – އެކަމަކު މާނަޔާ ދުރަށް ނުގޮސް – ދިވެހިބަހުން ވާހަކަދައްކާ މީހުންނަށް اللّه ގެ ބަސްފުޅު ވިސްނައިދެވޭތޯއެވެ. ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަމުގެ މަގު އަތުވާންއޮތީ މި ބަސްފުޅުތަކުންކަމުގައި ވާތީއެވެ.

ދެން އޮތް އަނެއް ވާހަކަޔަކީ، ދިވެހިބަހުން ވާހަކަދެއްކުމުގައި ރަށްރަށާއި، އަތޮޅުއަތޮޅާއި، ތަންތާ ހުރި ބައެއްތަފާތެވެ. އެހެން އެކަން ހުރީތީ ދިވެހިބަސް ރީތިކުރުމަށްޓަކައި އެހާބޮޑަކަށް މަސައްކަތެއް ނުކުރަމެވެ. މެދުފަންތީގެމީހުނަށް ވިސްނޭފަދަވީމާ ނިމުނީކަމަށް ބެލީއެވެ.– މިސާލަކަށް: 'ތިބާ' ކިޔާ ތަނުގައި 'ކަލޭ' އަދި 'ތިޔަބައިމީހުން' ކިޔާ މާނައިގައި 'ކަލޭމެން' ކިޔުންކަހަލަ، އަދި 'ތިމަންކަލޭގެފާނު' ގެ ބަދަލުގައި 'އަހުރެން' މި كَلِمَة ބޭނުންކުރުންކަހަލަ – ކަންކަމަކަށް މާބޮޑު ފަރުވާއެއް ނުބަހައްޓަމެވެ. ބަސްފުޅު ވިސްނޭފަދަ ވެއްޖިއްޔާ ފުދުނީ ކަމުގައި ބެލީއެވެ.

ދެންފަހެ މި ترجمة އަކީ ދާދި ކުޑަ ތަރުޖަމާއެކެވެ. اللّه ގެ މިންވަރުފުޅު ނިޔާކުރާގޮތުން ދުނިޔޭގައި صِحَّة ސަލާމަތުން ލަހައްޓަވާފައި ހުރިއްޔާ މިފޮތް ފުޅާކޮށް، ތަނަވަސްކުރުމުގެ قَصْد ވަރަށްބޮޑަށް އެބައޮތެވެ. އެބަހީ މިފޮތް މިއޮތްގޮތަށް އޮވެފައި، صَحّ ސަނަދުން ސާބިތުވާ سَبَب النُّزُول ތައް އޭގެ مَحَلّ ތަކަށް އިތުރުކޮށް، އަދި نَبِى ބޭކަލުންގެ قِصَّة ތައް އާދައިގެ ވަރަކަށް بيان ކުރެވި، أحْكَام ގެ އާޔަތްތަކާމެދު ހިސާބަކަށް ވާހަކަދެކެވި، އަދި إختلاف ތަކުގެ مُهِمّ صَفْحة ތައްވެސް ބަލައިލެވޭތޯ ބަލައިލުމުގެ أُمِّيد އެބައޮތެވެ. އޭރުން ދެން އެފޮތް ތަންކޮޅެއް ބޮޑުވެފައި ބަރުވެސްވާނެއެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ دعاء އަކީ އަޅުގަނޑުގެ މިترجمة އާދެ! ((ترجمة مَعانِى القُرْآن الكَرِيم)) (قرآنގެމާނަތަކުގެ ތަރުޖަމާ) އަކީ اللّه ބާވައިލެއްވި ކީރިތި قرآن ގެ ترجمة ދިވެހިން ވިސްނައި، فَهْم ކޮށްގަތުމުގެ އެހީތެރި މަދަދުގާރަކުކަމުގައި اللّه ލައްވައިދެއްވުމެވެ. އަދި މިކުރި عمل އަކީ اللّه ރުހިވޮޑިގަންނަވާ ލޯބިވެތި عمل އެއްކަމުގައި ލައްވައި قيامة ދުވަހުން މިއަޅާއާއި، މިއަޅާގެ މައިންބަފައިންގެ ފާފަފުއްސަވައި، ހެޔޮކަމުގެ މީޒާން ބަރުކޮށްދެއްވައި، އެއްވެސް ބިރުވެރިކަމެއްނެތި، އަދި ހިސާބު ބެއްލެވުމަކާނުލައި އެކަލާނގެ فَضْلُ ވަންތަކަމާއި އެކަލާނގެ رَحْمَة ފުޅުން ސުވަރުގެ ވައްދަވައިދެއްވުމެވެ. އޭމަތިވެރިމާތް اللّه އެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އިބަރަސްކަލާނގެއީ ކޮންމެކަމެއްގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާ ކަލާނގެކަން يقين އެވެ.

إنَّهُ جَوَادٌ كَرِيم – وَصَلَّى اللَّهُ وَسَلَّمَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ أجْمَعِين وَسَلاَمٌ عَلَى المُرْسَلِين وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمِين وَبِاللَّهِ التَّوفِيق

27 رَجَب 1427 هـ

21 އޯގަސްޓް 2006 މ

أبُو بكْر إبْراهِيم عَلِى

هِنَّوَرِى

أعوذ ކިޔުން

މާތްވެގެންވާ قُرْآن ކިޔަވާ ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް ﷲ ގެ رَحْمَة ން ފައްސާލެވި އަދި لَعْنَة ލެއްވިގެންވާ شَيْطَان އާގެ ފަރާތުން ރައްކާތެރިވެ ސަލާމަތްކަން ލިބިގަތުމަށް ﷲ ގެ حَضْرَةُ ގައި ދަންނަވާ އެފަރާތުން حِمَايَة ލިބިގަތުން شَرْعُ ކުރެވިގެންވެއެވެ. އެބަހީ أَعُوذ ކިއުން سُنَّة ވެގެންވެއެވެ. اللهُ سُبْحَانَه وَتَعَالَى وَحِى ކުރެއްވިއެވެ. (فَإِذَا قَرَأْتَ القُرْآنَ فَسْتَعِذْ بِا لله مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيْم) މިހެނީ ކީރިތި قُرْآن އަކީ މީސްތަކުންނަށްވާ ތެދުމަގަކާއި އަދި ހިތްތަކުގައިވާ އެކިބާވަތުގެ ބަލިބަލީގެ شِفَاء އެކެވެ. އަދި شَيْطَان އެއީ ނުބައިކަމާ އަދި މަގުފުރެދުމުގެ ސަބަބެވެ. މިހެންވެ قُرْآن ކިޔަވާ ކޮންމެމީހަކުވެސް އެ ނުބައި شَيْطَان އާގެ ކިބައިން ރައްކާތެރިވެ ސަލާމަތްކަން ދެއްވުން އެދި ﷲ ގެ حَضْرَةُ ގައި ދަންނަވައި ދުޢާކުރުން އެދެވިގެންވެއެވެ. އެބަހީ أَعُوذ ކިޔުން ހުއްޓެވެ.

عَامُّ ކޮށް ގިނަ عِلْم ވެރީން އެއްބަސް ވެވަޑައިގަންނަވަނީ أَعُوذ އަކީ قُرْآن ގެއާޔަތެއް ނޫކަމަށެވެ. އެހެންވެ مُصْحَفُ ތައް ލިއުމުގައި أَعُوذ ވަކިން ލިޔެވިގެން ނުވަނީއެވެ.

ދެންފަހެ:

أَعُوذ بِا لله ގެ މާނައީ: އެއްކައުވަންތަ ﷲ ގެ حَضْرَةُ ން މިއަޅާ ރައްކާތެރިކަމާއި حِمَايَة ލިބިގަންނަމެވެ.

مِنَ الشَّيْطَانِ: މިއަޅާގެ رَبّ އަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމާއި އަދި މިއަޅާގެ قُرْآن ކިޔެވުމަށް ހުރަސްއަޅާ ޖިންނިންނާއި އަދި އިންސާނުންގެ ތެރެއިންވެސް ވާ އެންމެހައި شَيْطَان ން ގެ ކިބައިން

الرَّجِيْم ގެމާނައީ: ﷲ ގެ رَحْمَة ން ފައްސައިލެވިގެންވާ ނުވަތަ ރަޖަމު ކުރެވިގެންވާނެ.

[ފޮތް]

Technical notes regarding the database text

Translation json columns:

1. Word by word.

2. General translation.

The text is sourced righted here on Hadithmv.

The following platforms use this text (with various degrees of up-to-dateness):

• Hadithmv (This current page. The latest and most correct version is available here.)

• Al Quran (Easy to get them to update, as the developers are responsive and quick to apply changes when needed. Last time we asked them to update from our main repo was on 11/12/22)

• Bakurubeyge Tharujama app The word by word and general translation are reversed in this app. And any translation for any ayah needs to be tapped to be viewed.

• Quran.com The general translation is available here, but not the word by word yet. They are also the developers of Quran Android, but have included it there yet.

\ No newline at end of file diff --git a/books/quranHadithmv.html b/books/quranHadithmv.html index a6bea8562..ae8705350 100644 --- a/books/quranHadithmv.html +++ b/books/quranHadithmv.html @@ -1 +1 @@ -ترجمة حديث أم وي – ޙަދީޘްއެމްވީ ގުރްއާން ތަރުޖަމާ
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: ترجمة القرآن الكريم - حديث أم وي

Name of the Book: Translation of the Noble Quran - Hadithmv - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި ގުރްއާނުގެ ތަރުޖަމާ - ޙަދީޘްއެމްވީ

تنبيه عن ترجمة القرآن - ގުރްއާން ތަރުޖަމާއާ ބެހޭ ނޯޓެއް

މި ތަރުޖަމާއަކީ އަހްލުއް ސުންނާ ވަލް ޖަމާޢަތުގެ އަގީދާއާއި ސަލަފުންގެ މަންހަޖާ އެއްގޮތަށް ޚާއްސަ ކުރެވިފައިވާ ތަރުޖަމާއެކެވެ. އަދި ބިދުޢަތަކާއި ޚުރާފާތްތަކާއި ސަލަފުންނާ ޚިލާފުވާ އެންމެހާ ފިރުގާތަކުން އެއްކިބާވެގެންވާ ތަރުޖަމާއެކެވެ. މި ތަރުޖަމާ ނެރެން ޖެހުނު މައިގަނޑު ސަބަބަކީ، މީގެ ކުރިން ވެބްސައިޓުތަކާއި އެޕްލިކޭޝަންތަކުން ލިބެން ހުރި ހަމައެކަނި ދިވެހި ގުރްއާން ތަރުޖަމާގައި، ސުންނަތް ޖަމާއަތާ ޚިލާފު އަގީދާއެއް ކަމަށްވާ އަޝްޢަރީ ފިކުރާ އެއްގޮތަށް، ﷲ ގެ ސިފަފުޅުތަކުގެ މާނަ ބަދަލުކޮށްފައި ވާތީއެވެ. ދެން އެ މައްސަލައަށް ހައްލެއް ނުލިބި އެތަކެއް އަހަރުތަކެއްވީ ފަހުން، މިހާރު މި ތަރުޖަމާގައި އެ ކަންތައް މި ދަނީ إِن شَاءَ اللَّهُ ހައްލު ކުރަމުންނެވެ. އޭގެ އިތުރުން ދިވެހިންނަށް ކިޔަން ފަސޭހަ ކުރުމަށް ޓަކައި، އަރަބި ލަފްޒުތައް ތާނަކޮށް، ބަހުގެ އެހެނިހެން އިސްލާހުތައް ވެސް މި ދަނީ ކުރަމުންނެވެ. وَلِلَّهِ الحَمدُ.

ނައްސުތައް ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި، ބައެއް ދިވެހިންނަށް އެކިކަހަލަ އުނދަގުލާ ކުރިމަތިލާން ޖެހެއެވެ. މި މައްސަލަ ދީނީ ލިޔުންތަކުގައި އާންމުވެގެން ވެއެވެ. އަދި ސިފަފުޅުތަކުގައި ޚާއްސަވެގެން ވެއެވެ. އެއީ ބަހުގެ މުއްސަނދިކަމާއި، މާތްކުރުމާއި ދަރަޖަ ކުރުމާ ގުޅުން ހުރި ކަންކަމެވެ. އޭގެ ސަބަބުން ނައްސުތައް މާނަ ކުރުމާއި، އަގީދާ ކިޔައިދިނުމުގައި ނޭދެވޭ އަސަރުތަކެއް ވަނީ ކޮށްފައެވެ.

ބައެއް ފަރާތްތަކަށް، ބަހެއްގެ މާނަ ދަރަޖައާ ނުގުޅޭ ކަމަށް ހީވާ ނަމަ، އޭގެ މާނަ ބަދަލުކޮށް ތައުވީލު އެބަ ކުރެއެވެ. އެ ފަރާތްތައް ބުނާ ގޮތުގައި، އަތްޕުޅު އެއީ ގުދުރަތެވެ. ވަޑައިގަތުން އެއީ ހާޒިރުވެވޮޑިގަތުން ނުވަތަ އަމުރުފުޅު އައުމެވެ. ވަޖްހުފުޅު އެއީ ޒާތުފުޅު ނުވަތަ ވޮޑިގެންވުމެވެ. ކަށިމަތިފުޅު ފާޅުކުރެއްވުން އެއީ ކަންތައްބޮޑުވުމެވެ. ނަފްސުފުޅު އެއީ އިރާދަފުޅެވެ. ސީދާ ވާހަކަފުޅުން ވާހަކަފުޅުދެއްކެވުން އެއީ މެދުވެރިއެއް ނެތި ވަހީ ބާވައިލެއްވުމެވެ. އަރަހުށިވެ އެންމެ މަތީގައި ވޮޑިގެންވުން އެއީ ގަދަރާއި މާތްކަން މަތިވެރިވުމެވެ. ކޯފާވެވޮޑިގަތުން އެއީ އަޒާބު ފޮނުއްވުމެވެ. އިލްމުފުޅާއި އެހީއައިގެން އަޅުންނާއެކީ ވުން އެއީ އެތާ އަދި ހުރިހާތާކުވެސް ވޮޑިގެންވެ ވުޖޫދުގައިވުމެވެ. އަދި ގިޔާމަތް ދުވަހު ﷲ އަޅުންނަށް ނުބެއްލެވުމާއި ވާހަކަފުޅު ނުދެއްކެވުން އެއީ ރަހުމަތުގެ ބެއްލެވުމާއި ރަހުމަތުގެ ބަސް ވަހީ ނުކުރެއްވުމެވެ. އަދި ﷲ ޝުކުރުވެރިވުން އެއީ ޝުކުރު ގަބޫލުކުރުމެވެ.

އަދި އަނެއްބައި ފަހަރު، ބަހެއްގެ މާނަ ބުނެދޭން އުނދަގޫކަމަށް ހީވާ ނަމަ، އަރަބި ލަފްޒު އިން ގޮތަށް ގެނެސް، މާނަ ނޭނގޭނެ ކަމަށް ބުނެ ތަފްވީޟު އެބަ ކުރެއެވެ. މިސާލަކަށް ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތުމާއި އިސްތިވާވެވޮޑިގަތުމެވެ. ކިޔުންތެރިޔާއަށް އެއްޗެއް ދޭހަ ނުވިޔަސް، ހަމައެކަނި އަރަބި ބަސް ލިޔެލާފައި އެބަ ފުއްދާލައެވެ. ދަންނާށެވެ. ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތުމުގެ މާނައަކީ ފާޅުވެވޮޑިގަތުމެވެ. އަދި އިސްތަވާގެ މާނަތަކުގެ ތެރޭގައި މަތީގައިވޮޑިގަތުމާއި، އަރައިވޮޑިގަތުމާއި، އިށީނދެވޮޑިގަތުމާއި، އިސްތިގްރާރުވެވޮޑީގަތުން ހިމެނެއެވެ. ﷲ އިސްތަވާވެ އަރައިވޮޑިގެންވާނީ އެ އިލާހުގެ މާތްކަމާއި މަތިވެރިކަމާ އެކަށީގެންވާ ގޮތަކަށެވެ. އެ ގޮތެއް އަހަރުމެންނަކަށް ނޭނގޭނެވެ. އެ ގޮތަކީ ކޮބައިތޯ ސުވާލެއްވެސް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ނަމަވެސް ބަހުގެ މާނަ އެބަ އެނގެއެވެ. އަދި ހަގީގަތުގައިވެސް ﷲ އިސްތަވާވެ އަރައިވޮޑިގެންވާކަމަށް އީމާން ވުމަކީ ވާޖިބެކެވެ. ބައެއް މީހުންނަށް މިހެން ބުނެވުނީމާ ވަރަށް އުނދަގޫވާ ގޮތް ވެއެވެ. ނަމަވެސް އޭގެ އިދިކޮޅު ކަމގުގައިވާ ފައިބާވޮޑިގަތުމޭ ބުނީމާ އެހާ އުނދަގުލެއް ނުވެއެވެ. މިއީ ކިހިނެއް ކޮން އުސޫލަކުން ވާކަމެއްތޯއެވެ. އަދި ބައެއް މީހުން ބުނެއެވެ. ފައިބައިވޮޑިގަތުމަކީ ދެން މިހާރުގެ މީހުން ކިޔައިގެން އުޅޭ އެއްޗެކެވެ. ރަނގަޅު ގޮތަކީ، އަދި އަހަރުމެން ދަންނަ ގޮތަކީ ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތުމެވެ. އެކަމަކު ރަނގަޅު ގޮތާއި އަގީދާ ނޭނގުނު މީހުންނަކަށް ތަޖައްލީއަކީ ފާޅުވުންކަމެއް، ނޭނގުނެވެ. އެއީ ފޭބުމެއް ނޫނެވެ. މާތްކުރަން ހަދައިގެން މުޅި މާނަ ބަދަލުވެ ތައުވީލަށް ވެއްޓުނީއެވެ.

މި ބަޔާންކޮށްދިނީ ކޮންމެ ޒަމާނެއްގައި، ކޮންމެ މީހަކު ލިޔުނަސް، އެއްވެސް ތަރުޖަމާއެއް ނުވަތަ ތަފްސީރެއް މީގެ ކުރިންވެސް އަދި ފަހުންވެސް ފެނިއްޖެ ނަމަ، އޭގައި ހުރީ ސުންނަތް ޖަމާޢަތުގެ އަގީދާތޯ ނޫވަތަ އެއާ ޚިލާފު ބައިގަނޑެއްގެ ފިކުރެއްތޯ ދެނެގަނެވޭނެ ގޮތެވެ. އެހެންކަމުން މި މައްސަލައަށް ސަމާލުވެ ހުށިޔާރުވުން ހުއްޓެވެ. ގުރްއާނުގެ ތަރުޖަމާގެ އިތުރުން، ޙަދީޘާއި އެ ނޫންވެސް ދީނީ ލިޔުންތަކުގައި މި ކަންކަން ރަނގަޅަށް ބަލަންޖެހޭނެއެވެ.

ބައެއް މީހުންނަށް، ކުރިން މި ދެންނެވި ތައުވީލުތަކާއި ތަފްވީޟުތައް ކޮށްގެން ނޫން ގޮތަކަށް ތަރުޖަމާ ކުރެވޭ ކަމަކަށް ނުވެއެވެ. އަގީދާއާ ޚިލާފުވިޔަސް ވަރިހަމައެވެ. އެހެން ނޫނީ އެ މާނަ ކުރި ބަހެއްގައި އާންމުން އަޅައިގަނެ، ބީރައްޓެހިކަން އިހުސާސްވެ، ކިޔަން ބުރަވެ، އަޑުއަހަން އުނދަގޫވެ، އެ ބުނެވެނީ ފާފަވެރި އެއްޗެއް ކަމަށް ހީވާ ހިސާބަށް އެބަ ދެއެވެ.

އެންމެ ފަހުން އާޚިރުގައި، އިހަކަށް ދުވަހު އުޅުނު ކާބަފައިން ކަންކަން ކުރަމުން އައި ގޮތް، ނުވަތަ ދީނީ ކަންކަމުގައި ބަލައިގަނެވޭ ފަހުގެ ބަޔަކު ބުނި ގޮތަށް ވުރެ ރަނގަޅު ގޮތެއް އެ މީހަކަށް ނުފެނުނީމާ، އެންމެންވެސް ކަން ކުރަމުން އައި ގޮތާއެކު ކުރިއަށް ދިޔުން ނޫން ހައްލެއް ފެންނަ ކަމުގައެއް ނުވިއެވެ.

އެބައިމީހުންގެ ހުރިހާވެސް އުޒުރަކީ ޒަމާނާއި، އެހެންމީހުން ކަންކުރި ގޮތަށް ކަންކުރަން ޖެހުމާއި، މާތްކުރަން ހަދައިގެން އެ ކަމަށް ނުކުޅެދުންތެރިވުމާއި، ތިމާމީހާއަށް އަޑު އަހަން އުނދަގޫވުމެވެ. އެ ކަންތައް ’ހުއްޖަތެއް‘ ގެ ގޮތުގައި ނަގައި، އޭގެ މައްޗަށް މުހިއްމު ދީނީ ނައްސުތަށް އެ މީހުންނަށް މާނަ ކުރެވެން ހުރި އެންމެ ފަސޭހަ ގޮތަކަށް މާނަކޮށް ނުވަތަ މާނަ ނުކޮށް ވިޔަސްވެސް ނިންމާލައެވެ. މާނަ ސައްހަވުމެއް އަދި އަގީދާ ރަނގަޅުވުމެއް އެހާ އިސްކަމެއް ނުދެވެއެވެ. ތަސައްވަރު އޮޅިފައިވާ ހިސާބަކީ މިއީއެވެ. ދިވެހި ބަހުން ފިއްޔެއް ނުވަތަ ތިއްކެއް ނުބައިވެއްޖެއްޔާ އެ ކަންތައް ނަގާ ވަރަށް ބޮޑުކޮށްލެވެއެވެ. އަދި އެ އިސްލާހު ކުރަން ވެސް ވަރަށް އަވަސްވެގަނެވެއެވެ. ނަމަވެސް ހެއްދެވި ފަރާތުގެ ސިފަފުޅުތަކާ ބެހޭ ގޮތުން ލިޔާއިރު، އެ އަހައްމިޔަތާއި ރަނގަޅުކުރުމުގެ ބައެއް ނޯވެއެވެ. ބަޔަކު ވާހަކަ ދައްކާ އުޅޭ ބަހެއްގައި ހަދާފައިވާ ދަރަޖަތަކާއި ގަދަރުކުރުންތަކަށް ރިއާޔަތް ނުކުރެވެންޏާ، ބައެއް މީހުންގެ ކަންފަތައް ވަރަށް ފާފަވެރި އެއްޗެއް އިވިގެން އުޅޭހެން ހީވެއެވެ. ނަމަވެސް އެ ބަޔަކާއި، އެ ބަޔެއްގެ ބަހާއި، މުޅި ކާއިނާތުގެ ވެރި ރައްބު، އެ އިލާހުގެ އަމިއްލަ ނަފްސުފުޅަށް ސާބިތު ކުރައްވާފައިވާ ސިފަފުޅުތައް އޮޅުވާލާ ނަފީ ކުރުން މައްސަލައަކަށް ނުވެއެވެ. مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ.

ބަހަށް ރިއާޔަތް ކުރުން އެއީ ނެތް ކަމެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އޭގައި ހިފިހިފީނުން ގޮސް ދީނަށް ރިއާޔަތް ކުރަން ޖެހޭ ހައްގު މިންވަރަށް ރިއާޔަތް ނުކުރެވެންޏާ އެއީ މައްސަލައެކެވެ. އެހެނީ ތައުވީލާއި ތަފްވީޟާ ދުރުވެ، ވީވަރަކުން ރަނގަޅު މާނައާ ގާތް ކުރުމަކީ ކޮންމެހެންވެސް ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމެކެވެ. އެކަމަކު މާތް ކުރާނެ ގޮތެއް ނޭނގިގެން، މާނަ ފެހޮލައި ނޫނީ ބަދަލުކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ. ހިތާމައަކީ ބަޔަކަށް ނޭނގި ނަމަވެސް، ސައްހަ އަގީދާގެ މައްޗަށް ބުއްދިއާއި އިހްސާސްތައް އިސްކުރެވޭ ކަމެވެ. އޭގެ މިސާލެއް: އޭ ﷲ، އޭ އައްރަޙްމާން، މިފަދައިން ބުނެވިގެން ނުވާނެ ކަމަށް އެއްބަޔަކު ދައުވާ ކުރެއެވެ. ސަބަބެއް ކަމުގައި ބުނަނީ، އެއީ ވަރަށް ހުތުރު، އަދަބުކުޑަ ގޮތެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އަދި އެއަށް ބާރުދިނުމުގެ ގޮތުން އަމިއްލަ ބުއްދީން ނެރޭ ހުއްޖަތަކީ، މަންމައާއި ބައްޕައަށް ވެސް ނަމުން ގޮވުމަކީ ވިޔާނުދާ ހަޑިކަމެއް ކަމުގައި ވުމެވެ. އަދި މީގެ އިތުރަށް، ‍ދުއާ ކުރަން ނުހަނު ރީތި ގޮތްތައް ދިވެހީންގެ ތެރޭ އިހު ޒަމާނުއްސުރެ ގެންގުޅޭކަމަށް ބުނެއެވެ. އޭ ހައްދަވާ ބޮޑު ކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއެވެ. ކިހާ ފަސޭހަހެއްޔެވެ. ކިހާ ހިތްގައިމުހެއްޔެވެ. ހުރިހާވެސް މައްސަލައަކީ މިހާރު މި ދީން ކިޔަވައިގެން އައިސް އުޅޭ މީހުންނަށް ދިވެހި ބަސް ނޭނގުމެވެ. ބޮޑު މުސީބާތެކެވެ. އަނެއްކާ އެއް އަތުން މި ގުނައިލެވޭ މި ހުރިހާ ބައިވަރު ގިނަގުނަ އެތައްއެތައް ގުރްއާނުގެ ތަރުޖަމާތަކުގައި ވެސް ހުރީ ހަމަ އެއްގޮތަކަށެވެ. އޭގައި ވާއެއްޗެއް ނުބައިވާނެ ހަމަ އެއްގޮތެއްވެސް ނޯންނާނެއެވެ. އޭގައި ނެތް އެއްޗެއް އަސްލު އަރަބި ބޮޑު ތަފްސީރު ފޮތެއްގައިވެސް ހުންނަން ލާހިކެއްނޫނެވެ. އަދި ހުރި ނަމަ އަވަހަށް އެ އަރަބި ތަފްސީރެއް ބަހައްޓާފައި، އެހެން ތަފްސީރެއް ބަލާނީއެވެ. ދިވެހި މުސްކުޅި ތަރުޖަމާއާ އެއްގޮތް އެއްޗެއް ފެންނަންދެނެވެ. މިއޮއްހާ ޒަމާނު ވަންދެން ވަކި ގޮތަކަށް ކިޔަމުން އައި ފުންނާބު އުސް މައުސޫމު ދަންނަ ބޭކަލުންނަށް ވުރެ، ބޮޑަށް، މިހާރުގެ ކުދި ރޯނުއެދުރުންނަށް ވަކި އެއްޗެއް އެނގޭނެހެއްޔެވެ؟ ޝައްކެއްވެސް ނެތެއް ނޫންހެއްޔެވެ. ނަމަވެސް ބަހާއި ސަގާފަތަށް މި އިސްކަންދިން، އަދި ﷲ އަށް އިހްތިރާމްކުރެވުނު ކަމަށް ހީކުރެވުނު މީހުންނަކަށް އަގީދާއެއް ނޭނގުނެވެ. އެހެނީ ﷲ އެންގެވީ އެންމެ ރިވެތިވެގެންވާ އިސްމުފުޅުތަކުން އެ އިލާހަށް ދެންނެވުމަށެވެ. ﷲ، އައްރަޙްމާން، މި އިސްމުފުޅުތައް ކަނޑައެޅިގެން ބޭނުން ކުރުމަށެވެ. ހައްދަވާ ބޮޑު ކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮއަކީ އިސްމުފުޅެއް ނޫނެވެ. އަދި ރަޙްމާންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަކީވެސް އިސްމުފުޅެއް ނޫނެވެ. އަދި ރަސްކަލާނގެ ބަދަލުގައި އިލާހޭ ޖެހިޔަސް އެއީ އައްރަޙްމާނުގެ އިސްމުފުޅު ކަމުގައި ނުވާނެއެވެ. އަދި އިލާހަކީ އިސްމުފުޅެކޭ ބުންޔަސް، މިތާ ދިވެހިން އެ ބޭނުން ކުރެވެނީ އިސްމުފުޅެއްގެ ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ. ސަބަބަކީ އެ އިޝާރާތް ކުރަން އުޅޭ އަސްލު އިސްމުފުޅަކީ އަލްއިލާހެވެ. ނަމަވެސް މިތާ މި ބޭނުން ކުރެވެނީ ޟަމީރެއް ގޮތަށެވެ. ވަކި ފަރާތަކަށް އިޝާރަތް ކުރާ ބަހެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އިލާހޭ އެ ބުނާ އަސްލު އިސްމުފުޅު ލިޔަން އުޅެފިޔާ މިކަންވެސް ސާފުވެގެން ދާނެއެވެ. އެ އަލްއިލާހޭ، މިފަދައިން ލިޔަން އެއްބަހެއް ނުވާނެއެވެ. ނަމަވެސް އަބޫ ޖަހުލު އޭނާގެ ބުދު ލާތަށް، އެ އިލާހޭ، ބުނެފިޔާ އެހެން ލިޔަން އެއްބަސްވާނެއެވެ. ދެ ތާވެސް އިސްމުފުޅަކަށް ނުވެ، ޟަމީރަކަށް ވާތީއެވެ. ހަމައެފަދައިން، ނަމާދުގެ ރަކުއަތެއްގައި ރަޙްމާން ސޫރަތުގެ ފުރަތަމަ އާޔަތް، الرحمن ގެ ބަދަލުގައި، ރަޙްމާންވަންތަ އޭ ކިޔައިފި ނަމަ ސައްހަވާނެހެއްޔެވެ. ނުވާނެއް ނޫންހެއްޔެވެ. ސަބަބަކީ ހަމަ އެއް ސަބަބެކެވެ. ކިޔަން ޖެހޭ ގޮތަށް ނުކީމައެވެ. އަނެއް ކަމަކަށް، ﷲ އަށް ދެންނެވުން އެ ވައްތަރުކުރެވުނީ މަންމައާއި ބައްޕައާ ގޮވާލުމާއެވެ. މާތްކުރަން ހަދައިގެން މަޚްލޫގުންނާ ތަޝްބީހަ ކުރުމަށް ވެއްޓުނީއެވެ. އަދި ބައެއް މީހުން ހަމަ އެއްގޮތަކަށްވެސް އައްރަޙްމާން ފަދަ އިސްމުފުޅުތައް ލިޔަންވެސް ކިޔަންވެސް މުޅިން ދެކޮޅުހަދާ ކަމަށް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. އެއީ އާދަކާދައިގައި ނެތީމަ ކަމަށެވެ. އަދި އައްރަޙްމާން އޭ ބުންޔަސް ނޭނގޭތީ، ނުދަންނާތީ ކަމަށެވެ. ނިކަން އާދަކާދަޔާ ހުރެ، އަދި ނޭނގޭތީ ކަމަށް ބުނެ، އައްރަޙްމާން ނުލިޔާން ނުކިޔާން އުޅުނު މީހުންނާމެދު ތަފްސީރު ފޮތްތަކުގައި އައިސްފައިވާ ބަސްތައް ބަލާލުން ކިހިނެއްހެއްޔެއެވެ. އަޖައިބުވެދާނެއެވެ. ހަގީގީ ބޭއިހްތިރާމާއި މުސީބާތާއި، އެ އިލާހުގެ އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތަކުގައި އިލްހާދުކުރުމަކީ، ﷲ އެންގެވި ގޮތަށް އެ އިލާހުގެ އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތައް ގާއިމު ނުކުރުމެވެ. އެކަން ކުރަން ޖެހޭ ގޮތަށް ކުރަން އިންކާރުކޮށް ދެކޮޅުހެދުމެވެ. އެއަށްވުރެ ބޮޑު އަދަބުކުޑަކަމެއް ނޯންނާނެއެވެ. އެހެން ހުރިހާ ނަމެއް ރަނގަޅަށް އިން ގޮތަަށް އެބަ ކިޔެއެވެ. ޒައިދެވެ. ޒައިދުވަންތަ މީހާއެއް ނޫނެވެ. ޢަބްދުއްރަޙްމާނެވެ. ރަޙްމާންވަންތަ ކަލާނގެ އަޅާއެއް ނޫނެވެ. ނުވިތާކު ލާތާއި ޢުއްޒާއޭ ވެސް އެބަ ކިޔެއެވެ. ލާތުވަންތަ ޢުއްޒާވަންތަ ބުދެކޭ ނުކިޔައެވެ. މުޝްރިކުންގެ ނަޖިސް ބުދުތަކަށް އޭގެ އަސްލު ނަންތައް ދެވޭއިރު، ހެއްދެވި ފަރާތުގެ އަސްލު އިސްމުފުޅުތައް ބޭނުންކޮށްގެން ނުވެއެވެ. އެންމެ ރިވެތިވެގެންވާ އިސްމުފުޅުތަކަށް އީމާންވެ، އެ ބޭނުންކުރަން އަންގަވާފައިވާ ގޮތަށް ބޭނުންކުރުމަކީ މީހެއްޔެވެ. އޭގެ މުޅިން އިދިކޮޅެއް ނޫންހެއްޔެވެ. އަދި ބައެއް މީހުންނަށް އެންމެ ރިވެތީގެ ބަދަލުގައި ލިޔަން ޖެހޭނީ އެންމެހައި އެވެ. އެ ވެސް މުޅީން ތަފާތު ދެ މާނައެކެވެ. ރިވެހި ނަންތައް އެހެން މީހުންނަށް ވެސް ކިޔައެވެ. އެކަމު އެންމެ ރިވެތި ނަންތައް ވަނީ ﷲ އަށެވެ. މި ކަމަށް އީމާންވަމޭ ދުލުން ބުނުމަށް ފަހު މި ބުނަނީ އައްރަޙްމާން އިން ގޮތަށް ލިޔަން ތިމަންނައަށް ވަރަށް ހަޑިއެވެ. އެއްގޮތަކަށްވެސް ރީއްޗެއް ނޫނެވެ. އަސްލު ނަން ކަނޑާލާފައި މާނަ އެކަނި ގެންނާށެވެ. އަނެއްކާ މިއީ އިސްތަވާވެޑިގަތުމާއި ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތުމުގެ މައްސަލައިގެ މުޅިން އިދިކޮޅެވެ. ﷲ ގެ އިސްމުފުޅުތަކުގައި ލަފްޒު ނުގެނެސް، މާނަ އެކަނި ގެނެވެއެވެ. އެކަމަކު އެ އިލާހުގެ ސިފަފުޅުތަކުގައި ލަފްޒު އެކަނި ގެނެސް، މާނަ ނުގެނެވެއެވެ. ވަރަށް ދެރައެވެ. އިސްމުފުޅުގެ ލަފްޒު ގެނެސް، ސިފަފުޅުގެ މާނަ ގެނައިނަމަ މައްސަލަ ނުޖެހުނީހެވެ. އަދި އެ ދެބައިގައި ލަފްޒާއި މާނަ އެއްކޮށް ގެނައިނަމަވެސް މައްސަލަ ނުޖެހުނީހެވެ.

ދަންނާށެވެ. ބުއްދި ފައްތަން ޖެހޭނީ ދީނަށެވެ. ފަސޭހަކަމާއި ބޯލަނބައި ކިޔަމަންވުމާއެކީގައެވެ. ދީން ބުއްދިއަށް ގަދަކަމުން ފައްތައިގެން ނުވާނެއެވެ. މާތްކޮށް މަތިވެރިކުރުން ވަނީ ނައްސުތަކާ އެއްގޮތްވާ ގޮތުގެ މަތިންނެވެ. ހެއްދެވި ފަރާތުން އެންގެވި ގޮތަށް ހަގީގަތަށް ގަދަރުކުރުމުގެ ބަދަލުގައި، އަމިއްލައަށް ހަދައިގެން އުޅޭ ގަދަރުކުރާހެން ހީވާ ހީވުން އިސްކުރެވޭ ނަމަ، އެއީ އަސްލު ގަދަރުކުރުން ކަމުގައެއް ނުވާނެއެވެ. އެ ކުރަންޖެހޭ ގަދަރެއް ނުކޮށް މީހުންނަށް ފެންނަހާ ގޮތަކަށް، ކުރެވޭ އިހުސާސްތަކަށް ބަސް ބުނާނަމަ، އެ ހިސާބުން ސާބިތުކޮށް އައިސްފައިވާ ސިފަފުޅުތައް ނަފީ ކުރުން ނުވަތަ އޭގެ މާނަ އޮޅުވާލުން ވަރަށް ފަސޭހަ ކަމަކަށް ވެގެންދާނެއެވެ. އަދި މިއީ ހަމަ ޖަހްމު ބިން ޞަފްވާން ކުރި ކަންތައް ނޫނީ ދެން ފަހެ ކޮން ކަމެއްހެއްޔެވެ. ނުސީދާކޮށް ނަމަވެސް އެ ދެވެނީ ’އުޑުގައި ރައްބެއް ނުވެއޭ‘ ނުވަތަ ’ސިފައެއް ނުވާ ރައްބެކޭ‘ މި ބަހާ ދިމާލަށެވެ. އަދި ސިފައެއް ނުވުމަކީ ވުޖޫދުގައި ނުވުން ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. وَاللَّهُ المُستَعَانُ وَعَلَيهِ التُّكلَانُ.

ސާޗްކުރުމަށް ފަހު އެ އާޔަތެއް ހުރި ތަނަށް ދިޔުމަށް، ދައްކާ ނަތީޖާގައި ދެ ފަހަރު ފިތާލާ.

އެހެން ތަރުޖަމާއަކަށް ބަދަލުކުރުމަށް، މެނިއޫއަށް ގޮސް އެހެން ތަރުޖަމާއެއް ޚިޔާރުކުރޭ. ހަމަ ކުރިންވެސް ކިޔަން ހުރި އާޔަތަށް ދެވޭނެ.

ފޯނުގައި ކުރީ ނުވަތަ ފަހަތް އާޔަތަށް ދިޔުމަށް، ކަނާތާއި ވާތަށް ސްވައިޕްކުރޭ. އަދި ޑެސްކްޓޮޕްގައި އެހެން ހެދުމަށް، އެއް ފަހަރު އާޔަތަކަށް ކްލިކްކުރުމަށް ފަހު، ދެން ކީބޯޑުގައި މައްޗަށް އަދި ތިރި އެރޯ ކީއަށް ފިތާލާ. އަދި ކޮޕީކުރުމަށް ކޮޕީ ބަޓަންއަށް ފިތާލާ.

މި ސަފުހާގައިވާ އާޔަތްތައް ކޮޕީކުރުމަށް ފަހު، ޑެސްކްޓޮޕް ވޯޑުގައި ރީތިކޮށް ދެއްކުމަށްޓަކައި، އުޘްމާން ޠާހާ ފޮންޓު ބޭނުން ކުރެވިދާނެ.

އަރަބި ތާނަކުރާ ސްކްރިޕްޓް ހެދީ ޙައްސާން ޢަބްދުއްރައްޒާޤް. جَزَاهُ اللَّهُ خَيرًا. އޭގެ އިތުރަށް މުސްހަފުގެ ފްރޭމްއެސްވީޖީއެއް ވެސް ހެދި.

Technical notes regarding the database text

In the quranJuz-surah-ayahNo-basmalah-ayah-ayahUthmani json db, first column is juz number. (Before this, an index column is rendered.)

Next column is surah number.

Next column is ayah number.

Next column is basmalah, it only shows in the row at the beginning of a new surah, with the exception of fatiha.

Next column is Quran Arabic Text, taken from Tanzil. (Next fililess arabic column is rendered without taskheel from the previous column.)

As for the second json, which is just the Hadithmv translation, it is sourced righted here on Hadithmv.

Details about the Tanzil Quran text:

(Version: 1.1, 12 February 2021)

(Quran text type: Simple) also included ۞ and the space that comes with it before it.

Harmonized بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ and بِّسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ where they occur. Only the one without shadda on the first baa is used.

This arabic text was meant to be used as a normal plain quran text, which would be easy to write, and easy to search. This text is used as the primary arabic column in all translations/tafsirs on this site.

As for the Rasm Uthmani column with fancy and complex unicode characters, it is a more beautiful script that matches the current physical Mushaf more closely than the Tanzil script, but it is not easy to write or search according to that, due to the differing unicode used. So this column is only used as a togglable extra column in the Hmv translation, and not other books on this site.

This was taken from Qurancomplex

Details about the Qurancomplex text:

Glorious Qur'an Platform for Developers, Unicode Uthmanic Font (Hafs Narration) [not for smart devices],

(Version: 12.0, 7 September 2022)

Files, UthmanicHafs_v2-0.zip, data, hafsData_v2-0.[any format], aya_text [column]

I removed the arabic numbers and the space that comes before that.

(It seems that version 13.0 just introduces an additional space right before:

إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ سَوَآءٌ عَلَيۡهِمۡ ءَأَنذَرۡتَهُمۡ أَمۡ لَمۡ تُنذِرۡهُمۡ لَا يُؤۡمِنُونَ ﰅ

which is of no consequence, so I kept using 12.0)

\ No newline at end of file +ترجمة حديث أم وي – ޙަދީޘްއެމްވީ ގުރްއާން ތަރުޖަމާ
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: ترجمة القرآن الكريم - حديث أم وي

Name of the Book: Translation of the Noble Quran - Hadithmv - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި ގުރްއާނުގެ ތަރުޖަމާ - ޙަދީޘްއެމްވީ

تنبيه عن ترجمة القرآن - ގުރްއާން ތަރުޖަމާއާ ބެހޭ ނޯޓެއް

މި ތަރުޖަމާއަކީ އަހްލުއް ސުންނާ ވަލް ޖަމާޢަތުގެ އަގީދާއާއި ސަލަފުންގެ މަންހަޖާ އެއްގޮތަށް ޚާއްސަ ކުރެވިފައިވާ ތަރުޖަމާއެކެވެ. އަދި ބިދުޢަތަކާއި ޚުރާފާތްތަކާއި ސަލަފުންނާ ޚިލާފުވާ އެންމެހާ ފިރުގާތަކުން އެއްކިބާވެގެންވާ ތަރުޖަމާއެކެވެ. މި ތަރުޖަމާ ނެރެން ޖެހުނު މައިގަނޑު ސަބަބަކީ، މީގެ ކުރިން ވެބްސައިޓުތަކާއި އެޕްލިކޭޝަންތަކުން ލިބެން ހުރި ހަމައެކަނި ދިވެހި ގުރްއާން ތަރުޖަމާގައި، ސުންނަތް ޖަމާއަތާ ޚިލާފު އަގީދާއެއް ކަމަށްވާ އަޝްޢަރީ ފިކުރާ އެއްގޮތަށް، ﷲ ގެ ސިފަފުޅުތަކުގެ މާނަ ބަދަލުކޮށްފައި ވާތީއެވެ. ދެން އެ މައްސަލައަށް ހައްލެއް ނުލިބި އެތަކެއް އަހަރުތަކެއްވީ ފަހުން، މިހާރު މި ތަރުޖަމާގައި އެ ކަންތައް މި ދަނީ إِن شَاءَ اللَّهُ ހައްލު ކުރަމުންނެވެ. އޭގެ އިތުރުން ދިވެހިންނަށް ކިޔަން ފަސޭހަ ކުރުމަށް ޓަކައި، އަރަބި ލަފްޒުތައް ތާނަކޮށް، ބަހުގެ އެހެނިހެން އިސްލާހުތައް ވެސް މި ދަނީ ކުރަމުންނެވެ. وَلِلَّهِ الحَمدُ.

ނައްސުތައް ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި، ބައެއް ދިވެހިންނަށް އެކިކަހަލަ އުނދަގުލާ ކުރިމަތިލާން ޖެހެއެވެ. މި މައްސަލަ ދީނީ ލިޔުންތަކުގައި އާންމުވެގެން ވެއެވެ. އަދި ސިފަފުޅުތަކުގައި ޚާއްސަވެގެން ވެއެވެ. އެއީ ބަހުގެ މުއްސަނދިކަމާއި، މާތްކުރުމާއި ދަރަޖަ ކުރުމާ ގުޅުން ހުރި ކަންކަމެވެ. އޭގެ ސަބަބުން ނައްސުތައް މާނަ ކުރުމާއި، އަގީދާ ކިޔައިދިނުމުގައި ނޭދެވޭ އަސަރުތަކެއް ވަނީ ކޮށްފައެވެ.

ބައެއް ފަރާތްތަކަށް، ބަހެއްގެ މާނަ ދަރަޖައާ ނުގުޅޭ ކަމަށް ހީވާ ނަމަ، އޭގެ މާނަ ބަދަލުކޮށް ތައުވީލު އެބަ ކުރެއެވެ. އެ ފަރާތްތައް ބުނާ ގޮތުގައި، އަތްޕުޅު އެއީ ގުދުރަތެވެ. ވަޑައިގަތުން އެއީ ހާޒިރުވެވޮޑިގަތުން ނުވަތަ އަމުރުފުޅު އައުމެވެ. ވަޖްހުފުޅު އެއީ ޒާތުފުޅު ނުވަތަ ވޮޑިގެންވުމެވެ. ކަށިމަތިފުޅު ފާޅުކުރެއްވުން އެއީ ކަންތައްބޮޑުވުމެވެ. ނަފްސުފުޅު އެއީ އިރާދަފުޅެވެ. ސީދާ ވާހަކަފުޅުން ވާހަކަފުޅުދެއްކެވުން އެއީ މެދުވެރިއެއް ނެތި ވަހީ ބާވައިލެއްވުމެވެ. އަރަހުށިވެ އެންމެ މަތީގައި ވޮޑިގެންވުން އެއީ ގަދަރާއި މާތްކަން މަތިވެރިވުމެވެ. ކޯފާވެވޮޑިގަތުން އެއީ އަޒާބު ފޮނުއްވުމެވެ. އިލްމުފުޅާއި އެހީއައިގެން އަޅުންނާއެކީ ވުން އެއީ އެތާ އަދި ހުރިހާތާކުވެސް ވޮޑިގެންވެ ވުޖޫދުގައިވުމެވެ. އަދި ގިޔާމަތް ދުވަހު ﷲ އަޅުންނަށް ނުބެއްލެވުމާއި ވާހަކަފުޅު ނުދެއްކެވުން އެއީ ރަހުމަތުގެ ބެއްލެވުމާއި ރަހުމަތުގެ ބަސް ވަހީ ނުކުރެއްވުމެވެ. އަދި ﷲ ޝުކުރުވެރިވުން އެއީ ޝުކުރު ގަބޫލުކުރުމެވެ.

އަދި އަނެއްބައި ފަހަރު، ބަހެއްގެ މާނަ ބުނެދޭން އުނދަގޫކަމަށް ހީވާ ނަމަ، އަރަބި ލަފްޒު އިން ގޮތަށް ގެނެސް، މާނަ ނޭނގޭނެ ކަމަށް ބުނެ ތަފްވީޟު އެބަ ކުރެއެވެ. މިސާލަކަށް ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތުމާއި އިސްތިވާވެވޮޑިގަތުމެވެ. ކިޔުންތެރިޔާއަށް އެއްޗެއް ދޭހަ ނުވިޔަސް، ހަމައެކަނި އަރަބި ބަސް ލިޔެލާފައި އެބަ ފުއްދާލައެވެ. ދަންނާށެވެ. ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތުމުގެ މާނައަކީ ފާޅުވެވޮޑިގަތުމެވެ. އަދި އިސްތަވާގެ މާނަތަކުގެ ތެރޭގައި މަތީގައިވޮޑިގަތުމާއި، އަރައިވޮޑިގަތުމާއި، އިށީނދެވޮޑިގަތުމާއި، އިސްތިގްރާރުވެވޮޑީގަތުން ހިމެނެއެވެ. ﷲ އިސްތަވާވެ އަރައިވޮޑިގެންވާނީ އެ އިލާހުގެ މާތްކަމާއި މަތިވެރިކަމާ އެކަށީގެންވާ ގޮތަކަށެވެ. އެ ގޮތެއް އަހަރުމެންނަކަށް ނޭނގޭނެވެ. އެ ގޮތަކީ ކޮބައިތޯ ސުވާލެއްވެސް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ނަމަވެސް ބަހުގެ މާނަ އެބަ އެނގެއެވެ. އަދި ހަގީގަތުގައިވެސް ﷲ އިސްތަވާވެ އަރައިވޮޑިގެންވާކަމަށް އީމާން ވުމަކީ ވާޖިބެކެވެ. ބައެއް މީހުންނަށް މިހެން ބުނެވުނީމާ ވަރަށް އުނދަގޫވާ ގޮތް ވެއެވެ. ނަމަވެސް އޭގެ އިދިކޮޅު ކަމގުގައިވާ ފައިބާވޮޑިގަތުމޭ ބުނީމާ އެހާ އުނދަގުލެއް ނުވެއެވެ. މިއީ ކިހިނެއް ކޮން އުސޫލަކުން ވާކަމެއްތޯއެވެ. އަދި ބައެއް މީހުން ބުނެއެވެ. ފައިބައިވޮޑިގަތުމަކީ ދެން މިހާރުގެ މީހުން ކިޔައިގެން އުޅޭ އެއްޗެކެވެ. ރަނގަޅު ގޮތަކީ، އަދި އަހަރުމެން ދަންނަ ގޮތަކީ ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތުމެވެ. އެކަމަކު ރަނގަޅު ގޮތާއި އަގީދާ ނޭނގުނު މީހުންނަކަށް ތަޖައްލީއަކީ ފާޅުވުންކަމެއް، ނޭނގުނެވެ. އެއީ ފޭބުމެއް ނޫނެވެ. މާތްކުރަން ހަދައިގެން މުޅި މާނަ ބަދަލުވެ ތައުވީލަށް ވެއްޓުނީއެވެ.

މި ބަޔާންކޮށްދިނީ ކޮންމެ ޒަމާނެއްގައި، ކޮންމެ މީހަކު ލިޔުނަސް، އެއްވެސް ތަރުޖަމާއެއް ނުވަތަ ތަފްސީރެއް މީގެ ކުރިންވެސް އަދި ފަހުންވެސް ފެނިއްޖެ ނަމަ، އޭގައި ހުރީ ސުންނަތް ޖަމާޢަތުގެ އަގީދާތޯ ނޫވަތަ އެއާ ޚިލާފު ބައިގަނޑެއްގެ ފިކުރެއްތޯ ދެނެގަނެވޭނެ ގޮތެވެ. އެހެންކަމުން މި މައްސަލައަށް ސަމާލުވެ ހުށިޔާރުވުން ހުއްޓެވެ. ގުރްއާނުގެ ތަރުޖަމާގެ އިތުރުން، ޙަދީޘާއި އެ ނޫންވެސް ދީނީ ލިޔުންތަކުގައި މި ކަންކަން ރަނގަޅަށް ބަލަންޖެހޭނެއެވެ.

ބައެއް މީހުންނަށް، ކުރިން މި ދެންނެވި ތައުވީލުތަކާއި ތަފްވީޟުތައް ކޮށްގެން ނޫން ގޮތަކަށް ތަރުޖަމާ ކުރެވޭ ކަމަކަށް ނުވެއެވެ. އަގީދާއާ ޚިލާފުވިޔަސް ވަރިހަމައެވެ. އެހެން ނޫނީ އެ މާނަ ކުރި ބަހެއްގައި އާންމުން އަޅައިގަނެ، ބީރައްޓެހިކަން އިހުސާސްވެ، ކިޔަން ބުރަވެ، އަޑުއަހަން އުނދަގޫވެ، އެ ބުނެވެނީ ފާފަވެރި އެއްޗެއް ކަމަށް ހީވާ ހިސާބަށް އެބަ ދެއެވެ.

އެންމެ ފަހުން އާޚިރުގައި، އިހަކަށް ދުވަހު އުޅުނު ކާބަފައިން ކަންކަން ކުރަމުން އައި ގޮތް، ނުވަތަ ދީނީ ކަންކަމުގައި ބަލައިގަނެވޭ ފަހުގެ ބަޔަކު ބުނި ގޮތަށް ވުރެ ރަނގަޅު ގޮތެއް އެ މީހަކަށް ނުފެނުނީމާ، އެންމެންވެސް ކަން ކުރަމުން އައި ގޮތާއެކު ކުރިއަށް ދިޔުން ނޫން ހައްލެއް ފެންނަ ކަމުގައެއް ނުވިއެވެ.

އެބައިމީހުންގެ ހުރިހާވެސް އުޒުރަކީ ޒަމާނާއި، އެހެންމީހުން ކަންކުރި ގޮތަށް ކަންކުރަން ޖެހުމާއި، މާތްކުރަން ހަދައިގެން އެ ކަމަށް ނުކުޅެދުންތެރިވުމާއި، ތިމާމީހާއަށް އަޑު އަހަން އުނދަގޫވުމެވެ. އެ ކަންތައް ’ހުއްޖަތެއް‘ ގެ ގޮތުގައި ނަގައި، އޭގެ މައްޗަށް މުހިއްމު ދީނީ ނައްސުތަށް އެ މީހުންނަށް މާނަ ކުރެވެން ހުރި އެންމެ ފަސޭހަ ގޮތަކަށް މާނަކޮށް ނުވަތަ މާނަ ނުކޮށް ވިޔަސްވެސް ނިންމާލައެވެ. މާނަ ސައްހަވުމެއް އަދި އަގީދާ ރަނގަޅުވުމެއް އެހާ އިސްކަމެއް ނުދެވެއެވެ. ތަސައްވަރު އޮޅިފައިވާ ހިސާބަކީ މިއީއެވެ. ދިވެހި ބަހުން ފިއްޔެއް ނުވަތަ ތިއްކެއް ނުބައިވެއްޖެއްޔާ އެ ކަންތައް ނަގާ ވަރަށް ބޮޑުކޮށްލެވެއެވެ. އަދި އެ އިސްލާހު ކުރަން ވެސް ވަރަށް އަވަސްވެގަނެވެއެވެ. ނަމަވެސް ހެއްދެވި ފަރާތުގެ ސިފަފުޅުތަކާ ބެހޭ ގޮތުން ލިޔާއިރު، އެ އަހައްމިޔަތާއި ރަނގަޅުކުރުމުގެ ބައެއް ނޯވެއެވެ. ބަޔަކު ވާހަކަ ދައްކާ އުޅޭ ބަހެއްގައި ހަދާފައިވާ ދަރަޖަތަކާއި ގަދަރުކުރުންތަކަށް ރިއާޔަތް ނުކުރެވެންޏާ، ބައެއް މީހުންގެ ކަންފަތައް ވަރަށް ފާފަވެރި އެއްޗެއް އިވިގެން އުޅޭހެން ހީވެއެވެ. ނަމަވެސް އެ ބަޔަކާއި، އެ ބަޔެއްގެ ބަހާއި، މުޅި ކާއިނާތުގެ ވެރި ރައްބު، އެ އިލާހުގެ އަމިއްލަ ނަފްސުފުޅަށް ސާބިތު ކުރައްވާފައިވާ ސިފަފުޅުތައް އޮޅުވާލާ ނަފީ ކުރުން މައްސަލައަކަށް ނުވެއެވެ. مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ.

ބަހަށް ރިއާޔަތް ކުރުން އެއީ ނެތް ކަމެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އޭގައި ހިފިހިފީނުން ގޮސް ދީނަށް ރިއާޔަތް ކުރަން ޖެހޭ ހައްގު މިންވަރަށް ރިއާޔަތް ނުކުރެވެންޏާ އެއީ މައްސަލައެކެވެ. އެހެނީ ތައުވީލާއި ތަފްވީޟާ ދުރުވެ، ވީވަރަކުން ރަނގަޅު މާނައާ ގާތް ކުރުމަކީ ކޮންމެހެންވެސް ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމެކެވެ. އެކަމަކު މާތް ކުރާނެ ގޮތެއް ނޭނގިގެން، މާނަ ފެހޮލައި ނޫނީ ބަދަލުކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ. ހިތާމައަކީ ބަޔަކަށް ނޭނގި ނަމަވެސް، ސައްހަ އަގީދާގެ މައްޗަށް ބުއްދިއާއި އިހްސާސްތައް އިސްކުރެވޭ ކަމެވެ. އޭގެ މިސާލެއް: އޭ ﷲ، އޭ އައްރަޙްމާން، މިފަދައިން ބުނެވިގެން ނުވާނެ ކަމަށް އެއްބަޔަކު ދައުވާ ކުރެއެވެ. ސަބަބެއް ކަމުގައި ބުނަނީ، އެއީ ވަރަށް ހުތުރު، އަދަބުކުޑަ ގޮތެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އަދި އެއަށް ބާރުދިނުމުގެ ގޮތުން އަމިއްލަ ބުއްދީން ނެރޭ ހުއްޖަތަކީ، މަންމައާއި ބައްޕައަށް ވެސް ނަމުން ގޮވުމަކީ ވިޔާނުދާ ހަޑިކަމެއް ކަމުގައި ވުމެވެ. އަދި މީގެ އިތުރަށް، ‍ދުއާ ކުރަން ނުހަނު ރީތި ގޮތްތައް ދިވެހީންގެ ތެރޭ އިހު ޒަމާނުއްސުރެ ގެންގުޅޭކަމަށް ބުނެއެވެ. އޭ ހައްދަވާ ބޮޑު ކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއެވެ. ކިހާ ފަސޭހަހެއްޔެވެ. ކިހާ ހިތްގައިމުހެއްޔެވެ. ހުރިހާވެސް މައްސަލައަކީ މިހާރު މި ދީން ކިޔަވައިގެން އައިސް އުޅޭ މީހުންނަށް ދިވެހި ބަސް ނޭނގުމެވެ. ބޮޑު މުސީބާތެކެވެ. އަނެއްކާ އެއް އަތުން މި ގުނައިލެވޭ މި ހުރިހާ ބައިވަރު ގިނަގުނަ އެތައްއެތައް ގުރްއާނުގެ ތަރުޖަމާތަކުގައި ވެސް ހުރީ ހަމަ އެއްގޮތަކަށެވެ. އޭގައި ވާއެއްޗެއް ނުބައިވާނެ ހަމަ އެއްގޮތެއްވެސް ނޯންނާނެއެވެ. އޭގައި ނެތް އެއްޗެއް އަސްލު އަރަބި ބޮޑު ތަފްސީރު ފޮތެއްގައިވެސް ހުންނަން ލާހިކެއްނޫނެވެ. އަދި ހުރި ނަމަ އަވަހަށް އެ އަރަބި ތަފްސީރެއް ބަހައްޓާފައި، އެހެން ތަފްސީރެއް ބަލާނީއެވެ. ދިވެހި މުސްކުޅި ތަރުޖަމާއާ އެއްގޮތް އެއްޗެއް ފެންނަންދެނެވެ. މިއޮއްހާ ޒަމާނު ވަންދެން ވަކި ގޮތަކަށް ކިޔަމުން އައި ފުންނާބު އުސް މައުސޫމު ދަންނަ ބޭކަލުންނަށް ވުރެ، ބޮޑަށް، މިހާރުގެ ކުދި ރޯނުއެދުރުންނަށް ވަކި އެއްޗެއް އެނގޭނެހެއްޔެވެ؟ ޝައްކެއްވެސް ނެތެއް ނޫންހެއްޔެވެ. ނަމަވެސް ބަހާއި ސަގާފަތަށް މި އިސްކަންދިން، އަދި ﷲ އަށް އިހްތިރާމްކުރެވުނު ކަމަށް ހީކުރެވުނު މީހުންނަކަށް އަގީދާއެއް ނޭނގުނެވެ. އެހެނީ ﷲ އެންގެވީ އެންމެ ރިވެތިވެގެންވާ އިސްމުފުޅުތަކުން އެ އިލާހަށް ދެންނެވުމަށެވެ. ﷲ، އައްރަޙްމާން، މި އިސްމުފުޅުތައް ކަނޑައެޅިގެން ބޭނުން ކުރުމަށެވެ. ހައްދަވާ ބޮޑު ކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮއަކީ އިސްމުފުޅެއް ނޫނެވެ. އަދި ރަޙްމާންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަކީވެސް އިސްމުފުޅެއް ނޫނެވެ. އަދި ރަސްކަލާނގެ ބަދަލުގައި އިލާހޭ ޖެހިޔަސް އެއީ އައްރަޙްމާނުގެ އިސްމުފުޅު ކަމުގައި ނުވާނެއެވެ. އަދި އިލާހަކީ އިސްމުފުޅެކޭ ބުންޔަސް، މިތާ ދިވެހިން އެ ބޭނުން ކުރެވެނީ އިސްމުފުޅެއްގެ ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ. ސަބަބަކީ އެ އިޝާރާތް ކުރަން އުޅޭ އަސްލު އިސްމުފުޅަކީ އަލްއިލާހެވެ. ނަމަވެސް މިތާ މި ބޭނުން ކުރެވެނީ ޟަމީރެއް ގޮތަށެވެ. ވަކި ފަރާތަކަށް އިޝާރަތް ކުރާ ބަހެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އިލާހޭ އެ ބުނާ އަސްލު އިސްމުފުޅު ލިޔަން އުޅެފިޔާ މިކަންވެސް ސާފުވެގެން ދާނެއެވެ. އެ އަލްއިލާހޭ، މިފަދައިން ލިޔަން އެއްބަހެއް ނުވާނެއެވެ. ނަމަވެސް އަބޫ ޖަހުލު އޭނާގެ ބުދު ލާތަށް، އެ އިލާހޭ، ބުނެފިޔާ އެހެން ލިޔަން އެއްބަސްވާނެއެވެ. ދެ ތާވެސް އިސްމުފުޅަކަށް ނުވެ، ޟަމީރަކަށް ވާތީއެވެ. ހަމައެފަދައިން، ނަމާދުގެ ރަކުއަތެއްގައި ރަޙްމާން ސޫރަތުގެ ފުރަތަމަ އާޔަތް، الرحمن ގެ ބަދަލުގައި، ރަޙްމާންވަންތަ އޭ ކިޔައިފި ނަމަ ސައްހަވާނެހެއްޔެވެ. ނުވާނެއް ނޫންހެއްޔެވެ. ސަބަބަކީ ހަމަ އެއް ސަބަބެކެވެ. ކިޔަން ޖެހޭ ގޮތަށް ނުކީމައެވެ. އަނެއް ކަމަކަށް، ﷲ އަށް ދެންނެވުން އެ ވައްތަރުކުރެވުނީ މަންމައާއި ބައްޕައާ ގޮވާލުމާއެވެ. މާތްކުރަން ހަދައިގެން މަޚްލޫގުންނާ ތަޝްބީހަ ކުރުމަށް ވެއްޓުނީއެވެ. އަދި ބައެއް މީހުން ހަމަ އެއްގޮތަކަށްވެސް އައްރަޙްމާން ފަދަ އިސްމުފުޅުތައް ލިޔަންވެސް ކިޔަންވެސް މުޅިން ދެކޮޅުހަދާ ކަމަށް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. އެއީ އާދަކާދައިގައި ނެތީމަ ކަމަށެވެ. އަދި އައްރަޙްމާން އޭ ބުންޔަސް ނޭނގޭތީ، ނުދަންނާތީ ކަމަށެވެ. ނިކަން އާދަކާދަޔާ ހުރެ، އަދި ނޭނގޭތީ ކަމަށް ބުނެ، އައްރަޙްމާން ނުލިޔާން ނުކިޔާން އުޅުނު މީހުންނާމެދު ތަފްސީރު ފޮތްތަކުގައި އައިސްފައިވާ ބަސްތައް ބަލާލުން ކިހިނެއްހެއްޔެއެވެ. އަޖައިބުވެދާނެއެވެ. ހަގީގީ ބޭއިހްތިރާމާއި މުސީބާތާއި، އެ އިލާހުގެ އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތަކުގައި އިލްހާދުކުރުމަކީ، ﷲ އެންގެވި ގޮތަށް އެ އިލާހުގެ އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތައް ގާއިމު ނުކުރުމެވެ. އެކަން ކުރަން ޖެހޭ ގޮތަށް ކުރަން އިންކާރުކޮށް ދެކޮޅުހެދުމެވެ. އެއަށްވުރެ ބޮޑު އަދަބުކުޑަކަމެއް ނޯންނާނެއެވެ. އެހެން ހުރިހާ ނަމެއް ރަނގަޅަށް އިން ގޮތަަށް އެބަ ކިޔެއެވެ. ޒައިދެވެ. ޒައިދުވަންތަ މީހާއެއް ނޫނެވެ. ޢަބްދުއްރަޙްމާނެވެ. ރަޙްމާންވަންތަ ކަލާނގެ އަޅާއެއް ނޫނެވެ. ނުވިތާކު ލާތާއި ޢުއްޒާއޭ ވެސް އެބަ ކިޔެއެވެ. ލާތުވަންތަ ޢުއްޒާވަންތަ ބުދެކޭ ނުކިޔައެވެ. މުޝްރިކުންގެ ނަޖިސް ބުދުތަކަށް އޭގެ އަސްލު ނަންތައް ދެވޭއިރު، ހެއްދެވި ފަރާތުގެ އަސްލު އިސްމުފުޅުތައް ބޭނުންކޮށްގެން ނުވެއެވެ. އެންމެ ރިވެތިވެގެންވާ އިސްމުފުޅުތަކަށް އީމާންވެ، އެ ބޭނުންކުރަން އަންގަވާފައިވާ ގޮތަށް ބޭނުންކުރުމަކީ މީހެއްޔެވެ. އޭގެ މުޅިން އިދިކޮޅެއް ނޫންހެއްޔެވެ. އަދި ބައެއް މީހުންނަށް އެންމެ ރިވެތީގެ ބަދަލުގައި ލިޔަން ޖެހޭނީ އެންމެހައި އެވެ. އެ ވެސް މުޅީން ތަފާތު ދެ މާނައެކެވެ. ރިވެހި ނަންތައް އެހެން މީހުންނަށް ވެސް ކިޔައެވެ. އެކަމު އެންމެ ރިވެތި ނަންތައް ވަނީ ﷲ އަށެވެ. މި ކަމަށް އީމާންވަމޭ ދުލުން ބުނުމަށް ފަހު މި ބުނަނީ އައްރަޙްމާން އިން ގޮތަށް ލިޔަން ތިމަންނައަށް ވަރަށް ހަޑިއެވެ. އެއްގޮތަކަށްވެސް ރީއްޗެއް ނޫނެވެ. އަސްލު ނަން ކަނޑާލާފައި މާނަ އެކަނި ގެންނާށެވެ. އަނެއްކާ މިއީ އިސްތަވާވެޑިގަތުމާއި ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތުމުގެ މައްސަލައިގެ މުޅިން އިދިކޮޅެވެ. ﷲ ގެ އިސްމުފުޅުތަކުގައި ލަފްޒު ނުގެނެސް، މާނަ އެކަނި ގެނެވެއެވެ. އެކަމަކު އެ އިލާހުގެ ސިފަފުޅުތަކުގައި ލަފްޒު އެކަނި ގެނެސް، މާނަ ނުގެނެވެއެވެ. ވަރަށް ދެރައެވެ. އިސްމުފުޅުގެ ލަފްޒު ގެނެސް، ސިފަފުޅުގެ މާނަ ގެނައިނަމަ މައްސަލަ ނުޖެހުނީހެވެ. އަދި އެ ދެބައިގައި ލަފްޒާއި މާނަ އެއްކޮށް ގެނައިނަމަވެސް މައްސަލަ ނުޖެހުނީހެވެ.

ދަންނާށެވެ. ބުއްދި ފައްތަން ޖެހޭނީ ދީނަށެވެ. ފަސޭހަކަމާއި ބޯލަނބައި ކިޔަމަންވުމާއެކީގައެވެ. ދީން ބުއްދިއަށް ގަދަކަމުން ފައްތައިގެން ނުވާނެއެވެ. މާތްކޮށް މަތިވެރިކުރުން ވަނީ ނައްސުތަކާ އެއްގޮތްވާ ގޮތުގެ މަތިންނެވެ. ހެއްދެވި ފަރާތުން އެންގެވި ގޮތަށް ހަގީގަތަށް ގަދަރުކުރުމުގެ ބަދަލުގައި، އަމިއްލައަށް ހަދައިގެން އުޅޭ ގަދަރުކުރާހެން ހީވާ ހީވުން އިސްކުރެވޭ ނަމަ، އެއީ އަސްލު ގަދަރުކުރުން ކަމުގައެއް ނުވާނެއެވެ. އެ ކުރަންޖެހޭ ގަދަރެއް ނުކޮށް މީހުންނަށް ފެންނަހާ ގޮތަކަށް، ކުރެވޭ އިހުސާސްތަކަށް ބަސް ބުނާނަމަ، އެ ހިސާބުން ސާބިތުކޮށް އައިސްފައިވާ ސިފަފުޅުތައް ނަފީ ކުރުން ނުވަތަ އޭގެ މާނަ އޮޅުވާލުން ވަރަށް ފަސޭހަ ކަމަކަށް ވެގެންދާނެއެވެ. އަދި މިއީ ހަމަ ޖަހްމު ބިން ޞަފްވާން ކުރި ކަންތައް ނޫނީ ދެން ފަހެ ކޮން ކަމެއްހެއްޔެވެ. ނުސީދާކޮށް ނަމަވެސް އެ ދެވެނީ ’އުޑުގައި ރައްބެއް ނުވެއޭ‘ ނުވަތަ ’ސިފައެއް ނުވާ ރައްބެކޭ‘ މި ބަހާ ދިމާލަށެވެ. އަދި ސިފައެއް ނުވުމަކީ ވުޖޫދުގައި ނުވުން ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. وَاللَّهُ المُستَعَانُ وَعَلَيهِ التُّكلَانُ.

ސާޗްކުރުމަށް ފަހު އެ އާޔަތެއް ހުރި ތަނަށް ދިޔުމަށް، ދައްކާ ނަތީޖާގައި ދެ ފަހަރު ފިތާލާ.

އެހެން ތަރުޖަމާއަކަށް ބަދަލުކުރުމަށް، މެނިއޫއަށް ގޮސް އެހެން ތަރުޖަމާއެއް ޚިޔާރުކުރޭ. ހަމަ ކުރިންވެސް ކިޔަން ހުރި އާޔަތަށް ދެވޭނެ.

ފޯނުގައި ކުރީ ނުވަތަ ފަހަތް އާޔަތަށް ދިޔުމަށް، ކަނާތާއި ވާތަށް ސްވައިޕްކުރޭ. އަދި ޑެސްކްޓޮޕްގައި އެހެން ހެދުމަށް، އެއް ފަހަރު އާޔަތަކަށް ކްލިކްކުރުމަށް ފަހު، ދެން ކީބޯޑުގައި މައްޗަށް އަދި ތިރި އެރޯ ކީއަށް ފިތާލާ. އަދި ކޮޕީކުރުމަށް ކޮޕީ ބަޓަންއަށް ފިތާލާ.

މި ސަފުހާގައިވާ އާޔަތްތައް ކޮޕީކުރުމަށް ފަހު، ޑެސްކްޓޮޕް ވޯޑުގައި ރީތިކޮށް ދެއްކުމަށްޓަކައި، އުޘްމާން ޠާހާ ފޮންޓު ބޭނުން ކުރެވިދާނެ.

އަރަބި ތާނަކުރާ ސްކްރިޕްޓް ހެދީ ޙައްސާން ޢަބްދުއްރައްޒާޤް. جَزَاهُ اللَّهُ خَيرًا. އޭގެ އިތުރަށް މުސްހަފުގެ ފްރޭމްއެސްވީޖީއެއް ވެސް ހެދި.

Technical notes regarding the database text

In the quranJuz-surah-ayahNo-basmalah-ayah-ayahUthmani json db, first column is juz number. (Before this, an index column is rendered.)

Next column is surah number.

Next column is ayah number.

Next column is basmalah, it only shows in the row at the beginning of a new surah, with the exception of fatiha.

Next column is Quran Arabic Text, taken from Tanzil. (Next fililess arabic column is rendered without taskheel from the previous column.)

As for the second json, which is just the Hadithmv translation, it is sourced righted here on Hadithmv.

Details about the Tanzil Quran text:

(Version: 1.1, 12 February 2021)

(Quran text type: Simple) also included ۞ and the space that comes with it before it.

Harmonized بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ and بِّسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ where they occur. Only the one without shadda on the first baa is used.

This arabic text was meant to be used as a normal plain quran text, which would be easy to write, and easy to search. This text is used as the primary arabic column in all translations/tafsirs on this site.

As for the Rasm Uthmani column with fancy and complex unicode characters, it is a more beautiful script that matches the current physical Mushaf more closely than the Tanzil script, but it is not easy to write or search according to that, due to the differing unicode used. So this column is only used as a togglable extra column in the Hmv translation, and not other books on this site.

This was taken from Qurancomplex

Details about the Qurancomplex text:

Glorious Qur'an Platform for Developers, Unicode Uthmanic Font (Hafs Narration) [not for smart devices],

(Version: 12.0, 7 September 2022)

Files, UthmanicHafs_v2-0.zip, data, hafsData_v2-0.[any format], aya_text [column]

I removed the arabic numbers and the space that comes before that.

(It seems that version 13.0 just introduces an additional space right before:

إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ سَوَآءٌ عَلَيۡهِمۡ ءَأَنذَرۡتَهُمۡ أَمۡ لَمۡ تُنذِرۡهُمۡ لَا يُؤۡمِنُونَ ﰅ

which is of no consequence, so I kept using 12.0)

\ No newline at end of file diff --git a/books/quranJaufar.html b/books/quranJaufar.html index d9dfe8b0a..a73ecc1c3 100644 --- a/books/quranJaufar.html +++ b/books/quranJaufar.html @@ -1 +1 @@ -تفسير القرآن لجعفر – ޖަޢުފަރުގެ ގުރްއާން ތަފްސީރު*
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: تفسير القرآن الكريم - لجعفر فائز

Name of the Book: Explanation of the Noble Quran by Jaufar Faiz - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި قرآن ގެ ތަފްސީރު | ލިޔުނީ: ޖަޢުފަރު ފާއިޒު
(15/7/2021 މ. - 5/12/1442 ހ. - 60 އަހަރު) | ދެކުނުގެ / ސ. މީދޫ.

ޖަވާބުގެ ދިވެހި ތަފްސީރު އެޕްލިކޭޝަން އިން މި ތަރުޖަމާގެ ބައެއް ޕީޑީއެފްތައް ބެލޭނެއެވެ.

تنبيه - ނޯޓު

⚠️ މި ވަގުތު މި ސައިޓިން ލިބެން ހުރީ 1، 2، 26، 27، 28، 29، 30 މި ފޮތްތަކުގެ ތަފްސީރު އެކަންޏެވެ. އޭގެ އިތުރަށް ސިމްބޮލްތަކުގައި މައްސަލަ އަދި އުޅޭނެއެވެ. އިން ޝާއަ ﷲ ކުރިއަށް އޮތް ތާނގައި އެ ކަންތައްތައް ހައްލުކޮށް، ދެން ހުރި ފޮތްތައް ވެސް ހިމަނާނަމެވެ.

މި ފޮތުގެ މުއައްލިފު ވަނީ 7 ފޮތް (އެބަހީ: ޖުޒް) ފިޔަވާ މުޅި ގުރްއާނުގެ ތަފްސީރު ލިޔެ ނިންމަވާފައެވެ. އެއީ ޖުމްލަ 23 ފޮތެވެ.

ކުރީކޮޅުން ނިންމަވާފައި ވަނީ 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7 ،8، 9، 10، 11، 12، 13، 14، 15، 16، 17 މި ފޮތްތަކެވެ.

އަދި ފަހަތުން ނިންމަވާފައި ވަނީ 26، 27، 28، 29، 30 މި ފޮތްތަކެވެ.

އަދި ނުނިންމަވާ ވަނީ 19، 20، 21، 22، 23، 24، 25 މި ފޮތްތަކެވެ.

އަދި 18 ވަނަ ފޮތުގެ މަސައްކަތް ވެސް މުއައްލިފު ފެއްޓެވިއެވެ. އެ ގޮތުން އެ ފޮތުގެ މުއުމިނޫނާއި ފުރްޤާން، މި ދެ ސޫރަތާއި، ނޫރު ސޫރަތުގެ 27 ވަނަ އާޔަތާ ހިސާބަށް ތަފްސީރުގެ ޑްރާފްޓެއް ލިޔުއްވިއެވެ. ނަމަވެސް މުޅި ފޮތް ނުނިމެނީސް މުއައްލިފު ވަނީ ނިޔާވެފައެވެ. رَحِمَهُ اللَّهُ.

އަދި ތަފްސީރު ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން، މުއައްލިފު ވަނީ ބައެއް އާޔަތްތަކުގެ ސަބަބުއް ނުޒޫލު (އެބަހީ: ބާވައިލެއްވުނު ސަބަބު) ލިޔުއްވާފައެވެ. އެ ގޮތުން 1، 2، 3، 4، 5، 6 އަދި 13، 14، 15، 16، 17 މި ފޮތްތައް ވަނީ ސަބަބުއް ނުޒޫލާއެކު އެކީ އެކައްޗަކަށް ލިޔުއްވާ ނިންމަވާފައެވެ.

އަދި 7 ވަނަ ފޮތުގެ އަންޢާމް ސޫރަތުގެ 52، 51 އަދި 93 ވަނަ އާޔަތުގެ ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. އަދި 10 ވަނަ ފޮތުގެ 58 އަދި 68 ވަނަ އާޔަތުގެ ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. އަދި ހަމަ އެ ފޮތުގައި ފަހުން ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވުމަށްޓަކައި އިތުރު 8 ތަނެއް ފާހަގަ ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި 12 ވަނަ ފޮތުގައި ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައި ވަނީ ހަމައެކަނި ޔޫސުފް ސޫރަތުގެ މުގައްދިމާގައެވެ.

އަދި ނުނިމި ހުރި 18 ވަނަ ފޮތުގައި، މުއުމިނޫނާއި ފުރްޤާން، މި ދެ ސޫރަތުގައި ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ. އަދި ހަމަ އެ ފޮތުގެ ނޫރު ސޫރަތުގައި 3، 10، 16 އަދި 22 މި އާޔަތްތަކަށް ސަބަބުއް ނުޒޫލު ޑްރާފްޓެއްގެ ގޮތުގައި ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.

ދެން 8، 9، 11، 12 މި ފޮތްތަކުގައި އެއްވެސް ވަރަކަށް ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައެއް ނުވެއެވެ.

މުއައްލިފު ނިޔާވިތާ 2 އަހަރަށް ފަހު، ނުނިމި ހުރި 7 ފޮތުގެ ތަފްސީރު، އިން ޝާއަ ﷲ، ލިޔެ ނިންމާލުމުގެ މަސައްކަތް އަހަރެން މި ދަނީ ކުރަމުންނެވެ. އެއީ 18، 19، 20، 21، 22، 23، 24، 25 މި ފޮތްތަކެވެ. އެ ގޮތުން 18 އާއި 19 ވަނަ ފޮތުގެ ބަޔެއް ހިނގައްޖެއެވެ. وَبِاللَّهِ التَّوفِيق.

އިންޑިޒައިން ފައިލުތައް އެކްސެލް ޓޭބަލްތަކަށް ކޮންވާޓުކުރާ ސްކްރިޕްޓް ހެދީ މުޙައްމަދު ޖައިލަމް، جَزَاهُ اللَّهُ خَيرًا. އެއަށްފަހު މި ކޮޅުން އެ ޓޭބަލްތައް ސާފުކޮށް ތަރުތީބުކޮށް ޑޭޓަބޭސަކަށް އެޅީމެވެ.

...

Technical notes regarding the database text

Translation json columns:

1. tafseer.

2. footnote.

The text is sourced righted here on Hadithmv.

\ No newline at end of file +تفسير القرآن لجعفر – ޖަޢުފަރުގެ ގުރްއާން ތަފްސީރު*
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: تفسير القرآن الكريم - لجعفر فائز

Name of the Book: Explanation of the Noble Quran by Jaufar Faiz - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި قرآن ގެ ތަފްސީރު | ލިޔުނީ: ޖަޢުފަރު ފާއިޒު
(15/7/2021 މ. - 5/12/1442 ހ. - 60 އަހަރު) | ދެކުނުގެ / ސ. މީދޫ.

ޖަވާބުގެ ދިވެހި ތަފްސީރު އެޕްލިކޭޝަން އިން މި ތަރުޖަމާގެ ބައެއް ޕީޑީއެފްތައް ބެލޭނެއެވެ.

تنبيه - ނޯޓު

⚠️ މި ވަގުތު މި ސައިޓިން ލިބެން ހުރީ 1، 2، 26، 27، 28، 29، 30 މި ފޮތްތަކުގެ ތަފްސީރު އެކަންޏެވެ. އޭގެ އިތުރަށް ސިމްބޮލްތަކުގައި މައްސަލަ އަދި އުޅޭނެއެވެ. އިން ޝާއަ ﷲ ކުރިއަށް އޮތް ތާނގައި އެ ކަންތައްތައް ހައްލުކޮށް، ދެން ހުރި ފޮތްތައް ވެސް ހިމަނާނަމެވެ.

މި ފޮތުގެ މުއައްލިފު ވަނީ 7 ފޮތް (އެބަހީ: ޖުޒް) ފިޔަވާ މުޅި ގުރްއާނުގެ ތަފްސީރު ލިޔެ ނިންމަވާފައެވެ. އެއީ ޖުމްލަ 23 ފޮތެވެ.

ކުރީކޮޅުން ނިންމަވާފައި ވަނީ 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7 ،8، 9، 10، 11، 12، 13، 14، 15، 16، 17 މި ފޮތްތަކެވެ.

އަދި ފަހަތުން ނިންމަވާފައި ވަނީ 26، 27، 28، 29، 30 މި ފޮތްތަކެވެ.

އަދި ނުނިންމަވާ ވަނީ 19، 20، 21، 22، 23، 24، 25 މި ފޮތްތަކެވެ.

އަދި 18 ވަނަ ފޮތުގެ މަސައްކަތް ވެސް މުއައްލިފު ފެއްޓެވިއެވެ. އެ ގޮތުން އެ ފޮތުގެ މުއުމިނޫނާއި ފުރްޤާން، މި ދެ ސޫރަތާއި، ނޫރު ސޫރަތުގެ 27 ވަނަ އާޔަތާ ހިސާބަށް ތަފްސީރުގެ ޑްރާފްޓެއް ލިޔުއްވިއެވެ. ނަމަވެސް މުޅި ފޮތް ނުނިމެނީސް މުއައްލިފު ވަނީ ނިޔާވެފައެވެ. رَحِمَهُ اللَّهُ.

އަދި ތަފްސީރު ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން، މުއައްލިފު ވަނީ ބައެއް އާޔަތްތަކުގެ ސަބަބުއް ނުޒޫލު (އެބަހީ: ބާވައިލެއްވުނު ސަބަބު) ލިޔުއްވާފައެވެ. އެ ގޮތުން 1، 2، 3، 4، 5، 6 އަދި 13، 14، 15، 16، 17 މި ފޮތްތައް ވަނީ ސަބަބުއް ނުޒޫލާއެކު އެކީ އެކައްޗަކަށް ލިޔުއްވާ ނިންމަވާފައެވެ.

އަދި 7 ވަނަ ފޮތުގެ އަންޢާމް ސޫރަތުގެ 52، 51 އަދި 93 ވަނަ އާޔަތުގެ ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. އަދި 10 ވަނަ ފޮތުގެ 58 އަދި 68 ވަނަ އާޔަތުގެ ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. އަދި ހަމަ އެ ފޮތުގައި ފަހުން ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވުމަށްޓަކައި އިތުރު 8 ތަނެއް ފާހަގަ ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި 12 ވަނަ ފޮތުގައި ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައި ވަނީ ހަމައެކަނި ޔޫސުފް ސޫރަތުގެ މުގައްދިމާގައެވެ.

އަދި ނުނިމި ހުރި 18 ވަނަ ފޮތުގައި، މުއުމިނޫނާއި ފުރްޤާން، މި ދެ ސޫރަތުގައި ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ. އަދި ހަމަ އެ ފޮތުގެ ނޫރު ސޫރަތުގައި 3، 10، 16 އަދި 22 މި އާޔަތްތަކަށް ސަބަބުއް ނުޒޫލު ޑްރާފްޓެއްގެ ގޮތުގައި ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.

ދެން 8، 9، 11، 12 މި ފޮތްތަކުގައި އެއްވެސް ވަރަކަށް ސަބަބުއް ނުޒޫލު ލިޔުއްވާފައެއް ނުވެއެވެ.

މުއައްލިފު ނިޔާވިތާ 2 އަހަރަށް ފަހު، ނުނިމި ހުރި 7 ފޮތުގެ ތަފްސީރު، އިން ޝާއަ ﷲ، ލިޔެ ނިންމާލުމުގެ މަސައްކަތް އަހަރެން މި ދަނީ ކުރަމުންނެވެ. އެއީ 18، 19، 20، 21، 22، 23، 24، 25 މި ފޮތްތަކެވެ. އެ ގޮތުން 18 އާއި 19 ވަނަ ފޮތުގެ ބަޔެއް ހިނގައްޖެއެވެ. وَبِاللَّهِ التَّوفِيق.

އިންޑިޒައިން ފައިލުތައް އެކްސެލް ޓޭބަލްތަކަށް ކޮންވާޓުކުރާ ސްކްރިޕްޓް ހެދީ މުޙައްމަދު ޖައިލަމް، جَزَاهُ اللَّهُ خَيرًا. އެއަށްފަހު މި ކޮޅުން އެ ޓޭބަލްތައް ސާފުކޮށް ތަރުތީބުކޮށް ޑޭޓަބޭސަކަށް އެޅީމެވެ.

...

Technical notes regarding the database text

Translation json columns:

1. tafseer.

2. footnote.

The text is sourced righted here on Hadithmv.

\ No newline at end of file diff --git a/books/quranRasmee.html b/books/quranRasmee.html index ecafb0ecf..49c32ddde 100644 --- a/books/quranRasmee.html +++ b/books/quranRasmee.html @@ -1 +1 @@ -الترجمة الرسمية – ރަސްމީ ގުރްއާން ތަރުޖަމާ
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: ترجمة القرآن الكريم - لمكتب رئيس جزر المالديف

Name of the Book: Translation of the Noble Quran by Office of the President of Maldives - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ | ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީސް

ރަސްމީ ސައިޓުން ސޫރަތްތަކުގެ ޕީޑީއެފް

މި ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާގެ ޕީޑީއެފް

ޑީފޯލްޓުކޮށް މިތާ ދައްކާނީ ހުސްއެކަނި ތާނަކޮށްފައިވާ ތަރުޖަމާއެވެ. އަސްލު ނެރުން ގޮތަށް އަރައްބާއެކު ހުންނަ ތަރުޖަމާ ބަލަން ބޭނުންނަމަ، މަތީގައި ބަޓަނެއް ވާނެއެވެ.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

تنبيه عن العقيدة - އަގީދާއާ ބެހޭ ނޯޓެއް

މި ތަރުޖަމާގައި ވަނީ އަޝްޢަރީ އަގީދާއެވެ. އަޝްޢަރީންނަކީ، އަހްލުއް ސުންނާއާ ޚިލާފު ގޮތްގޮތަށް އާޔަތްތަކުގެ މާނަ ބަދަލުކޮށް ތައުވީލުކުރާ، އަދި ﷲ ތަޢާލާގެ އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތައް ނަފީކުރާ ބަޔެކެވެ. އެހެންވީމާ މި ކަންކަމަށް ސަމާލުވުންހުއްޓެވެ. އަދި ދަންނާށެވެ. އަޝްޢަރީ އަގީދާއަކީ ބާތިލު އެއްޗެއްކަން ބަޔާންނުކޮށް ފެތުރުން ހުއްދަވެގެނެއް ނުވެއެވެ. އަދި އެ ފަދައިން ކަންކުރުމަކީ ފާފަވެރިވާނެ ކަމެކެވެ.

قال حمد بن عتيق: واعلم أرشدك الله أن الذي جرينا عليه، أنه إذا وصل إلينا شيء من المصنفات في التفسير، وشرح الحديث، اختبرنا واعتبرنا معتقده في العلو والصفات والأفعال.

ޙަމަދު ބިން ޢަތީގު ވިދާޅުވިއެވެ: އަދި ދަންނާށެވެ - ﷲ ތިބާއަށް އިރުޝާދު ދެއްވާށީއެވެ – އެ ގޮތެއްގެ މަތީގައި އަހަރުމެން ކަންތައް ކުރަމުން އައި ގޮތަކީ، ތަފްސީރު ނުވަތަ ޙަދީޘް ޝަރަހައިގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެއްވެސް އެއްޗެއް އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް ވާސިލުވެއްޖެ ނަމަ، (ﷲ) އުޑުގެ މަތީގައި ވުމާއި، (އެ އިލާހުގެ) ސިފަފުޅުތަކާއި، އަމަލުފުޅުތަކާމެދު އެ ފޮތެއްގައި އަގީދާ ހުރި ގޮތެއް އަހަރުމެން އިމްތިހާނުކޮށް ބަލައިހަދަމެވެ.

مُقَدِّمَة

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ الْقُرْآنَ هُدًى لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً لِلْأَنَامِ، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى سَيِّدِنَا وَنَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ خَاتِمُ الأَنْبِيَاءِ وَالرُّسُلِ الْكِرَامِ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ المقام.

އަރަހުށި ހުސްޠާހިރުވަންތަ އެއްކައުވަންތަ ﷲ އަށް ޙަމްދު ޘަނާ ދަންނަވަމެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ފޮނުއްވި މާތް ރަސޫލާ މުހައްމަދުގެފާނަށާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ އާލު އަޞްޙާބުންނަށާއި، ހެޔޮގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނަށް ތަބާވި އެންމެހައި މީސްތަކުންނަށް ޞަލާވާތާއި ސަލާމް ލެއްވުންއެދި ދުއާކުރަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާނައަކީ މުހައްމަދުއް ﷺ މާތް ނަބިއްޔާގެ މައްޗައް މާތް ﷲ ބާއްވައިލެއްވި އެކަލާނގެ ހައްޤު ކަލާމްފުޅެވެ. މުޅި އިންސާނިއްޔަތަށް ތެދުމަގު ދެއްކެވުމަށްޓަކައި، އެކަލާނގެ ބާވައިލެއްވި މަތިވެރި ހިދާޔަތެވެ. ހައްޤާއި ބާޠިލު ވަކިކޮށްދެނިވި ހެކިތަކެއްގެ ގޮތުގައި ހަދިޔާކުރެއްވި މުޤައްދަސް ފޮތެކެވެ. މުއުމިނުންނަށް މާތް ﷲ ދެއްވާފައިވާ އެންމެ ބޮޑު ނިޢުމަތެވެ. އެ ފޮތުގައިވަނީ، މުއުމިނުން ހިތުގެ އަޑިން ޤަބޫލު ކުރަންޖެހޭ ޢަޤީދާތަކެވެ. ބޯލަނބަންޖެހޭ އުޞޫލުތަކާއި ޙުކުމްތަކެވެ. ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަމަށް ވާސިލްކޮށްދޭ ސާފުސީދާ ތެދުމަގެވެ. ޢިބްރަތުން ފުރިގެންވާ ފިލާވަޅުތަކެވެ. "لَّا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ ۖ تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ" (فُصِّلَت ٤٢) މާނައީ: އެ ފޮތުގެ ކުރިމައްޗަކުންވެސް، އަދި އޭގެފަހަތަކުންވެސް އެ ފޮތަކަށް ބާޠިލުކަމެއް ނާއްނާނެތެވެ. (އެއީ) ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވާ، ޙަކީމްވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ބާއްވައިލެއްވި ފޮތެކެވެ."

ދިވެހިރާއްޖެއަކީ، މާތް ﷲ ގެ ހެޔޮ ރަޙްމަތްފުޅުން ސައްތައިންސައްތަ މުސްލިމު ގައުމަކަށްވާތީ، ކީރިތި ގުރުއާނުގެ އިތުބާރުހުރި ތަރުޖަމާއެއް ދިވެހިބަހުން ތައްޔާރުކޮށް، ޝާއިޢުކޮށް، އެންމެހައި ދިވެހިންނަށް އެ ތަރުޖަމާ ލިބޭނެގޮތް ހަދައިދިނުމަކީ، ސަރުކާރުން ކޮށްދޭންޖެހޭނެ ކަމެކެވެ.

އަޅުގަނޑު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ މަޤާމާއި ހަވާލުވިއިރު، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއަކަށްއޮތީ، ކުރީގެ ރައީސް އަލްފާޟިލް އިބްރާހިމް ނާޟިރުގެ ދައުރުގައި ކުރައްވާފައިވާ ތަރުޖަމާއެކެވެ. އެއީ، އެމަނިކުފާނު ކުރެއްވި އަގުހުރި މަސައްކަތްފުޅެއްކަމުގައި އަޅުގަނޑު ހެޔޮހިތުން ޤަބޫލުކުރަމެވެ. އެކަމަކު، އެއީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އެކިބައިތައް، ފަސްބޭފުޅަކު ވަކިވަކިން ކުރައްވާފައިވާ ތަރުޖަމާއެކެވެ. އެހެންކަމުން، އިބާރާތްކުރުމުގެ ގޮތުންނާއި ދޭހަކޮށްދޭ މާނައިގެގޮތުން، އެކިއެކިބައިބައިގެ މެދުގައި ތަފާތުތަކެއް ހުށްޓެވެ. މީގެއިތުރުން، ދިވެހިރާއްޖޭގައި އުފެދުނު ބައެއް އިލްމުވެރިންވެސް، އެކި ދުވަސްވަރު އެކިވަރުވަރަށް ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ބައެއް ބައިތައް ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި އެފަދަ އެކިއެކި ޢިލްމުވެރިން، އެބޭބޭފުޅުންގެ ލިއުއްވުން ތަކުގައްޔާއި، ވިދާޅުވާ ވައުޠުތަކުގައްޔާއި، ކުރައްވާ ތަޤްރީރުތަކުގައި އާޔަތްތަކުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ދެއްވާފައިވޭމެއެވެ. އެ މަސައްކަތްޕުޅުތަކަކީ، ވަރަށް އަގުހުރި މަސައްކަތްޕުޅުތަކެއްކަން ކަށަވަރެވެ. އެކަމަކު، އެބޭފުޅުންވެސް، މުޅި ކީރިތި ޤުރުއާންގެ ފުރިހަމަތަރުޖަމާއެއް ދިވެހި ޤައުމަށް ހަދިޔާކުރައްވާފައެއް ނެތެވެ.

މި ސަބަބުތަކަށްޓަކައި، ދިވެހީންގެއަތްމަތީގައި ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އިތުބާރުހުރި ޞައްޙަ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެއް އޮތުމުގެ ބޭނުންތެރިކަމުގެ ބޮޑުކަން އަޅުގަނޑަށް އިޙްސާސްކުރެވިގެން، މި މުހިންމު މަސްއޫލިއްޔަތު އަދާކުރުމަށްޓަކައި ކޮމިޓީއެއް އުފެއްދީ، 1979 އޭޕްރީލް 25 ގައެވެ. މި ކޮމެޓީގެ ފުރަތަމަ ޖަލްސާ ބޭއްވުނީ، 1979 މެއި 1 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. މިޖަލްސާގެ ރިޔާސަތު ބެލެހެއްޓީ، އަޅުގަނޑެވެ. އެ ޖަލްސާގައި ބަޙުޘްކުރެވުނީ، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ މާނަ ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި ބަލަންވީ މައިގަނޑު އުޞޫލުތަކެއް ކަނޑައެޅުމާ މެދުއެވެ. މިގޮތުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެއްބަސްވެވުނީ، ބޭރު ބަސްބަހަށް ޤުރުއާނުގެ މާނަ ތަރުޖަމާ ކޮށްފައިވާ އުޞޫލްތަކުގައި ހިފެހެއްޓުމަށެވެ. މި އުޞޫލުތަކުގެ މަތިން، ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވުމުގައި ކޮމިޓީގެ މެންބަރުން، އަޞްލަކަށް ބެއްލެވީ ޢަރަބި ބަހުން ހުރި ޤުރުއާނުގެ ތަފްސީރުތަކެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މި މަސައްކަތުގައި، ކީރިތި ޤުރުއާންގެ އިނގިރޭސިބަހާއި އުރްދޫބަހުގެ ތަރުޖަމާތަކުންވެސް، ކޮމިޓީއިން އެހީ ހޯއްދެވިއެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވުން ވެގެންދިޔައީ، އެ ކޮމިޓީއަށް ވަރަށްދަތި، ވަރަށް ބުރަ މަސައްކަތްޕުޅަކަށެވެ. އެންމެބޮޑު ސަބަބަކީ، ކީރިތި ޤުރުއާން ބާވައިލައްވާފައިވަނީ ޢަރަބި ބަހުންކަމަށްވެފައި ޢަރަބި ބަހުގެ ބަލާޣަތްތެރިކަމާއި ފުރިހަމަކަން، އޭގެ އެންމެމަތީ ދަރަޖައިގައި ޤުރުއާނުގައި އެކުލެވިގެންވާކަމަށްޓަކައި، ދިވެހިބަސްފަދަ ބަހަކަށް، ކީރިތި ޤުރުއާން ތަރުޖަމާ ކުރާހިނދު، އެ މާތް ކަލާމްފުޅުގައިވާ ރީތިކަމާއި، ފުރިހަމަކަމާއި، ބަލާޣަތްތެރިކަމާއި، މަޖާޒީ މާނަތައް، ދިވެހިބަހުން ގެނައުމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ދަތިވުމެވެ. އަނެއް ސަބަބަކީ، ކުރިންވެސް އިޝާރާތް ކުރިފަދައިން، މި ފަންނުގައި ދިވެހި ޢިލްމުވެރިން ކުރައްވާފައިވާ މަސައްކަތްޕުޅުތަކުގެ މަދުކަމެވެ.

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ވަނީ، ޢަރަބީންނަށް ކީރިތި ޤުރުއާން ވަރަށް ފުރިހަމައަށް ތަބްލީޣު ކޮށްދެއްވައި ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައެވެ. ދެން އޮތީ، ޢަރަބި ބަސް ނުދަންނަ މީހުންނަށް ޤުރުއާން ތަބްލީޣު ކޮށް އުނގަންނައިދިނުމެވެ. އެކަން އެދެވޭގޮތެއްގައި ކުރެވޭނީ، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ މާނަ، އެބަޔަކު ވާހަކަދައްކައި އުޅޭ ބަހަކަށް ތަރުޖަމާ ކޮށްގެންނެވެ. މިގޮތުން، މީގެ އެތައްސައްތަ އަހަރެއް ކުރިއްސުރެ ފެށިގެން، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ތަރުޖަމާތައް، ދުނިޔޭގައި މީހުން ވާހަކަދައްކައި އުޅޭ ތަފާތު ބަސްބަހުން ޝާއިޢު ކުރެވިފައި ވެއެވެ. އަދި މިހާރުވެސް، އެކި ބަސްބަހުން ޤުރުއާނުގެ އިތުރު ތަރުޖަމާތައް ޝާއިޢު ކުރެވެމުންދެއެވެ.

އެހެންކަމުން، ކޮމެޓީގެ މެންބަރުން، މާތް ﷲ އަށް ވަކީލު ކުރައްވައި، އެކަލާނގެ ހަޟްރަތުން މަދަދާއި ތައުފީޤަށް އެދިވަޑައިގެން ތިއްބަވައިގެން، ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވުމުގެ މުހިންމު މަސްއޫލިއްޔަތު އަދާކުރެއްވީ، ޚުޝޫޢުވެރިކަމާއި އަމާނާތްތެރިކަމާއި އިޚްލާސްތެރިކަމާ އެކުގައެވެ.

މި މިމުހިއްމު އަދި ބުރަ މަސައްކަތް އަޅުގަނޑު ޙަވާލުކުރި ކޮމެޓީއަށް، އެކި ދުވަސްވަރު އެކި ބަދަލު އައިސްފައި ވެއެވެ. މިބަދަލުތަކާއެކު، ކޮމެޓީގައި ހިމެނިވަޑައިގެންނެވި ހުރިހާ ބޭފުޅުންނަކީ:

1. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އަލްމަރުޙޫމް މުޙައްމަދު ޖަމީލު (މ.ކުއްޅަވައްގެ)

2. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އަލްމަރުޙޫމް މޫސާ ފަތުޙީ ޤާސިމް (މ.ޖީޒާ)

3. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު މުޙައްމަދު ރަޝީދު އިބްރާޙިމް ( ގ.ގަސްކަރަ)

4. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްދުކްތޫރު މުޙައްމަދު ޒާހިރު ޙުސައިން (ހ.ނީލްވިލާ)

5. ފަޟީލަތުއް ޝައިޚު އަލްމަރުހޫމް އަޙްމަދު ޝާޠިރު މޫސާ (ހ.އެއްގަމުގެ)

6. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އާދަމް ނަސީމް (ހ.ޕޫނަމް)

7. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު ޙުސައިން ޢަބްދުއްރަޙްމާން (މ.ދިމްޔާޠު)

8. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އަޙްމަދު ފާރޫޤު މުޙައްމަދު (ހ.ހިތްފަހި)

9. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އިބްރާހީމް ޒަކަރިއްޔާ މޫސާ (މ.ދާޝިން)

މިބޭބޭފުޅުންނެވެ.

1979 މެއި 1 ވަނަ ދުވަހު ކޮމިޓީއިން ފެއްޓެވި މަސައްކަތް ނިންމެވީ، 1987 ޑިސެމްބަރު 20 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއަށްފަހު، ސަރުކާރުން އެކި ފަރާތްތަކާ ވާހަކަދައްކައިގެން، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ، މޮޅު ފެންވަރެއްގައި ޗާޕުކުރާނެ ގޮތެއް ހޯދުމުގެ މަސައްކަތް މެދުކެނޑުމެއްނެތި ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. އެކަމަކު، އެކިދުވަސްވަރު ދިމާވި އެކިއެކި ސަބަބުތަކާއި ހުރަސްތަކާހެދި، މި ތަރުޖަމާ ދުނިޔޭގެ އަލިކަމަށް ގެންނަން ބޭނުންވިހާ އަވަހަށް ގެނެވޭނެގޮތެއް ހަމަނުޖެހި ދިޔައީއެވެ. މި މުއްދަތުގެ ތެރޭގައިވެސް، ކޮމިޓީގެ މެންބަރުން މެދުނުކެނޑި، އެ ތަރުޖަމާ މުރާޖަޢާ ކުރެއްވުމުގެ މަސައްކަތް ކުރައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ.

މި ފުރުޞަތުގައި، މިބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން ދެ ބޭފުޅެއްގެ ނަންފުޅު، ވަރަށް ޙާއްޞަ ގޮތެއްގައި ފާހަގަކުރަމެވެ. އެއްބޭފުޅަކީ، މި ކޮމެޓީގެ ރައީސްގެ މަގާމުގައި ހުންނެވި ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އަލްމަރުޙޫމް މޫސާ ފަތުޙީ ޤާސިމެވެ. އެމަނިކުފާނު ކުރެއްވި ބުރަ އަދި އިޚްލާޞްތެރި މަސައްކަތްޕުޅަށްޓަކައި، އެމަނިކުފާނަށް ވަރަށް އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ. އަދި ހަމަ މިފަދައިން، އެމަނިކުފާނުގެ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުން މި ކޮމެޓީއާ ބެހޭ ހުރިހާ ކަމެއް ޢަމަލީ ގޮތުން ކުރައްވަމުން ގެންދެވީ ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު މުޙައްމަދު ރަޝީދު އިބްރާޙިމެވެ. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު މުޙައްމަދު ރަޝީދު އިބްރާޙިމް މި ކޮމެޓީއާ ބެހޭ މަސައްކަތް މިއަދާ ހަމައަށްވެސް ކުރައްވާފައިވަނީ، މިކަމަށް ވަރަށް ޙާއްޞަ އަހައްމިއްޔަތެއް ދެއްވައިގެން ކަމަށްވާތީ، އެކަން ހަނދާންކުރަމުން، އެމަނިކުފާނަށް ވަރަށް ޙާއްޞަ ގޮތެއްގައި ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފެށުނީއްސުރެ، އެކަމަށް އެހީތެރިވެ ދެއްވުމުގެ ގޮތުން، ލީބިއާގެ ޖަމްޢިއްޔަތުއް ދަޢުވަތުލް އިސްލާމިއްޔަތުލް ޢާލަމިއްޔާގެ ފަރާތުން ވެދެއްވި ދީލަތި އެހީގެ އަގު ވަޒަންކޮށް، އެ ޖަމްޢިއްޔާގެ ބާނީ އަލްޢަޤީދު މުޢައްމަރު އަލްޤައްޛާފީ އަށާއި، އެ ޖަމްޢިއްޔާގެ މަސްއޫލު ވެރިންނަށާއި، ލީބިއާގެ ސަރުކާރަށް، ނުހަނު އިޙްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ މި ތަރުޖަމާގައިހުރި، އެއްކަހަލަ އާޔަތްތަކުގެ މާނަ އެއްގޮތް ކުރެއްވުމަށްޓަކައިވެސް، ޙާއްޞަ ކޮމިޓިއެއް ހޮވައި، އެކޮމެޓީއާއި އެ މަސައްކަތް އަޅުގަނޑު ހަވާލުކުރީމެވެ. އެ ކޮމިޓީގައި ހިމެނިވަޑައިގެންނެވީ:

1. ފަޟީލަތުއް ޝައިޚު މުޙައްމަދު ޤުބާދު އަބޫބަކުރު (ފިޔާތޮށިގެ/ޅ.ނައިފަރު )

2. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އާދަމް މުޙައްމަދު އަބްދުﷲ (ފަށުވިމާގެ/ލ.މާވަށް)

3. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު ޙަސަން ސައީދް (ރީތިގަސްދޮސުގެ/ސ.ހިތަދޫ)

މިބޭބޭފުޅުންނެވެ.

އަދި އޭގެފަހުން، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ޗާޕްކުރުމަށް ތައްޔާރުކުރުމުގެ ގޮތުން، ކޮންޕިއުޓަރުން ލޭއައުޓް ހެއްދެވުމަށް، އެފަދަ މަސައްކަތްތައް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ހުނަރުވެރި ބޭފުޅުންކޮޅަކާ އެ މަސައްކަތް ހަވާލު ކުރީމެވެ. އެބޭފުޅުންނަކީ:

1. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު ޙަސަން ސަޢީދު (ރީތިގަސްދޮށުގެ/ސ.ހިތަދޫ)

2. އަލްފާޟިލް އަޙްމަދު ރަޝީދު އަބްދުލްޤާދިރު (މ.މަގުމަތީގެ)

3. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު މޫސާ އަންވަރު ޙަސަން (ރިހިވިލާގެ/ޏ.ފުވައްމުލައް)

4. ފަޟީލަތުލްއުސްތާޛު އަބްދުﷲ ޙަމީދު (ނޫރާނީމާގެ/ނ.ހެނބަދޫ)

5. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު ޙާމިދު އަބޫބަކުރު (ފިޔާތޮށިގެ/ޅ.ނައިފަރު)

މިބޭބޭފުޅުންނެވެ.

މި ބޭފުޅުން އެ މަސައްކަތްތައް ނިންމެވުމުން، ދިވެހި ބަހުގެ ރިވެތި ބަސްމަގުގެގޮތުން ތަރުޖަމާ ފުރިހަމަ ކުރުމަށްޓަކައި، ރާއްޖޭގައި މިހާރު ހުންނެވި ދިވެހި ބަހުގެ ވަރަށްމޮޅު އަދީބެއް ކަމުގައިވާ ހ.އާމުލީގޭ އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ޞާދިޤާ އެ މަސައްކަތް ހަވާލުކުރީމެވެ. އޭނާ އެ މަސައްކަތް ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއެކު ކޮށްދެއްވިއެވެ. އެ ކަމަށްޓަކައި އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ޞާދިޤަށް ވަރަށް އިޙްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ދިވެހި ބަހުގެ ވަރަށް ފުންނާބު އުސް ބޭފުޅަކުކަމުގައިވާ މ. ސިލްވަރކްލައުޑް އަލްފާޟިލް ޢައްބާސް އިބްރާހީމް ވެސް މި ތަރުޖަމާ އެއްކޮޅުން އަނެއްކޮޅަށް ބައްލަވައިދެއްވިއެވެ. އަދި ވަކިވަކި ބަސްތަކާއި އާޔަތްތަކުގެމާނަ ދިވެހިބަހުން ދޭހަވާގޮތްތަކުގެ މައްޗަށް ވިސްނާވަޑައިގެން، އާޔަތްތަކުގެމާނަ ދިވެހިބަހުން ރަނގަޅަށް ދޭހަވާގޮތަށް ބައެއްބަދަލު ގެނެސްދެއްވިއެވެ. ވީމާ، މިގޮތުން އޭނާއެކޮށްދެއްވި ބުރަމަސައްކަތްތަކަށްޓަކައި އަލްފާޟިލް ޢައްބާސް އިބްރާހީމަށް ވަރަށް ޙާއްޞަ ޝުކުރެއް ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާންގެ މި އާ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ލޭއައުޓް ހަދައި ހަވާލު ކުރުމުން، ޗާޕްކުރުމުގެ ބުރަ މަސްއޫލިއްޔަތު އުފުއްލަވައިދެއްވީ، މ.ވާރޭވިލާ އަލްފާޟިލް ޢަލީ ޙުސައިނެވެ. އޭނާ މި މަސައްކަތް ކޮށްދެއްވީ، ކަމަށް ކަމޭހިއްތަވައިގެން، ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއެކު ވަރަށްރަނގަޅަށް ކަމަށްވާތީ، އެ ބުރަ މަސައްކަތުގެ އަގު އަޅުގަނޑު ހިތުގެ އަޑިން ވަޒަން ކޮށް، އަލްފާޟިލް ޢަލީ ޙުސައިނަށް ނުހަނު އިޙްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ކުރެވެމުން ދިޔައިރު، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އެގްޒެކެޓިވް ސެކްރެޓަރީގެ މަގާމުގެ ޙައިސިއްޔަތުން، އެ މަސައްކަތުގައި އެކިގޮތްގޮތުން އެހީތެރިވެވަޑައިގެންދެއްވި މ.ދޫރެސް އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ޖަމީލަށާއި، މ.ސިލްވަރކްލައުޑް އަލްފާޟިލް ޢައްބާސް އިބްރާހިމަށާއި، މއ.އުރަހަ އަލްފާޟިލް އަލްފާޟިލް އަބްދުއްރަޝީދު ޙުސައިނަށާއި، މއ.ރިހިތަރި އަލްފާޟިލް މުޙައްމަދު ޙުސައިނަށް މިފުރުޞަތުގައި އުފަލާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

މީގެއިތުރުން، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އެގްޒެކެޓިވް ސެކްރެޓަރީއެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން އެ މަސައްކަތުގައި އެކިގޮތްގޮތުން އެހީތެރިވެވަޑައިގެން ދެއްވުމުގެ އިތުރުން، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ޗާޕްކުރުމައްޓަކައި ލޭއައުޓް ތައްޔާރު ކުރައްވައި، ޗާޕްކުރުމުގެ މަސައްކަތްތައް އިންތިޒާމު ކުރެއްވުމަށް، ހ.ރަބީޢީމަންޒިލް އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ޝާހިދު ކުރައްވާފައިވާ ބުރަ މަސައްކަތްޕުޅުގެ އަގު ވަޒަންކޮށް، ވަރަށް ޙާއްޞަ ގޮތެއްގައި އެމަނިކުފާނަށް ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާންގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ޗާޕްކުރުމުގެ އެންމެފަހު މަރުޙަލާގައި، އެ މަސައްކަތް ނިމުމަކަށް ގެންނެވުމުގައި އެގްޒެކެޓިވް ސެކްރެޓަރީގެ ޙައިސިއްޔަތުން، މ.ލިންކްހައުސް އައްދުކްތޫރު އަޙްމަދު ޝަރީފު ކޮށްދެއްވި މަސައްކަތްޕުޅަށްޓަކައި، އެމަނިކުފާނަށްވެސް ފަށްފަށުން ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފެށުނީންސުރެ ޗާޕްކުރުމުގެ އެންމެފަހު މަރުޙަލާއާ ހަމައަށް ދާންދެން، އެ މަސައްކަތް ހިންގުމުގައި އެކިގޮތްގޮތުން އެހީތެރިވެދެއްވި، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގެ މުޝީރުގެ މަގާމުގައި ހުންނެވި މ.މުރިނގު އަލްފާޟިލް އަލްމަރްޙޫމް މުޙައްމަދު ޞާދިޤު، ވަރަށް ދިގުމުއްދަތެއްގައި ކޮށްދެއްވި ބުރަ މަސައްކަތްޕުޅުގެ އަގު ވަޒަންކޮށް، އޭނާއަށް ވަރަށް އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

އަދި ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރުމުގެ މަސައްކަތުގައި ގިނަދުވަސްތަކެއް ވަންދެން އެހީތެރިވެދެއްވި، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގެ މުވައްޒަފުން ކަމުގައިވާ ބ.އޭދަފުށީ ތަނޑިރަތްމާގޭ އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ވަޙީދަށާއި، ގއ. މާމެންދޫ، އަލިފަރުދާގޭ އަލްފާޟިލް މުޙައްމަދު މުފީދަށާއި، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހިތަރުޖަމާ ކޮންޕިއުޓަރުން ލިޔުމުގައި، އެކިފަހަރުމަތިން މަސައްކަތްކޮށްދެއްވި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގެ ޓައިޕިންގ ޕޫލުގެ މުވައްޒަފުންނަށާއި، މި ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އެކިބައިބައި އެންމެ ފުރަތަމަ ޓައިޕްކޮށްދެއްވި، ހ.ސީގަލްގޭ އަލްފާޟިލާ މަރިޔަމް ރަޝީދާއަށާއި މއ.ސަލްވީނިޔާ އަލްފާޟިލާ ފާތުމަތު ރަޝީދާ އަށްވެސް ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ހަމައެފަދައިން، ކޮމްޕިއުޓަރުން ދިވެހި ތަރުޖަމާ ލިޔަމުން ދިޔައިރު، ޢަރަބި ބައެއް ލަފްޒުތައް ލިޔުމުގައި ދިމާވި ދަތިތައް ޙައްލު ކޮށްދެއްވުމަށް، ގ.ގޯޅިތެރޭގޭ އަލްފާޟިލް އިސްމާޢީލް އަބްދުލްޤާދިރު ކޮށްދެއްވި މަސައްކަތަށާއި، މި ތަރުޖަމާގެ ލޭއައުޓް ހެދުމުގެ ކުރިން، މި ތަރުޖަމާ ލިޔެފައިމިވާ ފޮންޓު އިޞްލާޙު ކޮށްދެއްވައި، ލޭއައުޓް އެ ފޮންޓުން ލިޔެވޭގޮތް ހައްދަވައިދެއްވި، ގ.ގޯޅިތެރޭގޭ އަލްފާޟިލް މުޙައްމަދު އަބްދުލްޤާދިރަށްވެސް ޝުކުރުދަންނަވަމެވެ.

އަދި ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރާ ކޮމިޓީގެ ސެކްރެޓަރީންގެ ގޮތުގައި މަސައްކަތް ކުރެއްވި ބުރުނީ އަލްފާޟިލް އިބްރާޙިމް އިސްމާޢީލާއި، މ.އޯކިޑްވާދީ އަލްފާޟިލް އިބްރާހިމް ފައުޒީއަށްވެސް، އެދެބޭފުޅުން ކޮށްދެއްވި މަސައްކަތްތަކަށްޓަކައި، ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

އެތައް އަހަރަކަށް ދިގުދެމިގެންދިޔަ މި މާތް އަދި ބުރަ މަސައްކަތުގައި، އެކިދުވަސްވަރު އެކި ޙަޢިސިއްޔަތުން އަދި ތަފާތު ރޮނގުރޮނގުން ގިނަގުނަ އިޙްލާޞްތެރި މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި، އިސްވެދެންނެވި ހުރިހާ ބޭފުޅުންނަށް މާތް ﷲ ހެޔޮ ޖަޒާ ދެއްވާށިއެވެ! އަދި މިދެންނެވި ބޭބޭފުޅުންގެތެރެއިން މިދުނިޔެދޫކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅުންގެ ފުރާނަފުޅަށް ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީ ނިޢުމަތް މިންވަރުކުރެއްވުންއެދި ދުޢާ ކުރަމެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ މި މުޤައްދިމާ ނިންމާލުމުގެ ކުރިން ވަރަށް މުހިންމު ދެ ވާހަކައެއް ދަންނަވާލަން ބޭނުންވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން އެއް ވާހަކައަކީ، މާތް ﷲ ގެ ހެޔޮ ރަޙުމަތްޕުޅުން، ކީރިތި ޤުރުއާންގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެއް އަޅުގަނޑުމެންގެ އަތްމަތީގައި އޮތެއްކަމަކު، އެ ތަރުޖަމާއިން އެކިއެކި ޝަރުޢީ ޙުކުމްތައް ދެނެގަތުމާއި، އެކިކަންކަމުގެ ޙުއްޖަތެއްގެ ގޮތުގައި އެކިއެކި އާޔަތްތައް ބޭނުންކުރައްވަންވާނީ، ހަމައެކަނި އެފަދަ ފެންވަރަކަށް ޝަރުޢީ ޢިލްމުތައް ޙާޞިލުކުރައްވައިގެން ތިއްބެވި ބޭފުޅުންކަން ހަނދުމަފުޅުކޮށް އަރުވާ ވާހަކައެވެ. އެހެނީ، ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތަކުގެ ހަޤީޤީ މާނައާއި، މަޖާޒީ މާނައާއި، އޭގައިވާ ޢާންމު ޙުކުމްތަކާއި، ޚާއްޞަ ޙުކުމްތަކާއި، މުޠުލަޤު ޙުކުމްތަކާއި، މުޤައްޔަދު ޙުކުމްތަކާއި، ނާޞިޚު އާއި މަންސޫޚް ފަދަ، ކަންކަން ރަނގަޅަށް އެނގުމަކާނުލައި، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އެކި އާޔަތްތަކުގެ ފުރިހަމަ މާނައާއި، ދޭހަކޮށްދޭ ޙުކުމާއި، މަޤްޞަދު އެއްގޮތަކަށްވެސް އޮޅުންނުފިލާނެތީއެވެ.

އަނެއް ވާހަކައަކީ، ކިތަންމެ ހެޔޮނިޔަތެއްގައި، ކިތަންމެ އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި ކިތަންމެ ފަރުވާތެރިކަމާއެކު މަސައްކަތްކުރި ނަމަވެސް، އިންސާނުން ކުރާ ކޮންމެ މަސައްކަތެއްގައިވެސް އުނި ކަންތައްތަކެއް ހުންނާނެ ވާހަކައެވެ. އެގޮތުން، މި ތަރުޖަމާގައިވެސް އުނިކަންތައްތަކެއް ހުންނާނެކަން ކަށަވަރެވެ. އެފަދަ ކަންތައްތައް ފެނުނުވަރަކުން، އެކަންތައްތައް އިޞްލާޙު ކުރުމަކީ، ކުރަންޖެހޭނެ ކަމެކެވެ. ފުރިހަމަކަމަކީ، ހަމައެކަނި ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާއަށް މިލްކުވެވޮޑިގެންވާ ސިފަފުޅެކެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އިތުބާރުހުރި ދިވެހި ތަރުޖަމާއެއް ތައްޔާރުކުރުމުގެ ބުރަ މަސައްކަތުގައި ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދެއްވި އޯގާވެރި ޢިނާޔަތާއި މަދަދަށްޓަކައި، އެކަލާނގެ ހަޟްރަތަށް، އެންމެ ކުރިންވެސް އަދި އެންމެފަހުންވެސް ޙަމްދާއި ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ ދުޢާއަކީ، މި ތަރުޖަމާއިން، ދިވެހި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނަށް، ކީރިތި ޤުރުއާން މުޅި އިންސާނިއްޔަތަށް ގެނެސްދިން ހިދާޔަތާއި ހެވާއި ލާބައާއި މަންފާ އެނގި، އެއަށް ޢަމަލުކުރުމުގެ ހެޔޮ ވިސްނުމާއި ތައުފީޤު މާތް ﷲ ދެއްވުމެވެ.

وَآخِرُ دَعْوَانَا أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ.

12 ޝައްވާލް 1428

1 ނޮވެންބަރު 2007

މައުމޫން ޢަބްދުލް ޤައްޔޫމް

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ

Technical notes regarding the database text

Translation json columns:

1. Fully thaana translation.

2. Original translation with arabic words.

Text was taken from kudanai/Quran-Translation

latest, dev branch, which is usually ahead of master

(The release versioning "0.123..." is only updated when an update is sent to tanzil, so dont look to that)

Updated my data from the repo on 18/4/24

This is the official repository for the digitized version of the Dhivehi Quran translation, by the President's office. Latest updates and fixes will always be available in this repo, which is the original source for the text of all other apps and sites that show a Dhivehi translation.

This project is maintained by Kudanai, and I and Hassaan are co-contributors. We've fixed a lot of mistakes in the digital text over the years. If readers happen to find errors in the digital text of the Dhivehi translation, and those errors are still present even on this page right here, then approach us and tell us directly, and it will get fixed in sha Allah.

If those errors are not present on this page, then it means that we have already fixed them in the official repository and nothing more needs to be done on our end. Rather, now the other sites and apps in which the error was found need to update their databases to the latest version in order to match our text.

The following platforms use this text (with various degrees of up-to-dateness):

• Hadithmv (This current page. The latest versions of the original arabic word embedded translation, as well as the (utils/transliterator) generated alternate thikijehi thaanafied version, are both available here, taken straight from the source repository itself. Sometimes the text here may be even more up to date than the repo's main branch, as in the source repo, fixes can take time to be merged from the dev branch to the main branch.)

• Al Quran (Easy to get them to update, as the developers are responsive and quick to apply changes when needed. Last time we asked them to update from our main repo was on 11/12/22)

The following platforms have older versions of the text which still contain many uncorrected errors:

• Quran.com (They pulled their text from Tanzil, so it is old and has a lot of unfixed errors. We have been talking with the developers since 23/5/23 til now, in order to update the text. However, responses and progress have been very slow. They happen to have a single person to maintain the translation databases, who is usually busy as well as on and off.)

• Tanzil (All other apps and sites that use the Dhivehi translation almost always pull their text from Tanzil, which in turn pulls their text from ours. The last time they updated their text was on 4/5/22, which we sent them on 22/4/21. Furthermore, their responses have been very very slow as of late, and they still haven't gotten around to applying the latest patches.)

• Quran.mv (They initially got their text from Tanzil, and have since been correcting mistakes as they find them, in just their app. We reached out to the developer on 12/12/23 and talked about updating to the latest version and merging the corrections. They said they would do so in their new release.)

• Quranthafseeru.com (This is actually a tafsir that also includes the official president's office translation along with it. For that, they used a word document they themselves prepared and corrected some typos they had found. We reached out to the developer on 25/11/23 and talked about updating to the latest version and merging the corrections. But that has still not been done yet.)

The following Dhivehi apps also most probably use an older version of the text hosted by Tanzil:

• Dhivehi Quran Mv (7/1/24, 11.0, Beetle Bite - com.Asim.dhivehiquran)

• Dhivehi Quran (20/9/23, 1.0.0, dhivehi.mv - mv.dhivehi.quran)

\ No newline at end of file +الترجمة الرسمية – ރަސްމީ ގުރްއާން ތަރުޖަމާ
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: ترجمة القرآن الكريم - لمكتب رئيس جزر المالديف

Name of the Book: Translation of the Noble Quran by Office of the President of Maldives - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ | ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީސް

ރަސްމީ ސައިޓުން ސޫރަތްތަކުގެ ޕީޑީއެފް

މި ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާގެ ޕީޑީއެފް

ޑީފޯލްޓުކޮށް މިތާ ދައްކާނީ ހުސްއެކަނި ތާނަކޮށްފައިވާ ތަރުޖަމާއެވެ. އަސްލު ނެރުން ގޮތަށް އަރައްބާއެކު ހުންނަ ތަރުޖަމާ ބަލަން ބޭނުންނަމަ، މަތީގައި ބަޓަނެއް ވާނެއެވެ.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

تنبيه عن العقيدة - އަގީދާއާ ބެހޭ ނޯޓެއް

މި ތަރުޖަމާގައި ވަނީ އަޝްޢަރީ އަގީދާއެވެ. އަޝްޢަރީންނަކީ، އަހްލުއް ސުންނާއާ ޚިލާފު ގޮތްގޮތަށް އާޔަތްތަކުގެ މާނަ ބަދަލުކޮށް ތައުވީލުކުރާ، އަދި ﷲ ތަޢާލާގެ އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތައް ނަފީކުރާ ބަޔެކެވެ. އެހެންވީމާ މި ކަންކަމަށް ސަމާލުވުންހުއްޓެވެ. އަދި ދަންނާށެވެ. އަޝްޢަރީ އަގީދާއަކީ ބާތިލު އެއްޗެއްކަން ބަޔާންނުކޮށް ފެތުރުން ހުއްދަވެގެނެއް ނުވެއެވެ. އަދި އެ ފަދައިން ކަންކުރުމަކީ ފާފަވެރިވާނެ ކަމެކެވެ.

قال حمد بن عتيق: واعلم أرشدك الله أن الذي جرينا عليه، أنه إذا وصل إلينا شيء من المصنفات في التفسير، وشرح الحديث، اختبرنا واعتبرنا معتقده في العلو والصفات والأفعال.

ޙަމަދު ބިން ޢަތީގު ވިދާޅުވިއެވެ: އަދި ދަންނާށެވެ - ﷲ ތިބާއަށް އިރުޝާދު ދެއްވާށީއެވެ – އެ ގޮތެއްގެ މަތީގައި އަހަރުމެން ކަންތައް ކުރަމުން އައި ގޮތަކީ، ތަފްސީރު ނުވަތަ ޙަދީޘް ޝަރަހައިގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެއްވެސް އެއްޗެއް އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް ވާސިލުވެއްޖެ ނަމަ، (ﷲ) އުޑުގެ މަތީގައި ވުމާއި، (އެ އިލާހުގެ) ސިފަފުޅުތަކާއި، އަމަލުފުޅުތަކާމެދު އެ ފޮތެއްގައި އަގީދާ ހުރި ގޮތެއް އަހަރުމެން އިމްތިހާނުކޮށް ބަލައިހަދަމެވެ.

مُقَدِّمَة

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ الْقُرْآنَ هُدًى لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً لِلْأَنَامِ، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى سَيِّدِنَا وَنَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ خَاتِمُ الأَنْبِيَاءِ وَالرُّسُلِ الْكِرَامِ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ المقام.

އަރަހުށި ހުސްޠާހިރުވަންތަ އެއްކައުވަންތަ ﷲ އަށް ޙަމްދު ޘަނާ ދަންނަވަމެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ފޮނުއްވި މާތް ރަސޫލާ މުހައްމަދުގެފާނަށާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ އާލު އަޞްޙާބުންނަށާއި، ހެޔޮގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނަށް ތަބާވި އެންމެހައި މީސްތަކުންނަށް ޞަލާވާތާއި ސަލާމް ލެއްވުންއެދި ދުއާކުރަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާނައަކީ މުހައްމަދުއް ﷺ މާތް ނަބިއްޔާގެ މައްޗައް މާތް ﷲ ބާއްވައިލެއްވި އެކަލާނގެ ހައްޤު ކަލާމްފުޅެވެ. މުޅި އިންސާނިއްޔަތަށް ތެދުމަގު ދެއްކެވުމަށްޓަކައި، އެކަލާނގެ ބާވައިލެއްވި މަތިވެރި ހިދާޔަތެވެ. ހައްޤާއި ބާޠިލު ވަކިކޮށްދެނިވި ހެކިތަކެއްގެ ގޮތުގައި ހަދިޔާކުރެއްވި މުޤައްދަސް ފޮތެކެވެ. މުއުމިނުންނަށް މާތް ﷲ ދެއްވާފައިވާ އެންމެ ބޮޑު ނިޢުމަތެވެ. އެ ފޮތުގައިވަނީ، މުއުމިނުން ހިތުގެ އަޑިން ޤަބޫލު ކުރަންޖެހޭ ޢަޤީދާތަކެވެ. ބޯލަނބަންޖެހޭ އުޞޫލުތަކާއި ޙުކުމްތަކެވެ. ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަމަށް ވާސިލްކޮށްދޭ ސާފުސީދާ ތެދުމަގެވެ. ޢިބްރަތުން ފުރިގެންވާ ފިލާވަޅުތަކެވެ. "لَّا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ ۖ تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ" (فُصِّلَت ٤٢) މާނައީ: އެ ފޮތުގެ ކުރިމައްޗަކުންވެސް، އަދި އޭގެފަހަތަކުންވެސް އެ ފޮތަކަށް ބާޠިލުކަމެއް ނާއްނާނެތެވެ. (އެއީ) ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވާ، ޙަކީމްވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ބާއްވައިލެއްވި ފޮތެކެވެ."

ދިވެހިރާއްޖެއަކީ، މާތް ﷲ ގެ ހެޔޮ ރަޙްމަތްފުޅުން ސައްތައިންސައްތަ މުސްލިމު ގައުމަކަށްވާތީ، ކީރިތި ގުރުއާނުގެ އިތުބާރުހުރި ތަރުޖަމާއެއް ދިވެހިބަހުން ތައްޔާރުކޮށް، ޝާއިޢުކޮށް، އެންމެހައި ދިވެހިންނަށް އެ ތަރުޖަމާ ލިބޭނެގޮތް ހަދައިދިނުމަކީ، ސަރުކާރުން ކޮށްދޭންޖެހޭނެ ކަމެކެވެ.

އަޅުގަނޑު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ މަޤާމާއި ހަވާލުވިއިރު، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއަކަށްއޮތީ، ކުރީގެ ރައީސް އަލްފާޟިލް އިބްރާހިމް ނާޟިރުގެ ދައުރުގައި ކުރައްވާފައިވާ ތަރުޖަމާއެކެވެ. އެއީ، އެމަނިކުފާނު ކުރެއްވި އަގުހުރި މަސައްކަތްފުޅެއްކަމުގައި އަޅުގަނޑު ހެޔޮހިތުން ޤަބޫލުކުރަމެވެ. އެކަމަކު، އެއީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އެކިބައިތައް، ފަސްބޭފުޅަކު ވަކިވަކިން ކުރައްވާފައިވާ ތަރުޖަމާއެކެވެ. އެހެންކަމުން، އިބާރާތްކުރުމުގެ ގޮތުންނާއި ދޭހަކޮށްދޭ މާނައިގެގޮތުން، އެކިއެކިބައިބައިގެ މެދުގައި ތަފާތުތަކެއް ހުށްޓެވެ. މީގެއިތުރުން، ދިވެހިރާއްޖޭގައި އުފެދުނު ބައެއް އިލްމުވެރިންވެސް، އެކި ދުވަސްވަރު އެކިވަރުވަރަށް ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ބައެއް ބައިތައް ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި އެފަދަ އެކިއެކި ޢިލްމުވެރިން، އެބޭބޭފުޅުންގެ ލިއުއްވުން ތަކުގައްޔާއި، ވިދާޅުވާ ވައުޠުތަކުގައްޔާއި، ކުރައްވާ ތަޤްރީރުތަކުގައި އާޔަތްތަކުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ދެއްވާފައިވޭމެއެވެ. އެ މަސައްކަތްޕުޅުތަކަކީ، ވަރަށް އަގުހުރި މަސައްކަތްޕުޅުތަކެއްކަން ކަށަވަރެވެ. އެކަމަކު، އެބޭފުޅުންވެސް، މުޅި ކީރިތި ޤުރުއާންގެ ފުރިހަމަތަރުޖަމާއެއް ދިވެހި ޤައުމަށް ހަދިޔާކުރައްވާފައެއް ނެތެވެ.

މި ސަބަބުތަކަށްޓަކައި، ދިވެހީންގެއަތްމަތީގައި ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އިތުބާރުހުރި ޞައްޙަ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެއް އޮތުމުގެ ބޭނުންތެރިކަމުގެ ބޮޑުކަން އަޅުގަނޑަށް އިޙްސާސްކުރެވިގެން، މި މުހިންމު މަސްއޫލިއްޔަތު އަދާކުރުމަށްޓަކައި ކޮމިޓީއެއް އުފެއްދީ، 1979 އޭޕްރީލް 25 ގައެވެ. މި ކޮމެޓީގެ ފުރަތަމަ ޖަލްސާ ބޭއްވުނީ، 1979 މެއި 1 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. މިޖަލްސާގެ ރިޔާސަތު ބެލެހެއްޓީ، އަޅުގަނޑެވެ. އެ ޖަލްސާގައި ބަޙުޘްކުރެވުނީ، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ މާނަ ތަރުޖަމާ ކުރުމުގައި ބަލަންވީ މައިގަނޑު އުޞޫލުތަކެއް ކަނޑައެޅުމާ މެދުއެވެ. މިގޮތުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެއްބަސްވެވުނީ، ބޭރު ބަސްބަހަށް ޤުރުއާނުގެ މާނަ ތަރުޖަމާ ކޮށްފައިވާ އުޞޫލްތަކުގައި ހިފެހެއްޓުމަށެވެ. މި އުޞޫލުތަކުގެ މަތިން، ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވުމުގައި ކޮމިޓީގެ މެންބަރުން، އަޞްލަކަށް ބެއްލެވީ ޢަރަބި ބަހުން ހުރި ޤުރުއާނުގެ ތަފްސީރުތަކެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މި މަސައްކަތުގައި، ކީރިތި ޤުރުއާންގެ އިނގިރޭސިބަހާއި އުރްދޫބަހުގެ ތަރުޖަމާތަކުންވެސް، ކޮމިޓީއިން އެހީ ހޯއްދެވިއެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވުން ވެގެންދިޔައީ، އެ ކޮމިޓީއަށް ވަރަށްދަތި، ވަރަށް ބުރަ މަސައްކަތްޕުޅަކަށެވެ. އެންމެބޮޑު ސަބަބަކީ، ކީރިތި ޤުރުއާން ބާވައިލައްވާފައިވަނީ ޢަރަބި ބަހުންކަމަށްވެފައި ޢަރަބި ބަހުގެ ބަލާޣަތްތެރިކަމާއި ފުރިހަމަކަން، އޭގެ އެންމެމަތީ ދަރަޖައިގައި ޤުރުއާނުގައި އެކުލެވިގެންވާކަމަށްޓަކައި، ދިވެހިބަސްފަދަ ބަހަކަށް، ކީރިތި ޤުރުއާން ތަރުޖަމާ ކުރާހިނދު، އެ މާތް ކަލާމްފުޅުގައިވާ ރީތިކަމާއި، ފުރިހަމަކަމާއި، ބަލާޣަތްތެރިކަމާއި، މަޖާޒީ މާނަތައް، ދިވެހިބަހުން ގެނައުމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ދަތިވުމެވެ. އަނެއް ސަބަބަކީ، ކުރިންވެސް އިޝާރާތް ކުރިފަދައިން، މި ފަންނުގައި ދިވެހި ޢިލްމުވެރިން ކުރައްވާފައިވާ މަސައްކަތްޕުޅުތަކުގެ މަދުކަމެވެ.

ރަސޫލު ﷲ ﷺ ވަނީ، ޢަރަބީންނަށް ކީރިތި ޤުރުއާން ވަރަށް ފުރިހަމައަށް ތަބްލީޣު ކޮށްދެއްވައި ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައެވެ. ދެން އޮތީ، ޢަރަބި ބަސް ނުދަންނަ މީހުންނަށް ޤުރުއާން ތަބްލީޣު ކޮށް އުނގަންނައިދިނުމެވެ. އެކަން އެދެވޭގޮތެއްގައި ކުރެވޭނީ، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ މާނަ، އެބަޔަކު ވާހަކަދައްކައި އުޅޭ ބަހަކަށް ތަރުޖަމާ ކޮށްގެންނެވެ. މިގޮތުން، މީގެ އެތައްސައްތަ އަހަރެއް ކުރިއްސުރެ ފެށިގެން، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ތަރުޖަމާތައް، ދުނިޔޭގައި މީހުން ވާހަކަދައްކައި އުޅޭ ތަފާތު ބަސްބަހުން ޝާއިޢު ކުރެވިފައި ވެއެވެ. އަދި މިހާރުވެސް، އެކި ބަސްބަހުން ޤުރުއާނުގެ އިތުރު ތަރުޖަމާތައް ޝާއިޢު ކުރެވެމުންދެއެވެ.

އެހެންކަމުން، ކޮމެޓީގެ މެންބަރުން، މާތް ﷲ އަށް ވަކީލު ކުރައްވައި، އެކަލާނގެ ހަޟްރަތުން މަދަދާއި ތައުފީޤަށް އެދިވަޑައިގެން ތިއްބަވައިގެން، ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވުމުގެ މުހިންމު މަސްއޫލިއްޔަތު އަދާކުރެއްވީ، ޚުޝޫޢުވެރިކަމާއި އަމާނާތްތެރިކަމާއި އިޚްލާސްތެރިކަމާ އެކުގައެވެ.

މި މިމުހިއްމު އަދި ބުރަ މަސައްކަތް އަޅުގަނޑު ޙަވާލުކުރި ކޮމެޓީއަށް، އެކި ދުވަސްވަރު އެކި ބަދަލު އައިސްފައި ވެއެވެ. މިބަދަލުތަކާއެކު، ކޮމެޓީގައި ހިމެނިވަޑައިގެންނެވި ހުރިހާ ބޭފުޅުންނަކީ:

1. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އަލްމަރުޙޫމް މުޙައްމަދު ޖަމީލު (މ.ކުއްޅަވައްގެ)

2. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އަލްމަރުޙޫމް މޫސާ ފަތުޙީ ޤާސިމް (މ.ޖީޒާ)

3. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު މުޙައްމަދު ރަޝީދު އިބްރާޙިމް ( ގ.ގަސްކަރަ)

4. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްދުކްތޫރު މުޙައްމަދު ޒާހިރު ޙުސައިން (ހ.ނީލްވިލާ)

5. ފަޟީލަތުއް ޝައިޚު އަލްމަރުހޫމް އަޙްމަދު ޝާޠިރު މޫސާ (ހ.އެއްގަމުގެ)

6. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އާދަމް ނަސީމް (ހ.ޕޫނަމް)

7. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު ޙުސައިން ޢަބްދުއްރަޙްމާން (މ.ދިމްޔާޠު)

8. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އަޙްމަދު ފާރޫޤު މުޙައްމަދު (ހ.ހިތްފަހި)

9. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އިބްރާހީމް ޒަކަރިއްޔާ މޫސާ (މ.ދާޝިން)

މިބޭބޭފުޅުންނެވެ.

1979 މެއި 1 ވަނަ ދުވަހު ކޮމިޓީއިން ފެއްޓެވި މަސައްކަތް ނިންމެވީ، 1987 ޑިސެމްބަރު 20 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އެއަށްފަހު، ސަރުކާރުން އެކި ފަރާތްތަކާ ވާހަކަދައްކައިގެން، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ، މޮޅު ފެންވަރެއްގައި ޗާޕުކުރާނެ ގޮތެއް ހޯދުމުގެ މަސައްކަތް މެދުކެނޑުމެއްނެތި ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. އެކަމަކު، އެކިދުވަސްވަރު ދިމާވި އެކިއެކި ސަބަބުތަކާއި ހުރަސްތަކާހެދި، މި ތަރުޖަމާ ދުނިޔޭގެ އަލިކަމަށް ގެންނަން ބޭނުންވިހާ އަވަހަށް ގެނެވޭނެގޮތެއް ހަމަނުޖެހި ދިޔައީއެވެ. މި މުއްދަތުގެ ތެރޭގައިވެސް، ކޮމިޓީގެ މެންބަރުން މެދުނުކެނޑި، އެ ތަރުޖަމާ މުރާޖަޢާ ކުރެއްވުމުގެ މަސައްކަތް ކުރައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ.

މި ފުރުޞަތުގައި، މިބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން ދެ ބޭފުޅެއްގެ ނަންފުޅު، ވަރަށް ޙާއްޞަ ގޮތެއްގައި ފާހަގަކުރަމެވެ. އެއްބޭފުޅަކީ، މި ކޮމެޓީގެ ރައީސްގެ މަގާމުގައި ހުންނެވި ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު އަލްމަރުޙޫމް މޫސާ ފަތުޙީ ޤާސިމެވެ. އެމަނިކުފާނު ކުރެއްވި ބުރަ އަދި އިޚްލާޞްތެރި މަސައްކަތްޕުޅަށްޓަކައި، އެމަނިކުފާނަށް ވަރަށް އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ. އަދި ހަމަ މިފަދައިން، އެމަނިކުފާނުގެ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުން މި ކޮމެޓީއާ ބެހޭ ހުރިހާ ކަމެއް ޢަމަލީ ގޮތުން ކުރައްވަމުން ގެންދެވީ ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު މުޙައްމަދު ރަޝީދު އިބްރާޙިމެވެ. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އައްޝައިޚު މުޙައްމަދު ރަޝީދު އިބްރާޙިމް މި ކޮމެޓީއާ ބެހޭ މަސައްކަތް މިއަދާ ހަމައަށްވެސް ކުރައްވާފައިވަނީ، މިކަމަށް ވަރަށް ޙާއްޞަ އަހައްމިއްޔަތެއް ދެއްވައިގެން ކަމަށްވާތީ، އެކަން ހަނދާންކުރަމުން، އެމަނިކުފާނަށް ވަރަށް ޙާއްޞަ ގޮތެއްގައި ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފެށުނީއްސުރެ، އެކަމަށް އެހީތެރިވެ ދެއްވުމުގެ ގޮތުން، ލީބިއާގެ ޖަމްޢިއްޔަތުއް ދަޢުވަތުލް އިސްލާމިއްޔަތުލް ޢާލަމިއްޔާގެ ފަރާތުން ވެދެއްވި ދީލަތި އެހީގެ އަގު ވަޒަންކޮށް، އެ ޖަމްޢިއްޔާގެ ބާނީ އަލްޢަޤީދު މުޢައްމަރު އަލްޤައްޛާފީ އަށާއި، އެ ޖަމްޢިއްޔާގެ މަސްއޫލު ވެރިންނަށާއި، ލީބިއާގެ ސަރުކާރަށް، ނުހަނު އިޙްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ މި ތަރުޖަމާގައިހުރި، އެއްކަހަލަ އާޔަތްތަކުގެ މާނަ އެއްގޮތް ކުރެއްވުމަށްޓަކައިވެސް، ޙާއްޞަ ކޮމިޓިއެއް ހޮވައި، އެކޮމެޓީއާއި އެ މަސައްކަތް އަޅުގަނޑު ހަވާލުކުރީމެވެ. އެ ކޮމިޓީގައި ހިމެނިވަޑައިގެންނެވީ:

1. ފަޟީލަތުއް ޝައިޚު މުޙައްމަދު ޤުބާދު އަބޫބަކުރު (ފިޔާތޮށިގެ/ޅ.ނައިފަރު )

2. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު އާދަމް މުޙައްމަދު އަބްދުﷲ (ފަށުވިމާގެ/ލ.މާވަށް)

3. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު ޙަސަން ސައީދް (ރީތިގަސްދޮސުގެ/ސ.ހިތަދޫ)

މިބޭބޭފުޅުންނެވެ.

އަދި އޭގެފަހުން، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ޗާޕްކުރުމަށް ތައްޔާރުކުރުމުގެ ގޮތުން، ކޮންޕިއުޓަރުން ލޭއައުޓް ހެއްދެވުމަށް، އެފަދަ މަސައްކަތްތައް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ހުނަރުވެރި ބޭފުޅުންކޮޅަކާ އެ މަސައްކަތް ހަވާލު ކުރީމެވެ. އެބޭފުޅުންނަކީ:

1. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު ޙަސަން ސަޢީދު (ރީތިގަސްދޮށުގެ/ސ.ހިތަދޫ)

2. އަލްފާޟިލް އަޙްމަދު ރަޝީދު އަބްދުލްޤާދިރު (މ.މަގުމަތީގެ)

3. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު މޫސާ އަންވަރު ޙަސަން (ރިހިވިލާގެ/ޏ.ފުވައްމުލައް)

4. ފަޟީލަތުލްއުސްތާޛު އަބްދުﷲ ޙަމީދު (ނޫރާނީމާގެ/ނ.ހެނބަދޫ)

5. ފަޟީލަތުލް އުސްތާޛު ޙާމިދު އަބޫބަކުރު (ފިޔާތޮށިގެ/ޅ.ނައިފަރު)

މިބޭބޭފުޅުންނެވެ.

މި ބޭފުޅުން އެ މަސައްކަތްތައް ނިންމެވުމުން، ދިވެހި ބަހުގެ ރިވެތި ބަސްމަގުގެގޮތުން ތަރުޖަމާ ފުރިހަމަ ކުރުމަށްޓަކައި، ރާއްޖޭގައި މިހާރު ހުންނެވި ދިވެހި ބަހުގެ ވަރަށްމޮޅު އަދީބެއް ކަމުގައިވާ ހ.އާމުލީގޭ އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ޞާދިޤާ އެ މަސައްކަތް ހަވާލުކުރީމެވެ. އޭނާ އެ މަސައްކަތް ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއެކު ކޮށްދެއްވިއެވެ. އެ ކަމަށްޓަކައި އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ޞާދިޤަށް ވަރަށް އިޙްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ދިވެހި ބަހުގެ ވަރަށް ފުންނާބު އުސް ބޭފުޅަކުކަމުގައިވާ މ. ސިލްވަރކްލައުޑް އަލްފާޟިލް ޢައްބާސް އިބްރާހީމް ވެސް މި ތަރުޖަމާ އެއްކޮޅުން އަނެއްކޮޅަށް ބައްލަވައިދެއްވިއެވެ. އަދި ވަކިވަކި ބަސްތަކާއި އާޔަތްތަކުގެމާނަ ދިވެހިބަހުން ދޭހަވާގޮތްތަކުގެ މައްޗަށް ވިސްނާވަޑައިގެން، އާޔަތްތަކުގެމާނަ ދިވެހިބަހުން ރަނގަޅަށް ދޭހަވާގޮތަށް ބައެއްބަދަލު ގެނެސްދެއްވިއެވެ. ވީމާ، މިގޮތުން އޭނާއެކޮށްދެއްވި ބުރަމަސައްކަތްތަކަށްޓަކައި އަލްފާޟިލް ޢައްބާސް އިބްރާހީމަށް ވަރަށް ޙާއްޞަ ޝުކުރެއް ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާންގެ މި އާ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ލޭއައުޓް ހަދައި ހަވާލު ކުރުމުން، ޗާޕްކުރުމުގެ ބުރަ މަސްއޫލިއްޔަތު އުފުއްލަވައިދެއްވީ، މ.ވާރޭވިލާ އަލްފާޟިލް ޢަލީ ޙުސައިނެވެ. އޭނާ މި މަސައްކަތް ކޮށްދެއްވީ، ކަމަށް ކަމޭހިއްތަވައިގެން، ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއެކު ވަރަށްރަނގަޅަށް ކަމަށްވާތީ، އެ ބުރަ މަސައްކަތުގެ އަގު އަޅުގަނޑު ހިތުގެ އަޑިން ވަޒަން ކޮށް، އަލްފާޟިލް ޢަލީ ޙުސައިނަށް ނުހަނު އިޙްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ކުރެވެމުން ދިޔައިރު، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އެގްޒެކެޓިވް ސެކްރެޓަރީގެ މަގާމުގެ ޙައިސިއްޔަތުން، އެ މަސައްކަތުގައި އެކިގޮތްގޮތުން އެހީތެރިވެވަޑައިގެންދެއްވި މ.ދޫރެސް އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ޖަމީލަށާއި، މ.ސިލްވަރކްލައުޑް އަލްފާޟިލް ޢައްބާސް އިބްރާހިމަށާއި، މއ.އުރަހަ އަލްފާޟިލް އަލްފާޟިލް އަބްދުއްރަޝީދު ޙުސައިނަށާއި، މއ.ރިހިތަރި އަލްފާޟިލް މުޙައްމަދު ޙުސައިނަށް މިފުރުޞަތުގައި އުފަލާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

މީގެއިތުރުން، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އެގްޒެކެޓިވް ސެކްރެޓަރީއެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން އެ މަސައްކަތުގައި އެކިގޮތްގޮތުން އެހީތެރިވެވަޑައިގެން ދެއްވުމުގެ އިތުރުން، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ޗާޕްކުރުމައްޓަކައި ލޭއައުޓް ތައްޔާރު ކުރައްވައި، ޗާޕްކުރުމުގެ މަސައްކަތްތައް އިންތިޒާމު ކުރެއްވުމަށް، ހ.ރަބީޢީމަންޒިލް އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ޝާހިދު ކުރައްވާފައިވާ ބުރަ މަސައްކަތްޕުޅުގެ އަގު ވަޒަންކޮށް، ވަރަށް ޙާއްޞަ ގޮތެއްގައި އެމަނިކުފާނަށް ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާންގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ޗާޕްކުރުމުގެ އެންމެފަހު މަރުޙަލާގައި، އެ މަސައްކަތް ނިމުމަކަށް ގެންނެވުމުގައި އެގްޒެކެޓިވް ސެކްރެޓަރީގެ ޙައިސިއްޔަތުން، މ.ލިންކްހައުސް އައްދުކްތޫރު އަޙްމަދު ޝަރީފު ކޮށްދެއްވި މަސައްކަތްޕުޅަށްޓަކައި، އެމަނިކުފާނަށްވެސް ފަށްފަށުން ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފެށުނީންސުރެ ޗާޕްކުރުމުގެ އެންމެފަހު މަރުޙަލާއާ ހަމައަށް ދާންދެން، އެ މަސައްކަތް ހިންގުމުގައި އެކިގޮތްގޮތުން އެހީތެރިވެދެއްވި، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގެ މުޝީރުގެ މަގާމުގައި ހުންނެވި މ.މުރިނގު އަލްފާޟިލް އަލްމަރްޙޫމް މުޙައްމަދު ޞާދިޤު، ވަރަށް ދިގުމުއްދަތެއްގައި ކޮށްދެއްވި ބުރަ މަސައްކަތްޕުޅުގެ އަގު ވަޒަންކޮށް، އޭނާއަށް ވަރަށް އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

އަދި ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރުމުގެ މަސައްކަތުގައި ގިނަދުވަސްތަކެއް ވަންދެން އެހީތެރިވެދެއްވި، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގެ މުވައްޒަފުން ކަމުގައިވާ ބ.އޭދަފުށީ ތަނޑިރަތްމާގޭ އަލްފާޟިލް އަބްދުﷲ ވަޙީދަށާއި، ގއ. މާމެންދޫ، އަލިފަރުދާގޭ އަލްފާޟިލް މުޙައްމަދު މުފީދަށާއި، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ދިވެހިތަރުޖަމާ ކޮންޕިއުޓަރުން ލިޔުމުގައި، އެކިފަހަރުމަތިން މަސައްކަތްކޮށްދެއްވި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގެ ޓައިޕިންގ ޕޫލުގެ މުވައްޒަފުންނަށާއި، މި ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އެކިބައިބައި އެންމެ ފުރަތަމަ ޓައިޕްކޮށްދެއްވި، ހ.ސީގަލްގޭ އަލްފާޟިލާ މަރިޔަމް ރަޝީދާއަށާއި މއ.ސަލްވީނިޔާ އަލްފާޟިލާ ފާތުމަތު ރަޝީދާ އަށްވެސް ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

ހަމައެފަދައިން، ކޮމްޕިއުޓަރުން ދިވެހި ތަރުޖަމާ ލިޔަމުން ދިޔައިރު، ޢަރަބި ބައެއް ލަފްޒުތައް ލިޔުމުގައި ދިމާވި ދަތިތައް ޙައްލު ކޮށްދެއްވުމަށް، ގ.ގޯޅިތެރޭގޭ އަލްފާޟިލް އިސްމާޢީލް އަބްދުލްޤާދިރު ކޮށްދެއްވި މަސައްކަތަށާއި، މި ތަރުޖަމާގެ ލޭއައުޓް ހެދުމުގެ ކުރިން، މި ތަރުޖަމާ ލިޔެފައިމިވާ ފޮންޓު އިޞްލާޙު ކޮށްދެއްވައި، ލޭއައުޓް އެ ފޮންޓުން ލިޔެވޭގޮތް ހައްދަވައިދެއްވި، ގ.ގޯޅިތެރޭގޭ އަލްފާޟިލް މުޙައްމަދު އަބްދުލްޤާދިރަށްވެސް ޝުކުރުދަންނަވަމެވެ.

އަދި ކީރިތި ޤުރުއާން ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރާ ކޮމިޓީގެ ސެކްރެޓަރީންގެ ގޮތުގައި މަސައްކަތް ކުރެއްވި ބުރުނީ އަލްފާޟިލް އިބްރާޙިމް އިސްމާޢީލާއި، މ.އޯކިޑްވާދީ އަލްފާޟިލް އިބްރާހިމް ފައުޒީއަށްވެސް، އެދެބޭފުޅުން ކޮށްދެއްވި މަސައްކަތްތަކަށްޓަކައި، ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

އެތައް އަހަރަކަށް ދިގުދެމިގެންދިޔަ މި މާތް އަދި ބުރަ މަސައްކަތުގައި، އެކިދުވަސްވަރު އެކި ޙަޢިސިއްޔަތުން އަދި ތަފާތު ރޮނގުރޮނގުން ގިނަގުނަ އިޙްލާޞްތެރި މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި، އިސްވެދެންނެވި ހުރިހާ ބޭފުޅުންނަށް މާތް ﷲ ހެޔޮ ޖަޒާ ދެއްވާށިއެވެ! އަދި މިދެންނެވި ބޭބޭފުޅުންގެތެރެއިން މިދުނިޔެދޫކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅުންގެ ފުރާނަފުޅަށް ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީ ނިޢުމަތް މިންވަރުކުރެއްވުންއެދި ދުޢާ ކުރަމެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ މި މުޤައްދިމާ ނިންމާލުމުގެ ކުރިން ވަރަށް މުހިންމު ދެ ވާހަކައެއް ދަންނަވާލަން ބޭނުންވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން އެއް ވާހަކައަކީ، މާތް ﷲ ގެ ހެޔޮ ރަޙުމަތްޕުޅުން، ކީރިތި ޤުރުއާންގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެއް އަޅުގަނޑުމެންގެ އަތްމަތީގައި އޮތެއްކަމަކު، އެ ތަރުޖަމާއިން އެކިއެކި ޝަރުޢީ ޙުކުމްތައް ދެނެގަތުމާއި، އެކިކަންކަމުގެ ޙުއްޖަތެއްގެ ގޮތުގައި އެކިއެކި އާޔަތްތައް ބޭނުންކުރައްވަންވާނީ، ހަމައެކަނި އެފަދަ ފެންވަރަކަށް ޝަރުޢީ ޢިލްމުތައް ޙާޞިލުކުރައްވައިގެން ތިއްބެވި ބޭފުޅުންކަން ހަނދުމަފުޅުކޮށް އަރުވާ ވާހަކައެވެ. އެހެނީ، ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތަކުގެ ހަޤީޤީ މާނައާއި، މަޖާޒީ މާނައާއި، އޭގައިވާ ޢާންމު ޙުކުމްތަކާއި، ޚާއްޞަ ޙުކުމްތަކާއި، މުޠުލަޤު ޙުކުމްތަކާއި، މުޤައްޔަދު ޙުކުމްތަކާއި، ނާޞިޚު އާއި މަންސޫޚް ފަދަ، ކަންކަން ރަނގަޅަށް އެނގުމަކާނުލައި، ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އެކި އާޔަތްތަކުގެ ފުރިހަމަ މާނައާއި، ދޭހަކޮށްދޭ ޙުކުމާއި، މަޤްޞަދު އެއްގޮތަކަށްވެސް އޮޅުންނުފިލާނެތީއެވެ.

އަނެއް ވާހަކައަކީ، ކިތަންމެ ހެޔޮނިޔަތެއްގައި، ކިތަންމެ އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި ކިތަންމެ ފަރުވާތެރިކަމާއެކު މަސައްކަތްކުރި ނަމަވެސް، އިންސާނުން ކުރާ ކޮންމެ މަސައްކަތެއްގައިވެސް އުނި ކަންތައްތަކެއް ހުންނާނެ ވާހަކައެވެ. އެގޮތުން، މި ތަރުޖަމާގައިވެސް އުނިކަންތައްތަކެއް ހުންނާނެކަން ކަށަވަރެވެ. އެފަދަ ކަންތައްތައް ފެނުނުވަރަކުން، އެކަންތައްތައް އިޞްލާޙު ކުރުމަކީ، ކުރަންޖެހޭނެ ކަމެކެވެ. ފުރިހަމަކަމަކީ، ހަމައެކަނި ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާއަށް މިލްކުވެވޮޑިގެންވާ ސިފަފުޅެކެވެ.

ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އިތުބާރުހުރި ދިވެހި ތަރުޖަމާއެއް ތައްޔާރުކުރުމުގެ ބުރަ މަސައްކަތުގައި ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދެއްވި އޯގާވެރި ޢިނާޔަތާއި މަދަދަށްޓަކައި، އެކަލާނގެ ހަޟްރަތަށް، އެންމެ ކުރިންވެސް އަދި އެންމެފަހުންވެސް ޙަމްދާއި ޝުކުރު ދަންނަވަމެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ ދުޢާއަކީ، މި ތަރުޖަމާއިން، ދިވެހި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނަށް، ކީރިތި ޤުރުއާން މުޅި އިންސާނިއްޔަތަށް ގެނެސްދިން ހިދާޔަތާއި ހެވާއި ލާބައާއި މަންފާ އެނގި، އެއަށް ޢަމަލުކުރުމުގެ ހެޔޮ ވިސްނުމާއި ތައުފީޤު މާތް ﷲ ދެއްވުމެވެ.

وَآخِرُ دَعْوَانَا أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ.

12 ޝައްވާލް 1428

1 ނޮވެންބަރު 2007

މައުމޫން ޢަބްދުލް ޤައްޔޫމް

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ

Technical notes regarding the database text

Translation json columns:

1. Fully thaana translation.

2. Original translation with arabic words.

Text was taken from kudanai/Quran-Translation

latest, dev branch, which is usually ahead of master

(The release versioning "0.123..." is only updated when an update is sent to tanzil, so dont look to that)

Updated my data from the repo on 18/4/24

This is the official repository for the digitized version of the Dhivehi Quran translation, by the President's office. Latest updates and fixes will always be available in this repo, which is the original source for the text of all other apps and sites that show a Dhivehi translation.

This project is maintained by Kudanai, and I and Hassaan are co-contributors. We've fixed a lot of mistakes in the digital text over the years. If readers happen to find errors in the digital text of the Dhivehi translation, and those errors are still present even on this page right here, then approach us and tell us directly, and it will get fixed in sha Allah.

If those errors are not present on this page, then it means that we have already fixed them in the official repository and nothing more needs to be done on our end. Rather, now the other sites and apps in which the error was found need to update their databases to the latest version in order to match our text.

The following platforms use this text (with various degrees of up-to-dateness):

• Hadithmv (This current page. The latest versions of the original arabic word embedded translation, as well as the (utils/transliterator) generated alternate thikijehi thaanafied version, are both available here, taken straight from the source repository itself. Sometimes the text here may be even more up to date than the repo's main branch, as in the source repo, fixes can take time to be merged from the dev branch to the main branch.)

• Al Quran (Easy to get them to update, as the developers are responsive and quick to apply changes when needed. Last time we asked them to update from our main repo was on 11/12/22)

The following platforms have older versions of the text which still contain many uncorrected errors:

• Quran.com (They pulled their text from Tanzil, so it is old and has a lot of unfixed errors. We have been talking with the developers since 23/5/23 til now, in order to update the text. However, responses and progress have been very slow. They happen to have a single person to maintain the translation databases, who is usually busy as well as on and off.)

• Tanzil (All other apps and sites that use the Dhivehi translation almost always pull their text from Tanzil, which in turn pulls their text from ours. The last time they updated their text was on 4/5/22, which we sent them on 22/4/21. Furthermore, their responses have been very very slow as of late, and they still haven't gotten around to applying the latest patches.)

• Quran.mv (They initially got their text from Tanzil, and have since been correcting mistakes as they find them, in just their app. We reached out to the developer on 12/12/23 and talked about updating to the latest version and merging the corrections. They said they would do so in their new release.)

• Quranthafseeru.com (This is actually a tafsir that also includes the official president's office translation along with it. For that, they used a word document they themselves prepared and corrected some typos they had found. We reached out to the developer on 25/11/23 and talked about updating to the latest version and merging the corrections. But that has still not been done yet.)

The following Dhivehi apps also most probably use an older version of the text hosted by Tanzil:

• Dhivehi Quran Mv (7/1/24, 11.0, Beetle Bite - com.Asim.dhivehiquran)

• Dhivehi Quran (20/9/23, 1.0.0, dhivehi.mv - mv.dhivehi.quran)

\ No newline at end of file diff --git a/books/quranSoabuni.html b/books/quranSoabuni.html index b203f3305..0bec0200b 100644 --- a/books/quranSoabuni.html +++ b/books/quranSoabuni.html @@ -1 +1 @@ -التفسير الواضح الميسر – ޞާބޫނީގެ ތަފްސީރު
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: ترجمة التفسير الواضح الميسر - لمحمد علي الصابوني الأشعري

Name of the Book: Translation of Tafsir al-Waadih al-Muyassar by Muhammad Ali as-Soabuni al-Ash'ari - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ބަޔާންވެގެންވާ ފަސޭހަ ތަފްސީރު | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ޢަލީ އައްޞާބޫނީ އަލްއަޝްޢަރީ

އަސްލު ދިވެހި ވެބް ވާޝަން | އަސްލު އަރަބި ފޮތް

ނޯޓު: މި ފޮތުގައި ތަފްސީރު ބައިގެ ކުރިން ރައީސް އޮފީހުގެ ތަރުޖަމާ އައިސްފައިވާ ސަބަބަކީ، މި ފޮތް ފާސްކުރަން ލީ އިރު، އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީއިން އެ ފަދައިން ކަންކުރަން އަންގާފައި ވާތީއެވެ.

މި ތަފްސީރުގެ ވެބް ވާޝަން ނެރުން އިރު، ނެރެފައި ވަނީ އެކިކަހަލަ ކުށްތަކާ އެކުގައެވެ. އެ ގޮތުން އާޔަތާއި ތަރުޖަމާ ވެއްޓިފައި ހުރުމާއި، ތަކުރާރުވެފައި ހުރުމާއި، ނުގުޅޭ ތަންތަން އައިސްފައި ހުރުމާއި، ތަރުޖަމާ ތަފްސީރަށް ވުމާއި، ތަފްސީރު ތަރުޖަމާއަށް ވުން ހިމެނެއެވެ.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

تنبيه عن العقيدة - އަގީދާއާ ބެހޭ ނޯޓެއް

قال حمد بن عتيق: واعلم أرشدك الله أن الذي جرينا عليه، أنه إذا وصل إلينا شيء من المصنفات في التفسير، وشرح الحديث، اختبرنا واعتبرنا معتقده في العلو والصفات والأفعال.

ޙަމަދު ބިން ޢަތީގު ވިދާޅުވިއެވެ: އަދި ދަންނާށެވެ - ﷲ ތިބާއަށް އިރުޝާދު ދެއްވާށީއެވެ – އެ ގޮތެއްގެ މަތީގައި އަހަރުމެން ކަންތައް ކުރަމުން އައި ގޮތަކީ، ތަފްސީރު ނުވަތަ ޙަދީޘް ޝަރަހައިގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެއްވެސް އެއްޗެއް އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް ވާސިލުވެއްޖެ ނަމަ، (ﷲ) އުޑުގެ މަތީގައި ވުމާއި، (އެ އިލާހުގެ) ސިފަފުޅުތަކާއި، އަމަލުފުޅުތަކާމެދު އެ ފޮތެއްގައި އަގީދާ ހުރި ގޮތެއް އަހަރުމެން އިމްތިހާނުކޮށް ބަލައިހަދަމެވެ.

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާތައް

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

ޤާސިމް އިބްރާހީމްގެ ބަޔާން

اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِي أَنْزَلَ الْقُرْآنَ هُدًى وَنُوْرًا لِلْعَالَمِيْنَ. وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى رَسُوْلِنَا مُحَمَّدٍ الَّذِي بَيَّنَ لَنَا الْقُرْآنَ الْعَظِيْمَ. وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَالتَّابِعِيْنَ. آمِيْن.

ފަހެ، التَّفِسِيْرُ الْوَاضِحُ الْمُيَسَّرُ (قُرْآن تَفْسِيْرُ) ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާކޮށް ދިވެހީންނަށް ފޯރުކުރުމުގެ މި މަތިވެރި މަސައްކަތް ކުރުމުގެ ނިޢުމަތް، މާތްﷲ އަޅުގަނޑަށް މެދުވެރި ކުރެއްވި ސަބަބަކަށްވީ، ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ وَزِيْرُ الْحَجِّ وَالْعُمْرَة ގެ މަޤާމުގައި 1999 އިން 2005 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބުރުވަރީ 14 ވަނަ ދުވަހާ ހަމައަށް ހުންނެވި السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي އަޅުގަނޑަށާއި އަޅުގަނޑުގެ ޢާއިލާއަށް، ދެއްވި ދަޢުވަތަކަށް 1425 ވަނަ އަހަރު އަޅުގަނޑު ކުރި ޙައްޖު ދަތުރެވެ. އެ ޙައްޖު ދަތުރުގެ ތެރޭގައި، މަދީނާގައި ހުންނަ ކީރިތި قُرْآن ޗާޕުކުރާ ޗާޕުޚާނާ އަޅުގަނޑަށް ދައްކަވައި ލެއްވުމަށް، ރަސްމީ ވެހިކަލްގައި އަޅުގަނޑާއި އަޅުގަނޑުގެ ޢާއިލާ ހަމަޖައްސަވައި ދެއްވި ފުރުޞަތުގައި އެތަނަށް އަޅުގަނޑުމެން ދިޔައިރު، އަޅުގަނޑުމެނަށް އެތަން ދެއްކެވުމަށް ވެސް ޚުދު، السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي ހުންނެވިއެވެ. އެހެންކަމުން، އަޅުގަނޑުމެނަށް އެތަން ދައްކަވައި ލެއްވުމަށްފަހު، އެތަނުން ނުކުމެވަޑައިގެން އަޅުގަނޑުމެނާ ވަކިވެވަޑައިގެންނެވުމުގެ ކުރިން، އަޅުގަނޑުގެ އަތަށް "ބްރިފްކޭސް" އެއް ދިއްކޮށްލައްވާފައި އެއީ، އެމަނިކުފާނު އަޅުގަނޑަށް ދެއްވި ހަދިޔާއެއްކަމަށް ވިދާޅުވެ، އެ ބްރިފްކޭސް ހުޅުވައިލުމަށް ވިދާޅުވުމުން އަޅުގަނޑު އެ ބްރިފްކޭސް ހުޅުވައިލިއިރު އޭގައި އޮތީ، الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَلِى الشَّيْخُ جَمِيْلُ الصَّابُوْنِ الْحَلَبِي ގެ التَّفسِيْرُ الْوَاضِحُ الْمُيَسَّرُ މި (قُرْآن تَفْسِيْرُ) ފޮތެވެ. އަދި ތިޔައީ، މިވަގުތު ދުނިޔޭގައި އޮތް އެންމެ ކުރު، އެހެނަސް އެންމެ ތަފްޞީލުކޮށް شَرَحَ ކުރެވިފައިވާ ކީރިތި قُرْآن تَفْسِيْرُ ފޮތޭ ވެސް السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي ވިދާޅުވިއެވެ. އެހެންކަމުން، ހަމަ އެވަގުތުގައި މިފޮތް ދިވެހިބަހުން ތަރުޖަމާކޮށް ދިވެހީންނަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމުގެ ޝައުޤުވެރިކަން އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގައި އުފެދި، އެކަމަށް އަޅުގަނޑު ނިޔަތްގަތީމެވެ. އެއަށްފަހު، މިއީ، މި ދަތުރުގައި ތިމަން މަނިކުފާނާ ބައްދަލުވާނެ އެންމެ ފަހު ފަހަރޭ ވިދާޅުވެފައި السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي އަޅުގަނޑުމެނާ ސަލާމް ކުރައްވައި އަލްވަދާޢު ވިދާޅުވުމަށްފަހު އެތަނުން އަޅުގަނޑުމެނާ ވަކިވެވަޑައިގެންނެވުމުން، އަޅުގަނޑުމެން ވެސް ރާއްޖެ އައުމަށްޓަކައި އެތަނުން ސީދާ ޖިއްދާ އެއަރޕޯޓަށް ދަތުރުފެށީ، އެމަނިކުފާނު ދެއްވި ދަޢުވަތަށާއި މުޅި އެ ދަތުރުގައި އަޅުގަނޑުމެނާމެދު ބެހެއްޓެވި ގާތްކަމަށާއި، އަދާކުރެއްވި މެހްމާންދާރީއަށްޓަކައި އެމަނިކުފާނަށާއި ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ ވެރީންނަށް ވެސް އިންތިހާ ދަރަޖައަށް ޝުކުރު އަދާކުރުމާ އެކުގައެވެ.

ފަހެ، ޤުރުއާން تَفْسِيْرُ ކަމުގައި ބުނެވޭ ބަހުގެ މުރާދީ ނުވަތަ މާނައަކީ، ކީރިތި قُرْآن ގެ رِسَالَةُ ޢާންމުންނާ ހަމައަށް ފޯރުކޮށް ދެއްވުމަށްޓަކައި، ދީނީ ޢިލްމުވެރީން އެބޭފުޅުންގެ ޢިލްމާއި ފަހުމުގެ އަލީގައި ބަޔާން ކުރައްވާ ޝަރަޙަ ކަމުގައިވީހިނދު، ދިވެހިބަހުން މި تَفْسِيْرُ ފޮތް ދިވެހީންނަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމަކީ، ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެއްކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ޤަބޫލު ކުރެވުނެވެ. އެގޮތުގެމަތީން، މާތްﷲ ގެ މަތިވެރި كَلَام ފުޅުގެ شَرَحَ އާއި فَهُمُ ވެރިކަން ދިވެހި ބަހުން تَرْجَمَة ކޮށްގެން ދިވެހީންނަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމުގެ މަސައްކަތް އަޅުގަނޑު މި ކުރީ ހަމައެކަނި ކީރިތިވަންތަ މާތްاللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ وَجْهُ ފުޅަށްޓަކައެވެ. އެކަލާނގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުމުގެ މަތިވެރި ނިޢުމަތަށް އެދި ހުރެގެންނެވެ. ފަހެ، السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي އަޅުގަނޑަށާއި އަޅުގަނޑުގެ ޢާއިލާއަށް މި ޙައްޖު ދަތުރު ދެއްވުމަށް މެދުވެރިވި ސަބަބަކަށްވީ، އެމަނިކުފާނު ރާއްޖެ ވަޑައިގެން ”ރޯޔަލް އައިލެންޑް ރިސޯޓް“ ގައި ޗުއްޓީއެއް ވޭތުކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގައި އަޅުގަނޑާ ބައްދަލުވެ ވަރަށް ގާތް އެކުވެރިކަމެއް ޤާއިމުވެފައިވުމެވެ. އެ ޙައްޖު ދަތުރުގައި އަޅުގަނޑާއި އަޅުގަނޑުގެ މުޅި ޢާއިލާއާމެދު ވެސް މެހްމާންދާރީ އަދާކޮށްދެއްވީ އެކަމަށްޓަކައި ޝުކުރު އަދާކުރެވޭ މިންވަރަށް ވުރެވެސް މާ މަތީ ދަރަޖައެއްގައި ކަމުން، އެމަނިކުފާނުގެ ދީލަތިފުޅުކަން މި މަޤާމުގައި މި ފާހަގަކުރީ، މިފަދަ މަތިވެރި تَفْسِيْرُ ފޮތެއް ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެވުމުގެ ސަބަބެއް ކަމުގައި މެދުވެރިވި ބޭފުޅެއްގެ ޙައްޤުގައި އެއީ، ނުހަނު އައުލާ ކަމެއްކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ޤަބޫލު ކުރެވޭތީއެވެ.

އަދި އެމަނިކުފާނުގެ ދީލަތިފުޅުކަމުގެ ތެރެއިން، މުޅި ދަތުރުގައި ވެސް އަޅުގަނޑާއި ޢާއިލާއަށް ރަސްމީ ”ސެކިޔުރިޓީ“ ޚިދުމަތް ފޯރުކޮށް ދެއްވާފައިވުމާއި، ޙައްޖުދުވަހު އެމަނިކުފާނު ޢަރަފާތުގައި ހުންނެވި ރަސްމީ ފޭލިގެކޮޅަށް އަޅުގަނޑު ގެންދަވައި، އެ ތާނގައި އެދުވަހު ހުރުމުގެ ފުރުޞަތު ދެއްވާފައިވުމާއި، މިނާގައި އަޅުގަނޑާއި ޢާއިލާއަށް ޚާއްޞަ ޖާފަތެއް ދެއްވި ދެއްވުމާއި، ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާއާއި މައްކާއާއި މަދީނާގެ خَاصَّ مَوْقِعُ ތައް ދައްކަވައި ލެއްވުމަށް އަޅުގަނޑުމެނަށް ދެއްވި ފުރުޞަތާއި، މިފަދަ ކަންތައްތަކުން އެމަނިކުފާނުގެ ޚުލްޤުފުޅުގެ މަތިވެރިކަމާއި ހިތްޕުޅު ތިރިކަން ހާމަވެފައިމެ، މިފަދަ މަތިވެރިފޮތެއް ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާވެވުމުގެ ސަބަބަކަށް އެމަނިކުފާނު ވެވަޑައިގެންނެވި ކަމަށްޓަކައި، ކުރުނަމަވެސް އެމަނިކުފާނުގެ ތަޢާރުފަކާއި އެމަނިކުފާނުގެ ޚުލްޤުފުޅުގެ ވާހަކައިން އިޝާރާތެއް، މިފޮތް ތަރުޖަމާ ކުރާން މެދުވެރިވީ ސަބަބުތައް ބަޔާންކުރުމުގެ ތެރޭގައި ހިމަނައިލުމަކީ، ބޭނުންތެރި ކަމެއްކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ފެންނާތީއެވެ. އެފަދަ ހުރިހައި ކަމަކަށްޓަކައި السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي މި تَفْسِيْرُ ފޮތް ދެއްވި ދެއްވުމަށާއި އަޅުގަނޑަށާއި ޢާއިލާއަށް ދެއްވި ޙައްޖުދަތުރާއި އެ ދަތުރުގައި އަދާކޮށްދެއްވި މަތިވެރި މެހްމާންދާރީއަށްޓަކައި، އެމަނިކުފާނަށް އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގެ އެންމެ ފުންމިނުން، ހެޔޮ ދުޢާކޮށް، ނުހަނު އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު އަދާކުރަމެވެ. ދެންފަހެ، އިސްވެ ބަޔާންވެދިޔަ ޙައްޖު ދަތުރުގެ ފަހުން، 1437 ވަނަ އަހަރު އަޅުގަނޑު ކުރި ޙައްޖު ދަތުރަކުން އެނބުރި މާލެ އައިއިރު، މއ. ލިނެޓް عبد الله رشيد އަށް ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުން އަޅުގަނޑު ގެނައި صَحِيْحُ مُسْلِمُ ގެ ފޮތްބައި އޭނާއާ ޙަވާލުކުރި ވަޤުތު، މި قُرْآن تَفْسِيْرُ ފޮތް (التَّفْسِيْرُ الْوَاضِحُ الْمُيَسَّرُ) ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާކޮށް ދެއްވޭފަދަ ބޭފުޅަކު ހޯއްދަވައި އެކަމަށް އެހީތެރިވެ ދެއްވުމަށް އެދުމުން، އެކަމުގައި އޭނާ އިސްނަގައި އަޅުގަނޑަށް ހުށަހަޅައިދެއްވީ، ރާއްޖޭގެ ޢާލިމުންގެ ތެރެއިން، ޢަރަބި ކަލާމަށާއި، ދިވެހިބަހަށް ވެސް ވަރަށް މޮޅު ޢިލްމުވެރިއެއް ކަމުގައިވާ އައްޑޫ ހިތަދޫ ޖަވާހިރުވާދީ الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله އެވެ.

الشَّيْخُ مُحَمَّد عَبْد الله އަކީ، ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ މަދީނާގައި ހުންނަ އިސްލާމީ ޔުނިވަރސިޓީ، اَلْجَامِعَةُ الإِسْلَامِيَّة އިން ޢަރަބި ބަހާއި އިސްލާމީ ތަޢުލީމުގެ ދާއިރާއިން ކިޔަވާ ވިދާޅުވެ، ޢަރަބި ބަހުން ”އަލްއިޖާޒާ އަލްޢާލިޔާ“ ޙާޞިލު ކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. ޢަރަބި ބަހުން ދިވެހި ބަހަށް ވަރަށް ގިނަ ލިޔުންތަކާއި ފޮތްތައް ތަރުޖަމާ ކުރައްވާ ބޭފުޅެކެވެ. ހިތަދޫގައި ހުންނަ ޙިރާ ސްކޫލުގެ ޢަރަބި މުދައްރިސުކަމާއި، ޢަރަބި ބަހުގެ އަދަބާއި ޤަވާޢިދު ކިޔަވައިދެއްވާ ”ލެކްޗަރަރ“ އެއްގެ ގޮތުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީގެ ހިތަދޫ ”ކެމްޕަސް“ ގައި މަސައްކަތް ކުރައްވާފައިވާ ޢިލްމުވެރި ބޭފުޅެކެވެ. އަދި الشَّيْخُ مُحَمَّد عَبْد الله އަކީ، އައްޑޫ ސިޓީ ހިތަދޫގައި ހިންގާ ޒިކްރާ ފައުންޑޭޝަންގެ ރައީސް ވެސް މެއެވެ. މިސްކިތްތައް ބިނާކޮށް، މަރާމާތުކޮށް ބެލެހެއްޓުމާއި، ދީނީ ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރުމުގެ މަޤްޞަދުގައި 2014 ވަނަ އަހަރު ރަޖިސްޓަރީކުރި އެ ފައުންޑޭޝަން އުފެއްދުމުގައި އިސްކޮށް ހަރަކާތްތެރިވެ ވަޑައިގަތުމުގެ އިތުރުން، އެ ފައުންޑޭޝަން އުފެދުނީއްސުރެވެސް އެ ފައުންޑޭޝަންގެ ރައީސްކަން ކުރައްވަމުން ގެންދަވަނީ ވެސް الشَّيْخُ مُحَمَّد عَبْد الله އެވެ. އެހެންކަމުން، 30 މުޙައްރަމް 1438 (31 އޮކްޓޯބަރ 2016) ގައި، ވިލާ ފައުންޑޭޝަނާއި الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله އާ ދެމެދު، ވިލާ ފައުންޑޭޝަންގެ މައިއޮފީހުގައި، ފުރަމާލޭގައި އެގްރީމަންޓްކުރެވި މި قُرْآن تَفْسِيْرُ (التَّفْسِيْرُ الْوَاضِحُ الْمُيَسَّرُ) ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ މަސައްކަތް الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله އާ ޙަވާލު ކުރީއެވެ. މިފޮތުން ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެވޭ ބައިތަކުގެ ޕްރޫފް ބައްލަވައި ބަހުގެ ހަމަޔާއި ޢިބާރާތާއި ލިޔުމުގެ އެހެނިހެން ވެސް ކަންކަން ބަހަވީ ހަމައިން ބެއްލެވުމުގެ އިތުރުން ތަރުޖަމާ ވެވޭ ބައިތައް މިނިސްޓްރީ އޮފް އިސްލާމިކް އެފެއާޒަށް ހުށަހަޅުއްވައިގެން ފާސް ކުރެއްވުމުގެ މަސައްކަތް الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله ގެ ފަރާތުން އައްޑޫ މީދޫ ސައިރިޔަސް (ދަފްތަރު:8255) عياز جاد الله نسيم ހަމަޖެއްސެވިއެވެ.

عياز جاد الله نسيم އަކީ، ނޮވެލްޓީ ޢަލީ ޙުސައިންގެ އަރިހުގައި ފޮތްފޮތާއި ނޮވެލްޓީ ކަލަންޑަރުގެ ޕްރޫފް ބެއްލެވުމުގައި ގިނަ އަހަރުތަކެއް ވޭތުކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުން ޕްރޫފް ބެއްލެވުމުގެ ދާއިރާއިން ތަޖްރިބާ ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި ބޭފުޅެކެވެ. އަދި އޭނާއަކީ ރާއްޖޭގެ މިޒަމާނުގެ ބަހަވީ އަދީބުންގެ ތެރޭގައި ވެސް ވަރަށްއިސް ބޭފުޅަކަށް ވެވަޑައިގަތުމުގެ އިތުރުން، ގިނަ ބަސްބަހުގެ މުދައްރިސެއް ވެސް މެއެވެ. އަދި ދިވެހިބަހުގެ އެކެޑަމީގެ މެންބަރުކަމުގައި ވެސް 5 އަހަރުގެ 2 ދައުރު ފުރިހަމަ ކުރެއްވުމުގެ އިތުރުން، ބަސްކޮމިޓީގައި ވެސް ގިނަ އަހަރުތަކެއްގައި ޚިދުމަތް ކުރައްވާފައިވާ އަދި މިހާރު ވެސް އެ ކޮމީޓީގައި ހިމެނިވަޑައިގަންނަވާ ދިވެހި ބަހުގެ ތަޖުރިބާކާރު ބޭފުޅެކެވެ. އަދި އޭގެ އިތުރުން ވެސް عياز جاد الله نسيم އަކީ، مَعْهَدُ الدِّرَاسَاتِ الْإِسْلَامِيَّة އިން ފެށިގެން އެ އިދާރާގެ ނަން كُلِّيَّةُ الدِّرَاسَاتِ الْإِسْلَامِيَّة ގެ ނަމަށާއި، ފަހުން جَامِعَةُ الْمَالدِيْفِ الْإِسْلَامِيَّة ގެ ނަމަށް ބަދަލުވީ ފަހުން ވެސް، އެތާނގައި ޢަރަބި ކިޔަވައިދެއްވުމަށް مُدَرِّس އެއްގެ ގޮތުންނާއި ލެކްޗަރަރ އެއްގެ ގޮތުގައި 15 އަހަރަށް ވުރެ ގިނަދުވަހު އުޅުއްވާފައިވާ، އަދި އެވިޑް ކޮލެޖްގައި ވެސް ޢަރަބި ބަހާއި ދިވެހިބަހުގެ ލެކްޗަރަރ އެއްގެ ގޮތުގައި މިހާރުވެސް ޚިދުމަތްކުރައްވާ، މިފަދަ މަސައްކަތަކަށް ވަރަށް قَابِلُ ބޭފުޅެކެވެ.

އެހެނަސް، މިފަދަ ފޮތެއް ޗާޕު ކުރުމުގެ ކުރިން، އިތުރަށް ޕްރޫފް ބެލެވި ޕްރޫފް ކަށަވަރު ކުރުމަށްޓަކައި، ޕްރޫފް ބެއްލެވުމުގެ ރޮނގުން ރާއްޖޭގައި ނުހަނު ފުންނާބު އުސް ބޭފުޅެއް ކަމުގައިވާ އައްޑޫ މީދޫ އޯކިޑްމާގެ عبد الله عبد المحسن ވެސް ދެފަހަރެއްގެ މަތީން މި ފޮތުގެ ތަރުޖަމާގެ ޕްރޫފް ބައްލަވައި ދެއްވާފައިވެއެވެ. عبد الله عبد المحسن އަކީ، އާފަތިސް ނޫހުގައްޔާއި އަދި ކަލަންޑަރު ތަކުގެ ޕްރޫފް ބެއްލެވުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ކުރެއްވުމުގައި ގިނަ އަހަރު ތަކެއް ވޭތުކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުން އެފަންނުގައި ނުހަނު ތަޖުރިބާ ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި އަދި ޢަރަބި ބަހާއި، ދިވެހި ބަހުގެ ހަމަތައް ވެސް ރަނގަޅަށް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ޢިލްމުވެރި ބޭފުޅެކެވެ.

ހަމަ އެފަދައިން، މިފޮތްބައިގެ ލޭޔައުޓް ތައްޔާރުކޮށް ދެއްވުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ކުރެއްވީވެސް އެކަމުގެ ތަޖުރިބާ ވަރަށް ރަނގަޅަށް ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި އައްޑޫ ފޭދޫ އާރާމުގޭ عَبْدُ الله نَعِيْمُ إِبْرَهِيْمُ އެވެ. އޭނާއަކީ އާފަތިސް ނޫހުގެ އެޑިޓަރުކަން ދިގު މުއްދަތެއްގައި ކުރެއްވުމުގެ އިތުރުން، ފޮތްފޮތް ލިޔުއްވުމާއި ލޭޔައުޓް ހެއްދެވުމާއި ލިޔުންތެރިކަމުގެ ރޮނގުގައިވެސް މޮޅު ބޭފުޅެކެވެ. ދިވެހިބަހާއި ޢަރަބި ބަހާއި އިނގިރޭސި ބަހަށްވެސް ފަރިތަ ބޭފުޅެކެވެ. ދިވެހިބަހަށް ފޮތްފޮތް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވުމުގައި މަޝްހޫރު ބޭފުޅެކެވެ. ދެންފަހެ، އަޅުގަނޑުގެ ނިޔަތަކީ އަދި ދުޢާއަކީވެސް، މި تَفْسِيْرُ ގެ ސަބަބުން ދިވެހީންގެ ހިތްތަކުގައި އިސްލާމީ ޢަޤީދާ އިތުރަށް ވަރުގަދަ ކުރައްވައި، ދިވެހީންގެ ހިތްތަކުގައި، އިސްލާމްދީނުގެ މަތިވެރި ނޫރު އަބަދާ އަބަދުމެ ވިދާ ބަބުޅާފައި ހުރުމާއި މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީން މަތީގައި އަބަދުވެސް ثَابِتُ ވެ ދެމިތިބުމުގެ تَوْفِيْقُ އަރަހުށި ހުސްޠާހިރުވަންތަ اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އެންމެހައި ދިވެހީންނަށް މިންވަރުކޮށް ދެއްވުމެވެ.

އަދި މިފޮތުގެ مُصَنِّفُ، މަތިވެރި عَالِمُ އެއް ކަމުގައިވާ الْمَرْحُوْمُ الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَليِّ الشَّيْخُ جَمِيْلُ الصَّابُوْنِ الْحَلَبِي ގެ ފުރާނަފުޅަށް ރަޙްމަތް ލައްވައި މާތްﷲ ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުން މިންވަރު ކުރައްވައި މަތިވެރި ވެގެންވާ ސުވަރުގެއަށް وَاصِلُ ކޮށް ދެއްވުމެވެ. އެފަދައިން السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي އަށާއި الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله އަށް ވެސް މާތްاللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުމާއި ދެ ދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން މިންވަރުކޮށް ދެއްވުމެވެ.

ހަމަ އެފަދައިން، މިފޮތް ފާސްކޮށްދެއްވި ރަސްމީ حَيْثِيَّة އަށްޓަކައި، މިނިސްޓަރ އޮފް އިސްލާމިކް އެފެއާޒް ޑޮކްޓަރ أحمد زاهر އަށާއި، މި تَفْسِيْرُ ފޮތް ފާސްކުރެއްވި ކޮމިޓީގެ އެންމެހައި މެންބަރުންނަށް ވެސް މާތް اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުމާއި ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން މިންވަރު ކުރެއްވުމެވެ. ހަމަ އެހެންމެ، عبد الله رشيد އަށާއި، عياز جاد الله نسيم އަށާއި، عبد الله عبد المحسن އަށާއި، عَبْدُ الله نَعِيْمُ إِبْرَهِيْمُ އަށާއި، އަދި އެކިއެކި ބޭނުންތަކަށްޓަކައި މި تَفْسِيْرُ ގެ ދެލިކޮޕީތައް ޕްރިންޓްކޮށްދެއްވި ”ކޮޕިއަރރިޕެއަރ“ ގެ ވެރިންނަށާއި މުވައްޒަފުންނަށާއި، އަދި މި تَفْسِيْرُ ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާކޮށް ވުޖޫދު ކުރުމުގެ މަސައްކަތުގައި އެހީތެރިކަމެއް ފޯރުކޮށް ދެއްވި ކޮންމެ ފަރާތަކަށް ވެސް މާތްاللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުމާއި ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން މިންވަރު ކުރެއްވުމެވެ. ހަމަ އެފަދައިން، އަޅުގަނޑުގެ ލޮބުވެތި މައިންބަފައިންނަށާއި، ކާބަފައިންނަށާއި އަދި އެންމެހައި މުސްލިމުންނަށް، މާތްﷲ ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުން މިންވަރުކުރައްވައި ސުވަރުގޭގެ މަތިވެރި ނިޢުމަތުގައި ލެއްވުމެވެ.

އަދި އަޅުގަނޑަށާއި އަޅުގަނޑުގެ އަނބިދަރީންނަށާއި ގޭގެއަހުލުންނަށާއި، ޢާއިލާއަށް ވެސް މި މަތިވެރި މަސައްކަތުގެ ސަބަބުން، މާތްاللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުން މިންވަރު ކުރައްވައި، އިސްލާމްދީނުގެ މާތް عَقِيْدَة ގެ މަތީގައި ލަހައްޓަވައި، ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަމާއި فَلَاح އާއި كَامِيَابِيْ މިންވަރުކޮށް ދެއްވުމެވެ.

رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ. وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيْمُ. دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌۚ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ. آمِيْن.

10 محرّم 1444

08 އޯގަސްޓް 2022

ޤާސިމް އިބްރާހީމް

ވިލާ ފައުންޑޭޝަން

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

މިނިސްޓަރ އޮފް އިސްލާމިކް އެފެއަރޒްގެ ބަޔާނެއް

اَلْـحَمْدُ لله الَّذِي عَلَّمَ بِالقَلَمِ، عَلَّمَ الإنسَانَ مَا لَـم يَعْلَمْ، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى نَبيِّنَا وَمُعَلِّمِنَا مـُحَمَّدٍ صَلَّى الله عَلَيهِ وعَلَى آلِه وَصَحبِهِ وَسَلَّمَ وَالتَّابِعِينَ.

ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ، އޭގެ އަލީގައި، އިންސާނާގެ ޙަޔާތް އާރާސްތުކުރުމަށްޓަކައި، ﷲ ތަޢާލާ ބާވައިލެއްވި، އިލާހީ ދުސްތޫރެވެ. މުސްލިމުންގެ އުޅުމާއި، ސުލޫކު ބިނާ ކުރަން ޖެހޭ ގޮތުގެ ޤާނޫނެވެ. ހިތާއި، ފުރާނަޔާއި، ޟަމީރުގެ ޣިޛާއެވެ. އެފޮތް ކިޔަވައި، ތަދައްބުރުކުރުމުން، ހިތްހަމަޖެހުމާއި، އުފާވެރިކަން ޙާޞިލުވެ، ހިތްތަކަށް ދިރުން ލިބެއެވެ. އެހެންކަމުން، ކީރިތި ޤުރްއާން ތިލާވަތުކުރުމާއި، އެފޮތް ދިރާސާކުރުމުގެ އިތުރުން، އޭގެ މާނައާ މެދު ފުންކޮށް ވިސްނުމަކީ، ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. އޭގެ ސަބަބުން އީމާންކަން ވަރުގަދަވެ، ޞައްޙަ ޢަޤީދާގައި ސާބިތުވުމަށް މަގުފަހިވާނެއެވެ. އަދި ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ، ހިތްތަކުގެ ބަލިތައް ކަމުގައިވާ، ޙަސަދަ އާއި، ފާސިދު ޚިޔާލުތަކާއި، ޝައިޠާނީ ވަސްވާސްތަކުގެ ފަރުވާއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމުވުމަށްޓަކައި، އޭގެ މާނައިގެ އިތުރުން، ތަފްސީރު ވެސް އުނގެނެން ޖެހެއެވެ. الإمَامُ ابْنُ عَبْدُ البَرُّ ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި، ޢިލްމުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ފުރަތަމަ ޢިލްމަކީ، ﷲ ގެ ފޮތް ހިތުދަސްކޮށް، އެފޮތް ފަހުމުވުމެވެ. އަދި އެފޮތުގައިވާ އެއްޗެއް ފަހުމުކުރުމަކީ ވާޖިބެކެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ތަފްސީރު ބަޔާން ކުރެއްވީ، ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އެވެ. މިކަމަކީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ރިސާލަތާ ގުޅިފައިވާ މަސްއޫލިއްޔަތެކެވެ. މިކަން ބަޔާން ކުރައްވައި، މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ”وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ‌ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُ‌ونَ“ މާނައީ: ”އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ، ކަލޭގެފާނަށް قرآن ބާވައިލެއްވީ، އެއުރެންނަށް ބާވައިލެއްވި ތަކެތި، މީސްތަކުންނަށް ކަލޭގެފާނު ބަޔާންކޮށް ދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި އެއުރެން ފިކުރުކުރުމަށްޓަކައެވެ.“ ފަހުގެ ތަފްސީރު ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން، الشَّيخُ مـحَمَّدُ عَلِي الصَّابُونـِي ގެ " التَّفسِيرُ الوَاضِحُ الـمُيَسَّر" އަކީ، ވަރަށް މުހިއްމު ފޮތެކެވެ. އެއީ ވަރަށް ގިނަ ތަފްސީރު ފޮތްތަކެއްގެ ޚުލާޞާއެކެވެ. އެމަނިކުފާނު ކީރިތި ޤުރްއާން ތަފްސީރު ކުރައްވާފައި ވަނީ، ކޮންމެ މީހަކަށް ވެސް ފަސޭހައިން ދޭހަވާނެ ފަދަ، ސާދާ ޢިބާރާތުންނެވެ.

މިފަދަ މުހިއްމު ފޮތެއް، ދިވެހިބަހުން، ދިވެހި މުސްލިމު އަޚުންނާއި، އުޚުތުންނަށް ފޯރުކޮށްދެއްވިކަމީ، ވިލާ ފައުންޑޭޝަންގެ ޗެއަރމަން އޮނަރަބަލް ޤާސިމް އިބްރާހީމުގެ ހިތްޕުޅުގައި، އިސްލާމީ ޢިލްމަށް އޮތް ލޯތްބެއްގެ ބޮޑުކަމުގެ އަލިގަދަ ދަލީލެކެވެ. އަދި މިއީ ދިވެހިންގެ މެދުގައި ދީނުގެ ޞައްޙަ މަޢުލޫމާތު ފެތުރުއްވެވުމަށް އެމަނިކުފާނު ކުރައްވާފައިވާ ނުހަނު އަގުހުރި މަސައްކަތެކެވެ. އެންމެ މަތިވެރި މަސައްކަތަކީ، ކީރިތި ޤުރްއާނަށް ޚިދުމަތް ކުރުމެވެ. މި މަތިވެރި މަސައްކަތަކީ، ދެމިހުންނަނިވި ޞަދަޤާތެކެވެ. އަޅުގަނޑުގެ އިޚްލާޞްތެރި ދުޢާއަކީ، ވިލާ ފައުންޑޭޝަންގެ ޗެއަރމަން އޮނަރަބަލް ޤާސިމު އިބްރާހީމުގެ މި މާތް މަސައްކަތް، ﷲ ތަޢަލާ ޤަބޫލުކުރައްވައި، މިފަދަ އިތުރު ޚިދުމަތްތަކަށް ތައުފީޤު ދެއްވައި، އެމަނިކުފާނުގެ ހެޔޮކަމުގެ މީޒާން ބަރުކުރައްވައި، ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން މިންވަރުކުރެއްވުމެވެ. އަދި މިފޮތަކީ، ދިވެހިންނަށް މަންފާ ކުރުވަނިވި ފޮތެއް ކަމުގައި ލައްވައި، މިފޮތުގެ ސަބަބުން ދިވެހިންގެ ހިތްތަކުގައި ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ލޯބި އިތުރު ކުރައްވައި، އިސްލާމު ދީނުގެ ހިދާޔަތުގެ މަތީގައި ސާބިތުކަމާއެކު ލެހެއްޓެވުމެވެ. އާމީން!

أَدعُو اللهَ تَعَالَى أن يَرزُقَنَا الإخْلَاصَ فيِ القَولِ وَالعَمَلِ، اللّٰهُمَّ عَلِّمنَا مَا يَنفَعُنَا، وَانفَعنَا بـِمَا عَلَّمتَنَا يَا عَلِيمُ. وآخِرُ دَعوَانَا أنِ الـْحَمدُ لله رَبِّ العَالَـمِينَ.

13 ޖުމާދަލްއާޚިރާ 1444

5 ޖަނަވަރީ 2023

އަލްމުޚްލިޞް

ޑރ. އަޙްމަދު ޒާހިރު

މިނިސްޓަރ އޮފް އިސްލާމިކް އެފެއާޒް

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

[އަސްލު އަރަބި] މުއައްލިފުގެ މުޤައްދިމާ

الحمد لله أنار بكتابه المبين، عقول عباده المؤمنين، والصلاة والسلام على إمام الأنبياء والمرسلين، سيدنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين، وبعد.

މާއްދީ ފައިދާ ހުރިހާ ކަމަކަށް ވުރެ އިސްކުރެވި،މާއްދިއްޔަތުގެ އޮއިވަރުގައި އެންމެން ބެހިގެންގޮސް،އެމީހުން އަބާއްޖަވެރިކަމުން ސަލާމަތްކުރާނޭ އިލާހީ އަލިގަދަ ނޫރު ކަމުގައިވާ، الله ގެ ހިދާޔަތު ކުރިމަތީގައި އޮތް އިރުވެސް ތެދުމަގުން ކައްސާލައިގެންދާ ދުވަސްވަރެއްގައި، މުސްލިމުން މިވަނީ الله ގެ ފޮތް ރަނގަޅަށް ދެނެގަތުމަށް ނުހަނު ބޭނުންވެފައެވެ. އެހެންކަމުން، އިސްލާމީ އުއްމަތް ޢިއްޒަތާއި، ސިޔާދަތުގައި އޭގެ އަޞްލު މަޤާމަށް އަލުން ގެންގޮސްދިނުމަކީ ޢިލްމުވެރީންގެ މައްޗަށް ލާޒިމުކަމަކަށް މިވަނީ ވެފައެވެ. މިކަން ކުރެވޭނީ، އެބައިމީހުންގެ ބާއްޖަވެރިކަމާއި، ކާމިޔާބީއާއި، ދިންނެވުން އެއެއްޗެއްގައިވާ، މާތް الله ގެ ފޮތާއި އެބައިމީހުންނާ ދެމެދު އޮތް ގުޅުން ބޮޑުކޮށްގެންނެވެ.

މިހެންވެ، އަޅުގަނޑު މުއުމިނު އަޚުންނަށް މިހުށަހަޅަނީ التفسير الواضح الميسر (ބަޔާންވެގެންވާ ފަސޭހަ ތަފްސީރު) އެވެ.

މާތް الله އެބަޔަކާމެދު ހެޔޮ ގޮތް އިރާދަކުރެއްވި ބަޔަކަށް މިފޮތުން ފައިދާ ލިބޭނެ ގޮތް މެދުވެރިކޮށްދެއްވާނެ ކަމުގެ އުއްމީދުގައެވެ. މިއީ މައުޘޫރާއި މަޢުޤޫލުވެސް ހިމެނޭ ގޮތަށް، ފަސޭހަ އުސްލޫބަކުން، އާއްމު މީހުންނަށާއި، ޚާއްޞަ މީހުންނަށް ވެސް ވިސްނޭ ގޮތަށް އެކުލެވިފައިވާ ތަފްސީރެކެވެ. މިފޮތުގެ ފައިދާ ޢާއްމުކުރައްވައި،މިއީ އެކަލާނގެ ވަޖްހުފުޅަށް ޚާލިޞްކޮށް ކުރެވުނު މަސައްކަތެއް ކަމުގައި ލައްވަވައި،އެކަލާނގެ ދީނާއި ފޮތަށް ޚިދްމަތް ކުރުމުގެ ނަސީބު އަޅަމެންނަށް ދެއްވުން އެދި މާތް الله ގެ ޙަޟްރަތުގައި ދަންނަވަމެވެ. މަޤްޞަދު އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވާނީ މާތް الله އެވެ.

ޤުރްއާނާއި ޙަދީޘުގެ ޚާދިމް

މުޙައްމަދު ޢަލީ އައްޞާބޫނީ

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

ތަރުޖަމާކުރިމީހާގެ އިސްބަސް

اَلْحَمْدُ للهِ الّذِيْ أَنزَلَ الْقُرْآنَ، وَالصّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى نَبِيِّهِ الّذِي كَانَ خُلُقُهُ الْقُرْآنَ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ أولِي التُّقَى والْإِيمانِ، وَبَعْدُ.

ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ އިންސާނިއްޔަތަށް ހިދާޔަތެއް ކަމުގައި ބާވައިލެއްވި އިލާހީ ކަލާމްފުޅު ކަމުގައި ވީ ހިނދު، އެފޮތުގައިވާ އެއްޗެއް ރަނގަޅަށް އެނގުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ޤުރްއާން ތަފްސީރުކޮށް އެ މަތިވެރި ފޮތުގައިވާ އެއްޗެއް މީސްތަކުންނަށް ފަސޭހައިން ވިސްނައިގަނެވޭ ގޮތް ހެދުމަކީ ކުރާން ޖެހޭ ކަމަކަށް ވަނީ އެހެންވެގެންނެވެ. އެ ޒަމާނުގައި ތަފްސީރު ޢިލްމުގެ ނަމުގައި ވަކި ޢިލްމެއް އުފެދިފައި ނެތަސް، ރަސޫލުالله ﷺ ގެ ޒަމާނުގައި ވެސް ޤުރްއާން ތަފްސީރު ކުރެވިފައިވެއެވެ. އަބްދުالله ބިން ޢައްބާސް رضي الله عنهما އާއި ޢަބްދުالله ބިން މަސްޢޫދު رضي الله عنه އަކީ މަޝްހޫރު މުފައްސިރުންނެވެ. އޭރުއްސުރެ ހިޖްރައިން ތިންވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި މުޅި ޤުރްއާނުގެ ތަފްސީރު ވަކިފޮތެއްގައި ލިޔެވުމާ ހަމައަށް ވެސް މުސްލިމް ޢިލްމުވެރީން ގެންދެވީ ތަފްސީރު ކުރައްވަމުންނެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ މިޒަމާނާ ހަމައަށް އައިއިރު ތަފްސީރުގެ އެތައް ސަތޭކަ ޢިލްމުވެރީންނެއް އުފެދި އެތައް ސަތޭކަ ތަފްސީރެއް ވަނީ ލިޔެވިފައެވެ. ކީރިތި الله ދިވެހީންނަށް މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނުގެ ހިދާޔަތު މިންވަރުކުރެއްވި ފަހުން އަށެއްކަ ޤަރުނު ފާއިތުވެގެން ދިޔަ އިރުވެސް ދިވެހި ބަހުން ލިޔެވިފައިވާ، ނުވަތަ ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރެވިފައިވާ ތަފްސީރު މަދުކަން އިޙްސާސް ކުރެވެއެވެ. ޤުރްއާން އެކުގައި ތަފްސީރު ކުރުމަކީ ނުވަތަ އެފަދަ ފޮތެއްގެ ތަރުޖަމާ ކުރުމަކީ ބުރަ މަސައްކަތަކަށްވާތީ އެކަމަށް ކުރިމަތިލާ މީހުން މަދުވަނީ ކަމަށްވެސް ވެދާނެއެވެ.

ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް ކިޔައިލާން ފަސޭހަ އަތަށް ލުއި ތަފްސީރެއް ދިވެހީންނާ ހަމައަށް ގެނެސްދިނުމަކީ މުހިއްމު ކަމެއްކަން ޔަޤީނެވެ. އަޅުގަނޑަކީ ވެސް މާތްވެގެންވާ މަދީނާގެ ޖާމިޢާ އިސްލާމިއްޔާއިން އިސްލާމީ ތަޢުލީމު އުނގެނި އަދި ޢަރަބި ބަހަށް ތަޚައްޞުޞުވެގެން ހުރި މީހަކަށް ވެފައި، ތަރުޖަމާ ކުރުމަކީ ޚާއްޞަކޮށް ބަހުގެ ދާއިރާގެ ކަމަކަށް ވާތީ މިކަމުގެ ޝައުޤުވެރިކަން އަބަދުވެސް އޮވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ވަގުތާއި ޙާލަތު ހުންނަ ގޮތުން އެކަން ނުކުރެވި ހުއްޓައި، އެކަން ކޮށް ދެއްވުން އެދިވަޑައިގެން އޮނަރަބަލް ޤާސިމް އިބްރާހީމް ހުށަހަޅުއްވައި، މިކަމަށް ޓަކައި ޢަރަބި ބަހުން އޮތް ކުރު އަދި ލުއި ތަފްސީރެއް ކަމަށް ވާ، التفسير الواضح الميسّر (ބަޔާންވެގެންވާ ފަސޭހަ ތަފްސީރު)، އަޅުގަނޑާ ޙަވާލު ކުރެއްވުމުން މި މަސައްކަތަށް ފަށައިގަނެވުނީއެވެ. މިކަމަށް ކުރިމަތިލީ މިއީ ބޮޑު އިމްތިޙާނެއްކަން އެނގިހުރެއެވެ. މިހެން މި ދެންނެވީ މި ކަމަކީ މާތް ﷲގެ ކަލާމްފުޅާ ގުޅިފައިވާ ކަމަކަށް ވެފައި އެކަމުގެ ބޮޑުކަން އިޙްސާސްކުރެވޭތީއެވެ. ކޮންވެސް ވަރެއްގެ ފަސްޖެހުމަކާއެކުވެސް، ކީރިތި اللهގެ ޙަޟްރަތުން ވާގި އެދިހުރެ ތަރުޖަމާކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފަށައިގަތީ މި ބުރަ އަދި މަސްއޫލިއްޔަތު ބޮޑު މަސައްކަތް، ރަނގަޅު ގޮތުގައި ނިންމުމުގެ ތައުފީޤު ދެއްވުން އެދި އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ދުޢާ ދަންނަވާ ޙާލުގައެވެ.

ޢަރަބި ބަހުން މި ތަފްސީރު ލިޔުއްވައިފައިވާ ފަޟީލަތުއްޝައިޚް މުޙައްމަދު ޢަލީ އައްޞާބޫނީއަކީ ތަފްސީރުގެ ފަންނަށް އާ ބޭފުޅެއް ނޫނެވެ. ސޫރިޔާއަށް އުފަން، އޭނާގެ ޢިލްމީ ޙަޔާތުގެ ބޮޑުބައެއް މާތްވެގެންވާ މައްކާގައި ހޭދަކުރެއްވި އައްޞާބޫނީ ވަނީ ޤުރްއާނުގެ ޢިލްމާއި ފިޤުހުގެ ތިރީހަށް ވުރެ ގިނަ ފޮތް ލިޔުއްވައިފައެވެ. އޭނާގެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ ތަފްސީރުތަކުގެ ތެރޭގައި مختصر تفسير ابن كثير، مختصر تفسير الطبري، صفوة التفاسير އަދި މި ފޮތް التفسير الواضح الميسر ހިމެނެއެވެ. التفسير الواضح الميسر އަކީ ފަސޭހަ ޢިބާރާތުން ކުރުކޮށް ލިޔުއްވައިފައިވާ ތަފްސީރެކެވެ. ވިސްނައިގަންނާން ފަސޭހަ ޢިބާރާތުން މިޒަމާނުގެ މީހުންނަށް އުނދަގުލަކާ ނުލައި ފަހުމުވާ ގޮތަށް ކުރައްވައިފައިވާ މިތަފްސީރުގައި އާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވުނު ސަބަބު ގެންނަވައިފައި ވެއެވެ. އަދި އިބްނު ޢައްބާސާއި މުޖާހިދާއި އަދި އިބްނު ކަޘީރު ފަދަ މުފައްސިރުންގެ ބަސްފުޅުތައް ގެންނަވައިފައި ވެއެވެ.

މިތަފްސީރު ދިވެހި ބަހަށް ގެނައުމުގައި އަޅުގަނޑު ގެންގުޅުނު އުޞޫލުތައް ފާހަގަކޮށްލާނަމެވެ. މިއީ އައްޞާބޫނީގެ ތަފްސީރުގެ ތަރުޖަމާއަކަށް ވެފައި، އެފޮތް ތަޙްޤީޤުކުރުން ކަމުގައި ނުވާތީ، ތަފްސީރުގައި ގެންނަވައިފައިވާ ޙަދީޘުތައް ވާނީ އޭނާ ގެންނަވައިފައިވާ ގޮތަށް ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކޮށްފައެވެ.

އައްޞާބޫނީ ވަނީ ކޮންމެ ޞަފްޙާއެއް ފެށޭއިރު ގިނަ އާޔަތްތަކެއް އެކުގައި ގެންނަވައިފައި އެއާޔަތްތަކުގެ ތަފްސީރު އެކުގައި އެ ޞަފްޙާގައި ލިޔުއްވައިފައެވެ. ދިވެހި ތަރުޖަމާގައި އާޔަތްތަކުގެ ތަފްސީރު ވަކީން ދެނެގަންނާން ފަސޭހައަކަށް، ކޮންމެ އާޔަތެއްގެ ތަފްސީރު ވާނީ އެއާޔަތެއްގެ ދަށުގައި ވަކީން ލިޔެފައެވެ. މިހެން ދެންނެވިޔަސް މާނަ ގުޅިފައިވާ ބައެއް އާޔަތްތައް އެކުގައި ގެނެސްފައި ވާނެއެވެ. މިއީ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ލަފްޒީ ތަރުޖަމާއެއް ނޫނެވެ. ޢަރަބި ބަހުން ލިޔެފައިވާ ތަފްސީރެއްގެ ތަރުޖަމާއެވެ. އެހެންކަމުން އާޔަތްތަކުގެ ތަފްސީރުގައި މުފައްސިރުގެ އަމިއްލަ ޢިބާރާތްތައް ހިމެނިފައި ހުންނާނެއެވެ. އެޢިބާރާތްތައް އާޔަތުގެ ލަފްޒީ ތަރުޖަމާއާ ތަފާތުވާނެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން އޮޅުން ނާރާނެ ގޮތް ހެދުމަށްޓަކައި، އާޔަތްތަކުގެ ތިރީގައި އެއާޔަތްތަކުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ވަކީން ލިޔެފައިވާނެއެވެ. ތަރުޖަމާ ނަގައިފައިވަނީ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުން ނެރުއްވައިފައިވާ އަލްޤުރްއާނުލްކަރީމުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއިންނެވެ. ތަފްސީރު ދިވެހި ބަހަށް ގެނައިއިރު، ދިވެހި ބަހުން ޢިބާރާތް ކުރުމުގައި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އެހީ އަޅުގަނޑު ހޯދީމެވެ. އައްޞާބޫނީ ތަފްސީރު ލިޔުއްވައިފައިވަނީ މިޒަމާނުގެ ފަސޭހަ ޢަރަބި ބަހުން ކަމުގައި ވާތީ، ދިވެހި ތަރުޖަމާގައިވެސް މާ މުސްކުޅި ޢިބާރާތް ބޭނުން ނުކޮށް މިހާރަށް ކަމުދާ ގޮތަށް ފަސޭހަ ޢިބާރާތުން ލިޔާން މަސައްކަތްކޮށްފައި ވާނެއެވެ. އުއްމީދަކީ މި މަސައްކަތަކީ ދިވެހި މުޖްތަމަޢުން ބަލައިގަންނަ، ގިނަ ބަޔަކަށް ފައިދާކުރާނެ މަސައްކަތަކަށް ވުމެވެ. މިކަމުގައި އަޅުގަނޑަށް އެހީތެރިވި އެންމެހާ ފަރާތްތަކަށް މާތް الله ހެޔޮ ޖަޒާ ދެއްވާށިއެވެ. ދިވެހީން އިސްލާމްދީނުގެ މަތިވެރި ހިދާޔަތުގެ މަތީގައި އަބަދުމެ ލަހައްޓަވާށިއެވެ. آمين

01 ރަބީޢުލްއައްވަލު 1438 ހ.

30 ނޮވެންބަރު 2016 މ.

ޖަވާހިރުވާދީ

ސ. ހިތަދޫ

މުޙައްމަދު ޢަބްދު الله

Technical notes regarding the database text

Text from Quranthafseeru

Last updated here: 3/9/24

Translation json columns:

1. Thafseer/translation (rasmee)

2. Thafseer/thafseer

3. Thafseer/title (title of notes that come after it, like sababunuzool, or info about a whole surah)

4. Thafseer/note (additional notes)

\ No newline at end of file +التفسير الواضح الميسر – ޞާބޫނީގެ ތަފްސީރު
ސޫރަތް: ▶
1
◀
އާޔަތް: ▶
1
◀
ޖުޒް: ▶
1
◀

اسم الكتاب: ترجمة التفسير الواضح الميسر - لمحمد علي الصابوني الأشعري

Name of the Book: Translation of Tafsir al-Waadih al-Muyassar by Muhammad Ali as-Soabuni al-Ash'ari - Dhivehi

ފޮތުގެ ނަން: ބަޔާންވެގެންވާ ފަސޭހަ ތަފްސީރު | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ޢަލީ އައްޞާބޫނީ އަލްއަޝްޢަރީ

އަސްލު ދިވެހި ވެބް ވާޝަން | އަސްލު އަރަބި ފޮތް

ނޯޓު: މި ފޮތުގައި ތަފްސީރު ބައިގެ ކުރިން ރައީސް އޮފީހުގެ ތަރުޖަމާ އައިސްފައިވާ ސަބަބަކީ، މި ފޮތް ފާސްކުރަން ލީ އިރު، އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީއިން އެ ފަދައިން ކަންކުރަން އަންގާފައި ވާތީއެވެ.

މި ތަފްސީރުގެ ވެބް ވާޝަން ނެރުން އިރު، ނެރެފައި ވަނީ އެކިކަހަލަ ކުށްތަކާ އެކުގައެވެ. އެ ގޮތުން އާޔަތާއި ތަރުޖަމާ ވެއްޓިފައި ހުރުމާއި، ތަކުރާރުވެފައި ހުރުމާއި، ނުގުޅޭ ތަންތަން އައިސްފައި ހުރުމާއި، ތަރުޖަމާ ތަފްސީރަށް ވުމާއި، ތަފްސީރު ތަރުޖަމާއަށް ވުން ހިމެނެއެވެ.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

تنبيه عن العقيدة - އަގީދާއާ ބެހޭ ނޯޓެއް

قال حمد بن عتيق: واعلم أرشدك الله أن الذي جرينا عليه، أنه إذا وصل إلينا شيء من المصنفات في التفسير، وشرح الحديث، اختبرنا واعتبرنا معتقده في العلو والصفات والأفعال.

ޙަމަދު ބިން ޢަތީގު ވިދާޅުވިއެވެ: އަދި ދަންނާށެވެ - ﷲ ތިބާއަށް އިރުޝާދު ދެއްވާށީއެވެ – އެ ގޮތެއްގެ މަތީގައި އަހަރުމެން ކަންތައް ކުރަމުން އައި ގޮތަކީ، ތަފްސީރު ނުވަތަ ޙަދީޘް ޝަރަހައިގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެއްވެސް އެއްޗެއް އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް ވާސިލުވެއްޖެ ނަމަ، (ﷲ) އުޑުގެ މަތީގައި ވުމާއި، (އެ އިލާހުގެ) ސިފަފުޅުތަކާއި، އަމަލުފުޅުތަކާމެދު އެ ފޮތެއްގައި އަގީދާ ހުރި ގޮތެއް އަހަރުމެން އިމްތިހާނުކޮށް ބަލައިހަދަމެވެ.

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާތައް

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

ޤާސިމް އިބްރާހީމްގެ ބަޔާން

اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِي أَنْزَلَ الْقُرْآنَ هُدًى وَنُوْرًا لِلْعَالَمِيْنَ. وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى رَسُوْلِنَا مُحَمَّدٍ الَّذِي بَيَّنَ لَنَا الْقُرْآنَ الْعَظِيْمَ. وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَالتَّابِعِيْنَ. آمِيْن.

ފަހެ، التَّفِسِيْرُ الْوَاضِحُ الْمُيَسَّرُ (قُرْآن تَفْسِيْرُ) ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާކޮށް ދިވެހީންނަށް ފޯރުކުރުމުގެ މި މަތިވެރި މަސައްކަތް ކުރުމުގެ ނިޢުމަތް، މާތްﷲ އަޅުގަނޑަށް މެދުވެރި ކުރެއްވި ސަބަބަކަށްވީ، ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ وَزِيْرُ الْحَجِّ وَالْعُمْرَة ގެ މަޤާމުގައި 1999 އިން 2005 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބުރުވަރީ 14 ވަނަ ދުވަހާ ހަމައަށް ހުންނެވި السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي އަޅުގަނޑަށާއި އަޅުގަނޑުގެ ޢާއިލާއަށް، ދެއްވި ދަޢުވަތަކަށް 1425 ވަނަ އަހަރު އަޅުގަނޑު ކުރި ޙައްޖު ދަތުރެވެ. އެ ޙައްޖު ދަތުރުގެ ތެރޭގައި، މަދީނާގައި ހުންނަ ކީރިތި قُرْآن ޗާޕުކުރާ ޗާޕުޚާނާ އަޅުގަނޑަށް ދައްކަވައި ލެއްވުމަށް، ރަސްމީ ވެހިކަލްގައި އަޅުގަނޑާއި އަޅުގަނޑުގެ ޢާއިލާ ހަމަޖައްސަވައި ދެއްވި ފުރުޞަތުގައި އެތަނަށް އަޅުގަނޑުމެން ދިޔައިރު، އަޅުގަނޑުމެނަށް އެތަން ދެއްކެވުމަށް ވެސް ޚުދު، السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي ހުންނެވިއެވެ. އެހެންކަމުން، އަޅުގަނޑުމެނަށް އެތަން ދައްކަވައި ލެއްވުމަށްފަހު، އެތަނުން ނުކުމެވަޑައިގެން އަޅުގަނޑުމެނާ ވަކިވެވަޑައިގެންނެވުމުގެ ކުރިން، އަޅުގަނޑުގެ އަތަށް "ބްރިފްކޭސް" އެއް ދިއްކޮށްލައްވާފައި އެއީ، އެމަނިކުފާނު އަޅުގަނޑަށް ދެއްވި ހަދިޔާއެއްކަމަށް ވިދާޅުވެ، އެ ބްރިފްކޭސް ހުޅުވައިލުމަށް ވިދާޅުވުމުން އަޅުގަނޑު އެ ބްރިފްކޭސް ހުޅުވައިލިއިރު އޭގައި އޮތީ، الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَلِى الشَّيْخُ جَمِيْلُ الصَّابُوْنِ الْحَلَبِي ގެ التَّفسِيْرُ الْوَاضِحُ الْمُيَسَّرُ މި (قُرْآن تَفْسِيْرُ) ފޮތެވެ. އަދި ތިޔައީ، މިވަގުތު ދުނިޔޭގައި އޮތް އެންމެ ކުރު، އެހެނަސް އެންމެ ތަފްޞީލުކޮށް شَرَحَ ކުރެވިފައިވާ ކީރިތި قُرْآن تَفْسِيْرُ ފޮތޭ ވެސް السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي ވިދާޅުވިއެވެ. އެހެންކަމުން، ހަމަ އެވަގުތުގައި މިފޮތް ދިވެހިބަހުން ތަރުޖަމާކޮށް ދިވެހީންނަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމުގެ ޝައުޤުވެރިކަން އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގައި އުފެދި، އެކަމަށް އަޅުގަނޑު ނިޔަތްގަތީމެވެ. އެއަށްފަހު، މިއީ، މި ދަތުރުގައި ތިމަން މަނިކުފާނާ ބައްދަލުވާނެ އެންމެ ފަހު ފަހަރޭ ވިދާޅުވެފައި السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي އަޅުގަނޑުމެނާ ސަލާމް ކުރައްވައި އަލްވަދާޢު ވިދާޅުވުމަށްފަހު އެތަނުން އަޅުގަނޑުމެނާ ވަކިވެވަޑައިގެންނެވުމުން، އަޅުގަނޑުމެން ވެސް ރާއްޖެ އައުމަށްޓަކައި އެތަނުން ސީދާ ޖިއްދާ އެއަރޕޯޓަށް ދަތުރުފެށީ، އެމަނިކުފާނު ދެއްވި ދަޢުވަތަށާއި މުޅި އެ ދަތުރުގައި އަޅުގަނޑުމެނާމެދު ބެހެއްޓެވި ގާތްކަމަށާއި، އަދާކުރެއްވި މެހްމާންދާރީއަށްޓަކައި އެމަނިކުފާނަށާއި ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ ވެރީންނަށް ވެސް އިންތިހާ ދަރަޖައަށް ޝުކުރު އަދާކުރުމާ އެކުގައެވެ.

ފަހެ، ޤުރުއާން تَفْسِيْرُ ކަމުގައި ބުނެވޭ ބަހުގެ މުރާދީ ނުވަތަ މާނައަކީ، ކީރިތި قُرْآن ގެ رِسَالَةُ ޢާންމުންނާ ހަމައަށް ފޯރުކޮށް ދެއްވުމަށްޓަކައި، ދީނީ ޢިލްމުވެރީން އެބޭފުޅުންގެ ޢިލްމާއި ފަހުމުގެ އަލީގައި ބަޔާން ކުރައްވާ ޝަރަޙަ ކަމުގައިވީހިނދު، ދިވެހިބަހުން މި تَفْسِيْرُ ފޮތް ދިވެހީންނަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމަކީ، ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެއްކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ޤަބޫލު ކުރެވުނެވެ. އެގޮތުގެމަތީން، މާތްﷲ ގެ މަތިވެރި كَلَام ފުޅުގެ شَرَحَ އާއި فَهُمُ ވެރިކަން ދިވެހި ބަހުން تَرْجَمَة ކޮށްގެން ދިވެހީންނަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމުގެ މަސައްކަތް އަޅުގަނޑު މި ކުރީ ހަމައެކަނި ކީރިތިވަންތަ މާތްاللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ وَجْهُ ފުޅަށްޓަކައެވެ. އެކަލާނގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުމުގެ މަތިވެރި ނިޢުމަތަށް އެދި ހުރެގެންނެވެ. ފަހެ، السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي އަޅުގަނޑަށާއި އަޅުގަނޑުގެ ޢާއިލާއަށް މި ޙައްޖު ދަތުރު ދެއްވުމަށް މެދުވެރިވި ސަބަބަކަށްވީ، އެމަނިކުފާނު ރާއްޖެ ވަޑައިގެން ”ރޯޔަލް އައިލެންޑް ރިސޯޓް“ ގައި ޗުއްޓީއެއް ވޭތުކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގައި އަޅުގަނޑާ ބައްދަލުވެ ވަރަށް ގާތް އެކުވެރިކަމެއް ޤާއިމުވެފައިވުމެވެ. އެ ޙައްޖު ދަތުރުގައި އަޅުގަނޑާއި އަޅުގަނޑުގެ މުޅި ޢާއިލާއާމެދު ވެސް މެހްމާންދާރީ އަދާކޮށްދެއްވީ އެކަމަށްޓަކައި ޝުކުރު އަދާކުރެވޭ މިންވަރަށް ވުރެވެސް މާ މަތީ ދަރަޖައެއްގައި ކަމުން، އެމަނިކުފާނުގެ ދީލަތިފުޅުކަން މި މަޤާމުގައި މި ފާހަގަކުރީ، މިފަދަ މަތިވެރި تَفْسِيْرُ ފޮތެއް ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެވުމުގެ ސަބަބެއް ކަމުގައި މެދުވެރިވި ބޭފުޅެއްގެ ޙައްޤުގައި އެއީ، ނުހަނު އައުލާ ކަމެއްކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ޤަބޫލު ކުރެވޭތީއެވެ.

އަދި އެމަނިކުފާނުގެ ދީލަތިފުޅުކަމުގެ ތެރެއިން، މުޅި ދަތުރުގައި ވެސް އަޅުގަނޑާއި ޢާއިލާއަށް ރަސްމީ ”ސެކިޔުރިޓީ“ ޚިދުމަތް ފޯރުކޮށް ދެއްވާފައިވުމާއި، ޙައްޖުދުވަހު އެމަނިކުފާނު ޢަރަފާތުގައި ހުންނެވި ރަސްމީ ފޭލިގެކޮޅަށް އަޅުގަނޑު ގެންދަވައި، އެ ތާނގައި އެދުވަހު ހުރުމުގެ ފުރުޞަތު ދެއްވާފައިވުމާއި، މިނާގައި އަޅުގަނޑާއި ޢާއިލާއަށް ޚާއްޞަ ޖާފަތެއް ދެއްވި ދެއްވުމާއި، ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާއާއި މައްކާއާއި މަދީނާގެ خَاصَّ مَوْقِعُ ތައް ދައްކަވައި ލެއްވުމަށް އަޅުގަނޑުމެނަށް ދެއްވި ފުރުޞަތާއި، މިފަދަ ކަންތައްތަކުން އެމަނިކުފާނުގެ ޚުލްޤުފުޅުގެ މަތިވެރިކަމާއި ހިތްޕުޅު ތިރިކަން ހާމަވެފައިމެ، މިފަދަ މަތިވެރިފޮތެއް ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާވެވުމުގެ ސަބަބަކަށް އެމަނިކުފާނު ވެވަޑައިގެންނެވި ކަމަށްޓަކައި، ކުރުނަމަވެސް އެމަނިކުފާނުގެ ތަޢާރުފަކާއި އެމަނިކުފާނުގެ ޚުލްޤުފުޅުގެ ވާހަކައިން އިޝާރާތެއް، މިފޮތް ތަރުޖަމާ ކުރާން މެދުވެރިވީ ސަބަބުތައް ބަޔާންކުރުމުގެ ތެރޭގައި ހިމަނައިލުމަކީ، ބޭނުންތެރި ކަމެއްކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ފެންނާތީއެވެ. އެފަދަ ހުރިހައި ކަމަކަށްޓަކައި السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي މި تَفْسِيْرُ ފޮތް ދެއްވި ދެއްވުމަށާއި އަޅުގަނޑަށާއި ޢާއިލާއަށް ދެއްވި ޙައްޖުދަތުރާއި އެ ދަތުރުގައި އަދާކޮށްދެއްވި މަތިވެރި މެހްމާންދާރީއަށްޓަކައި، އެމަނިކުފާނަށް އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގެ އެންމެ ފުންމިނުން، ހެޔޮ ދުޢާކޮށް، ނުހަނު އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޝުކުރު އަދާކުރަމެވެ. ދެންފަހެ، އިސްވެ ބަޔާންވެދިޔަ ޙައްޖު ދަތުރުގެ ފަހުން، 1437 ވަނަ އަހަރު އަޅުގަނޑު ކުރި ޙައްޖު ދަތުރަކުން އެނބުރި މާލެ އައިއިރު، މއ. ލިނެޓް عبد الله رشيد އަށް ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުން އަޅުގަނޑު ގެނައި صَحِيْحُ مُسْلِمُ ގެ ފޮތްބައި އޭނާއާ ޙަވާލުކުރި ވަޤުތު، މި قُرْآن تَفْسِيْرُ ފޮތް (التَّفْسِيْرُ الْوَاضِحُ الْمُيَسَّرُ) ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާކޮށް ދެއްވޭފަދަ ބޭފުޅަކު ހޯއްދަވައި އެކަމަށް އެހީތެރިވެ ދެއްވުމަށް އެދުމުން، އެކަމުގައި އޭނާ އިސްނަގައި އަޅުގަނޑަށް ހުށަހަޅައިދެއްވީ، ރާއްޖޭގެ ޢާލިމުންގެ ތެރެއިން، ޢަރަބި ކަލާމަށާއި، ދިވެހިބަހަށް ވެސް ވަރަށް މޮޅު ޢިލްމުވެރިއެއް ކަމުގައިވާ އައްޑޫ ހިތަދޫ ޖަވާހިރުވާދީ الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله އެވެ.

الشَّيْخُ مُحَمَّد عَبْد الله އަކީ، ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ މަދީނާގައި ހުންނަ އިސްލާމީ ޔުނިވަރސިޓީ، اَلْجَامِعَةُ الإِسْلَامِيَّة އިން ޢަރަބި ބަހާއި އިސްލާމީ ތަޢުލީމުގެ ދާއިރާއިން ކިޔަވާ ވިދާޅުވެ، ޢަރަބި ބަހުން ”އަލްއިޖާޒާ އަލްޢާލިޔާ“ ޙާޞިލު ކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. ޢަރަބި ބަހުން ދިވެހި ބަހަށް ވަރަށް ގިނަ ލިޔުންތަކާއި ފޮތްތައް ތަރުޖަމާ ކުރައްވާ ބޭފުޅެކެވެ. ހިތަދޫގައި ހުންނަ ޙިރާ ސްކޫލުގެ ޢަރަބި މުދައްރިސުކަމާއި، ޢަރަބި ބަހުގެ އަދަބާއި ޤަވާޢިދު ކިޔަވައިދެއްވާ ”ލެކްޗަރަރ“ އެއްގެ ގޮތުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީގެ ހިތަދޫ ”ކެމްޕަސް“ ގައި މަސައްކަތް ކުރައްވާފައިވާ ޢިލްމުވެރި ބޭފުޅެކެވެ. އަދި الشَّيْخُ مُحَمَّد عَبْد الله އަކީ، އައްޑޫ ސިޓީ ހިތަދޫގައި ހިންގާ ޒިކްރާ ފައުންޑޭޝަންގެ ރައީސް ވެސް މެއެވެ. މިސްކިތްތައް ބިނާކޮށް، މަރާމާތުކޮށް ބެލެހެއްޓުމާއި، ދީނީ ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރުމުގެ މަޤްޞަދުގައި 2014 ވަނަ އަހަރު ރަޖިސްޓަރީކުރި އެ ފައުންޑޭޝަން އުފެއްދުމުގައި އިސްކޮށް ހަރަކާތްތެރިވެ ވަޑައިގަތުމުގެ އިތުރުން، އެ ފައުންޑޭޝަން އުފެދުނީއްސުރެވެސް އެ ފައުންޑޭޝަންގެ ރައީސްކަން ކުރައްވަމުން ގެންދަވަނީ ވެސް الشَّيْخُ مُحَمَّد عَبْد الله އެވެ. އެހެންކަމުން، 30 މުޙައްރަމް 1438 (31 އޮކްޓޯބަރ 2016) ގައި، ވިލާ ފައުންޑޭޝަނާއި الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله އާ ދެމެދު، ވިލާ ފައުންޑޭޝަންގެ މައިއޮފީހުގައި، ފުރަމާލޭގައި އެގްރީމަންޓްކުރެވި މި قُرْآن تَفْسِيْرُ (التَّفْسِيْرُ الْوَاضِحُ الْمُيَسَّرُ) ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ މަސައްކަތް الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله އާ ޙަވާލު ކުރީއެވެ. މިފޮތުން ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެވޭ ބައިތަކުގެ ޕްރޫފް ބައްލަވައި ބަހުގެ ހަމަޔާއި ޢިބާރާތާއި ލިޔުމުގެ އެހެނިހެން ވެސް ކަންކަން ބަހަވީ ހަމައިން ބެއްލެވުމުގެ އިތުރުން ތަރުޖަމާ ވެވޭ ބައިތައް މިނިސްޓްރީ އޮފް އިސްލާމިކް އެފެއާޒަށް ހުށަހަޅުއްވައިގެން ފާސް ކުރެއްވުމުގެ މަސައްކަތް الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله ގެ ފަރާތުން އައްޑޫ މީދޫ ސައިރިޔަސް (ދަފްތަރު:8255) عياز جاد الله نسيم ހަމަޖެއްސެވިއެވެ.

عياز جاد الله نسيم އަކީ، ނޮވެލްޓީ ޢަލީ ޙުސައިންގެ އަރިހުގައި ފޮތްފޮތާއި ނޮވެލްޓީ ކަލަންޑަރުގެ ޕްރޫފް ބެއްލެވުމުގައި ގިނަ އަހަރުތަކެއް ވޭތުކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުން ޕްރޫފް ބެއްލެވުމުގެ ދާއިރާއިން ތަޖްރިބާ ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި ބޭފުޅެކެވެ. އަދި އޭނާއަކީ ރާއްޖޭގެ މިޒަމާނުގެ ބަހަވީ އަދީބުންގެ ތެރޭގައި ވެސް ވަރަށްއިސް ބޭފުޅަކަށް ވެވަޑައިގަތުމުގެ އިތުރުން، ގިނަ ބަސްބަހުގެ މުދައްރިސެއް ވެސް މެއެވެ. އަދި ދިވެހިބަހުގެ އެކެޑަމީގެ މެންބަރުކަމުގައި ވެސް 5 އަހަރުގެ 2 ދައުރު ފުރިހަމަ ކުރެއްވުމުގެ އިތުރުން، ބަސްކޮމިޓީގައި ވެސް ގިނަ އަހަރުތަކެއްގައި ޚިދުމަތް ކުރައްވާފައިވާ އަދި މިހާރު ވެސް އެ ކޮމީޓީގައި ހިމެނިވަޑައިގަންނަވާ ދިވެހި ބަހުގެ ތަޖުރިބާކާރު ބޭފުޅެކެވެ. އަދި އޭގެ އިތުރުން ވެސް عياز جاد الله نسيم އަކީ، مَعْهَدُ الدِّرَاسَاتِ الْإِسْلَامِيَّة އިން ފެށިގެން އެ އިދާރާގެ ނަން كُلِّيَّةُ الدِّرَاسَاتِ الْإِسْلَامِيَّة ގެ ނަމަށާއި، ފަހުން جَامِعَةُ الْمَالدِيْفِ الْإِسْلَامِيَّة ގެ ނަމަށް ބަދަލުވީ ފަހުން ވެސް، އެތާނގައި ޢަރަބި ކިޔަވައިދެއްވުމަށް مُدَرِّس އެއްގެ ގޮތުންނާއި ލެކްޗަރަރ އެއްގެ ގޮތުގައި 15 އަހަރަށް ވުރެ ގިނަދުވަހު އުޅުއްވާފައިވާ، އަދި އެވިޑް ކޮލެޖްގައި ވެސް ޢަރަބި ބަހާއި ދިވެހިބަހުގެ ލެކްޗަރަރ އެއްގެ ގޮތުގައި މިހާރުވެސް ޚިދުމަތްކުރައްވާ، މިފަދަ މަސައްކަތަކަށް ވަރަށް قَابِلُ ބޭފުޅެކެވެ.

އެހެނަސް، މިފަދަ ފޮތެއް ޗާޕު ކުރުމުގެ ކުރިން، އިތުރަށް ޕްރޫފް ބެލެވި ޕްރޫފް ކަށަވަރު ކުރުމަށްޓަކައި، ޕްރޫފް ބެއްލެވުމުގެ ރޮނގުން ރާއްޖޭގައި ނުހަނު ފުންނާބު އުސް ބޭފުޅެއް ކަމުގައިވާ އައްޑޫ މީދޫ އޯކިޑްމާގެ عبد الله عبد المحسن ވެސް ދެފަހަރެއްގެ މަތީން މި ފޮތުގެ ތަރުޖަމާގެ ޕްރޫފް ބައްލަވައި ދެއްވާފައިވެއެވެ. عبد الله عبد المحسن އަކީ، އާފަތިސް ނޫހުގައްޔާއި އަދި ކަލަންޑަރު ތަކުގެ ޕްރޫފް ބެއްލެވުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ކުރެއްވުމުގައި ގިނަ އަހަރު ތަކެއް ވޭތުކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުން އެފަންނުގައި ނުހަނު ތަޖުރިބާ ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި އަދި ޢަރަބި ބަހާއި، ދިވެހި ބަހުގެ ހަމަތައް ވެސް ރަނގަޅަށް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ޢިލްމުވެރި ބޭފުޅެކެވެ.

ހަމަ އެފަދައިން، މިފޮތްބައިގެ ލޭޔައުޓް ތައްޔާރުކޮށް ދެއްވުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ކުރެއްވީވެސް އެކަމުގެ ތަޖުރިބާ ވަރަށް ރަނގަޅަށް ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި އައްޑޫ ފޭދޫ އާރާމުގޭ عَبْدُ الله نَعِيْمُ إِبْرَهِيْمُ އެވެ. އޭނާއަކީ އާފަތިސް ނޫހުގެ އެޑިޓަރުކަން ދިގު މުއްދަތެއްގައި ކުރެއްވުމުގެ އިތުރުން، ފޮތްފޮތް ލިޔުއްވުމާއި ލޭޔައުޓް ހެއްދެވުމާއި ލިޔުންތެރިކަމުގެ ރޮނގުގައިވެސް މޮޅު ބޭފުޅެކެވެ. ދިވެހިބަހާއި ޢަރަބި ބަހާއި އިނގިރޭސި ބަހަށްވެސް ފަރިތަ ބޭފުޅެކެވެ. ދިވެހިބަހަށް ފޮތްފޮތް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވުމުގައި މަޝްހޫރު ބޭފުޅެކެވެ. ދެންފަހެ، އަޅުގަނޑުގެ ނިޔަތަކީ އަދި ދުޢާއަކީވެސް، މި تَفْسِيْرُ ގެ ސަބަބުން ދިވެހީންގެ ހިތްތަކުގައި އިސްލާމީ ޢަޤީދާ އިތުރަށް ވަރުގަދަ ކުރައްވައި، ދިވެހީންގެ ހިތްތަކުގައި، އިސްލާމްދީނުގެ މަތިވެރި ނޫރު އަބަދާ އަބަދުމެ ވިދާ ބަބުޅާފައި ހުރުމާއި މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީން މަތީގައި އަބަދުވެސް ثَابِتُ ވެ ދެމިތިބުމުގެ تَوْفِيْقُ އަރަހުށި ހުސްޠާހިރުވަންތަ اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އެންމެހައި ދިވެހީންނަށް މިންވަރުކޮށް ދެއްވުމެވެ.

އަދި މިފޮތުގެ مُصَنِّفُ، މަތިވެރި عَالِمُ އެއް ކަމުގައިވާ الْمَرْحُوْمُ الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَليِّ الشَّيْخُ جَمِيْلُ الصَّابُوْنِ الْحَلَبِي ގެ ފުރާނަފުޅަށް ރަޙްމަތް ލައްވައި މާތްﷲ ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުން މިންވަރު ކުރައްވައި މަތިވެރި ވެގެންވާ ސުވަރުގެއަށް وَاصِلُ ކޮށް ދެއްވުމެވެ. އެފަދައިން السَّيِّدُ إِيَادُ بُنُ أَمِيْنُ مَدَنِي އަށާއި الشَّيْخُ مُحَمَّدُ عَبْدُ الله އަށް ވެސް މާތްاللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުމާއި ދެ ދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން މިންވަރުކޮށް ދެއްވުމެވެ.

ހަމަ އެފަދައިން، މިފޮތް ފާސްކޮށްދެއްވި ރަސްމީ حَيْثِيَّة އަށްޓަކައި، މިނިސްޓަރ އޮފް އިސްލާމިކް އެފެއާޒް ޑޮކްޓަރ أحمد زاهر އަށާއި، މި تَفْسِيْرُ ފޮތް ފާސްކުރެއްވި ކޮމިޓީގެ އެންމެހައި މެންބަރުންނަށް ވެސް މާތް اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުމާއި ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން މިންވަރު ކުރެއްވުމެވެ. ހަމަ އެހެންމެ، عبد الله رشيد އަށާއި، عياز جاد الله نسيم އަށާއި، عبد الله عبد المحسن އަށާއި، عَبْدُ الله نَعِيْمُ إِبْرَهِيْمُ އަށާއި، އަދި އެކިއެކި ބޭނުންތަކަށްޓަކައި މި تَفْسِيْرُ ގެ ދެލިކޮޕީތައް ޕްރިންޓްކޮށްދެއްވި ”ކޮޕިއަރރިޕެއަރ“ ގެ ވެރިންނަށާއި މުވައްޒަފުންނަށާއި، އަދި މި تَفْسِيْرُ ދިވެހިބަހަށް ތަރުޖަމާކޮށް ވުޖޫދު ކުރުމުގެ މަސައްކަތުގައި އެހީތެރިކަމެއް ފޯރުކޮށް ދެއްވި ކޮންމެ ފަރާތަކަށް ވެސް މާތްاللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުމާއި ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން މިންވަރު ކުރެއްވުމެވެ. ހަމަ އެފަދައިން، އަޅުގަނޑުގެ ލޮބުވެތި މައިންބަފައިންނަށާއި، ކާބަފައިންނަށާއި އަދި އެންމެހައި މުސްލިމުންނަށް، މާތްﷲ ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުން މިންވަރުކުރައްވައި ސުވަރުގޭގެ މަތިވެރި ނިޢުމަތުގައި ލެއްވުމެވެ.

އަދި އަޅުގަނޑަށާއި އަޅުގަނޑުގެ އަނބިދަރީންނަށާއި ގޭގެއަހުލުންނަށާއި، ޢާއިލާއަށް ވެސް މި މަތިވެރި މަސައްކަތުގެ ސަބަބުން، މާތްاللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ގެ ރުއްސެވުމާއި ފުއްސެވުން މިންވަރު ކުރައްވައި، އިސްލާމްދީނުގެ މާތް عَقِيْدَة ގެ މަތީގައި ލަހައްޓަވައި، ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަމާއި فَلَاح އާއި كَامِيَابِيْ މިންވަރުކޮށް ދެއްވުމެވެ.

رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ. وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيْمُ. دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌۚ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ. آمِيْن.

10 محرّم 1444

08 އޯގަސްޓް 2022

ޤާސިމް އިބްރާހީމް

ވިލާ ފައުންޑޭޝަން

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

މިނިސްޓަރ އޮފް އިސްލާމިކް އެފެއަރޒްގެ ބަޔާނެއް

اَلْـحَمْدُ لله الَّذِي عَلَّمَ بِالقَلَمِ، عَلَّمَ الإنسَانَ مَا لَـم يَعْلَمْ، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى نَبيِّنَا وَمُعَلِّمِنَا مـُحَمَّدٍ صَلَّى الله عَلَيهِ وعَلَى آلِه وَصَحبِهِ وَسَلَّمَ وَالتَّابِعِينَ.

ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ، އޭގެ އަލީގައި، އިންސާނާގެ ޙަޔާތް އާރާސްތުކުރުމަށްޓަކައި، ﷲ ތަޢާލާ ބާވައިލެއްވި، އިލާހީ ދުސްތޫރެވެ. މުސްލިމުންގެ އުޅުމާއި، ސުލޫކު ބިނާ ކުރަން ޖެހޭ ގޮތުގެ ޤާނޫނެވެ. ހިތާއި، ފުރާނަޔާއި، ޟަމީރުގެ ޣިޛާއެވެ. އެފޮތް ކިޔަވައި، ތަދައްބުރުކުރުމުން، ހިތްހަމަޖެހުމާއި، އުފާވެރިކަން ޙާޞިލުވެ، ހިތްތަކަށް ދިރުން ލިބެއެވެ. އެހެންކަމުން، ކީރިތި ޤުރްއާން ތިލާވަތުކުރުމާއި، އެފޮތް ދިރާސާކުރުމުގެ އިތުރުން، އޭގެ މާނައާ މެދު ފުންކޮށް ވިސްނުމަކީ، ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. އޭގެ ސަބަބުން އީމާންކަން ވަރުގަދަވެ، ޞައްޙަ ޢަޤީދާގައި ސާބިތުވުމަށް މަގުފަހިވާނެއެވެ. އަދި ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ، ހިތްތަކުގެ ބަލިތައް ކަމުގައިވާ، ޙަސަދަ އާއި، ފާސިދު ޚިޔާލުތަކާއި، ޝައިޠާނީ ވަސްވާސްތަކުގެ ފަރުވާއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމުވުމަށްޓަކައި، އޭގެ މާނައިގެ އިތުރުން، ތަފްސީރު ވެސް އުނގެނެން ޖެހެއެވެ. الإمَامُ ابْنُ عَبْدُ البَرُّ ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި، ޢިލްމުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ފުރަތަމަ ޢިލްމަކީ، ﷲ ގެ ފޮތް ހިތުދަސްކޮށް، އެފޮތް ފަހުމުވުމެވެ. އަދި އެފޮތުގައިވާ އެއްޗެއް ފަހުމުކުރުމަކީ ވާޖިބެކެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ތަފްސީރު ބަޔާން ކުރެއްވީ، ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ އެވެ. މިކަމަކީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ރިސާލަތާ ގުޅިފައިވާ މަސްއޫލިއްޔަތެކެވެ. މިކަން ބަޔާން ކުރައްވައި، މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ”وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ‌ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُ‌ونَ“ މާނައީ: ”އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ، ކަލޭގެފާނަށް قرآن ބާވައިލެއްވީ، އެއުރެންނަށް ބާވައިލެއްވި ތަކެތި، މީސްތަކުންނަށް ކަލޭގެފާނު ބަޔާންކޮށް ދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި އެއުރެން ފިކުރުކުރުމަށްޓަކައެވެ.“ ފަހުގެ ތަފްސީރު ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން، الشَّيخُ مـحَمَّدُ عَلِي الصَّابُونـِي ގެ " التَّفسِيرُ الوَاضِحُ الـمُيَسَّر" އަކީ، ވަރަށް މުހިއްމު ފޮތެކެވެ. އެއީ ވަރަށް ގިނަ ތަފްސީރު ފޮތްތަކެއްގެ ޚުލާޞާއެކެވެ. އެމަނިކުފާނު ކީރިތި ޤުރްއާން ތަފްސީރު ކުރައްވާފައި ވަނީ، ކޮންމެ މީހަކަށް ވެސް ފަސޭހައިން ދޭހަވާނެ ފަދަ، ސާދާ ޢިބާރާތުންނެވެ.

މިފަދަ މުހިއްމު ފޮތެއް، ދިވެހިބަހުން، ދިވެހި މުސްލިމު އަޚުންނާއި، އުޚުތުންނަށް ފޯރުކޮށްދެއްވިކަމީ، ވިލާ ފައުންޑޭޝަންގެ ޗެއަރމަން އޮނަރަބަލް ޤާސިމް އިބްރާހީމުގެ ހިތްޕުޅުގައި، އިސްލާމީ ޢިލްމަށް އޮތް ލޯތްބެއްގެ ބޮޑުކަމުގެ އަލިގަދަ ދަލީލެކެވެ. އަދި މިއީ ދިވެހިންގެ މެދުގައި ދީނުގެ ޞައްޙަ މަޢުލޫމާތު ފެތުރުއްވެވުމަށް އެމަނިކުފާނު ކުރައްވާފައިވާ ނުހަނު އަގުހުރި މަސައްކަތެކެވެ. އެންމެ މަތިވެރި މަސައްކަތަކީ، ކީރިތި ޤުރްއާނަށް ޚިދުމަތް ކުރުމެވެ. މި މަތިވެރި މަސައްކަތަކީ، ދެމިހުންނަނިވި ޞަދަޤާތެކެވެ. އަޅުގަނޑުގެ އިޚްލާޞްތެރި ދުޢާއަކީ، ވިލާ ފައުންޑޭޝަންގެ ޗެއަރމަން އޮނަރަބަލް ޤާސިމު އިބްރާހީމުގެ މި މާތް މަސައްކަތް، ﷲ ތަޢަލާ ޤަބޫލުކުރައްވައި، މިފަދަ އިތުރު ޚިދުމަތްތަކަށް ތައުފީޤު ދެއްވައި، އެމަނިކުފާނުގެ ހެޔޮކަމުގެ މީޒާން ބަރުކުރައްވައި، ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން މިންވަރުކުރެއްވުމެވެ. އަދި މިފޮތަކީ، ދިވެހިންނަށް މަންފާ ކުރުވަނިވި ފޮތެއް ކަމުގައި ލައްވައި، މިފޮތުގެ ސަބަބުން ދިވެހިންގެ ހިތްތަކުގައި ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ލޯބި އިތުރު ކުރައްވައި، އިސްލާމު ދީނުގެ ހިދާޔަތުގެ މަތީގައި ސާބިތުކަމާއެކު ލެހެއްޓެވުމެވެ. އާމީން!

أَدعُو اللهَ تَعَالَى أن يَرزُقَنَا الإخْلَاصَ فيِ القَولِ وَالعَمَلِ، اللّٰهُمَّ عَلِّمنَا مَا يَنفَعُنَا، وَانفَعنَا بـِمَا عَلَّمتَنَا يَا عَلِيمُ. وآخِرُ دَعوَانَا أنِ الـْحَمدُ لله رَبِّ العَالَـمِينَ.

13 ޖުމާދަލްއާޚިރާ 1444

5 ޖަނަވަރީ 2023

އަލްމުޚްލިޞް

ޑރ. އަޙްމަދު ޒާހިރު

މިނިސްޓަރ އޮފް އިސްލާމިކް އެފެއާޒް

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

[އަސްލު އަރަބި] މުއައްލިފުގެ މުޤައްދިމާ

الحمد لله أنار بكتابه المبين، عقول عباده المؤمنين، والصلاة والسلام على إمام الأنبياء والمرسلين، سيدنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين، وبعد.

މާއްދީ ފައިދާ ހުރިހާ ކަމަކަށް ވުރެ އިސްކުރެވި،މާއްދިއްޔަތުގެ އޮއިވަރުގައި އެންމެން ބެހިގެންގޮސް،އެމީހުން އަބާއްޖަވެރިކަމުން ސަލާމަތްކުރާނޭ އިލާހީ އަލިގަދަ ނޫރު ކަމުގައިވާ، الله ގެ ހިދާޔަތު ކުރިމަތީގައި އޮތް އިރުވެސް ތެދުމަގުން ކައްސާލައިގެންދާ ދުވަސްވަރެއްގައި، މުސްލިމުން މިވަނީ الله ގެ ފޮތް ރަނގަޅަށް ދެނެގަތުމަށް ނުހަނު ބޭނުންވެފައެވެ. އެހެންކަމުން، އިސްލާމީ އުއްމަތް ޢިއްޒަތާއި، ސިޔާދަތުގައި އޭގެ އަޞްލު މަޤާމަށް އަލުން ގެންގޮސްދިނުމަކީ ޢިލްމުވެރީންގެ މައްޗަށް ލާޒިމުކަމަކަށް މިވަނީ ވެފައެވެ. މިކަން ކުރެވޭނީ، އެބައިމީހުންގެ ބާއްޖަވެރިކަމާއި، ކާމިޔާބީއާއި، ދިންނެވުން އެއެއްޗެއްގައިވާ، މާތް الله ގެ ފޮތާއި އެބައިމީހުންނާ ދެމެދު އޮތް ގުޅުން ބޮޑުކޮށްގެންނެވެ.

މިހެންވެ، އަޅުގަނޑު މުއުމިނު އަޚުންނަށް މިހުށަހަޅަނީ التفسير الواضح الميسر (ބަޔާންވެގެންވާ ފަސޭހަ ތަފްސީރު) އެވެ.

މާތް الله އެބަޔަކާމެދު ހެޔޮ ގޮތް އިރާދަކުރެއްވި ބަޔަކަށް މިފޮތުން ފައިދާ ލިބޭނެ ގޮތް މެދުވެރިކޮށްދެއްވާނެ ކަމުގެ އުއްމީދުގައެވެ. މިއީ މައުޘޫރާއި މަޢުޤޫލުވެސް ހިމެނޭ ގޮތަށް، ފަސޭހަ އުސްލޫބަކުން، އާއްމު މީހުންނަށާއި، ޚާއްޞަ މީހުންނަށް ވެސް ވިސްނޭ ގޮތަށް އެކުލެވިފައިވާ ތަފްސީރެކެވެ. މިފޮތުގެ ފައިދާ ޢާއްމުކުރައްވައި،މިއީ އެކަލާނގެ ވަޖްހުފުޅަށް ޚާލިޞްކޮށް ކުރެވުނު މަސައްކަތެއް ކަމުގައި ލައްވަވައި،އެކަލާނގެ ދީނާއި ފޮތަށް ޚިދްމަތް ކުރުމުގެ ނަސީބު އަޅަމެންނަށް ދެއްވުން އެދި މާތް الله ގެ ޙަޟްރަތުގައި ދަންނަވަމެވެ. މަޤްޞަދު އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވާނީ މާތް الله އެވެ.

ޤުރްއާނާއި ޙަދީޘުގެ ޚާދިމް

މުޙައްމަދު ޢަލީ އައްޞާބޫނީ

بِسمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

ތަރުޖަމާކުރިމީހާގެ އިސްބަސް

اَلْحَمْدُ للهِ الّذِيْ أَنزَلَ الْقُرْآنَ، وَالصّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى نَبِيِّهِ الّذِي كَانَ خُلُقُهُ الْقُرْآنَ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ أولِي التُّقَى والْإِيمانِ، وَبَعْدُ.

ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ އިންސާނިއްޔަތަށް ހިދާޔަތެއް ކަމުގައި ބާވައިލެއްވި އިލާހީ ކަލާމްފުޅު ކަމުގައި ވީ ހިނދު، އެފޮތުގައިވާ އެއްޗެއް ރަނގަޅަށް އެނގުމަކީ މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ޤުރްއާން ތަފްސީރުކޮށް އެ މަތިވެރި ފޮތުގައިވާ އެއްޗެއް މީސްތަކުންނަށް ފަސޭހައިން ވިސްނައިގަނެވޭ ގޮތް ހެދުމަކީ ކުރާން ޖެހޭ ކަމަކަށް ވަނީ އެހެންވެގެންނެވެ. އެ ޒަމާނުގައި ތަފްސީރު ޢިލްމުގެ ނަމުގައި ވަކި ޢިލްމެއް އުފެދިފައި ނެތަސް، ރަސޫލުالله ﷺ ގެ ޒަމާނުގައި ވެސް ޤުރްއާން ތަފްސީރު ކުރެވިފައިވެއެވެ. އަބްދުالله ބިން ޢައްބާސް رضي الله عنهما އާއި ޢަބްދުالله ބިން މަސްޢޫދު رضي الله عنه އަކީ މަޝްހޫރު މުފައްސިރުންނެވެ. އޭރުއްސުރެ ހިޖްރައިން ތިންވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި މުޅި ޤުރްއާނުގެ ތަފްސީރު ވަކިފޮތެއްގައި ލިޔެވުމާ ހަމައަށް ވެސް މުސްލިމް ޢިލްމުވެރީން ގެންދެވީ ތަފްސީރު ކުރައްވަމުންނެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ މިޒަމާނާ ހަމައަށް އައިއިރު ތަފްސީރުގެ އެތައް ސަތޭކަ ޢިލްމުވެރީންނެއް އުފެދި އެތައް ސަތޭކަ ތަފްސީރެއް ވަނީ ލިޔެވިފައެވެ. ކީރިތި الله ދިވެހީންނަށް މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނުގެ ހިދާޔަތު މިންވަރުކުރެއްވި ފަހުން އަށެއްކަ ޤަރުނު ފާއިތުވެގެން ދިޔަ އިރުވެސް ދިވެހި ބަހުން ލިޔެވިފައިވާ، ނުވަތަ ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރެވިފައިވާ ތަފްސީރު މަދުކަން އިޙްސާސް ކުރެވެއެވެ. ޤުރްއާން އެކުގައި ތަފްސީރު ކުރުމަކީ ނުވަތަ އެފަދަ ފޮތެއްގެ ތަރުޖަމާ ކުރުމަކީ ބުރަ މަސައްކަތަކަށްވާތީ އެކަމަށް ކުރިމަތިލާ މީހުން މަދުވަނީ ކަމަށްވެސް ވެދާނެއެވެ.

ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް ކިޔައިލާން ފަސޭހަ އަތަށް ލުއި ތަފްސީރެއް ދިވެހީންނާ ހަމައަށް ގެނެސްދިނުމަކީ މުހިއްމު ކަމެއްކަން ޔަޤީނެވެ. އަޅުގަނޑަކީ ވެސް މާތްވެގެންވާ މަދީނާގެ ޖާމިޢާ އިސްލާމިއްޔާއިން އިސްލާމީ ތަޢުލީމު އުނގެނި އަދި ޢަރަބި ބަހަށް ތަޚައްޞުޞުވެގެން ހުރި މީހަކަށް ވެފައި، ތަރުޖަމާ ކުރުމަކީ ޚާއްޞަކޮށް ބަހުގެ ދާއިރާގެ ކަމަކަށް ވާތީ މިކަމުގެ ޝައުޤުވެރިކަން އަބަދުވެސް އޮވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ވަގުތާއި ޙާލަތު ހުންނަ ގޮތުން އެކަން ނުކުރެވި ހުއްޓައި، އެކަން ކޮށް ދެއްވުން އެދިވަޑައިގެން އޮނަރަބަލް ޤާސިމް އިބްރާހީމް ހުށަހަޅުއްވައި، މިކަމަށް ޓަކައި ޢަރަބި ބަހުން އޮތް ކުރު އަދި ލުއި ތަފްސީރެއް ކަމަށް ވާ، التفسير الواضح الميسّر (ބަޔާންވެގެންވާ ފަސޭހަ ތަފްސީރު)، އަޅުގަނޑާ ޙަވާލު ކުރެއްވުމުން މި މަސައްކަތަށް ފަށައިގަނެވުނީއެވެ. މިކަމަށް ކުރިމަތިލީ މިއީ ބޮޑު އިމްތިޙާނެއްކަން އެނގިހުރެއެވެ. މިހެން މި ދެންނެވީ މި ކަމަކީ މާތް ﷲގެ ކަލާމްފުޅާ ގުޅިފައިވާ ކަމަކަށް ވެފައި އެކަމުގެ ބޮޑުކަން އިޙްސާސްކުރެވޭތީއެވެ. ކޮންވެސް ވަރެއްގެ ފަސްޖެހުމަކާއެކުވެސް، ކީރިތި اللهގެ ޙަޟްރަތުން ވާގި އެދިހުރެ ތަރުޖަމާކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފަށައިގަތީ މި ބުރަ އަދި މަސްއޫލިއްޔަތު ބޮޑު މަސައްކަތް، ރަނގަޅު ގޮތުގައި ނިންމުމުގެ ތައުފީޤު ދެއްވުން އެދި އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ދުޢާ ދަންނަވާ ޙާލުގައެވެ.

ޢަރަބި ބަހުން މި ތަފްސީރު ލިޔުއްވައިފައިވާ ފަޟީލަތުއްޝައިޚް މުޙައްމަދު ޢަލީ އައްޞާބޫނީއަކީ ތަފްސީރުގެ ފަންނަށް އާ ބޭފުޅެއް ނޫނެވެ. ސޫރިޔާއަށް އުފަން، އޭނާގެ ޢިލްމީ ޙަޔާތުގެ ބޮޑުބައެއް މާތްވެގެންވާ މައްކާގައި ހޭދަކުރެއްވި އައްޞާބޫނީ ވަނީ ޤުރްއާނުގެ ޢިލްމާއި ފިޤުހުގެ ތިރީހަށް ވުރެ ގިނަ ފޮތް ލިޔުއްވައިފައެވެ. އޭނާގެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ ތަފްސީރުތަކުގެ ތެރޭގައި مختصر تفسير ابن كثير، مختصر تفسير الطبري، صفوة التفاسير އަދި މި ފޮތް التفسير الواضح الميسر ހިމެނެއެވެ. التفسير الواضح الميسر އަކީ ފަސޭހަ ޢިބާރާތުން ކުރުކޮށް ލިޔުއްވައިފައިވާ ތަފްސީރެކެވެ. ވިސްނައިގަންނާން ފަސޭހަ ޢިބާރާތުން މިޒަމާނުގެ މީހުންނަށް އުނދަގުލަކާ ނުލައި ފަހުމުވާ ގޮތަށް ކުރައްވައިފައިވާ މިތަފްސީރުގައި އާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވުނު ސަބަބު ގެންނަވައިފައި ވެއެވެ. އަދި އިބްނު ޢައްބާސާއި މުޖާހިދާއި އަދި އިބްނު ކަޘީރު ފަދަ މުފައްސިރުންގެ ބަސްފުޅުތައް ގެންނަވައިފައި ވެއެވެ.

މިތަފްސީރު ދިވެހި ބަހަށް ގެނައުމުގައި އަޅުގަނޑު ގެންގުޅުނު އުޞޫލުތައް ފާހަގަކޮށްލާނަމެވެ. މިއީ އައްޞާބޫނީގެ ތަފްސީރުގެ ތަރުޖަމާއަކަށް ވެފައި، އެފޮތް ތަޙްޤީޤުކުރުން ކަމުގައި ނުވާތީ، ތަފްސީރުގައި ގެންނަވައިފައިވާ ޙަދީޘުތައް ވާނީ އޭނާ ގެންނަވައިފައިވާ ގޮތަށް ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކޮށްފައެވެ.

އައްޞާބޫނީ ވަނީ ކޮންމެ ޞަފްޙާއެއް ފެށޭއިރު ގިނަ އާޔަތްތަކެއް އެކުގައި ގެންނަވައިފައި އެއާޔަތްތަކުގެ ތަފްސީރު އެކުގައި އެ ޞަފްޙާގައި ލިޔުއްވައިފައެވެ. ދިވެހި ތަރުޖަމާގައި އާޔަތްތަކުގެ ތަފްސީރު ވަކީން ދެނެގަންނާން ފަސޭހައަކަށް، ކޮންމެ އާޔަތެއްގެ ތަފްސީރު ވާނީ އެއާޔަތެއްގެ ދަށުގައި ވަކީން ލިޔެފައެވެ. މިހެން ދެންނެވިޔަސް މާނަ ގުޅިފައިވާ ބައެއް އާޔަތްތައް އެކުގައި ގެނެސްފައި ވާނެއެވެ. މިއީ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ލަފްޒީ ތަރުޖަމާއެއް ނޫނެވެ. ޢަރަބި ބަހުން ލިޔެފައިވާ ތަފްސީރެއްގެ ތަރުޖަމާއެވެ. އެހެންކަމުން އާޔަތްތަކުގެ ތަފްސީރުގައި މުފައްސިރުގެ އަމިއްލަ ޢިބާރާތްތައް ހިމެނިފައި ހުންނާނެއެވެ. އެޢިބާރާތްތައް އާޔަތުގެ ލަފްޒީ ތަރުޖަމާއާ ތަފާތުވާނެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން އޮޅުން ނާރާނެ ގޮތް ހެދުމަށްޓަކައި، އާޔަތްތަކުގެ ތިރީގައި އެއާޔަތްތަކުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ ވަކީން ލިޔެފައިވާނެއެވެ. ތަރުޖަމާ ނަގައިފައިވަނީ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުން ނެރުއްވައިފައިވާ އަލްޤުރްއާނުލްކަރީމުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއިންނެވެ. ތަފްސީރު ދިވެހި ބަހަށް ގެނައިއިރު، ދިވެހި ބަހުން ޢިބާރާތް ކުރުމުގައި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އެހީ އަޅުގަނޑު ހޯދީމެވެ. އައްޞާބޫނީ ތަފްސީރު ލިޔުއްވައިފައިވަނީ މިޒަމާނުގެ ފަސޭހަ ޢަރަބި ބަހުން ކަމުގައި ވާތީ، ދިވެހި ތަރުޖަމާގައިވެސް މާ މުސްކުޅި ޢިބާރާތް ބޭނުން ނުކޮށް މިހާރަށް ކަމުދާ ގޮތަށް ފަސޭހަ ޢިބާރާތުން ލިޔާން މަސައްކަތްކޮށްފައި ވާނެއެވެ. އުއްމީދަކީ މި މަސައްކަތަކީ ދިވެހި މުޖްތަމަޢުން ބަލައިގަންނަ، ގިނަ ބަޔަކަށް ފައިދާކުރާނެ މަސައްކަތަކަށް ވުމެވެ. މިކަމުގައި އަޅުގަނޑަށް އެހީތެރިވި އެންމެހާ ފަރާތްތަކަށް މާތް الله ހެޔޮ ޖަޒާ ދެއްވާށިއެވެ. ދިވެހީން އިސްލާމްދީނުގެ މަތިވެރި ހިދާޔަތުގެ މަތީގައި އަބަދުމެ ލަހައްޓަވާށިއެވެ. آمين

01 ރަބީޢުލްއައްވަލު 1438 ހ.

30 ނޮވެންބަރު 2016 މ.

ޖަވާހިރުވާދީ

ސ. ހިތަދޫ

މުޙައްމަދު ޢަބްދު الله

Technical notes regarding the database text

Text from Quranthafseeru

Last updated here: 3/9/24

Translation json columns:

1. Thafseer/translation (rasmee)

2. Thafseer/thafseer

3. Thafseer/title (title of notes that come after it, like sababunuzool, or info about a whole surah)

4. Thafseer/note (additional notes)

\ No newline at end of file diff --git a/books/quranUshru.html b/books/quranUshru.html index 2906fddb0..74b4d2009 100644 --- a/books/quranUshru.html +++ b/books/quranUshru.html @@ -1 +1 @@ -تفسير العشر الأخير – ފަހު ދިހަބައި ކުޅަ އެއްބައިގެ ތަފްސީރު

⚠️ ނޯޓު: މީގައިވާ ބައެއް އަރަބި ލަފްޒުތައް ވަކިވާން ޖެހޭ ތަންތާނގައި ވަނީ އެއްވެފައެވެ. އެއީ އޭގެ އަސްލު ލިޔުން ނެގި އެޕްލިކޭޝަންއިން އައިސްފައިވާ ކުށްތަކެކެވެ. އެ ފަދަ ކުށެއް ފެނިއްޖެ ނަމަ އަހަރުމެންނަށް ފޮނުވުން އެދެން، އަދި އެ ފެންނަމުންދާ ވަރަކަށް ރަނގަޅު ކުރަމުން ގެންދާނަން އިން ޝާއަ ﷲ. ކުށްތައް ފޮނުވާ އިރު، ހަމައެކަނި ސްކްރީންޝޮޓު ފޮނުވުމުގެ ބަދަލުގައި، އޭގެ އިތުރަށް ލިޔުން ވެސް ކޮޕީކޮށްފައި ޕޭސްޓު ކުރިއްޔާ، ރަނގަޅު ކުރަން ފަސޭހަވާނީ.

اسم الكتاب: تفسير العشر الأخير - من القرآن الكريم (من كتاب زبدة التفسير) ويليه أحكام تهم المسلم - لجماعة من العلماء (منهم: محمد سليمان الأشقر - ت ١٤٣٠ هـ)
الناشر: المكتب التعاوني لتوعية الجاليات في الصناعية القديمة – الرياض | الطبعة السابعة عشر ١٤٣٤ هـ - ٢٠١٣ م.

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި ގުރްއާނުގެ ފަހު ދިހަބައި ކުޅަ އެއްބައިގެ ތަފްސީރު - އަދި އެ ބަޔަށް ފަހު މުސްލިމަކަށް މުހިންމުވާ ހުކުމްތައް | ލިޔުނީ: އިލްމުވެރިންގެ ޖަމާއަތެއް - (ތަފްސީރު ބައި ލިޔުނީ: ސުލައިމާން އަލްއަޝްގަރު - 1430 ހ.) - (އަގީދާއާއި ފަޟްލުތަކާއި ހުކުމްތަކުގެ ބައި ލިޔުނީ: އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުންގެ ޖަމާއަތެއް)
ޗާޕުކުރީ: އަލްމަކްތަބު އައްތަޢާވުނީ - ރިޔާޟް | ދެވަނަ (ދިވެހި) ޗާޕު 1438 ހ. - 2016 މ.
(موافق للطبعة العربية السابعة عشر ١٤٣٤ هـ - ٢٠١٣ م.)

(ނޯޓު: މި ފޮތް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރީ އަބޫބަކުރު އިބްރާހީމް ޢަލީއެވެ. އެއަށްފަހު މަދީނާގައި ކިޔަވަމުން ދިޔަ ދަރިވަރުންތަކެއް އެ ފޮތް މުރާޖާކޮށް، ތަރުޖަމާގެ ލަފްޒުތައް އަދާހަމަކޮށް، ދެވަނަ ފަހަރަށް ނެރުނީއެވެ. އެ މަސައްކަތުގައި ބައިވެރިވި ފަރާތްތަކުގެ ތެރޭގައި އާދަމް ނިޝާނާއި، ޢަބްދުއްސަލާމް ދާވޫދާއި، ފަޟްލޫން މުޙައްމަދާއި، ޢަބްދުއްރަޙީމް މުޙައްމަދާއި، ޢަލީ ނިޝާމާއި، މުޖްތަބާ ޙަމީދާއި، ޢިމްރާން މުޙައްމަދު ޢަލީ ހިމެނެއެވެ.)

ދިވެހި | އަރަބި | އިނގިރޭސި ޕީޑީއެފް

الطبعة التاسعة عشر
(من كتاب المختصر في تفسير القرآن الكريم، وهذا الذي موجود بالعربي في هذه الصفحة)

تنبيه

فأما مادة التفسير في هذا الكتاب فهي مقتبسة من كتاب زبدة التفسير لمحمد سليمان الأشقر، وهو اختصار لكتاب فتح القدير للشوكاني، وأما ما يليها من عقائد وفضائل وأحكام، فقد جمعه بعض طلبة العلم، وراجعه وزكاه جماعة من العلماء.

كانت لمحمد سليمان الأشقر آراء وأقوال تفرد بها لا يوافق عليها، ومن أبرز شذوذاته: كلامه في الصحابي الجليل أبي بكرة رضي الله عنه، وقد رد عليه أهل العلم في هذا.

فقد قال محمد سليمان الأشقر: وتصحيح البخاري وغيره لهذا الحديث وغيره من مرويات أبي بكرة رضي الله عنه هو أمر غريب لا ينبغي أن يقبل بحال…

وقال: …وهذا منطبق على أبي بكرة فإن الآية تدمغه بالفسق والكذب، وهذا يقتضي رد ما رواه عن النبي صلى الله عليه وسلم مما انفرد به، كهذا الحديث العجيب "لن يفلح قوم تملكهم امرأة"، فينبغي أن يضم هذا الحديث إلى الأحاديث الموضوعة المكذوبة على النبي صلى الله عليه وسلم.

وقال: على أنا نقول جدلا: لو صح هذا الحديث افتراضا جدليا لكان حجة فقط في منع أن تتولى المرأة الملك أو رئاسة الدولة، ولا يصلح حجة لمنع أن تتولى المرأة القضاء أو إمارة قرية أو مدينة… من احتج بهذا الحديث على ذلك فهو مخطئ خطأ كبيرا بل إنني أعتبره يسيء الفهم جد.

وقال: على أن مما يدل على بطلان هذا الحديث أنه يقتضي أنه لا يمكن أن يفلح قوم تتولى رئاسة دولتهم امرأة في حال من الأحوال، ومعنى هذا أنه لو وجدت امرأة على رأس إحدى الدول ونجحت تلك الدولة في أمورها الدنيوية فيكون ذلك دالا على أن هذا الحديث كذب مكذوب على النبي صلى الله عليه وسلم، وقد وجد في العصور الحديثة دول كثيرة تولت رئاستها نساء، ونجحت تلك الدول نجاحات باهرة تحت رئاسة ساء، ونجحت تلك الدول نجاحات باهرة تحت رئاسة النساء، نذكر من ذلك رئاسة أنديرا غاندي للهند ورئاسة مارغريت تاتشر لبريطانيا، وغيرهما كثير في القديم والحديث، وإنما قلنا في الأمور الدنيوية لأن الحديث ورد على ذلك.

ففي رواية البخاري قال أبو بكرة: "لما بلغ رسول الله صلى الله عليه وسلم أن أهل فارس قد ملكوا عليهم بنت كسرى" قال: "لن يفلح قوم ولوا أمرهم امرأة". بل أقول إن القرآن العظيم قد نقل قصة قوم ملكتهم امرأة، وروى القرآن العظيم أنها نجحت أيما نجاح، وهي ملكة اليمن التي وردت قصتها في القرآن العظيم.

وقد رد عليه الشيخ عبد المحسن العباد فقال: وحاصل ما اشتمل عليه المقال، رميه أبا بكرة رضي الله عنه بالكذب، وزعمه أن صحيح البخاري مشتمل على ما هو موضوع مكذوب على رسول الله صلى الله عليه وسلم، وهذا القدح الخطير في أبي بكرة رضي الله عنه وفي صحيح البخاري، كله من أجل تسويغ وتجويز أن تتولى المرأة الولاية العامة، وهي وسيلة سيئة إلى غاية سيئة، فأبو بكرة رضي الله عنه بريء مما رماه به من الكذب، وصحيح البخاري خال مما زعم وجوده فيه من الموضوع المكذوب على النبي صلى الله عليه وسلم، والغاية التي قصدها باطلة بالكتاب والسنة والإجماع. – الرد بكامله.

Technical notes regarding the database text

Translation json columns:

1. Page No (based on dv translation)

2. Arabic text (made to fit according to dv translation pages)

3. Dhivehi translation

Ar Text was taken from تفسير العشر الأخير

Extracted the database on 7/4/23.

(Online web version, it had its sections divided into different links, most of them having the date: 2020-09-01, while there were two newer links with the names "من فضائل تعلم القرآن وتعليمه وقراءته " and مِنْ أَحكام القراءة" which had the date of: 2023-05-30. The web version doesn't mention which book edition it is using, but the latest arabic book edition available on the site at the time was the 19th edition.)

(There is a mobile app for the arabic book as well: تفسير العشر الأخير. But I did not use it. This app was last updated on 19/12/23, v3.0)

Dv Text was taken from Tafseer of Tafseer of Last tenth of Quran, my.smartech.oshr, v.1.0.0, 23/10/19

Extracted the database on 7/4/23.

(There are issues with spacing in the text of this app. Spaces are missing at times where they should be present, in both arabic and dhivehi. This results in two words being joined where they should not be.)

Directory: Files, / data / data / mu.smartech.oshr / databases / smartLibraryOshr.sqlite

table: content, column: title, content

(Didn't use that, copied over the text from the open app.

need to add symbols changed too.

later versions were released since then: v2.0.3, 13/2/2024, but they still havent fixed the issues with the spacing of the text, so didnt update on my end either.)

\ No newline at end of file +تفسير العشر الأخير – ފަހު ދިހަބައި ކުޅަ އެއްބައިގެ ތަފްސީރު

⚠️ ނޯޓު: މީގައިވާ ބައެއް އަރަބި ލަފްޒުތައް ވަކިވާން ޖެހޭ ތަންތާނގައި ވަނީ އެއްވެފައެވެ. އެއީ އޭގެ އަސްލު ލިޔުން ނެގި އެޕްލިކޭޝަންއިން އައިސްފައިވާ ކުށްތަކެކެވެ. އެ ފަދަ ކުށެއް ފެނިއްޖެ ނަމަ އަހަރުމެންނަށް ފޮނުވުން އެދެން، އަދި އެ ފެންނަމުންދާ ވަރަކަށް ރަނގަޅު ކުރަމުން ގެންދާނަން އިން ޝާއަ ﷲ. ކުށްތައް ފޮނުވާ އިރު، ހަމައެކަނި ސްކްރީންޝޮޓު ފޮނުވުމުގެ ބަދަލުގައި، އޭގެ އިތުރަށް ލިޔުން ވެސް ކޮޕީކޮށްފައި ޕޭސްޓު ކުރިއްޔާ، ރަނގަޅު ކުރަން ފަސޭހަވާނީ.

اسم الكتاب: تفسير العشر الأخير - من القرآن الكريم (من كتاب زبدة التفسير) ويليه أحكام تهم المسلم - لجماعة من العلماء (منهم: محمد سليمان الأشقر - ت ١٤٣٠ هـ)
الناشر: المكتب التعاوني لتوعية الجاليات في الصناعية القديمة – الرياض | الطبعة السابعة عشر ١٤٣٤ هـ - ٢٠١٣ م.

ފޮތުގެ ނަން: ކީރިތި ގުރްއާނުގެ ފަހު ދިހަބައި ކުޅަ އެއްބައިގެ ތަފްސީރު - އަދި އެ ބަޔަށް ފަހު މުސްލިމަކަށް މުހިންމުވާ ހުކުމްތައް | ލިޔުނީ: އިލްމުވެރިންގެ ޖަމާއަތެއް - (ތަފްސީރު ބައި ލިޔުނީ: ސުލައިމާން އަލްއަޝްގަރު - 1430 ހ.) - (އަގީދާއާއި ފަޟްލުތަކާއި ހުކުމްތަކުގެ ބައި ލިޔުނީ: އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުންގެ ޖަމާއަތެއް)
ޗާޕުކުރީ: އަލްމަކްތަބު އައްތަޢާވުނީ - ރިޔާޟް | ދެވަނަ (ދިވެހި) ޗާޕު 1438 ހ. - 2016 މ.
(موافق للطبعة العربية السابعة عشر ١٤٣٤ هـ - ٢٠١٣ م.)

(ނޯޓު: މި ފޮތް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރީ އަބޫބަކުރު އިބްރާހީމް ޢަލީއެވެ. އެއަށްފަހު މަދީނާގައި ކިޔަވަމުން ދިޔަ ދަރިވަރުންތަކެއް އެ ފޮތް މުރާޖާކޮށް، ތަރުޖަމާގެ ލަފްޒުތައް އަދާހަމަކޮށް، ދެވަނަ ފަހަރަށް ނެރުނީއެވެ. އެ މަސައްކަތުގައި ބައިވެރިވި ފަރާތްތަކުގެ ތެރޭގައި އާދަމް ނިޝާނާއި، ޢަބްދުއްސަލާމް ދާވޫދާއި، ފަޟްލޫން މުޙައްމަދާއި، ޢަބްދުއްރަޙީމް މުޙައްމަދާއި، ޢަލީ ނިޝާމާއި، މުޖްތަބާ ޙަމީދާއި، ޢިމްރާން މުޙައްމަދު ޢަލީ ހިމެނެއެވެ.)

ދިވެހި | އަރަބި | އިނގިރޭސި ޕީޑީއެފް

الطبعة التاسعة عشر
(من كتاب المختصر في تفسير القرآن الكريم، وهذا الذي موجود بالعربي في هذه الصفحة)

تنبيه

فأما مادة التفسير في هذا الكتاب فهي مقتبسة من كتاب زبدة التفسير لمحمد سليمان الأشقر، وهو اختصار لكتاب فتح القدير للشوكاني، وأما ما يليها من عقائد وفضائل وأحكام، فقد جمعه بعض طلبة العلم، وراجعه وزكاه جماعة من العلماء.

كانت لمحمد سليمان الأشقر آراء وأقوال تفرد بها لا يوافق عليها، ومن أبرز شذوذاته: كلامه في الصحابي الجليل أبي بكرة رضي الله عنه، وقد رد عليه أهل العلم في هذا.

فقد قال محمد سليمان الأشقر: وتصحيح البخاري وغيره لهذا الحديث وغيره من مرويات أبي بكرة رضي الله عنه هو أمر غريب لا ينبغي أن يقبل بحال…

وقال: …وهذا منطبق على أبي بكرة فإن الآية تدمغه بالفسق والكذب، وهذا يقتضي رد ما رواه عن النبي صلى الله عليه وسلم مما انفرد به، كهذا الحديث العجيب "لن يفلح قوم تملكهم امرأة"، فينبغي أن يضم هذا الحديث إلى الأحاديث الموضوعة المكذوبة على النبي صلى الله عليه وسلم.

وقال: على أنا نقول جدلا: لو صح هذا الحديث افتراضا جدليا لكان حجة فقط في منع أن تتولى المرأة الملك أو رئاسة الدولة، ولا يصلح حجة لمنع أن تتولى المرأة القضاء أو إمارة قرية أو مدينة… من احتج بهذا الحديث على ذلك فهو مخطئ خطأ كبيرا بل إنني أعتبره يسيء الفهم جد.

وقال: على أن مما يدل على بطلان هذا الحديث أنه يقتضي أنه لا يمكن أن يفلح قوم تتولى رئاسة دولتهم امرأة في حال من الأحوال، ومعنى هذا أنه لو وجدت امرأة على رأس إحدى الدول ونجحت تلك الدولة في أمورها الدنيوية فيكون ذلك دالا على أن هذا الحديث كذب مكذوب على النبي صلى الله عليه وسلم، وقد وجد في العصور الحديثة دول كثيرة تولت رئاستها نساء، ونجحت تلك الدول نجاحات باهرة تحت رئاسة ساء، ونجحت تلك الدول نجاحات باهرة تحت رئاسة النساء، نذكر من ذلك رئاسة أنديرا غاندي للهند ورئاسة مارغريت تاتشر لبريطانيا، وغيرهما كثير في القديم والحديث، وإنما قلنا في الأمور الدنيوية لأن الحديث ورد على ذلك.

ففي رواية البخاري قال أبو بكرة: "لما بلغ رسول الله صلى الله عليه وسلم أن أهل فارس قد ملكوا عليهم بنت كسرى" قال: "لن يفلح قوم ولوا أمرهم امرأة". بل أقول إن القرآن العظيم قد نقل قصة قوم ملكتهم امرأة، وروى القرآن العظيم أنها نجحت أيما نجاح، وهي ملكة اليمن التي وردت قصتها في القرآن العظيم.

وقد رد عليه الشيخ عبد المحسن العباد فقال: وحاصل ما اشتمل عليه المقال، رميه أبا بكرة رضي الله عنه بالكذب، وزعمه أن صحيح البخاري مشتمل على ما هو موضوع مكذوب على رسول الله صلى الله عليه وسلم، وهذا القدح الخطير في أبي بكرة رضي الله عنه وفي صحيح البخاري، كله من أجل تسويغ وتجويز أن تتولى المرأة الولاية العامة، وهي وسيلة سيئة إلى غاية سيئة، فأبو بكرة رضي الله عنه بريء مما رماه به من الكذب، وصحيح البخاري خال مما زعم وجوده فيه من الموضوع المكذوب على النبي صلى الله عليه وسلم، والغاية التي قصدها باطلة بالكتاب والسنة والإجماع. – الرد بكامله.

Technical notes regarding the database text

Translation json columns:

1. Page No (based on dv translation)

2. Arabic text (made to fit according to dv translation pages)

3. Dhivehi translation

Ar Text was taken from تفسير العشر الأخير

Extracted the database on 7/4/23.

(Online web version, it had its sections divided into different links, most of them having the date: 2020-09-01, while there were two newer links with the names "من فضائل تعلم القرآن وتعليمه وقراءته " and مِنْ أَحكام القراءة" which had the date of: 2023-05-30. The web version doesn't mention which book edition it is using, but the latest arabic book edition available on the site at the time was the 19th edition.)

(There is a mobile app for the arabic book as well: تفسير العشر الأخير. But I did not use it. This app was last updated on 19/12/23, v3.0)

Dv Text was taken from Tafseer of Tafseer of Last tenth of Quran, my.smartech.oshr, v.1.0.0, 23/10/19

Extracted the database on 7/4/23.

(There are issues with spacing in the text of this app. Spaces are missing at times where they should be present, in both arabic and dhivehi. This results in two words being joined where they should not be.)

Directory: Files, / data / data / mu.smartech.oshr / databases / smartLibraryOshr.sqlite

table: content, column: title, content

(Didn't use that, copied over the text from the open app.

need to add symbols changed too.

later versions were released since then: v2.0.3, 13/2/2024, but they still havent fixed the issues with the spacing of the text, so didnt update on my end either.)

\ No newline at end of file diff --git a/books/radheefAll.html b/books/radheefAll.html index 2cc734ac4..a0f2f2773 100644 --- a/books/radheefAll.html +++ b/books/radheefAll.html @@ -1 +1 @@ -الجامع في المعاجم – އެއްކުރަމުންދާ ރަދީފުތައް*

މިއީ ޙަދީޘްއެމްވީގައިވާ ހުރިހާ ރަދީފުތަކެއް އެއް ތަނަކުން ސާޗްކުރެވޭ ސަފުހާއެވެ.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

⚠️ މިތާ ލައްކައަކަށް ވުރެ ގިނަ ލަފްޒު ހިމެނިފައިވާ އިރު، ބައެއް ލަފްޒުތަކާއި މާނަތަކުގައި މައްސަލަ އުޅޭނެއެވެ. ވީމާ މި ކަމަށް ސަމާލުވެ، ވިސްނައިގެން ކުރިއަށް ގެންދާށެވެ.

މެނިއޫ އިން އެހެން ރަދީފަކަށް ދާ ނަމަ، ސާޗްކުރަން ހުރި ލަފްޒު ސޭވް ވެފަ ހުންނާނެ

އަލިފުބާ ތަރުތީބަށް ހެދުމަށް، ޑެސްކްޓޮޕުގައި އެންމެ މަތީގައިވާ އަރަބި / ދިވެހި / އިނގިރޭސި... މި ބަރިން ލަފްޒަކަށް ފިތާލާ

އަދި ޝިފްޓު ކްލިކްކޮށްގެން އެކަކަށް ވުރެ ގިނަ ކޮލަމްތައް އެ ގޮތަށް ތަރުތީބު ކުރެވޭނެ

\ No newline at end of file +الجامع في المعاجم – އެއްކުރަމުންދާ ރަދީފުތައް*

މިއީ ޙަދީޘްއެމްވީގައިވާ ހުރިހާ ރަދީފުތަކެއް އެއް ތަނަކުން ސާޗްކުރެވޭ ސަފުހާއެވެ.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

⚠️ މިތާ ލައްކައަކަށް ވުރެ ގިނަ ލަފްޒު ހިމެނިފައިވާ އިރު، ބައެއް ލަފްޒުތަކާއި މާނަތަކުގައި މައްސަލަ އުޅޭނެއެވެ. ވީމާ މި ކަމަށް ސަމާލުވެ، ވިސްނައިގެން ކުރިއަށް ގެންދާށެވެ.

މެނިއޫ އިން އެހެން ރަދީފަކަށް ދާ ނަމަ، ސާޗްކުރަން ހުރި ލަފްޒު ސޭވް ވެފަ ހުންނާނެ

އަލިފުބާ ތަރުތީބަށް ހެދުމަށް، ޑެސްކްޓޮޕުގައި އެންމެ މަތީގައިވާ އަރަބި / ދިވެހި / އިނގިރޭސި... މި ބަރިން ލަފްޒަކަށް ފިތާލާ

އަދި ޝިފްޓު ކްލިކްކޮށްގެން އެކަކަށް ވުރެ ގިނަ ކޮލަމްތައް އެ ގޮތަށް ތަރުތީބު ކުރެވޭނެ

\ No newline at end of file diff --git a/books/radheefEegaal.html b/books/radheefEegaal.html index 31c275fc8..dd9f13658 100644 --- a/books/radheefEegaal.html +++ b/books/radheefEegaal.html @@ -1 +1 @@ -الإيقاظ – އަލްއީޤާޡް

اسم الكتاب: الإيقاظ في تعليم الألفاظ - لموسى ملم كليكفان (ت ١٣٩٠ هـ)
الناشر: مطبع ستاره هند لمطید بكلكته | الطبعة الأولى، ١٣٥٧ هـ - ١٩٣٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: އަލްއީގާޡު ފީ ތަޢުލީމިލް އަލްފާޡު (ބަސްތައް ދަސްކޮށްދިނުމަށް ހޭލުންތެރި ކުރުވުން) | ލިޔުނީ: މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނު (1390 ހ.)
ޗާޕުކުރީ: ސިތާރަ-އީ-ހިންދު ޕްރެސް، ކޮލްކަޓާ | ފުރަތަމަ ޗާޕު، 1357 ހ. - 1938 މ.

ދިވެހި ފޮތުގެ ޕީޑީއެފް

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

ޑިޖިޓައިޒުކުރުމުގައި އެހީތެރިވި ފަރާތްތައް

އ.ޔ.، ޢަބްދުލް މުޢިއްޒު ރަޝީދު، ޢަލީ ޒިޔާދު، މުޙައްމަދު މާއިޒު މުޢާވިޔަތު، އިބްރާހިމް ސަނީހު، މުޙައްމަދު އިޙްސާން، ޙުސައިން ޞާދިޤު، އިމްތިޠާއު ޢައްބާސް، ޖައިލަމް ޢަބްދުލް ޖަލީލު، އާދަމް އިފްހާމް، ޙަސަން ޒިޔާން، ޢިމާދު ޔޫސުފް، ޙުސައިން ނަޝާޠު، ނިޙްރީރު މާޖިދު ދާވޫދު، މުޙައްމަދު އަޙްމަދު، ޢަބްދު ﷲ އަޙްސަން ސަޢީދު، ބަޝީރު އާދަމް، ޙުސައިން ޖައުޒާން، މުޙައްމަދު މަފާޒު އަޙްމަދު، މުޙައްމަދު ޢާމިލް ޢަލީ، މުޙައްމަދު ޢާދިލު، ނަޡީމް ނިޡާމް، ޢަބްދު ﷲ ޢައްޒާމް ކ.، ޢައްފާން ޙަލީމް، އަޙްމަދު އަޒުހާން، އަޙްމަދު ޝުޖާޢު ޝަރީފު، ޢީސާ ޙުނައިން، މައިހާން ނާޒިމް، މާޒިޔާ މުޢާވިޔަތު، މުޙައްމަދު ފަޟީލް، މުޙައްމަދު ޖަޒްލާން ޢުމަރު، މުޙައްމަދު ވިޝާޙު ޢަލީ، މުޠީޢު އިސްމާޢީލް މުޙައްމަދު، ޝިފާޤް އަޙްމަދު، ޒަހްވާން ނާޒިމް، އަދި އެ ނޫންވެސް އަޚުންނާއި އުޚްތުންނެވެ. — އިތުރު މައުލޫމާތު.

ﷲ އަށް ހަމްދު ކުރަމެވެ. މިއީ 1 މަސްދުވަހުން އެކުލަވާލެވުނު ޑޭޓާބޭސެކެވެ. މި ޑޭޓާބޭސްގައި 13000 އަށް ވުރެ ގިނަ އެންޓްރީތައް ހިމެނެއެވެ. އެއީ 30000 އަށް ވުރެ ގިނަ ލަފްޒެވެ. އެހީތެރިވީ އަރަބި ބަހާއި ދިވެހި ބަހަށް ޝައުގުވެރިވާ ފަރާތްތަކާއި، ދީނީ ކަންކަމާއި ދައުވަތު ފޯރުކޮށްދިނުމަށް މަސައްކަތް ކުރާ އަޚުންނާއި އުޚްތުންނާއި، ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ ފަންނަށް ނުހަނު ލޯބިކުރާ ފަރާތްތަކެކެވެ. އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ މި ކަމުން ފަސޭހަކަމާއެކީ ބަސްތަކުގެ މާނަ ބެލޭނެ ގޮތެއް ފަހިވެގެން ދާނެއެވެ. އިން ޝާއަ ﷲ މި ކަމުގެ ފައިދާ އެންމެހައި ދިވެހިންނަށް ލިބިގެން ދާނެއެވެ. ޔާ ﷲ އެވެ. މި މަސައްކަތް ގަބޫލު ކުރައްވާ، މި ކަމުގައި ބަރަކާތް ލައްވާށިއެވެ. އަދި ހެޔޮ އަމަލުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމަނުއްވާށިއެވެ. އަދި މިއީ ގިޔާމަތަށް ދާންދެން ދެމިގެންދާ ސަދަގާ ޖާރިއާއެއް ކަމުގައި ލައްވާށިއެވެ. އަދި މިކަމުގައި ބައިވެރިވި އެންމެހައި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނާއި އެ މީހުންގެ އާއިލާތަކާއި ރަހުމަތްތެރިންނަށް ފާފަ ފުއްސަވާދެއްވާ، ހައްގުގެ މަގަށް މަގުދައްކަވާ، އަދި އެ މަގުގައި ސާބިތުކަން ދެއްވާށިއެވެ. އާމީން.

އަލްއީޤާޡުގެ ތައާރަފު

• އަލްއީޤާޡަކީ ކޮބާ؟

الأِيْقاظ في تَعْلِيمِ الأَلْفَاظْ - އަލްއީޤާޡް ފީ ތަޢުލީމިލް އަލްފާޡް (ބަސްތައް ދަސްކޮށްދިނުމަށް ހޭލުންތެރި ކުރުވުން) މިއީ މިހާތަނަށް އެނގެން އޮތް ގޮތުން އެންމެ ފުރަތަމަ ލިޔެވުނު އަރަބި - ދިވެހި ބަސްފޮތެވެ. އައްޝައިޚް މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނު މި ފޮތް ލިޔުއްވީ، އަރަބި ބަސް އުނގެނުމަށް ވަރަށް ގިނަ ދަރިވަރުން ބޭނުންވެގެން އެކަމަށް މަގުފަހިކޮށްދިނުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަލްއީޤާޡް، މި ފޮތް ބެހިގެންވަނީ ތިން ބަޔަކަށެވެ. ފުރަތަމަ ބަޔަކީ ނަމުގެ ފޮތެވެ. އޭގައި ވަނީ 6404 ނަމެވެ. ދެވަނަ ބަޔަކީ ކަމުގެ ފޮތެވެ. އޭގައި ވަނީ 1958 ކަމެވެ. އަދި ތިންވަނަ ބަޔަކީ ޖުމްލައިގެ ފޮތެވެ. އޭގައި ވަނީ 798 ޖުމްލައެވެ. މިއީ ވަރަށްވެސް މުހިއްމު ފޮތެކެވެ. އަދި އަރަބި - ދިވެހި ބަސްތަކުގެ މާނަ ހޯދަން ވަރަށް ގިނައިން ދިވެހިން ރުޖޫއަވާ ފޮތެކެވެ. ހާއްސަކޮށް އަރަބި އުނގެނޭ ދަރިވަރުންނާއި ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ ފަންނުގެ އަހުލުވެރިންނެވެ. އެ ގޮތުން ކުރީ ޒަމާނުގައި މެނުވީ ބޭނުން ނުކުރާ ދުރު އެތަކެއް ބަހެއް މި ފޮތުން އެނގިގެން ދެއެވެ. މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނުގެ މި އަގުހުރި މަސައްކަތުގެ ސަބަބުން އެތަކެއް އަހަރު ފަހުންވެސް އަހަރެމެންނަށް ފައިދާ ލިބެމުން ދާކަމީ އެއްވެސް ޝައްކެއް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ. މާތް ﷲ މި މަސައްކަތުގައި ބަރަކާތް ލައްވާ، މަގްބޫލު ފޮތެއް ކަމުގައި ހިމަނުއްވާށިއެވެ. އާމީން.

• މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނަކީ ކޮން ބޭފުޅެއް؟

އެއީ ކ. ހުރަޔަށް ނިސްބަތްވާ ބޭކަނބަލެއްގެ ބަނޑުން އައްޝައިޚް ކުޑަ ޙަސަން ތަކުރުފާނަށް ލިބިލެއްވި މޫސާފުޅެވެ. ދީނީ ތައުލީމް ރާއްޖޭގައި ފެތުރުމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް މަސައްކަތްކުރެއްވި ބޭކަލެކެވެ. ދިވެހި ބަހުގެ އަދީބެކެވެ. ފޮތްތައް ނެރުއްވި މުސައްނިފެކެވެ. ވާހަކަ ލިޔުންތެރިއެކެވެ. ރައިވަރު ހެއްދެވި ޝާއިރެކެވެ. އަދި މަދަރުސަތުއް ސަނިއްޔާގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ކިޔަވައިދެއްވި މުދައްރިސުންގެ ތެރޭގައި ހިމެނިވަޑައިގެންނެވި ބޭކަލެކެވެ. ދިވެހި ދައުލަތުގެ ތަފާތު ފެންވަރުގެ މަގާމްތައް އޭނާ އަދާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެ ގޮތުން އެތެރެކޮއިލު މިސްކިތުގެ މަލިންކަމާއި، ފަތްލިޔާކަމާއި، ވަޒީރުއް ދާޚިލިއްޔާގެ ނާއިބުކަމާއި، މަޙްކަމަތުއް ދާޚިލިއްޔާގެ ވަކީލުކަމާއި، ރައްޔިތުންގެ މަޖުލީހުގެ ރައީސްކަން ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އޭނާގެ ދަރިދަރިކަލުންނަކީ މަލިމް މުޙައްމަދުފުޅާއި، މަލިމް އިބްރާހީމް ކަލޭފާނާއި، މަލިމް ފާތިމާފުޅެވެ. އައްޝައިޚް މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނު ނިޔާވީ 18 ނޮވެމްބަރު 1970 ގައެވެ. މާތް ﷲ އޭނާގެ ފާފަ ފުއްސަވާ، ތަނަވަސް ރަހުމަތް ލައްވާށިއެވެ. އާމީން.

ތަކުރާރުކޮށް ކުރެވޭ ސުވާލުތައް

• އަލްއީޤާޡްގައި ކުށްތަކެއް ހުންނަނީ ކީއްވެ؟

ފޮތް ލިޔުއްވި މުސައްނިފުގެ ފަރާތުން އައިސްފައިވާ ބައެއް ބަހުގެ ކުށްތައް އެބައުޅެއެވެ. ގޮޅި ބްރެކެޓެއްގައި އޭގެ ރަނގަޅު ގޮތް އަހަރެމެން ބަޔާންކޮށްދީފައި ވަނިކޮށް ފެނިދާނެއެވެ. އަދި މީގެ އިތުރުން ޑޭޓާބޭސް އެކުލަވާލި އިރު އެ ހެދި މީހުންގެ ކިބައިން ވަދެފައިވާ ބައެއް ކުށް ހުރުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. މި ދެންނެވި ބާވަތުގެ ކުށެއް ފެނިއްޖެ ނަމަ އަނގާލަދެއްވުން އެދެމެވެ.

• އަލްއީޤާޡް ވަކި އެޕްލިކޭޝަނަކަށް ނަހަދަނީ ކީއްވެ؟

އެއީ އެޕްލިކޭޝަން އޭގެ މައްޗަށް ބިނާވާ ކޯޑު އާއި އެސެޓުތައް އެކި ތަންތާ އެކި ފަހަރުމަތިން ތަކުރާރު ނުކުރުމަށެވެ. އަދި އެޕްލިކޭޝަން ބަލަހައްޓައި އަދާހަމަކުރަން ފަސޭހަކޮށް، އެއަށް ބޭނުންވާ ރީސޯސްތައް މަދުކޮށް، ސައިޒު ކުޑަކުރުމަށެވެ. ވަކިން އަލްޢީޤާޡު ބަލަން ބޭނުންވަނީ ނަމަ، ބްރައުސާގައި ޓެބްއެއް އެކަމަށް ހުޅުވާފައި ބެހެއްޓިދާނެއެވެ.

• އަލްއީޤާޡުގެ އަރަބި ލަފްޒާއި އޭގެ މާނަ ފޯނުގައި އެއް ބަރިއެއްގައި ފެންނަގޮތަށް ނަހަދަނީ ކީއްވެ؟

އެއީ މި ފޮތުގައި ހަމައެކަނި ބަހާއި އޭގެ މާނަ ހިމެނިފައި ނުވާތީއެވެ. އޭގެ އިތުރަށް ދިގު ޕެރެގްރާފްތަކާއި ސަފުހާތަކެއްވާ ލިޔުންތައް ހިމެނެއެވެ. މިހުރިހާ އެއްޗެއް ފޯނުގައި ބަލަން އެންމެ މުނާސަބު ވަނީ މިހާރު މި އިން ގޮތެވެ. ނޫނީ ވިއްޔާ ވަރަށް ހަނި ކޮލަމެއްގައި މި ދެންނެވި ދިގު ލިޔުންތައް ފައްތަން ޖެހޭނެއެވެ. ނޫނީ ލިޔުމުގެ އެއްބައި ސްކްރީނުން ގެއްލޭނެއެވެ. އެހެނަސް އެއް ބަރިއެއްގައި ފެންނަން ބޭނުން ނަމަ ޑެސްކްޓޮޕްގައި ބެލިދާނެއެވެ.

• އަލްއީޤާޡް ޕީޑީއެފްއަކަށް ނަހަދަނީ ކީއްވެ؟

ޑޭޓާބޭސް ހެދީ ވުޖޫދުގައި ހުރި ޕީޑީއެފްއަކުންނެވެ. ދެން އޭތި ދެވަނަ ފަހަރަށް އަނެއްކާ ޕީޑީއެފްއަކަށް ހެދުމުގެ ބޭނުމެއް ނުފެނުނެވެ. އެހެންނަމަވެސް މި ޑޭޓާބޭސްއިން އަލްއީގާޡްގެ ލިޔުން ކޮޕީ ކުރެވެން ހުރި ވާހަކަ ދަންނަވާލަމެވެ.

• [ސ. 5] ގެ މާނައަކީ ކޮބާ؟

އެބަހީ، އެ ލަފްޒެއް ވަނީ ޕީޑީއެފްގެ 5 ވަނަ ސަފުހާގައެވެ.

معلومات عن الكتاب - ފޮތާ ބެހޭ މައުލޫމާތު (އަރަބިން)

قال محمد قباد أبو بكر:

نبذة تعريفية عن كتاب الإيقاظ في تعليم الألفاظ

الإيقاظ في تعليم الألفاظ من اوائل المعاجم اللغوية التي أُلِّفت باللغة المالديفية وضعه الشيخ مَلِمْ موسى مافة كليغيفان، فهذا المعجم يتألف من ثلاث مجموعات. و المجوعة الأولى تختص بالأسماء و سماها المؤلف كتاب الأسماء، و فيها ٦٤٠٤ اسما.

المجموعة الثانية تختص بالأفعال، و فيها ١٩٥٨ فعلا.

و المجموعة الثالثة تشمل جملا مفيدة باللغة العربية و سماها المؤلف كتاب الجمل. و تتكون من ٧٩٨ جملة عربية.

و قد ألف الشيخ هذا المعجم على طلب كثير من الطلبة من الذين يرغبون في تعلُّم اللغة العربية كما ذكر ذلك في مقدمة كتابه.

و لم يؤلَّف أي كتاب آخر لتيسير و تبسيط اللغة العربية للراغبين في دراستها بهذا الحجم.

جزى الله المؤلف جزاء العاملين النافعين بعلمهم.

و قد يسأل سائل هل لهذا الكتاب من مآخذ، فأقول نعم و بكثرة؛ و منها: وجود كلمات كثيرة غريبة لا تستخدم إلا في الكتب القديمة، و المبتدؤون لا يحتاجون إلى مثلها إلا في مرحلة متقدمة جدا، و هناك كلمات أشكّ في عربيتها و انها تستخدم باللغة العربية. و كما أن هناك كلمات كثيرة من اللهجة المصرية الدارجة أيضا.

އަސްލު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ

الأِيْقَاظ

فِيْ تَعْلِيم اْلأَلْفَاظ

جَمَعَهُ وَرَتَّبَهُ الحَقِيْر الحَاجّ مُوسَى مَلم كَليْكَفَان المحْلِيّ

ابْن الْشَّيخ الوَجيْهُ كُدَ حَسَن تَكرفَانُ الهُرَوِيِّ

طُبعَ بنَفَقَةِ مُؤَلِّفهِ الْحَقِير مُوسَى مَلِم كَليْكَفانُ [رَحِمَهُ] اللَّهُ تَعَالَى

الطَّبْعَةُ الأوْلى سنة ١٣٥٧ [هـ]

طُبعَ في مَطْبَعَة ستَارَه هنْدُ لمطیْد بكَلكته

الْإِجَازَة

اَلْفَاضِلُ الْحَاجِّ مُوْسَى مَلِم ކަލޭގެފާނަށް سَلَام

މިފޮތް ލިއެ ޗާފުކުޅައަސް އެންމެ ރަގަޅެވެ. والسَّلاَم

حرف ١٦ ربيع الثاني ١٣٥٦هجرية

(الإِمْضَاء) حسَين بنُ محمد الحُسَينِي

وَزِيْر المَعَارِف

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ وَبِهِ نَسْتَعِيْن،

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَ لُغَةَ الْعَرَبِ بِإِنْزَالِ القُرْآنِ، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الْإِنسِ وَالْجَانِّ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ مَدَى الْأَزْمَانِ، آمِيْن،

أَمَّا بَعْدُ ހައްދަވައި ބޮޑުކުރެއްވި މާތް ރަސްކަލާގެ ކިބައިން رَحْمَة ލެއްވުމާއި تَوْفِيْقُ ދެއްވުން އެދޭ ނިކަމެތި އަޅާ (كُدَ حَسَن تَكْرُفَانُ ގެ مُوْسَى ފުޅު) ބުނަމެވެ.

اِبْتِدَائِي مَدْرَسَه އެއްގައި عِلْمُ އުގެނޭ اَدَبُ ވެރި عِزَّة ތެރި ކުދީންކުރެ ކުދިބައަކު، އެކުދީންނަށް عَرَبِ ބަސް ދަސްކުޅައުން ފަސޭހަވުމަށްޓަކައި، ކުޑަ ބަސްފޮތެއް އެކުލަވައި، ދިވެހި تَرْجَمَه އާއިއެކު ލިއެދިނުމަށް ނިކަމެތި އަޅާގެ ކިބައިން އެދުނު ހިދު، އެކަމަކީ އަޅުގަޑާއި އެކަށީގެންނުވާފަދަ ކަމެއް ކަމުން، ކުރިއަށް އެއްފިއަވަޅު، ފަހަތަށް އަނެއްފިއަވަޅު އަޅައަޅައި ދެ فِكْرُ މަތީ އެތައް ދުވަހަކު ހުރީމެވެ.

މިހެން ހުރެފައިމެ، އެކުދީންގެ މިމާތް އެދުމުން ކުޑަމިންވަރެއް ނަމަވިއަސް ނިކަމެތި އަޅާގެ ކިބައިން ފުއްދައިދެވޭތޯ قَصْدُ ކޮއް، އެ މަސައްކަތުގެ އަތްކުރި އަރުވައިލައި، ހިތާއި ހަށިގަޑުން އެކަމަށް ކުރިމަތިލައި، މާތް ރަސްކަލާގެ ދެއްވި تَوْفِيْقُ ގެ ބާރުން، ދުވަސްތަކެއްގެ ތެރޭގައި أَلِفُ بَا ގެ އަކުރުގެ تَرْتِيبُ މަތީން ކުޑަ ބަސްފޮތެއް ލިއެ، އެ ފޮތަށް (الْإِيْقَاظُ فِيْ تَعْلِيْمِ الْاَلْفَاظِ) މި ނަމުން ނަން ދިނީމެވެ.

ފަހެ މިފޮތުގައި އެކުލެވިގެން މިވާ މަދު ބަސްކޮޅު (އުގެނޭ ކުދީންނަށް فَائِدَة ލިބިގަތުން ފަހިކޮއްދިނުމުގެ އެދުމުގައި) ތިން ބައަކަށް ބަހައި، ފުރަތަމަ ބައަށް كِتَابُ الأَسْمَاءِ އެވެ ކިއައި -(މި ބައިގައި ވަނީ ٦٤٠٤ اِسْمވެ.)- ދެވަނަ ބައަށް كِتَابُ الأَفْعَالެވެ ކިއައި -(މި ބައިގައި ވަނީ ١٩٥٨ فِعْلެވެ] - ތިންވަނަ ބައަށް كِتَابُ الْجُمُلَاتِ އެވެ ކިއައި -(މި ބައިގައި ވަނީ ٧٩٨ جُمْلهއެވެ.)- މި قَوَاعِدُން އަޅާ قَصْدُ ކުޅަ މިންވަރަށް މި ފޮތް ލިއެ ނިމިއްޖެއެވެ. وَلِلَّهِ الْحَمْدُ عَلَى ذَلِكَ.

ކީރިތި އޯގާވަންތަ މާތް ރަސްކަލާގެ ކިބައިން އެދުމުގެ ކޮޅުނެތްކޮޅަށް އަޅު އެދެނީ، މި ފޮތުން ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ކުދީންނަށް مَنْفَعَ ދެއްވައި، އެކުދީންގެ ގާތުގައި قَبُوْلُ ވެވޭ އެއްޗެއް ކަމުގައި މި ފޮތް ލެއްވުމެވެ. އެކަލާގެއީ، އަޅުތަކުން އެދޭ އެދުންތައް ފުއްދަވާ ކުޅަދުންވަންތަ މާތް ރަސްކަލާގެއެވެ. إِنَّهُ عَلَى مَا يَشَاءُ قَدِيْرٌ، وَبِالْإِجَابَةِ جَدِيْرٌ، نِعْمَ المَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيْرُ، وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِيِّ العَظِيْمِ.

الحقير مَلم مُوسَى ފުޅު

[ފޮތް]

خَاتِمَةُ الطَّبعِ

ދަންނައެ، މާތް ކަލާގެ ދެއްވި تَوفِيقُން މިފޮތުގައި ނިކަމެތި އަޅާ ލިއުމަށް قَصدُކުޅަ މިންވަރު މިހިސާބުން ލިއެ ނިމިއްޖެވެ. މިފޮތް ބެއްލެވި ކޮންމެ ބެއިކަލަކުކިބައިން އަޅުއެދެނީ، މީގައި ދިވެހިބަސްތައް އެތުރިފައިވާ ގޮތާއިމެދު ވިސްނަވައި، ތާނައިގެ އަކުރުތަކުގެ اَصلَاއި خِلَافُވެ، އެބަހެއް އޮންނާންވީ ތަން ނޫން ތަނެއްގައި އެޅިފައި އޮއްވައި ބަހެއް ފެނިލެއްވިނަމަ، އެބަހެއް އޮންނާން އެންމެ ރަގަޅު ތަނެއްގައި بَيَان ކުރައްވައި، މިފޮތާބެހޭ މީހަކަށް ލިއެ އެންގެވުމާއި، އަދި ތާނަ ބަހާއިދިމާގައި ލިޔެވިފައިހުރި عَرَبِ لَفظُ ތަކަށް ވިސްނަވައި، އެބަހަކާއި مُنَاسَبُ ނުވާ لَفظެއް އޮއްވައި ފެނިލެއްވިނަމަ، އެބަހަކާއި ދިމާގައި އޮތުން އެންމެ ހަމަޖެހޭ عَرَبِ لَفظެއް ލިއުއްވައި بَيَان ކޮއްދެއްވުމެވެ. އެއީ، އަނެއްފަހަރަކު މިފޮތް ޗާޕުވެވޭނެ ގޮތެއް ދިމާވެއްޖެނަމަ، މިފޮތުގައި ހުރިނަމަ ހުރި ދޯހަޅިކަމެއް ފިލުވައި تَنقِيحُ ކޮށް، ކުށްތަކުން ސާފުކުޅައުމަށެވެ. މިމަގަށް މިކަންތައް ހެއުނިޔަތުގައި ކޮށްދެއްވި ކޮންމެ ބެއިކަލަކަށް މާތްކަލާގެ رَحمَة ލައްވާނެތެވެ. آمين

هذا وَقَدْ تَمَّ الفَرَاغُ مِنْ تَحرِيرِ لِهَذِهِ الْعُجُوْلَة، بِعَوْنِ الْمَلِكِ المُتَعَالِ فِيْ خَيْرِ حَالَة،

وَالْحَمْدُ الِلهِ أَوَّلًا وَآخَرًا وَعَلَانِيَةً وَسِرًا، فَالْمَرْجُوُّ مِمَّنْ طَالَعَهَا مِنْ أَهْلِ اللُّغَةِ،

أَنْ يُصَّحِحَ غَلَطَاتِهَا، وَيَسْتُرَ عُيُوْبَ كَاتِبَهَا، لِأَنْ المُصَنِّفَ عَثُوْرُ، وَالنَّاقِدَ بَصِيْرُ،

وَالصَّلَاةُ عَلَى سَيِّدِ المُرْسَلِيْنَ بَدْأً وَخِتَامًا، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِيْمًا،

\ No newline at end of file +الإيقاظ – އަލްއީޤާޡް

اسم الكتاب: الإيقاظ في تعليم الألفاظ - لموسى ملم كليكفان (ت ١٣٩٠ هـ)
الناشر: مطبع ستاره هند لمطید بكلكته | الطبعة الأولى، ١٣٥٧ هـ - ١٩٣٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: އަލްއީގާޡު ފީ ތަޢުލީމިލް އަލްފާޡު (ބަސްތައް ދަސްކޮށްދިނުމަށް ހޭލުންތެރި ކުރުވުން) | ލިޔުނީ: މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނު (1390 ހ.)
ޗާޕުކުރީ: ސިތާރަ-އީ-ހިންދު ޕްރެސް، ކޮލްކަޓާ | ފުރަތަމަ ޗާޕު، 1357 ހ. - 1938 މ.

ދިވެހި ފޮތުގެ ޕީޑީއެފް

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

ޑިޖިޓައިޒުކުރުމުގައި އެހީތެރިވި ފަރާތްތައް

އ.ޔ.، ޢަބްދުލް މުޢިއްޒު ރަޝީދު، ޢަލީ ޒިޔާދު، މުޙައްމަދު މާއިޒު މުޢާވިޔަތު، އިބްރާހިމް ސަނީހު، މުޙައްމަދު އިޙްސާން، ޙުސައިން ޞާދިޤު، އިމްތިޠާއު ޢައްބާސް، ޖައިލަމް ޢަބްދުލް ޖަލީލު، އާދަމް އިފްހާމް، ޙަސަން ޒިޔާން، ޢިމާދު ޔޫސުފް، ޙުސައިން ނަޝާޠު، ނިޙްރީރު މާޖިދު ދާވޫދު، މުޙައްމަދު އަޙްމަދު، ޢަބްދު ﷲ އަޙްސަން ސަޢީދު، ބަޝީރު އާދަމް، ޙުސައިން ޖައުޒާން، މުޙައްމަދު މަފާޒު އަޙްމަދު، މުޙައްމަދު ޢާމިލް ޢަލީ، މުޙައްމަދު ޢާދިލު، ނަޡީމް ނިޡާމް، ޢަބްދު ﷲ ޢައްޒާމް ކ.، ޢައްފާން ޙަލީމް، އަޙްމަދު އަޒުހާން، އަޙްމަދު ޝުޖާޢު ޝަރީފު، ޢީސާ ޙުނައިން، މައިހާން ނާޒިމް، މާޒިޔާ މުޢާވިޔަތު، މުޙައްމަދު ފަޟީލް، މުޙައްމަދު ޖަޒްލާން ޢުމަރު، މުޙައްމަދު ވިޝާޙު ޢަލީ، މުޠީޢު އިސްމާޢީލް މުޙައްމަދު، ޝިފާޤް އަޙްމަދު، ޒަހްވާން ނާޒިމް، އަދި އެ ނޫންވެސް އަޚުންނާއި އުޚްތުންނެވެ. — އިތުރު މައުލޫމާތު.

ﷲ އަށް ހަމްދު ކުރަމެވެ. މިއީ 1 މަސްދުވަހުން އެކުލަވާލެވުނު ޑޭޓާބޭސެކެވެ. މި ޑޭޓާބޭސްގައި 13000 އަށް ވުރެ ގިނަ އެންޓްރީތައް ހިމެނެއެވެ. އެއީ 30000 އަށް ވުރެ ގިނަ ލަފްޒެވެ. އެހީތެރިވީ އަރަބި ބަހާއި ދިވެހި ބަހަށް ޝައުގުވެރިވާ ފަރާތްތަކާއި، ދީނީ ކަންކަމާއި ދައުވަތު ފޯރުކޮށްދިނުމަށް މަސައްކަތް ކުރާ އަޚުންނާއި އުޚްތުންނާއި، ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ ފަންނަށް ނުހަނު ލޯބިކުރާ ފަރާތްތަކެކެވެ. އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ މި ކަމުން ފަސޭހަކަމާއެކީ ބަސްތަކުގެ މާނަ ބެލޭނެ ގޮތެއް ފަހިވެގެން ދާނެއެވެ. އިން ޝާއަ ﷲ މި ކަމުގެ ފައިދާ އެންމެހައި ދިވެހިންނަށް ލިބިގެން ދާނެއެވެ. ޔާ ﷲ އެވެ. މި މަސައްކަތް ގަބޫލު ކުރައްވާ، މި ކަމުގައި ބަރަކާތް ލައްވާށިއެވެ. އަދި ހެޔޮ އަމަލުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމަނުއްވާށިއެވެ. އަދި މިއީ ގިޔާމަތަށް ދާންދެން ދެމިގެންދާ ސަދަގާ ޖާރިއާއެއް ކަމުގައި ލައްވާށިއެވެ. އަދި މިކަމުގައި ބައިވެރިވި އެންމެހައި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނާއި އެ މީހުންގެ އާއިލާތަކާއި ރަހުމަތްތެރިންނަށް ފާފަ ފުއްސަވާދެއްވާ، ހައްގުގެ މަގަށް މަގުދައްކަވާ، އަދި އެ މަގުގައި ސާބިތުކަން ދެއްވާށިއެވެ. އާމީން.

އަލްއީޤާޡުގެ ތައާރަފު

• އަލްއީޤާޡަކީ ކޮބާ؟

الأِيْقاظ في تَعْلِيمِ الأَلْفَاظْ - އަލްއީޤާޡް ފީ ތަޢުލީމިލް އަލްފާޡް (ބަސްތައް ދަސްކޮށްދިނުމަށް ހޭލުންތެރި ކުރުވުން) މިއީ މިހާތަނަށް އެނގެން އޮތް ގޮތުން އެންމެ ފުރަތަމަ ލިޔެވުނު އަރަބި - ދިވެހި ބަސްފޮތެވެ. އައްޝައިޚް މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނު މި ފޮތް ލިޔުއްވީ، އަރަބި ބަސް އުނގެނުމަށް ވަރަށް ގިނަ ދަރިވަރުން ބޭނުންވެގެން އެކަމަށް މަގުފަހިކޮށްދިނުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަލްއީޤާޡް، މި ފޮތް ބެހިގެންވަނީ ތިން ބަޔަކަށެވެ. ފުރަތަމަ ބަޔަކީ ނަމުގެ ފޮތެވެ. އޭގައި ވަނީ 6404 ނަމެވެ. ދެވަނަ ބަޔަކީ ކަމުގެ ފޮތެވެ. އޭގައި ވަނީ 1958 ކަމެވެ. އަދި ތިންވަނަ ބަޔަކީ ޖުމްލައިގެ ފޮތެވެ. އޭގައި ވަނީ 798 ޖުމްލައެވެ. މިއީ ވަރަށްވެސް މުހިއްމު ފޮތެކެވެ. އަދި އަރަބި - ދިވެހި ބަސްތަކުގެ މާނަ ހޯދަން ވަރަށް ގިނައިން ދިވެހިން ރުޖޫއަވާ ފޮތެކެވެ. ހާއްސަކޮށް އަރަބި އުނގެނޭ ދަރިވަރުންނާއި ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ ފަންނުގެ އަހުލުވެރިންނެވެ. އެ ގޮތުން ކުރީ ޒަމާނުގައި މެނުވީ ބޭނުން ނުކުރާ ދުރު އެތަކެއް ބަހެއް މި ފޮތުން އެނގިގެން ދެއެވެ. މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނުގެ މި އަގުހުރި މަސައްކަތުގެ ސަބަބުން އެތަކެއް އަހަރު ފަހުންވެސް އަހަރެމެންނަށް ފައިދާ ލިބެމުން ދާކަމީ އެއްވެސް ޝައްކެއް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ. މާތް ﷲ މި މަސައްކަތުގައި ބަރަކާތް ލައްވާ، މަގްބޫލު ފޮތެއް ކަމުގައި ހިމަނުއްވާށިއެވެ. އާމީން.

• މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނަކީ ކޮން ބޭފުޅެއް؟

އެއީ ކ. ހުރަޔަށް ނިސްބަތްވާ ބޭކަނބަލެއްގެ ބަނޑުން އައްޝައިޚް ކުޑަ ޙަސަން ތަކުރުފާނަށް ލިބިލެއްވި މޫސާފުޅެވެ. ދީނީ ތައުލީމް ރާއްޖޭގައި ފެތުރުމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް މަސައްކަތްކުރެއްވި ބޭކަލެކެވެ. ދިވެހި ބަހުގެ އަދީބެކެވެ. ފޮތްތައް ނެރުއްވި މުސައްނިފެކެވެ. ވާހަކަ ލިޔުންތެރިއެކެވެ. ރައިވަރު ހެއްދެވި ޝާއިރެކެވެ. އަދި މަދަރުސަތުއް ސަނިއްޔާގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ކިޔަވައިދެއްވި މުދައްރިސުންގެ ތެރޭގައި ހިމެނިވަޑައިގެންނެވި ބޭކަލެކެވެ. ދިވެހި ދައުލަތުގެ ތަފާތު ފެންވަރުގެ މަގާމްތައް އޭނާ އަދާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެ ގޮތުން އެތެރެކޮއިލު މިސްކިތުގެ މަލިންކަމާއި، ފަތްލިޔާކަމާއި، ވަޒީރުއް ދާޚިލިއްޔާގެ ނާއިބުކަމާއި، މަޙްކަމަތުއް ދާޚިލިއްޔާގެ ވަކީލުކަމާއި، ރައްޔިތުންގެ މަޖުލީހުގެ ރައީސްކަން ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އޭނާގެ ދަރިދަރިކަލުންނަކީ މަލިމް މުޙައްމަދުފުޅާއި، މަލިމް އިބްރާހީމް ކަލޭފާނާއި، މަލިމް ފާތިމާފުޅެވެ. އައްޝައިޚް މަލިމް މޫސާ މާފަތްކަލޭގެފާނު ނިޔާވީ 18 ނޮވެމްބަރު 1970 ގައެވެ. މާތް ﷲ އޭނާގެ ފާފަ ފުއްސަވާ، ތަނަވަސް ރަހުމަތް ލައްވާށިއެވެ. އާމީން.

ތަކުރާރުކޮށް ކުރެވޭ ސުވާލުތައް

• އަލްއީޤާޡްގައި ކުށްތަކެއް ހުންނަނީ ކީއްވެ؟

ފޮތް ލިޔުއްވި މުސައްނިފުގެ ފަރާތުން އައިސްފައިވާ ބައެއް ބަހުގެ ކުށްތައް އެބައުޅެއެވެ. ގޮޅި ބްރެކެޓެއްގައި އޭގެ ރަނގަޅު ގޮތް އަހަރެމެން ބަޔާންކޮށްދީފައި ވަނިކޮށް ފެނިދާނެއެވެ. އަދި މީގެ އިތުރުން ޑޭޓާބޭސް އެކުލަވާލި އިރު އެ ހެދި މީހުންގެ ކިބައިން ވަދެފައިވާ ބައެއް ކުށް ހުރުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. މި ދެންނެވި ބާވަތުގެ ކުށެއް ފެނިއްޖެ ނަމަ އަނގާލަދެއްވުން އެދެމެވެ.

• އަލްއީޤާޡް ވަކި އެޕްލިކޭޝަނަކަށް ނަހަދަނީ ކީއްވެ؟

އެއީ އެޕްލިކޭޝަން އޭގެ މައްޗަށް ބިނާވާ ކޯޑު އާއި އެސެޓުތައް އެކި ތަންތާ އެކި ފަހަރުމަތިން ތަކުރާރު ނުކުރުމަށެވެ. އަދި އެޕްލިކޭޝަން ބަލަހައްޓައި އަދާހަމަކުރަން ފަސޭހަކޮށް، އެއަށް ބޭނުންވާ ރީސޯސްތައް މަދުކޮށް، ސައިޒު ކުޑަކުރުމަށެވެ. ވަކިން އަލްޢީޤާޡު ބަލަން ބޭނުންވަނީ ނަމަ، ބްރައުސާގައި ޓެބްއެއް އެކަމަށް ހުޅުވާފައި ބެހެއްޓިދާނެއެވެ.

• އަލްއީޤާޡުގެ އަރަބި ލަފްޒާއި އޭގެ މާނަ ފޯނުގައި އެއް ބަރިއެއްގައި ފެންނަގޮތަށް ނަހަދަނީ ކީއްވެ؟

އެއީ މި ފޮތުގައި ހަމައެކަނި ބަހާއި އޭގެ މާނަ ހިމެނިފައި ނުވާތީއެވެ. އޭގެ އިތުރަށް ދިގު ޕެރެގްރާފްތަކާއި ސަފުހާތަކެއްވާ ލިޔުންތައް ހިމެނެއެވެ. މިހުރިހާ އެއްޗެއް ފޯނުގައި ބަލަން އެންމެ މުނާސަބު ވަނީ މިހާރު މި އިން ގޮތެވެ. ނޫނީ ވިއްޔާ ވަރަށް ހަނި ކޮލަމެއްގައި މި ދެންނެވި ދިގު ލިޔުންތައް ފައްތަން ޖެހޭނެއެވެ. ނޫނީ ލިޔުމުގެ އެއްބައި ސްކްރީނުން ގެއްލޭނެއެވެ. އެހެނަސް އެއް ބަރިއެއްގައި ފެންނަން ބޭނުން ނަމަ ޑެސްކްޓޮޕްގައި ބެލިދާނެއެވެ.

• އަލްއީޤާޡް ޕީޑީއެފްއަކަށް ނަހަދަނީ ކީއްވެ؟

ޑޭޓާބޭސް ހެދީ ވުޖޫދުގައި ހުރި ޕީޑީއެފްއަކުންނެވެ. ދެން އޭތި ދެވަނަ ފަހަރަށް އަނެއްކާ ޕީޑީއެފްއަކަށް ހެދުމުގެ ބޭނުމެއް ނުފެނުނެވެ. އެހެންނަމަވެސް މި ޑޭޓާބޭސްއިން އަލްއީގާޡްގެ ލިޔުން ކޮޕީ ކުރެވެން ހުރި ވާހަކަ ދަންނަވާލަމެވެ.

• [ސ. 5] ގެ މާނައަކީ ކޮބާ؟

އެބަހީ، އެ ލަފްޒެއް ވަނީ ޕީޑީއެފްގެ 5 ވަނަ ސަފުހާގައެވެ.

معلومات عن الكتاب - ފޮތާ ބެހޭ މައުލޫމާތު (އަރަބިން)

قال محمد قباد أبو بكر:

نبذة تعريفية عن كتاب الإيقاظ في تعليم الألفاظ

الإيقاظ في تعليم الألفاظ من اوائل المعاجم اللغوية التي أُلِّفت باللغة المالديفية وضعه الشيخ مَلِمْ موسى مافة كليغيفان، فهذا المعجم يتألف من ثلاث مجموعات. و المجوعة الأولى تختص بالأسماء و سماها المؤلف كتاب الأسماء، و فيها ٦٤٠٤ اسما.

المجموعة الثانية تختص بالأفعال، و فيها ١٩٥٨ فعلا.

و المجموعة الثالثة تشمل جملا مفيدة باللغة العربية و سماها المؤلف كتاب الجمل. و تتكون من ٧٩٨ جملة عربية.

و قد ألف الشيخ هذا المعجم على طلب كثير من الطلبة من الذين يرغبون في تعلُّم اللغة العربية كما ذكر ذلك في مقدمة كتابه.

و لم يؤلَّف أي كتاب آخر لتيسير و تبسيط اللغة العربية للراغبين في دراستها بهذا الحجم.

جزى الله المؤلف جزاء العاملين النافعين بعلمهم.

و قد يسأل سائل هل لهذا الكتاب من مآخذ، فأقول نعم و بكثرة؛ و منها: وجود كلمات كثيرة غريبة لا تستخدم إلا في الكتب القديمة، و المبتدؤون لا يحتاجون إلى مثلها إلا في مرحلة متقدمة جدا، و هناك كلمات أشكّ في عربيتها و انها تستخدم باللغة العربية. و كما أن هناك كلمات كثيرة من اللهجة المصرية الدارجة أيضا.

އަސްލު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ

الأِيْقَاظ

فِيْ تَعْلِيم اْلأَلْفَاظ

جَمَعَهُ وَرَتَّبَهُ الحَقِيْر الحَاجّ مُوسَى مَلم كَليْكَفَان المحْلِيّ

ابْن الْشَّيخ الوَجيْهُ كُدَ حَسَن تَكرفَانُ الهُرَوِيِّ

طُبعَ بنَفَقَةِ مُؤَلِّفهِ الْحَقِير مُوسَى مَلِم كَليْكَفانُ [رَحِمَهُ] اللَّهُ تَعَالَى

الطَّبْعَةُ الأوْلى سنة ١٣٥٧ [هـ]

طُبعَ في مَطْبَعَة ستَارَه هنْدُ لمطیْد بكَلكته

الْإِجَازَة

اَلْفَاضِلُ الْحَاجِّ مُوْسَى مَلِم ކަލޭގެފާނަށް سَلَام

މިފޮތް ލިއެ ޗާފުކުޅައަސް އެންމެ ރަގަޅެވެ. والسَّلاَم

حرف ١٦ ربيع الثاني ١٣٥٦هجرية

(الإِمْضَاء) حسَين بنُ محمد الحُسَينِي

وَزِيْر المَعَارِف

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ وَبِهِ نَسْتَعِيْن،

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَ لُغَةَ الْعَرَبِ بِإِنْزَالِ القُرْآنِ، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الْإِنسِ وَالْجَانِّ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ مَدَى الْأَزْمَانِ، آمِيْن،

أَمَّا بَعْدُ ހައްދަވައި ބޮޑުކުރެއްވި މާތް ރަސްކަލާގެ ކިބައިން رَحْمَة ލެއްވުމާއި تَوْفِيْقُ ދެއްވުން އެދޭ ނިކަމެތި އަޅާ (كُدَ حَسَن تَكْرُفَانُ ގެ مُوْسَى ފުޅު) ބުނަމެވެ.

اِبْتِدَائِي مَدْرَسَه އެއްގައި عِلْمُ އުގެނޭ اَدَبُ ވެރި عِزَّة ތެރި ކުދީންކުރެ ކުދިބައަކު، އެކުދީންނަށް عَرَبِ ބަސް ދަސްކުޅައުން ފަސޭހަވުމަށްޓަކައި، ކުޑަ ބަސްފޮތެއް އެކުލަވައި، ދިވެހި تَرْجَمَه އާއިއެކު ލިއެދިނުމަށް ނިކަމެތި އަޅާގެ ކިބައިން އެދުނު ހިދު، އެކަމަކީ އަޅުގަޑާއި އެކަށީގެންނުވާފަދަ ކަމެއް ކަމުން، ކުރިއަށް އެއްފިއަވަޅު، ފަހަތަށް އަނެއްފިއަވަޅު އަޅައަޅައި ދެ فِكْرُ މަތީ އެތައް ދުވަހަކު ހުރީމެވެ.

މިހެން ހުރެފައިމެ، އެކުދީންގެ މިމާތް އެދުމުން ކުޑަމިންވަރެއް ނަމަވިއަސް ނިކަމެތި އަޅާގެ ކިބައިން ފުއްދައިދެވޭތޯ قَصْدُ ކޮއް، އެ މަސައްކަތުގެ އަތްކުރި އަރުވައިލައި، ހިތާއި ހަށިގަޑުން އެކަމަށް ކުރިމަތިލައި، މާތް ރަސްކަލާގެ ދެއްވި تَوْفِيْقُ ގެ ބާރުން، ދުވަސްތަކެއްގެ ތެރޭގައި أَلِفُ بَا ގެ އަކުރުގެ تَرْتِيبُ މަތީން ކުޑަ ބަސްފޮތެއް ލިއެ، އެ ފޮތަށް (الْإِيْقَاظُ فِيْ تَعْلِيْمِ الْاَلْفَاظِ) މި ނަމުން ނަން ދިނީމެވެ.

ފަހެ މިފޮތުގައި އެކުލެވިގެން މިވާ މަދު ބަސްކޮޅު (އުގެނޭ ކުދީންނަށް فَائِدَة ލިބިގަތުން ފަހިކޮއްދިނުމުގެ އެދުމުގައި) ތިން ބައަކަށް ބަހައި، ފުރަތަމަ ބައަށް كِتَابُ الأَسْمَاءِ އެވެ ކިއައި -(މި ބައިގައި ވަނީ ٦٤٠٤ اِسْمވެ.)- ދެވަނަ ބައަށް كِتَابُ الأَفْعَالެވެ ކިއައި -(މި ބައިގައި ވަނީ ١٩٥٨ فِعْلެވެ] - ތިންވަނަ ބައަށް كِتَابُ الْجُمُلَاتِ އެވެ ކިއައި -(މި ބައިގައި ވަނީ ٧٩٨ جُمْلهއެވެ.)- މި قَوَاعِدُން އަޅާ قَصْدُ ކުޅަ މިންވަރަށް މި ފޮތް ލިއެ ނިމިއްޖެއެވެ. وَلِلَّهِ الْحَمْدُ عَلَى ذَلِكَ.

ކީރިތި އޯގާވަންތަ މާތް ރަސްކަލާގެ ކިބައިން އެދުމުގެ ކޮޅުނެތްކޮޅަށް އަޅު އެދެނީ، މި ފޮތުން ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ކުދީންނަށް مَنْفَعَ ދެއްވައި، އެކުދީންގެ ގާތުގައި قَبُوْلُ ވެވޭ އެއްޗެއް ކަމުގައި މި ފޮތް ލެއްވުމެވެ. އެކަލާގެއީ، އަޅުތަކުން އެދޭ އެދުންތައް ފުއްދަވާ ކުޅަދުންވަންތަ މާތް ރަސްކަލާގެއެވެ. إِنَّهُ عَلَى مَا يَشَاءُ قَدِيْرٌ، وَبِالْإِجَابَةِ جَدِيْرٌ، نِعْمَ المَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيْرُ، وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِيِّ العَظِيْمِ.

الحقير مَلم مُوسَى ފުޅު

[ފޮތް]

خَاتِمَةُ الطَّبعِ

ދަންނައެ، މާތް ކަލާގެ ދެއްވި تَوفِيقُން މިފޮތުގައި ނިކަމެތި އަޅާ ލިއުމަށް قَصدُކުޅަ މިންވަރު މިހިސާބުން ލިއެ ނިމިއްޖެވެ. މިފޮތް ބެއްލެވި ކޮންމެ ބެއިކަލަކުކިބައިން އަޅުއެދެނީ، މީގައި ދިވެހިބަސްތައް އެތުރިފައިވާ ގޮތާއިމެދު ވިސްނަވައި، ތާނައިގެ އަކުރުތަކުގެ اَصلَاއި خِلَافُވެ، އެބަހެއް އޮންނާންވީ ތަން ނޫން ތަނެއްގައި އެޅިފައި އޮއްވައި ބަހެއް ފެނިލެއްވިނަމަ، އެބަހެއް އޮންނާން އެންމެ ރަގަޅު ތަނެއްގައި بَيَان ކުރައްވައި، މިފޮތާބެހޭ މީހަކަށް ލިއެ އެންގެވުމާއި، އަދި ތާނަ ބަހާއިދިމާގައި ލިޔެވިފައިހުރި عَرَبِ لَفظُ ތަކަށް ވިސްނަވައި، އެބަހަކާއި مُنَاسَبُ ނުވާ لَفظެއް އޮއްވައި ފެނިލެއްވިނަމަ، އެބަހަކާއި ދިމާގައި އޮތުން އެންމެ ހަމަޖެހޭ عَرَبِ لَفظެއް ލިއުއްވައި بَيَان ކޮއްދެއްވުމެވެ. އެއީ، އަނެއްފަހަރަކު މިފޮތް ޗާޕުވެވޭނެ ގޮތެއް ދިމާވެއްޖެނަމަ، މިފޮތުގައި ހުރިނަމަ ހުރި ދޯހަޅިކަމެއް ފިލުވައި تَنقِيحُ ކޮށް، ކުށްތަކުން ސާފުކުޅައުމަށެވެ. މިމަގަށް މިކަންތައް ހެއުނިޔަތުގައި ކޮށްދެއްވި ކޮންމެ ބެއިކަލަކަށް މާތްކަލާގެ رَحمَة ލައްވާނެތެވެ. آمين

هذا وَقَدْ تَمَّ الفَرَاغُ مِنْ تَحرِيرِ لِهَذِهِ الْعُجُوْلَة، بِعَوْنِ الْمَلِكِ المُتَعَالِ فِيْ خَيْرِ حَالَة،

وَالْحَمْدُ الِلهِ أَوَّلًا وَآخَرًا وَعَلَانِيَةً وَسِرًا، فَالْمَرْجُوُّ مِمَّنْ طَالَعَهَا مِنْ أَهْلِ اللُّغَةِ،

أَنْ يُصَّحِحَ غَلَطَاتِهَا، وَيَسْتُرَ عُيُوْبَ كَاتِبَهَا، لِأَنْ المُصَنِّفَ عَثُوْرُ، وَالنَّاقِدَ بَصِيْرُ،

وَالصَّلَاةُ عَلَى سَيِّدِ المُرْسَلِيْنَ بَدْأً وَخِتَامًا، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِيْمًا،

\ No newline at end of file diff --git a/books/radheefManiku.html b/books/radheefManiku.html index 9401b702d..628957b7c 100644 --- a/books/radheefManiku.html +++ b/books/radheefManiku.html @@ -1 +1 @@ -މަނިކުގެ ދިވެހި އިނގިރޭސި ރަދީފު

Source of the Text: A Concise Etymological Vocabulary of Dhivehi Language | by Hassan Ahmed Maniku (d. 2001)
Publisher: The Royal Asiatic Society of Sri Lanka, Colombo | 2000

ފޮތުގެ ނަން: އަ ކޮންސައިސް އެޓަމޮލޮޖިކަލް ވޮކެބިޔުލެރީ އޮފް ދިވެހި ލެންގުއެޖް | ލިޔުނީ: ޙަސަން އަޙްމަދު މަނިކު (2001 މ.)
ޗާޕުކުރީ: ދަ ރޯޔަލް އޭޝިއެޓިކް ސޮސައިއެޓީ އޮފް ސްރީ ލަންކާ، ކޮލޮމްބޯ | - 2000 މ.

ޔުނިވާސިޓީ އޮފް ޗިކާގޯ، ޑިޖިޓަލް ސައުތް އޭޝިޔާ ލައިބްރެރީގެ ވެބްސައިޓު

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

INTRODUCTION

Dhivehin (ދިވެހިން), Dhivehi Bas (ދިވެހިބަސް) and Dhivehi Raajje (ދިވެހިރާއްޖެ), all three are so intricately bound together that we do not know which came first. Was it Dhivehin, the people of the Maldives? Was it Dhivehi Bas, the language of the Maldivians? Or was it the country Dhivehi Raajje, the country organised into a state? We can only surmise. But what we do know with certainty is the well harmonised fusion that exists among all these with the terrain on which Dhivehin live, speaking Dhivehi Bas and organised into the homogeneous state of Dhivehi Raajje. It is the island world of Maldives, now called the Republic of Maldives.

We do not know when or where Dhivehi Bas was first spoken or much of its early evolultionary [sic] history. But we do know that today this language is spoken in the Republic of Maldives and in Maliku (Minicoy) where, by a twist of fortunes, it is called Mahal. Taking the geography of the Indian Ocean and the pioneering travels in this earliest known great ocean of the world, we do not hesitate to assign a very early date for the peopling of the Maldives. Even to say that it was several millennia ago may not be far off the mark. The late H. C. P. Bell in his monumental monograph on the Maldives (1940), quoting Albert Gray says: "As to its origin, the race which now inhabits the Maldivian archipelago (as well as Maliku, or Minicoy islands), and which has occupied it from the earliest times of which we have any record, is unquestionably of the same (Aryan) stock as the Sinhalese. This conclusion is borne out by evidence of language, physical traits, tradition, folklore, manners and customs."

Every great empire that rose in the Indian Ocean and around it had its share of influence on the Maldives. Some of these influences are visible in different degrees on the cultural polity of the Maldives of today. Dhivehi language is the most notable of these. It belongs to the Indo-Aryan family of languages. Its closest sister is, undoubtedly Sinhala. The geography and the mere course of human interaction of this region makes [sic] this inevitable. Reverting to the late H. C. P. Bell once more, we have the following statement: "At this day it is not open to doubt that the whole Archipelago -- including Maliku (Minicoy) now grouped with the Lakkadives, and no longer owing allegiance to the Sultan of the Maldive Islands -- was occupied, either directly from Ceylon, or, alternatively, about the same time as the B. C. immigration into that Island, by people of Aryan stock and language. This supposition is supported greatly by the close kinship between the Maldivian and Sinhalese languages." (Bell, 1940).

The Jataka stories mentions "a thousand islands" which is very likely to be the Maldives. References to the Maldives occur in Ptolemy (c. 150 AD), Moses Chorenensis (fourth century), Pappas of Alexandria (about the end of the fourth century), Cosmas Indicopleustes (sixth century) and Ammianus Marcellinus (fourth [cen]tury). Hieronymus Palladius of Egypt who died about the year 430 AD speaks of a thousands [sic] islands around Taprobane. Sulaiman the Merchant of Siraf (851 AD) wrote "The third sea is the sea of Harkand (Bay of Bengal). Between this and the sea of Lar (Gujurat) [sic] lie numerous islands. They say their number goes upto [sic] 1,900." Al-Masudi who visited Ceylon in 916 AD states "There are countless number of them [i. e. islands], 2,000 or more exactly 1,900." Fa-Hsien, who visited Sri Lanka in 412-414 AD speaks of small islands on every side of Sri Lanka. The Chinese writer Ma Huan speaks of "some small and narrow liu (dhiv = islands)". From these references we know that even as early as the dates mentioned in them, the islands that we today call the Maldives were known and populated, and therefore must have been expressing and conducting their affairs in a language -- which, surely, would have been none other than Dhivehi.

Dhivehi language has had three distinctive periods of writings. The first script was called Eveylaa Akuru (ancient letters). It is not known when this form of writing began. The closeness of its form to the Sinhala script of the period suggests that it was an importation by the pioneering settlers of the Maldives. These letters were used until the reign of Sultana Khadeeja (first accession 1347 AD). A definite move away from the original Buddhism is shown in the writings of Eveylaa Akuru. This is visually illustrated in the Isdhoo and Dhabidhoo Loamaafaanu. A tendency to incorporate Arabic into the writings began possibly from before conversion to Islam. This is seen in these documents. These were written immediately after the official acceptance of Islam, which took many years after its contacts with the population through the extensive trade the Arabs and Persians had throughout the Indian Ocean. The trend to the free use of Arabic, both in meaning and in script, continue[s] even today.

This movement away from the original Brahmi based form of writing gradually gave way to the next phase in the evolution of Dhivehi writing, which was Dhives Akuru (island letters). Both a religiously puritan drive and a furiously nationalistic movement helped the process of the evolution of Dhives Akuru. This is suggested even by the name of this script, which has close etymological connections with Dhivehi Raajje, Dhivehi Bas and Dhivehin themselves. This trend continued with a fuelling by the constant harassment [sic] by the South Indians, unbroken in the history of the Maldives. This also paved the way to the development of Dhivehi on its own course, away from the Indian languages. It is obvious from all available historical evidence that this was a tumultuous period in Maldivian history. With the ever looming threat to national independence and ways of life itself, it was imperative that a strong and a homogenous society with all the elements of nationhood, fitting tight, should take to the stage. One of the identities that the Maldives had to maintain was her language, Dhivehi with a unique system of writing and a distinctive literature. Besides the language we also see this period as the time of the evolution of a distinctive set of customs and traditions that formed the basis of Maldivian life. These were some of the realities that we have to accept in the evolutionary process of Dhivehi Akuru and consequently Dhivehi Bas.

Dhivehi is now written in Thaana script. It is not known exactly when this script came into being or who brought it into being. But there are some salient features that indicate that Thaana itself was part of a strong reform movement that had its begin[n]ing after the country was liberated from the Portuguese occupation in 1573. Legend makes us believe that Thaana was first written in the reign of Sultan Ghazi Muhammed Thakurufaanu the Great (1573-1585), and was largely the inventive work of Sheik Muhammed Jamaaludhdheen, the great scholar. It has a vowel system close to Arabic. The first nine letters of Thaana are direct adaptations of Arabic numerals. Like Arabic it is written from right to left instead of left to right as the two former writing systems were. The very consistant [sic] and logical system of pronouncing the consonants in relation to the vowels clearly shows that this was the output of a disciplined [sic] and learned mind, well-versed in the art of writing.

The introduction of Thaana as the writing system in the reign of Sultan Muhammed Thakurufaanu the Great (1573-1585) was one of the progressive steps taken by him after the liberation of the country from the Portuguese. It simplified the writing of Dhivehi. It put the writing on a logical footing making it easier to learn and so paving the way for further spreading of knowledge. The earliest Thaana script that survived to the modern times were the letters inscribed on the door posts of the main mosque (Hukuru Miskiy) of Kaditheemu (Shaviayani Atoll). It states the date of the roofing of the mosque. On one side of the frame the date given is 1008 AH (1599 AD) and on the other side the date given as the date of renewal of the roof is 1020 AH (1611 AD). These dates fall within the reigns of Sultan Ibrahim III (1585-1609), the son of Sultan Muhammed Thakurufaanu and Sultan Hussain II (1609-1620). Both these kings were preoccupied with other affairs of state and did not devote much energy to arts and culture. On 16 March 1957, 11 new letters were added to the Thaana writing system. These were modified versions of some existing Thaana letters, which were to replace the Arabic letters then used in writing Thaana. Again a rather more drastic measure was announced on 23 May 1977 by which Dhivehi officially adopted the Latin script. On that day the government announced a system of writing Dhivehi using the Latin script with some adaptations. Along with this two new letters also came into being.

We know that Dhivehi is a language that had and still has a literary history and form. We know clearly that by 1194 AD Dhivehi had a developed form and a definite script of its very own and a capacity to express intricate legal and official commissions. This is clearly shown in Dhabidhoo Loamaafaanu and Isdhoo Loamaafaanu. Though based on the foundation of Sanskrit, Dhivehi developed with little contact with the languages of India and quite on its own lines. Even though under the suzerain rule of the Chola Empire just prior to the adoption of Islam in 1152 AD, the influence exerted on the language seems to have been minimal and inclined towards Sri Lanka rather than India. But it is a noticeable fact that the northern Maldives did absorb more foreign influence in culture and language than the southern and the central atolls, especially the three southern-most atolls. Maliku (Minicoy) has retained an older stratum of Dhivehi than that spoken in the other northern atolls. The dialect that is spoken in these southern parts and Maliku is found to be closer to the original Dhivehi and contains fewer borrowed or absorbed words from foreign sources. This also can be partly attributed to the isolation these atolls were in before the advent of modern forms of transport and the powerful unifying force of radio broadcasts. It is another noticeable fact that all the island-names, without exception have an old Dhivehi base at their roots, be it in the north, centre or south of the Maldives. No island name did ever take any other form.

The etymology of the vast majority of Dhivehi words could be traced to Sinhala Sanskrit and Pali, and they form the oldest strata of Dhivehi going to the pre-Islamic times. This is vividly evident when the terminology of the astrologer and the astronomer are looked into. The names of all the asterisms (Dhivehi: ނަކަތް) and all the signs of zodiac (Dhivehi: ރާހި) are examples. Another interesting point noticed is the subtle way the terms of a pre-Islamic system of belief have been turned to something maleficent and retained them in the language of the Muslim Dhivehin. This can be compared to the way the ancient Maldivians covered up and saved the places of worship they used for "another day." Good examples of this are seen in dhevi (ދެވި) which for Dhivehin of today is "mythical being capable of moving across the seas, land and other barriers, sometimes visible but more often invisible, helpful or harmful, requiring supplicaction [sic], sacrifice or even rebuke and censure." Another example is naamaroofa (ނާމަރޫފަ) "which is the name of a dhevi which comes to land from the sea once every year." Another very interesting word is han'gu (ހަނގު) which until very recent times applied to the militia of the Sultan. [The old Dhivehi word was san'gu (ސަނގު)]. I am tempted to believe that this word evolved from the Sinhala saňga, Sanskrit saṃgha and Pali sangha which is a term implying "the community of bhikkhus" in all these languages. When the prevalent religion in the Maldives was Buddhism it was most likely a theocracy, like the many countries where this system still prevail, with the king at the apex of the state organisation and his helpers were the monks, who upon conversion took on the role of a militia but retained the name -- with a different purpose.

In the course of my work I could not help taking note of the many points set down here. Dhivehi though with both the f (ފ) and p (ޕ) sounds now, has in many cases adopted the Sinhala, Sanskrit and Pali p sounds to an f (ފ) sound. This seems to have happened due to the influence of Arabic after the conversion, since in the oldest stratum of the language available to us in the form of the so far deciphered Loamaafaanu contain no f sound. Dhivehi fani (ފަނި) meaning worm; maggot, bacteria is paṇu, paṇuvā in Sinhala and prâṇaka in Sanskrit and pāṇaka in Pali. Dhivehi word fen (ފެން) meaning water is pän in Sinhala, pānīya in Sanskrit, Pali pānīya and Urdu and Hindi pānī. Another very frequent occurance [sic] is the change of Dhivehi sound s (ސ) to h (ހ) and vice versa. The word hihoo (ހިހޫ) meaning cool, mild, temperate is sisil in Sinhala, ṡītala in Sanskrit and sītala in Pali. Dhivehi word when inflected has the following formations: hihulun (ހިހުލުން), hihulaai (ހިހުލާއި) etc., which illustrates it more vividly. Again this is seen in the Dhivehi word han (ހަން) meaning distress signal given on a boat or an island indicating that urgent help was needed. The Sinhala equivalent is san, sana. In Sanskrit it is saṃ-jñā́ and in Pali it is saññā. Another occurance [sic] was the sound of Dhivehi sound of the letter Shaviyani (ށ) changing to a Sinhala ṭ sound. This is seen in the Dhivehi word bashi (ބަށި) meaning the egg-plant, aubergine, brinjal, melogene changes to Sinhala baṭu and Sanskrit bhaṇṭākī, bhaṇḍakī. Another example is the Dhivehi verb vashanee (ވަށަނީ) meaning to twist, to twine, to twirl; to ball, to make spherical. The Sinhala word is vaṭanavā. The Sanskrit word is vṛit, vártate, vártati and the Pali word is vaṭṭati. The change of sound that I have notices is the Dhivehi dh (ދ) to Sinhala y sound in words such as dhanthura (ދަންޠުރަ) meaning contraption, apparatus, artifice, mechanical contrivance, trap, ambush to Sinhala yantara, yantaraya, yantare; Sanskrit yantara and Pali yanta. Again, the same sound is seen changed in Dhivehi word dhathuru (ދަތުރު) meaning journey, excursion, expedition, odyssey, travel, trip, tour, voyage. In Sinhala it is yatura; in Sanskrit yātrā and in Pali yātrā.

Dhivehi has four nasal sounds. They have always come before the following sounds: b (ބ), dh (ދ), g (ގ) and d (ޑ). All these sounds have their equivalents in Sinhala. In transliteration I have followed the official version that was announced on 23 May 1977. These come with b (ބ) sound in such words as an'bu (އަނބު) meaning mango. In Sinhala it is am̌ba; in Sanskrit āmra and in Pali amba. The nasal sound is also combined with dh (ދ) as in han'dhu (ހަނދު) meaning the moon. In Sinhala it is haňda, saňda; in Sanskrit it is candra and in Pali it is canda. The nasal sound is also combined with g (ގ) as in ban'gu (ބަނގު) meaning intoxicant, drug, narcotic. In Sinhala it is baňga; in Sanskrit it is bhaṅgā; and in Pali it is bhanga. The other nasal sound in Dhivehi is that which comes with d (ޑ) as in gan'du (ގަނޑު) meaning an abscess, carbuncle. In Sinhala it is gaḍu, gaḍuva; in Sanskrit it is gaṇda and in Pali it is gaṇḍa. In some Dhivehi words when they are in the stem form the last letter is latent and when inflected this letter is seen and the etymology is found readily. One such case are words like han (ހަން) meaning skin, hide, leather; baloon [sic]. When inflected it is hamaai (ހަމާއި), hamun (ހަމުން) etc. In Sinhala it is ham, sam, han, hama; in Sanskrit it is cárman and in Pali camma; and gan (ގަން) meaning island, village, hamlet; domicile; which when inflected would be gamaai (ގަމާއި), gamun (ގަމުން) etc. In Sinhala it is gam, gama; in Sanskrit it is grā́ma and in Pali gāma. Other examples are words like maa (މާ) meaning flower, bloom [in Fua Mulaku this is pronounced as mal (މަގް)] and baa (ބާ) gap, cavity, hollow, hole. When inflected these become malaai (މަލާއި), malun (މަލުން) etc., meaning flower. In Sinhala it is mal, mala; in Sanskrit it is mālā andin Pali mālā. Similarly, baa (ބާ) would be balaai (ބަލާއި) balun (ބަލުން) etc. In Sinhala it is bila; in Sanskrit bila, vila and in Pali bila. Another example is found in words like niboo (ނިބޫ) meaning twin and nagoo (ނަގޫ) [in Fua Mulaku this is pronounced as nagul (ނަގުލް)] meaning tail. Niboo (ނިބޫ) when inflected would be nibulaai (ނިބުލާއި), nibuleh (ނިބުލެއް) etc. In Sinhala it is nim̌bul, nim̌bullu. Similarly, nagoo (ނަގޫ) when inflected would be nagulaai (ނަގުލާއި), nagulun (ނަގުލުން) etc. In Sinhala it is nagula, nagul; in Sanskrit is is [sic] lāṅgūla and in Pali naṅgula, laṅgula. Another instance of this type is the th (ތ) with a sukun ( ް ) at the end of words such as aiy (އަތް) and faiy (ފަތް). The word aiy (އަތް) meaning hand, palm; side, direction, when inflected would be athun (އަތުން), athaai (އަތާއި) etc. In Sinhala it is at, ata, hata; in Sanskrit it is hásta and in Pali it is hattha. Similarly, faiy (ފަތް) meaning leaf, palm (of plants and trees); official proclamation, missive, epistle, deed (all these were written on leaves at one time); feather, would be fathaai (ފަތާއި), fathun (ފަތުން) etc. In Sinhala it is pat, pata; in Sanskrit it is pattra; in Pali patta and in Urdu pati.

Arabic came into Dhivehi en masse for religious purposes after the adoption of Islam, mainly for the expressions used in religious phraseology. At the same time it may be noted that quite a number of Dhivehi words were given up and Arabic, Persian or Urdu words substituted by some who held the view that these Dhivehi words did not convey the meaning that they desired or who simply did not know Dhivehi proper. But the constant contact with Arab and Persian traders of the Indian Ocean allowed some words of a non-religious nature also to come into the language. This is seen in the adoption of many words in the field of navigation and shipping. The inclusion of adopted Arabic words such as kan'dhili (ކަނދިލި) in the Isdhoo Loamaafaanu gives us clues on when these words came into Dhivehi. It is evident from Isdhoo Loamaafaanu that Persian words were used in that early times in Islamic religious contexts frequently. For in that document the words roada (ރޯދަ) and namaadhu (ނަމާދު) appeardistinctly and in their Persian meanings. It is surprising to note that the equivalents of these in Arabic seems [sic] to have never been in use.

Dhivehi being a language spoken by a small group of people, scattered over a wide geographical area, and all those who spoke Dhivehi following one religion, it did not have a 'reserve' of its linguistic treasures expressed or recorded in a different perspective in the past nine centuries or more. But we know from the Loamaafaanu and the remnants of some material in the language itself that in its long history Dhivehi has made an attempt to preserve these in a significant way. This goes a long way to show the adaptability and resilience of Dhivehi itself, if not to say the conservative nature of Dhivehi and Dhivehin themselves. This is more so when the all[-]pervading puritan nature of the new religion Dhivehin adopted is taken into account, and when it comes to light that the custodians of the linguistic heritage turnout to be the innovators themselves.

Dhivehi has a few words that have a Portuguese etymological base. The great majority of these came through Sinhala, or a Sinhala equivalent could be found. Dhivehi words paan (ޕާން) (bread), feyru (ފޭރު) (guava), alavangu (އަލަވަންގު) (crowbar, handspike) and alamaari (އަލަމާރި) (almirah, cabinet, cupboard) are examples. These correspond to Sinhala pān., pāṇ (bread), pēra (guava) alavaṇguva (crowbar) and almāri, almāriya (almirah) Urdu & Hindi almārī (a chest of drawers, a book-case, a cabinet). These in turn could be traced to Portuguese pāo (bread), pêra (pear), alavanca (lever, crowbar) and armário(cupboard, cabinet, chest). The most striking and only instance of a direct adaptation from Portuguese that I came across is the word miskiy (މިސްކތް) which in Portuguese is mesquita. In its inflections (މިސްކިތާއި‘ މިސްކިތުން‘ މިސްކިތުގެ) the relationship is more vividly seen. This word seems to have appeared in documents after the short stint of Portuguese rule (1558-1573) in the Maldives. The word used by the Maldivians before in this context was dhanaaru (ދަނާރު) and in some older documents (Isdhoo Loamaafaanu - 1194) the Arabic word masjid in its Dhivehi variations such as masdhidu (މަސްދިޑު) were used.

There are a few words with Dutch roots in Dhivehi. Almost all of these came through Sinhala. Dhivehi words boaku (ބޯކު) (arch, span), foanchu (ފޯންޗު) (teapot) and sulufu (ސުލުފު) (sloop) are examples. These correspond to Sinhala bōkku, bōkkuva (arch); pōchchi, pōchchiya (jug) and suluppu, suluppuva (sloop) respectively. These in turm [sic] could be traced to Dutch boog (arch), potje (pot) and sloep (sloop).

Though in general Dhivehi developed isolated from the Indian languages, there are many Urdu words and derivatives in Dhivehi. Most of these are of an intellectual nature. This could be attributed to the fact that the language of the Muslims of much of the Indian sub-continent has been Urdu and the few Maldivians who studied religion there did so through the medium of Urdu. There are some Hindi words too. But these are generally from a trader's or a sailor's vocabulary, where ever they are not common with Urdu. So are many words from various other Indian languages of the co[a]stal regions of South India, such as Bengal. These were the regions with which Maldives had traditional trading links and the majority of these words have come into Dhivehi in the last two centuries. For the one and half centuries of frequent contact with the Borahs brought in many words from their tongues, especially after they were given permission to set up their shops in Male' in 1857.

It is surprising to note that some English words in Dhivehi are not very modern adaptations. Words like thafureelu (ތަފުރީލު) meaning taffrail (of a vessel), iskaraabu (އަސްކަރާބު) meaning scraper, drawknife, drawshave, spokeshave; and manavaru (މަނަވަރު) meanin[g] man-of-war, warship, battle ship, are not very new. But there is one common thread running in all such adoptaions [sic], i. e. they all come in the fields of ships and shipping. We know that in the year 1836 Sultan Muhammed Imaadhudhdheen IV sent his officers and shipwrights to Bengal to learn this trade from the English who were there then.

There are a few words in Dhivehi the etymology of which could be traced to Tamil, such as aveli (އަވެލި) meaning beaten rice, flaked rice and fataas (ފަޓާސް) cracker, firecracker, squib. There are also Tamil words that has come to Dhivehi through Sinhala or which are shared by both Dhivehi and Sinhala with a Tamil root. Examples are Dhivehi aadaththoda (އާޑައްތޮޑަ) meaning Malabar nut (Adhathoda vasica), Sinhala ādathoda, Tamil ādathodai and Dhivehi fan'gu (ފަނގު) meaning share or division of cultivated land, Sinhala paňgu Tamil pangu. The number being so few surprises me. For the vernacular of Sri Lankan Muslims being Tamil and the age-old common factors to them through the common religion of Islam and the close proximity and contacts did not make the Maldivians borrow more, especially in the phraseology of faith.

There is a sprinkling of words of Malay origin in Dhivehi such as kanbalhi (ކަންބަލި) meaning sheep, ram, ewe, lamb and kiris (ކިރިސް) meaning dagger, dirk, kris. There are also some words that has come to Dhivehi thro[u]gh Sinhala or which are shared by both Dhivehi and Sinhala with a Malay roots. Examples are gnamgnam (ޏަމްޏަމް) meaning the tree and fruit of Cynometra cauliflora, Sinhala namnam Malay namnam and gudhan (ގުދަން) meaning store, godown, warehouse, Sinhala gudan, gudama Malay gudang. In the case of direct links with Malay it is easily understood when the strong trade links that existed in the seventeenth and eighteenth centuries are taken into account. Though there always were links between Maldives and the East Indies and Malay peninsula the links were very strong in the period mentioned. This was especially so with the Acheh (Dhivehi: އަސޭކަރަ) According to one theory the people of East Indian origin who crossed the Indian Ocean to Madagascar made the Maldives their mid-way station on these long voyages. It may also be mentioned here that there are many words which Dhivehi share with Malay which both languages got through Arabic and Sanskrit.

The long history of the Dhivehi language has seen many teachers who made contributions towards its development and the foundation of its grammar. But this long history is lost in the mists of time. We have only the comparatively recent works available to us. The earliest and foremost of them are the works of the great master Edhur Umar Maafaiy Thakurufaanu. The greatest of his extant works is Bodu Thaaheedu (ބޮޑު ތާހީދު). This is a poetical composition consisting of 398 verses and lays down the rules of poetical form and the grammar of the language. It was composed in 1150 AH (1737-38 AD). He was followed by another great poet, Badeyri Hassan Manikufaanu, among whose extant great works are the two poems Dhekunu Arumaadhu (ދެކުނުއަ ރުމާދު) and Dhioage Raivaru (ދިޔޯގެ ރައިވަރު). Besides revealing his poetical skill and linguistic mastery he also gives us in this the grammatical of the language. He was born in 1745 AD in Addu Atoll. For most of his life be lived in Male' and was among the courtiers of Sultan Muhammed Mu'eenudhdheen I (1799-1835 AD). He died on the island of his birth on 4 April 1807. The next great figure in this field was Sheik Muhammed Jamaludhdheen who was popularly known by the name Naibu Thuththu. He was the son of Easa Naibu Thakurufaanu of Fua Mulaku. Easa Naibu Thakurufaanu was a senior judge between 1787 and 1831. When Sheik Jamaaludhdheen was yet a young child his father died. His mother, Mariyam Fulhu married Naib Ahmed Manikufaanu who was a senior legal figure and a pundit of the Dhivehi language and functioned as acting Chief Justice in 1831. It was young Jamaaludhdheen's step-father who was his first teacher. Later the young scholar went to Sri Lanka and studied at Beruwela. He returned to Male' in 1883. In 1886 he travelled to Mecca on Hajj pilgrimage and spent some time studying under the famous scholars there. In 1886 he was appointed the acting Chief Justice but within a short period of time was banished to Fehendhoo (in Baa Atoll) in a political upheaval in Male'. It was here on the island of Fehendhoo that he wrote his book on the grammar of Dhivehi which was published 24 years after it was written and long after the author's death. He was re-instated as the Chief Justice in the reign of Sultan Imaadhudhdheen VI (1893-1903), but within about a year of his being appointed he gave up the high office and functioned as a senior assistant judge. In 1903 Sheik Jamaludhdheen was again banished in another change in the office of the Sultan. This time it was to the island of Maa-eboodhoo (in Dhaalu Atoll) and died there on 29 October 1907. Besides his grammar of Dhivehi there are many of his works in the fields of religious teachings and poetry among us today. Sheik Jamaaludhdheen's pupil and disciple was Sheik Hussain Salaahudhdheen. He was the son of Bodugaluge Moosa Didi and was born in Male' on 11 May 1881. At the young age of 18 years he was appointed a senior assistant to the Chief Justice in the reign of Sultan Muhammed Imaadhudhdheen VI (1893-1903). He was appointed Chief Justice on 17 December 1927 and held that post until the poroclamation [sic] of the first written constitution of the Maldives on 22 December 1932, when he was appointed the Minister of Justice. He was appointed the Chief Justice again on 11 April 1936 and held the high office until his death in Colombo on 20 September 1948. When Majeedhiyya School was opened on 20 April 1927, he was appointed the principal. Besides being an eminent Islamic scholar and the leading legal figure of his day, he gave much to Dhivehi language. His compilation of the Holy Prophet's biography in three volumes stands as a lasting memorial to his learning and scholarship. It is also testimony to his [in]fluence and forceful expression in the Dhivehi in its classic form. He has been the most prolific writer in the Dhivehi language. It was he who penned the following lines, which clearly shows the depth of his knowledge of the etymological basis of the language.

ފުރައަމެންގޭ މާދަރީބަސް އެކުވެގެންވެއެ އުފެދިގެން"
ކުރެވިދާ ހިނދު ފިކުރުގިނަބަސް އެކުވެގެން ޝަރްގަށް މިވާ
ސެންސިކިރްތާ، ޕާލިޔާ، ސިންހަޅަ، ތަމަޅަ ފެނެޔޭ ނިކަން
ފެންނަހެން ޢަރަބީގެ ބަސްތައް ފާރިސީއާ ޕޮސްތުވާ
ހަމަ އެފަދައިން ހުރެދެޔޭ ޔޫރަޕްގެ ބަސްތައްވެސް ލިބޭން
"ނަމަބަލައިހޯދައި އުޅެފި ކަތަކަށް ރަނގަޅު ހަމަ ބުއްދިވާ

"Our mother tongue as it evolved and alloyed
[Took to it] languages of the east as seen when studied
Sanskrit, Pali, Sinhala, Tamil are seen evidently
Words from Arabic, Persian and Pushtu are perceived plainly
At hand are words from European languages too
If searched by a person of rational thinking."

The greatest Dhivehi poet of modern times was Sheik Hussain Afeefudhdheen. He was the son of Sayydh Muhammed and was born in Male' on 19 May 1888. A student of Sheik Hussain Salahudhdheen, he soon became his star-pupil, especially in the field of Dhivehi. He was appointed the Chief Justice on 2 August 1933 and later became the Minister of Education on 30 January 1937. He was a member of many panels that worked on Dhivehi language. He was the author of a book on the Dhives Akuru writing system. He transliterated many old Dhives Akuru writings to modern Thaana. He passed away in Male' on 2 June 1970. The late Muhammed Amin Didi, the President of the First Republic of the Maldives ushered in a period of complete change in Dhivehi literature. It was he who began teaching of Dhivehi as a subject in Maldivian schools. It was also he who pioneered the modern forms of writing, both in prose and poetry. His charismatic efforts changed the language in its every aspect and set the course to its development on modern lines. He must also be remembered for the contributions he made to the grammar of the language in his book Dhivehi Bas - Dharivarunge Eheetheriyaa (ދިވެހިބަސްދަރިވަރުންގެއެހީތެރިޔާ). It was he under whose leadership began the compilation of the first ever Dhivehi dictionary, which today we have as Dhivehi Basfoiy (ދިވެހިބަސްފޮތް) in its ma[n]y volumes, by appointing a committee for this purpose on 11 July 1946. It was also he who awakened the country into the modern world and re-kindled Maldivian nationalism. He died on the island of Vihamanaafushi (now the tourist resort Kurumba Village) on 19 January 1954. Sheik Ibrahim Rushdhi rendered great services to education in general and to Dhivehi language in particular. He was born on Kelaa island (Haa-Alif Atoll) on 15 October 1897 and had his education at Al-Azhar University in Cairo. His most valuable contribution was his grammar of Dhivehi, Sullamul Areeb (ސުއްލަމުލް އަރީބް). Though rarely seen now, this is one of the fundamental books on Dhivehi grammar. He died in Male' on 29 October 1961. Another great personality who rendered valuable service to Dhivehi was Sheik Malim Moosa Maafaiy Kaleygefaanu, who was born in Male' on 10 June 1883. A man of great learning and much hard work, his greatest contributions were the two lexicons Al Eagaaz’ Fee Tha'uleemu Alfaaz' (ފީތައްލީމުލްއަލްފާޡް) and Dhivehi Bahuge Ran Thari (ހަލްފާޡްފީތައްލީމުލް). two contained a[n] Arabic-Dhivehi and Dhivehi-Arabic vocabulary and some sentences. This compilation contains some of the old words of Dhivehi and their equivalents in Arabic. The latter was a dictionary of the Dhivehi language. In this book he gives a number of Dhivehi words in sentences and by this illustrates their meanings. He died in Male' on 18 November 1970. The last great teacher of Dhivehi in terms of chronology was Sheik Muhammed Jameel. He was born to a distinguished family of scholars in Male' on 14 May 1915 and was appointed the Chief Justice on 2 January 1958. He contributed to Dhivehi, its literature, poetry and to Islamic learning in the Maldives in abundant measure. His books on religious studies still remain the most popular and simple to understand texts by the common man. His poetry became legendary in his lifetime for the eloquence of expression and profundity of thought. His plays, short stories and many essays on various branches of Dhivehi are among the most erudite on the subject. He passed away at the age of 74 years on 15 March 1989 in Male'.

There are many non-Maldivians who rendered great services to Dhivehi language. Pioneering work in this field was done by François Pyrard de Laval. He was shipwrecked in the Maldives in July 1602 and lived there till he set sail to Bengal in 1607. In his account of the Maldives of his day a very full description of what he saw is given. He also mentions many Dhivehi words and their meanings, though it is difficult to recognise them now as he was pronouncing these in his native Fre[n]ch , accent. A vocabulary is also given. A valuable study of Dhivehi language and the script then used is given in "Vocabulary of the Maldivian language" [Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (1st series) Vol. 6 (1840-41)] by Lieut. W. Christopher who was one of the two [the other being Lieut. I. A. Young] British (Indian) Navy officers who were in the Maldives on a surveying expedition in 1835. According to Dhivehi Thaareekh (ދިވެހިތާރީޚް) "after that [i. e. their arrival] the two persons who stayed in Male' and the others who were with them endeavoured to learn the language spoken now and spoken earlier by the people of this country. The way they tried [to do this was] to go to the cemet[e]ries within the mosque [compounds] and copying on paper the inscriptions on tomb-stones. They showed these to people. Some people read these for them, others did not." Modern research of Dhivehi may very well be attributed to Prof. Wilhem Geiger. In his monumental work on Dhivehi language "Maldivian Linguistic Studies" [Journal of the Ceylon Branch of The Royal Asiatic Society, 1919, Vol. XXVII - Extra Number] stands out as the first scientific study of the language. Three learned papers, titled Máldivsche Studien I, II, III (in Sitzungsberichte der Kgl. Bayer, Akademie der Wissenchaften of Munich pp 107-132, 371-387 and 641-684 with one plate headed Màldivsche Alphabete) were translated by Mrs. J. C. Willis and edited by Mr. H. C. P. Bell was published, as mentioned above in 1919. Albert Gray’s works on the Maldives, though not of a linguistic nature altogether, contain some useful information of the periods on which he wrote and some expl[a]nations of older writings. His major work was "The voyage of François Pyrard of Laval to the East Indies, the Maldives, the Moluccas and Brazil." This was published by The Hakluyt Society in 1887-89 in London. The other important work by the same author was "The Maldive Islands: with a vocabulary taken from François Pyrard de Laval, 1602-1607” in the Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, (new series) Vol. 10 (1878). The late Mr. H. C. P. Bell rendered much service to Dhivehi. But his services in this field are vastly overshadowed by what he did in the fields of Maldivian history and archaeology. Besides his valuable three monographs (1883, 1921 & 1940), the many articles that appeared in the Journal of The Royal Asiatic Society, Ceylon Branch are testimony to this. Special mention must be made of the series "Excerpta Maldiviana" which appeared in the abovesaid journal from 1922 to 1935. These are mines of information for any student of the Dhivehi language and taken for their linguistic and historical value they are rarely surpassed. The three papers of M. W. Sugathapala de Silva enlighten us in more than one aspect of Dhivehi. His first paper "The phonological efficiency of the Maldivian writing system" appeared in Anthropological Linguistics Vol. 11, No. 7 (Bombay, October 1969). The second paper was "Some observations on the history of Maldivian" which appeared in Transactions of the Philological Society of Great Britain (1970) and the third paper was "Some affinities between Sinhalese and Maldivian" which appeared in Journal of the Ceylon Branch of the Roayal [sic] Asiatic Society, (New Series) Vol. XIV (Colombo, 1870). Prof. C. H. B. Reynolds contributed much to Dhivehi studies. His connections with the Maldives from 1967 and his study of the language made him one of the few western scholars of the language. Among his writings are "Buddhism and the Maldivian language" (In: Buddhist studies in honour of I. B. Horner, edited by L. Cousins, A. Kunst, K. R. Norman. Dordrecht, the Netherlands, Reidel, 1974) and "Linguistic strands in the Maldives." (Contributions to Asian Studies, Vo. II; 'Language and civilization change in South Asia', edited by C. Maloney, Leyden 1978). The most substantial and the latest work on Dhivehi is the "Historical and Linguistic Survey of Divehi." This is a work carried out by a team of scholars under the auspices of the University of Colombo. It dealt with among other aspects (1) a study of the origin and development of Dhivehi and determined the genetic affinity with Sinhala; (2) the evolution of Dhivehi and the impact of other languages on it; and (3) record and analyse the dialectological variations in Dhivehi. The team who worked on this project was lead [sic] by Prof. Stanley Wijesundara, the Vice-Chanceller [sic] of the University of Colombo. Other members of the team were, Prof. G. D. Wijayawardhana, Prof. J. B. Disanayaka, Mr. Hassan Ahmed Maniku and Mr. Mohammed Luthfie. The final report of this project was submitted in 1988 and it is yet to be published. The two Loamaafaanu so far read and partly evaluated throw some light on the oldest strata of Dhivehi language. The first to be published was the Dhabidhoo Loamaafaanu published by the National Centre for Linguistic and Historical Studies, Male' in 1982. Work on this was done by Prof. G. D. Wijayawardhana, Prof. J. B. Disanayaka and H. A. Maniku. The other Loamaafaanu which has been read so far is the Isdhoo Loamaafaanu which was published in Colombo by the Royal Asiatic Society of Sri Lanka in 1986. This work which was done by Prof. G. D. Wijayawardhana and H. A. Maniku. Bell speaks about a number of Loamaafaanu (Bell 1940) and goes to transliterate and tra[n]slate on of them, the Bodugalu Miskit Loamaafaanu, which he dates to 1356-57. [This same work appeared in the Journal of The Royal Asiatic Society, Ceylon Branch Vol: XXXI, No: 83, Parts I., II., Ill & IV in 1930]. Of late very useful work on Dhivehi has been done by Bruce D. Cain. One of his works, "Maldivian Prototypical Passives and Related Constructions" appeared in Anthropological Linguistics, (Vol. 37, No. 4, 1995) and his other work which is his dissertation for a doctorate titled "Dhivehi (Maldivian): A Synchronic and Diachronic Study" has not been published yet.

While doing field work in connection with the abovementioned "Historical and Linguistic Survey of Divehi", it was thought that work should be started on avocabulary of Dhivehi etymology. If I remember correctly, it was in Fua Mulaku and the date was the third of January 1987. Prof. Wijayawardhana, Prof. Dissanaya and I were discussing the meaning and place of han (ހަން) [meaning: distress signal given on a boat or an island indicating that urgent help was needed] in the life of Maldivians. From this discussion sprang the idea of a project of this nature. Upon returning to Colombo work began -- at a very slow pace. Whenever I happened to be in Colombo work went on. I had a card index system and notes on these were made by the three of us, intermittently. Several hundred cards were filled and filed. But in 1995, it so happened that Destiny decreed a longer sojourn for me in Colombo and work was started in earnest. With the help of a personal computer and relevant programmes, work was made easier, faster and more accurate. Even with all these modern technology it took me over five years to complete this. It was hard work and accuracy was of utmost importance. References were many and copying them faithfully with all the diacritical marks were not the easiest tasks on earth. After every entry I had to check and re-check. Dhivehi entries had to be done -- in the opposite direction. After all these I now have the completed version on hand. Complete as much as I could do it. Deep as much as I could fathom. As it is now I do not claim an entry for every Dhivehi word. This work is as incomplete as one may think it is, at the same time it is as complete as one thought it fit to be. As far as I am aware it is the first and only attempt by a Maldivian in this field so far. It is a Maldivian's portrayal of his mother tongue. It is the insight a Maldivian has into his language as spoken and understood by Maldivians.

In this work I have used the established transliteration rules prevailing in the Maldives. Along with every major entry I have also inserted the Dhivehi word in Thaana script so that the precise word is available for those who read Thaana.

Before concluding I must thank the two distinguished scholars who helped me and encouraged me to carry on with this work. Their guidance, pushing and prodding kept me going. It was Prof. G. D. Wijayawardhana and Prof. J. B. Disanayaka of University of Colombo who must be thanked at every step on the way to completion of this work.

It is a great pleasure for me to thank The Royal Asiatic Society of Sri Lanka for the offer of publishing this work under its esteemed auspices. The Royal Asiatic Society has been the pioneer in the field of Maldivian studies for the last one and quarter centuries. As far as I am aware this society has published the largest volume of work on the Maldives, some of which today we see in reprints. This alone goes to show the scholarly value of these works and the demand that there exists for the valuable publications of the Society. It is to the Society that we have thank for the monumental works of the late H. C. P. Bell, Sir Albert Gray, Prof. Wilhelm Geiger and many more on the Maldives.

އަސަރަކާ އަދި ފޮނިކަމެއް، އެކި ބަސްބަހުން ހަމަ ފެނުނަކަސް،"
"އަސަރުގަދަ އަދި އެންމެ ފޮނިބަހަކީ، މަށަށް މި ދިވެހިބަހޭ،
- މުޙައްމަދު އަމީން -

"Though impressiveness and sweetness are seen in various languages
Forceful in impression and sweetest language for me is this Dhivehi language. "
-Muhammed Amin-

I dedicate this work to my family, especially to the three loving grand children, Hassan, Muhammed and Ibrahim. To them all for their understanding and for affording me a great life full of happiness and fulfilment. To the three younger ones for their love shown in abundant measure and for the grand opportunity of giving all the rest of us a zest for life and confidence in a future.

Hassan Ahmed Maniku,

9 September 2000.

Colombo,

Sri Lanka.

[book]

REFERENCES

In the course of working on this introduction and the main body of this book I had recourse to the following books. Many computer software material available in the open market including dictionaries, encyclopaedias and language programmes were consulted. They were too many and varied to be named here.

AMIN DIDI, Muhammed

Dhivehi Bas Dharivarunge Eheetheriyaa,
‘ދިވެހިބަސްދަރިވަރުންގެއެހީތެރިޔާ
Male’.

BELL, H. C. P.

Excerpta Máldiviana,
Asian Educational Services,
New Delhi, Madras 1998.

----------

The Maldive Islands,
Monograph on the History, A[r]chaeology and Epigraphy,
Ceylon Government Press,
Colombo 1940.

CHILDERS, R. C.

A Dictionary of the Pali Language,
Asian Educational Services,
New Delhi, Madras 1993.

CLOUGH, The Rev. B.

Sinhala English Dictionary,
Asian Educational Services,
New Delhi, Madras 1996.

COENDERS, H. (Managing Editor)

Kramers,
Dictionary,
Dutch-English,
Thirty-eighth edition.

COOPE, A. E.

Malay-English, English-Malay Dictionary,
Student Edition,
Macmillan Malasia [sic],
Kua Lumpur & Penang.

DE SILVA, M. W. Sugathapala

The Phonological Efficiency of the Maldivian Writing System,
In: Anthropological Linguistics, Vol. II, No. 7 (October 1969).
Bombay 1967.

----------

Some observations on the History of Maldivian,
In: Transactions of the Philological Society of Great Britain,
London/Oxford 1970.

----------

Some Af[f]inities Between Sinhalese and Maldivian,
In: Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society,
New Series, Vol. 14,
Colombo 1970.

DHIVEHI THAAREEKHAH AU ALIKAMEH,

‘ދިވެހިތާރީޚަށްއައުއަލިކަމެއް
Ministry of Home Affairs,
Male'.

DHIVEHI BAS FOIY,

‘ދިވެހިބަސްފޮތް
National Centre for Language and Historical Research,
Male'.

DHIVEHI THAAREEKHAH,

‘ދިވެހި ތާރީޚް
National Council for Linguistic and Cultural Research,
Office of the President,
Male' 1981.

DISANAYAKA, J. B. & G. D. WIJAYAWARDHANA

Some Observations on the Maldivian Loamaafaanu Copper Plates of the
Twelfth Century,
In: Journal of the Royal Asiatic Society, Sri Lanka Branch.
New Series, Vol. 31 (1986/87).
Colombo.

ELIAS A. ELIAS & ED. E. ELIAS,

The School Dictionary,
English to Arabic, Arabic to English,
Islamic Book Service,
New Delhi.

GEIGER, Wilhelm

An Etymological Glossary of the Sinhalese Language,
The Royal Asiatic Society, Ceylon Branch,
Colombo 1941.

----------

Maldivian Linguistic Studies,
In: Journal of the Ceylon Branch of The Royal Asiatic Society,
Vol: XXVII - Extra Number 1919,
Colombo 1919.
(Reprint Asian Educational Services 1996).

GUNAWARDENA, D. C.

Genera et Species Plantarum Zeylaniae,
Flowering Plants of Ceylon,
An etymological and historical study.
Lake House Investments Ltd.,
Colombo.

HANS WEHR,

A Dictionary of Modern Written Arabic,
(Edited by J. Milton Cowan),
Librairie du Liban, Beirut,
Macdonald & Evans Ltd., London.

HARRISON, John

A Field Guide to The Birds of Sri Lanka,
Oxford University Press 1999.

KEMP, Peter (Ed.)

The Oxford Companion to Ships and the Sea,
Oxford University Press, 1988.

KING, Peter & Margaretha

Concise Dutch and English Dictionary,
Dutch-English/English-Dutch,
Teach Yourself Books.

LAMB, N. J.

Collins Gem Dictionary,
English - Portuguese
Portuguese - English,
William Collins Sons & Co. Ltd.
1984.

MALIM MOOSA MAAFAIY KALEYGEFAANU,

އަލްއީޤާޡް ފީތައްލީމުލްއަލްފާޡް
Al Eagaaz' Fee Tha'uleemul Alfaaz',
Male' 1937.

MONIER-WILLIAMS, Sir Monier

A Sanskrit-English Dictionary;
Motilal Banarsidass,
Delhi 1984.

NEW EDITION POPULAR OXFORD DICTIONARY,

Part 1 English to English & Urdu,
Part 2 Urdu to Urdu & English,
Oriental Book Society, Lahore.

OXFORD PAPERBACK PORTUGUESE DICTIONARY,

Portuguese-English,
English-Portuguese,
Oxford University Press, 1996.

RHYS DAVIDS, T. W. & WILLIAM STEDE,

Pali-English Dictionary,
Oriental Books Reprint Corporation,
New Delhi 1975.

STEINGASS, F.

Arabic-English Dictionary,
Asian Educational Services,
New Delhi, Madras 1993.

----------

A Comprehensive Persian-English Dictionary,
Sang-e-Meel Publications,
Lahore 1977.

GUIDE TO TRANSLITERATION OF DHIVEHI

AKURU (Consonants):

Haa: (ހ) Phonological value given to this letter is "h" and is written with the letter h. It is pronounced as in hear and hit. This is the ordinary aspirate.

Shaviyani: (ށ) Phonological value given to this letter is "sh" but it is closer to "r" and is written sh. Prof. Wilhelm Geiger in his Maldivian Linguistic Studies says: "expresses a sound peculiar to the Maldidvians, to which the (cerebral) t in Sinhalese is most closely allied. The sound is very difficult to describe and to imitate. It varies between R, H, and S; is rather soft; and is, so fa r as I could observe uttered by putting the tip of the tongue in the highest part of the palate, and letting the breath escape sideways between the teeth."

Noonu: (ނ) Phonological value given to this letter is "n" and is written with the letter n. It is pronounced as in none and own, but with a lighter tone.

Raa: (ރ) Phonological value given to this letter is "r" and is written with the letter r. It is pronounced as in red and rude.

Baa: (ބ) Phonological value given to this letter is "b" and is written with the letter b. It is pronounced as in bear and rib.

Lhaviyani: (ޅ) Phonological value given to this letter is "lh" and it is pronounced a deep l with the tongue reverting to the palate.

Kaafu: (ކ) Phonological value given to this letter is "k" and is written with the letter k. It is pronounced as in kill and seek.

Alifu: (އ) Phonological value given to this letter are "a, e, i, o and u". These values are taken by the letter in accordance with the fili and the position it occupy in the word and it is closely influenced by the vowel the consonant is given. It is pronounced as a, e, i, o or u.

Vaavu: (ވ) Phonological value given to this letter is "v" and it is pronounced as v and w. It is pronounced as in vivid and give.

Meemu: (މ) Phonological value given to this letter is "m" and it is pronounced as m. It is pronounced as in map and jam.

Faafu: (ފ) Phonological value given to this letter is "f" and it is pronounced as f. It is pronounced as in fifty and cuff.

Dhaalu: (ދ) Phonological value given to this letter is "dh" and it is written as dh. It is pronounced as the sound in this, that and then.

Thaa: (ތ) Phonological value given to this letter is "th" and it is written as th. It is pronounced as the sound in thick, thin and ether.

Laamu: (ލ) Phonological value given to this letter is "l" and it is written as l. It is pronounced as in lull and lead.

Gaaf: (ގ) Phonological value given to this letter is "g" and it is written as g. It is pronounced as in gun and dog.

Gnaviyani: (ޏ) Phonological value given to this letter is "gn" and is written as gn. It is pronounced as minion.

Seenu: (ސ) Phonological value given to this letter is "s" and is written as s. It is pronounced as in saint and hiss.

Daviyani: (ޑ) Phonological value given to this letter is "d" and is written as d. It is pronounced as in dice and adult.

Zaviyani: (ޒ) Phonological value given to this letter is "z" and is written as z. It is pronounced as in zone and zodiac.

Taviyani: (ޓ) Phonological value given to this letter is "t" and is written as t. It is pronounced as in tie and tree.

Yaviyani: (ޔ) Phonological value given to this letter is "y" and is written as y. It is pronounced as in yet and loyal.

Paviyani: (ޕ) Phonological value given to this letter is "p" and is written as p. It is pronounced as in pepper and sip.

Javiyani: (ޖ) Phonological value given to this letter is "j" and is written as j. It is pronounced as in jam and jump.

Chaviyani: (ޗ) Phonological value given to this letter is "ch" and written as ch. It is pronounced as in chin and change.

FILI (Vowels):

In Dhivehi writing the fili, which occupy the value of a vowel is written either at the top or beneath a consonant and the consonant letter cannot be pronounced unless it is given a vowel accompaniment. Without this diacri[ti]cal mark a letter is only a neutral sound. The diacritical marks used for fili and their values are:

Aba fili: (ަ  ) Phonological value given to this is "a", and it is pronounced as the sound in mud, cut and humdrum. It is a short vowel. It is always written on top of a letter.

Aabaa fili: (ާ  ) Phonological value given to this is "aa". It is the sound of Aba fili lengthened, and is pronounced as the sound in father and carter. It is a long vowel and is always written on top of a letter.

Ibi fili: (ި  ) Phonological value given to this is "i". It is pronounced as the sound in pin, bit, hid and tip. It is a short vowel and is always written beneath a letter.

Eebee fili: (ީ  ) Phonological value given to this is "ee". It is the sound of Ibi fili lengthened, and is pronounced as the sound in seen, heed, meat and bleed. It is a long vowel and is always written beneath a letter.

Ubu fili: (ު  ) Phonological value given to this is "u", and is pronounced as the sound in pull, put and bull. It is a short vowel and always written on top of a letter.

Ooboo fili: (ޫ  ) Phonological value given to this is "oo". It is Ubu fili lengthened, and is pronounced as the sound in rule, shoes and lose. It is a long vowel and is always written on top of a letter.

Ebe fili: (ެ  ) Phonological value given to this is "e", and is pronounced as the sound of bed and bet. In pronunciation of this vowel in Dhivehi the lips are more spread out than in English. It is a short vowel and is always written on top of a letter.

Eybey fili: (ޭ  ) Phonological value given to this is "ey". It is Ebe fili lengthened. There is no equivalent in English for this. The closest is the diphthong "ei". It is pronounced somewhat as the sound in say and fan. It is a long vowel and is always written on top of a letter.

Obo fili: (ޮ  ) Phonological value given to this is "o", and is pronounced as the sound-in soft, dot and cot. It is a short vowel and is always written on top of a letter.

Oaboa fili: (ޯ  ) Phonological value given to this is "oa". It is the Obo fili lengthened. There is no equivalent in English for this. The closest is to pronounce it as in caught, bought, goat and all. It is a long vowel and is always written on top of a letter.

Sukun: (ް  ) Phonological value of this varies according to the position in wh[i]ch it is used. When it comes at the final position of a word with either Alifu or Shaviyani the end is abrupt and the value used is "h". In this case this value stands for a letter that has "disappeared" in that particular case, but comes back when the word is either joined with another word or used in full. When Sukun comes with the consonant Thaa it is pronounced almost same as "disappearing" sound. It is now standard to represent this phonological value with "iy". Sukunwhen accompanied with other consonants are easy to read and there is no confusion. It is always written on top of the consonant, the phonological expression which it has to convey.

ABBREVIATIONS
adj.adjective
adv.adverb
Ar.Arabic
arch.archaic
Cf.compare
conj.conjunction
excl.exclamation
Ft.future tense
Hind.Hindi
i. e.id est (that is to say)
int.interjection
Mal.Malay
n.noun
P.Pali
part.particle
Pers.Persian
Port.Portuguese
Pr.present tense
pron.pronoun
Pt.past tense
q.v.quod vide (which see)
Sin.Sinhala
Sk.Sanskrit
syn.synonym
Tam.Tamil
Urd.Urdu
v.verb
Vr.Verbal root

\ No newline at end of file +މަނިކުގެ ދިވެހި އިނގިރޭސި ރަދީފު

Source of the Text: A Concise Etymological Vocabulary of Dhivehi Language | by Hassan Ahmed Maniku (d. 2001)
Publisher: The Royal Asiatic Society of Sri Lanka, Colombo | 2000

ފޮތުގެ ނަން: އަ ކޮންސައިސް އެޓަމޮލޮޖިކަލް ވޮކެބިޔުލެރީ އޮފް ދިވެހި ލެންގުއެޖް | ލިޔުނީ: ޙަސަން އަޙްމަދު މަނިކު (2001 މ.)
ޗާޕުކުރީ: ދަ ރޯޔަލް އޭޝިއެޓިކް ސޮސައިއެޓީ އޮފް ސްރީ ލަންކާ، ކޮލޮމްބޯ | - 2000 މ.

ޔުނިވާސިޓީ އޮފް ޗިކާގޯ، ޑިޖިޓަލް ސައުތް އޭޝިޔާ ލައިބްރެރީގެ ވެބްސައިޓު

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

INTRODUCTION

Dhivehin (ދިވެހިން), Dhivehi Bas (ދިވެހިބަސް) and Dhivehi Raajje (ދިވެހިރާއްޖެ), all three are so intricately bound together that we do not know which came first. Was it Dhivehin, the people of the Maldives? Was it Dhivehi Bas, the language of the Maldivians? Or was it the country Dhivehi Raajje, the country organised into a state? We can only surmise. But what we do know with certainty is the well harmonised fusion that exists among all these with the terrain on which Dhivehin live, speaking Dhivehi Bas and organised into the homogeneous state of Dhivehi Raajje. It is the island world of Maldives, now called the Republic of Maldives.

We do not know when or where Dhivehi Bas was first spoken or much of its early evolultionary [sic] history. But we do know that today this language is spoken in the Republic of Maldives and in Maliku (Minicoy) where, by a twist of fortunes, it is called Mahal. Taking the geography of the Indian Ocean and the pioneering travels in this earliest known great ocean of the world, we do not hesitate to assign a very early date for the peopling of the Maldives. Even to say that it was several millennia ago may not be far off the mark. The late H. C. P. Bell in his monumental monograph on the Maldives (1940), quoting Albert Gray says: "As to its origin, the race which now inhabits the Maldivian archipelago (as well as Maliku, or Minicoy islands), and which has occupied it from the earliest times of which we have any record, is unquestionably of the same (Aryan) stock as the Sinhalese. This conclusion is borne out by evidence of language, physical traits, tradition, folklore, manners and customs."

Every great empire that rose in the Indian Ocean and around it had its share of influence on the Maldives. Some of these influences are visible in different degrees on the cultural polity of the Maldives of today. Dhivehi language is the most notable of these. It belongs to the Indo-Aryan family of languages. Its closest sister is, undoubtedly Sinhala. The geography and the mere course of human interaction of this region makes [sic] this inevitable. Reverting to the late H. C. P. Bell once more, we have the following statement: "At this day it is not open to doubt that the whole Archipelago -- including Maliku (Minicoy) now grouped with the Lakkadives, and no longer owing allegiance to the Sultan of the Maldive Islands -- was occupied, either directly from Ceylon, or, alternatively, about the same time as the B. C. immigration into that Island, by people of Aryan stock and language. This supposition is supported greatly by the close kinship between the Maldivian and Sinhalese languages." (Bell, 1940).

The Jataka stories mentions "a thousand islands" which is very likely to be the Maldives. References to the Maldives occur in Ptolemy (c. 150 AD), Moses Chorenensis (fourth century), Pappas of Alexandria (about the end of the fourth century), Cosmas Indicopleustes (sixth century) and Ammianus Marcellinus (fourth [cen]tury). Hieronymus Palladius of Egypt who died about the year 430 AD speaks of a thousands [sic] islands around Taprobane. Sulaiman the Merchant of Siraf (851 AD) wrote "The third sea is the sea of Harkand (Bay of Bengal). Between this and the sea of Lar (Gujurat) [sic] lie numerous islands. They say their number goes upto [sic] 1,900." Al-Masudi who visited Ceylon in 916 AD states "There are countless number of them [i. e. islands], 2,000 or more exactly 1,900." Fa-Hsien, who visited Sri Lanka in 412-414 AD speaks of small islands on every side of Sri Lanka. The Chinese writer Ma Huan speaks of "some small and narrow liu (dhiv = islands)". From these references we know that even as early as the dates mentioned in them, the islands that we today call the Maldives were known and populated, and therefore must have been expressing and conducting their affairs in a language -- which, surely, would have been none other than Dhivehi.

Dhivehi language has had three distinctive periods of writings. The first script was called Eveylaa Akuru (ancient letters). It is not known when this form of writing began. The closeness of its form to the Sinhala script of the period suggests that it was an importation by the pioneering settlers of the Maldives. These letters were used until the reign of Sultana Khadeeja (first accession 1347 AD). A definite move away from the original Buddhism is shown in the writings of Eveylaa Akuru. This is visually illustrated in the Isdhoo and Dhabidhoo Loamaafaanu. A tendency to incorporate Arabic into the writings began possibly from before conversion to Islam. This is seen in these documents. These were written immediately after the official acceptance of Islam, which took many years after its contacts with the population through the extensive trade the Arabs and Persians had throughout the Indian Ocean. The trend to the free use of Arabic, both in meaning and in script, continue[s] even today.

This movement away from the original Brahmi based form of writing gradually gave way to the next phase in the evolution of Dhivehi writing, which was Dhives Akuru (island letters). Both a religiously puritan drive and a furiously nationalistic movement helped the process of the evolution of Dhives Akuru. This is suggested even by the name of this script, which has close etymological connections with Dhivehi Raajje, Dhivehi Bas and Dhivehin themselves. This trend continued with a fuelling by the constant harassment [sic] by the South Indians, unbroken in the history of the Maldives. This also paved the way to the development of Dhivehi on its own course, away from the Indian languages. It is obvious from all available historical evidence that this was a tumultuous period in Maldivian history. With the ever looming threat to national independence and ways of life itself, it was imperative that a strong and a homogenous society with all the elements of nationhood, fitting tight, should take to the stage. One of the identities that the Maldives had to maintain was her language, Dhivehi with a unique system of writing and a distinctive literature. Besides the language we also see this period as the time of the evolution of a distinctive set of customs and traditions that formed the basis of Maldivian life. These were some of the realities that we have to accept in the evolutionary process of Dhivehi Akuru and consequently Dhivehi Bas.

Dhivehi is now written in Thaana script. It is not known exactly when this script came into being or who brought it into being. But there are some salient features that indicate that Thaana itself was part of a strong reform movement that had its begin[n]ing after the country was liberated from the Portuguese occupation in 1573. Legend makes us believe that Thaana was first written in the reign of Sultan Ghazi Muhammed Thakurufaanu the Great (1573-1585), and was largely the inventive work of Sheik Muhammed Jamaaludhdheen, the great scholar. It has a vowel system close to Arabic. The first nine letters of Thaana are direct adaptations of Arabic numerals. Like Arabic it is written from right to left instead of left to right as the two former writing systems were. The very consistant [sic] and logical system of pronouncing the consonants in relation to the vowels clearly shows that this was the output of a disciplined [sic] and learned mind, well-versed in the art of writing.

The introduction of Thaana as the writing system in the reign of Sultan Muhammed Thakurufaanu the Great (1573-1585) was one of the progressive steps taken by him after the liberation of the country from the Portuguese. It simplified the writing of Dhivehi. It put the writing on a logical footing making it easier to learn and so paving the way for further spreading of knowledge. The earliest Thaana script that survived to the modern times were the letters inscribed on the door posts of the main mosque (Hukuru Miskiy) of Kaditheemu (Shaviayani Atoll). It states the date of the roofing of the mosque. On one side of the frame the date given is 1008 AH (1599 AD) and on the other side the date given as the date of renewal of the roof is 1020 AH (1611 AD). These dates fall within the reigns of Sultan Ibrahim III (1585-1609), the son of Sultan Muhammed Thakurufaanu and Sultan Hussain II (1609-1620). Both these kings were preoccupied with other affairs of state and did not devote much energy to arts and culture. On 16 March 1957, 11 new letters were added to the Thaana writing system. These were modified versions of some existing Thaana letters, which were to replace the Arabic letters then used in writing Thaana. Again a rather more drastic measure was announced on 23 May 1977 by which Dhivehi officially adopted the Latin script. On that day the government announced a system of writing Dhivehi using the Latin script with some adaptations. Along with this two new letters also came into being.

We know that Dhivehi is a language that had and still has a literary history and form. We know clearly that by 1194 AD Dhivehi had a developed form and a definite script of its very own and a capacity to express intricate legal and official commissions. This is clearly shown in Dhabidhoo Loamaafaanu and Isdhoo Loamaafaanu. Though based on the foundation of Sanskrit, Dhivehi developed with little contact with the languages of India and quite on its own lines. Even though under the suzerain rule of the Chola Empire just prior to the adoption of Islam in 1152 AD, the influence exerted on the language seems to have been minimal and inclined towards Sri Lanka rather than India. But it is a noticeable fact that the northern Maldives did absorb more foreign influence in culture and language than the southern and the central atolls, especially the three southern-most atolls. Maliku (Minicoy) has retained an older stratum of Dhivehi than that spoken in the other northern atolls. The dialect that is spoken in these southern parts and Maliku is found to be closer to the original Dhivehi and contains fewer borrowed or absorbed words from foreign sources. This also can be partly attributed to the isolation these atolls were in before the advent of modern forms of transport and the powerful unifying force of radio broadcasts. It is another noticeable fact that all the island-names, without exception have an old Dhivehi base at their roots, be it in the north, centre or south of the Maldives. No island name did ever take any other form.

The etymology of the vast majority of Dhivehi words could be traced to Sinhala Sanskrit and Pali, and they form the oldest strata of Dhivehi going to the pre-Islamic times. This is vividly evident when the terminology of the astrologer and the astronomer are looked into. The names of all the asterisms (Dhivehi: ނަކަތް) and all the signs of zodiac (Dhivehi: ރާހި) are examples. Another interesting point noticed is the subtle way the terms of a pre-Islamic system of belief have been turned to something maleficent and retained them in the language of the Muslim Dhivehin. This can be compared to the way the ancient Maldivians covered up and saved the places of worship they used for "another day." Good examples of this are seen in dhevi (ދެވި) which for Dhivehin of today is "mythical being capable of moving across the seas, land and other barriers, sometimes visible but more often invisible, helpful or harmful, requiring supplicaction [sic], sacrifice or even rebuke and censure." Another example is naamaroofa (ނާމަރޫފަ) "which is the name of a dhevi which comes to land from the sea once every year." Another very interesting word is han'gu (ހަނގު) which until very recent times applied to the militia of the Sultan. [The old Dhivehi word was san'gu (ސަނގު)]. I am tempted to believe that this word evolved from the Sinhala saňga, Sanskrit saṃgha and Pali sangha which is a term implying "the community of bhikkhus" in all these languages. When the prevalent religion in the Maldives was Buddhism it was most likely a theocracy, like the many countries where this system still prevail, with the king at the apex of the state organisation and his helpers were the monks, who upon conversion took on the role of a militia but retained the name -- with a different purpose.

In the course of my work I could not help taking note of the many points set down here. Dhivehi though with both the f (ފ) and p (ޕ) sounds now, has in many cases adopted the Sinhala, Sanskrit and Pali p sounds to an f (ފ) sound. This seems to have happened due to the influence of Arabic after the conversion, since in the oldest stratum of the language available to us in the form of the so far deciphered Loamaafaanu contain no f sound. Dhivehi fani (ފަނި) meaning worm; maggot, bacteria is paṇu, paṇuvā in Sinhala and prâṇaka in Sanskrit and pāṇaka in Pali. Dhivehi word fen (ފެން) meaning water is pän in Sinhala, pānīya in Sanskrit, Pali pānīya and Urdu and Hindi pānī. Another very frequent occurance [sic] is the change of Dhivehi sound s (ސ) to h (ހ) and vice versa. The word hihoo (ހިހޫ) meaning cool, mild, temperate is sisil in Sinhala, ṡītala in Sanskrit and sītala in Pali. Dhivehi word when inflected has the following formations: hihulun (ހިހުލުން), hihulaai (ހިހުލާއި) etc., which illustrates it more vividly. Again this is seen in the Dhivehi word han (ހަން) meaning distress signal given on a boat or an island indicating that urgent help was needed. The Sinhala equivalent is san, sana. In Sanskrit it is saṃ-jñā́ and in Pali it is saññā. Another occurance [sic] was the sound of Dhivehi sound of the letter Shaviyani (ށ) changing to a Sinhala ṭ sound. This is seen in the Dhivehi word bashi (ބަށި) meaning the egg-plant, aubergine, brinjal, melogene changes to Sinhala baṭu and Sanskrit bhaṇṭākī, bhaṇḍakī. Another example is the Dhivehi verb vashanee (ވަށަނީ) meaning to twist, to twine, to twirl; to ball, to make spherical. The Sinhala word is vaṭanavā. The Sanskrit word is vṛit, vártate, vártati and the Pali word is vaṭṭati. The change of sound that I have notices is the Dhivehi dh (ދ) to Sinhala y sound in words such as dhanthura (ދަންޠުރަ) meaning contraption, apparatus, artifice, mechanical contrivance, trap, ambush to Sinhala yantara, yantaraya, yantare; Sanskrit yantara and Pali yanta. Again, the same sound is seen changed in Dhivehi word dhathuru (ދަތުރު) meaning journey, excursion, expedition, odyssey, travel, trip, tour, voyage. In Sinhala it is yatura; in Sanskrit yātrā and in Pali yātrā.

Dhivehi has four nasal sounds. They have always come before the following sounds: b (ބ), dh (ދ), g (ގ) and d (ޑ). All these sounds have their equivalents in Sinhala. In transliteration I have followed the official version that was announced on 23 May 1977. These come with b (ބ) sound in such words as an'bu (އަނބު) meaning mango. In Sinhala it is am̌ba; in Sanskrit āmra and in Pali amba. The nasal sound is also combined with dh (ދ) as in han'dhu (ހަނދު) meaning the moon. In Sinhala it is haňda, saňda; in Sanskrit it is candra and in Pali it is canda. The nasal sound is also combined with g (ގ) as in ban'gu (ބަނގު) meaning intoxicant, drug, narcotic. In Sinhala it is baňga; in Sanskrit it is bhaṅgā; and in Pali it is bhanga. The other nasal sound in Dhivehi is that which comes with d (ޑ) as in gan'du (ގަނޑު) meaning an abscess, carbuncle. In Sinhala it is gaḍu, gaḍuva; in Sanskrit it is gaṇda and in Pali it is gaṇḍa. In some Dhivehi words when they are in the stem form the last letter is latent and when inflected this letter is seen and the etymology is found readily. One such case are words like han (ހަން) meaning skin, hide, leather; baloon [sic]. When inflected it is hamaai (ހަމާއި), hamun (ހަމުން) etc. In Sinhala it is ham, sam, han, hama; in Sanskrit it is cárman and in Pali camma; and gan (ގަން) meaning island, village, hamlet; domicile; which when inflected would be gamaai (ގަމާއި), gamun (ގަމުން) etc. In Sinhala it is gam, gama; in Sanskrit it is grā́ma and in Pali gāma. Other examples are words like maa (މާ) meaning flower, bloom [in Fua Mulaku this is pronounced as mal (މަގް)] and baa (ބާ) gap, cavity, hollow, hole. When inflected these become malaai (މަލާއި), malun (މަލުން) etc., meaning flower. In Sinhala it is mal, mala; in Sanskrit it is mālā andin Pali mālā. Similarly, baa (ބާ) would be balaai (ބަލާއި) balun (ބަލުން) etc. In Sinhala it is bila; in Sanskrit bila, vila and in Pali bila. Another example is found in words like niboo (ނިބޫ) meaning twin and nagoo (ނަގޫ) [in Fua Mulaku this is pronounced as nagul (ނަގުލް)] meaning tail. Niboo (ނިބޫ) when inflected would be nibulaai (ނިބުލާއި), nibuleh (ނިބުލެއް) etc. In Sinhala it is nim̌bul, nim̌bullu. Similarly, nagoo (ނަގޫ) when inflected would be nagulaai (ނަގުލާއި), nagulun (ނަގުލުން) etc. In Sinhala it is nagula, nagul; in Sanskrit is is [sic] lāṅgūla and in Pali naṅgula, laṅgula. Another instance of this type is the th (ތ) with a sukun ( ް ) at the end of words such as aiy (އަތް) and faiy (ފަތް). The word aiy (އަތް) meaning hand, palm; side, direction, when inflected would be athun (އަތުން), athaai (އަތާއި) etc. In Sinhala it is at, ata, hata; in Sanskrit it is hásta and in Pali it is hattha. Similarly, faiy (ފަތް) meaning leaf, palm (of plants and trees); official proclamation, missive, epistle, deed (all these were written on leaves at one time); feather, would be fathaai (ފަތާއި), fathun (ފަތުން) etc. In Sinhala it is pat, pata; in Sanskrit it is pattra; in Pali patta and in Urdu pati.

Arabic came into Dhivehi en masse for religious purposes after the adoption of Islam, mainly for the expressions used in religious phraseology. At the same time it may be noted that quite a number of Dhivehi words were given up and Arabic, Persian or Urdu words substituted by some who held the view that these Dhivehi words did not convey the meaning that they desired or who simply did not know Dhivehi proper. But the constant contact with Arab and Persian traders of the Indian Ocean allowed some words of a non-religious nature also to come into the language. This is seen in the adoption of many words in the field of navigation and shipping. The inclusion of adopted Arabic words such as kan'dhili (ކަނދިލި) in the Isdhoo Loamaafaanu gives us clues on when these words came into Dhivehi. It is evident from Isdhoo Loamaafaanu that Persian words were used in that early times in Islamic religious contexts frequently. For in that document the words roada (ރޯދަ) and namaadhu (ނަމާދު) appeardistinctly and in their Persian meanings. It is surprising to note that the equivalents of these in Arabic seems [sic] to have never been in use.

Dhivehi being a language spoken by a small group of people, scattered over a wide geographical area, and all those who spoke Dhivehi following one religion, it did not have a 'reserve' of its linguistic treasures expressed or recorded in a different perspective in the past nine centuries or more. But we know from the Loamaafaanu and the remnants of some material in the language itself that in its long history Dhivehi has made an attempt to preserve these in a significant way. This goes a long way to show the adaptability and resilience of Dhivehi itself, if not to say the conservative nature of Dhivehi and Dhivehin themselves. This is more so when the all[-]pervading puritan nature of the new religion Dhivehin adopted is taken into account, and when it comes to light that the custodians of the linguistic heritage turnout to be the innovators themselves.

Dhivehi has a few words that have a Portuguese etymological base. The great majority of these came through Sinhala, or a Sinhala equivalent could be found. Dhivehi words paan (ޕާން) (bread), feyru (ފޭރު) (guava), alavangu (އަލަވަންގު) (crowbar, handspike) and alamaari (އަލަމާރި) (almirah, cabinet, cupboard) are examples. These correspond to Sinhala pān., pāṇ (bread), pēra (guava) alavaṇguva (crowbar) and almāri, almāriya (almirah) Urdu & Hindi almārī (a chest of drawers, a book-case, a cabinet). These in turn could be traced to Portuguese pāo (bread), pêra (pear), alavanca (lever, crowbar) and armário(cupboard, cabinet, chest). The most striking and only instance of a direct adaptation from Portuguese that I came across is the word miskiy (މިސްކތް) which in Portuguese is mesquita. In its inflections (މިސްކިތާއި‘ މިސްކިތުން‘ މިސްކިތުގެ) the relationship is more vividly seen. This word seems to have appeared in documents after the short stint of Portuguese rule (1558-1573) in the Maldives. The word used by the Maldivians before in this context was dhanaaru (ދަނާރު) and in some older documents (Isdhoo Loamaafaanu - 1194) the Arabic word masjid in its Dhivehi variations such as masdhidu (މަސްދިޑު) were used.

There are a few words with Dutch roots in Dhivehi. Almost all of these came through Sinhala. Dhivehi words boaku (ބޯކު) (arch, span), foanchu (ފޯންޗު) (teapot) and sulufu (ސުލުފު) (sloop) are examples. These correspond to Sinhala bōkku, bōkkuva (arch); pōchchi, pōchchiya (jug) and suluppu, suluppuva (sloop) respectively. These in turm [sic] could be traced to Dutch boog (arch), potje (pot) and sloep (sloop).

Though in general Dhivehi developed isolated from the Indian languages, there are many Urdu words and derivatives in Dhivehi. Most of these are of an intellectual nature. This could be attributed to the fact that the language of the Muslims of much of the Indian sub-continent has been Urdu and the few Maldivians who studied religion there did so through the medium of Urdu. There are some Hindi words too. But these are generally from a trader's or a sailor's vocabulary, where ever they are not common with Urdu. So are many words from various other Indian languages of the co[a]stal regions of South India, such as Bengal. These were the regions with which Maldives had traditional trading links and the majority of these words have come into Dhivehi in the last two centuries. For the one and half centuries of frequent contact with the Borahs brought in many words from their tongues, especially after they were given permission to set up their shops in Male' in 1857.

It is surprising to note that some English words in Dhivehi are not very modern adaptations. Words like thafureelu (ތަފުރީލު) meaning taffrail (of a vessel), iskaraabu (އަސްކަރާބު) meaning scraper, drawknife, drawshave, spokeshave; and manavaru (މަނަވަރު) meanin[g] man-of-war, warship, battle ship, are not very new. But there is one common thread running in all such adoptaions [sic], i. e. they all come in the fields of ships and shipping. We know that in the year 1836 Sultan Muhammed Imaadhudhdheen IV sent his officers and shipwrights to Bengal to learn this trade from the English who were there then.

There are a few words in Dhivehi the etymology of which could be traced to Tamil, such as aveli (އަވެލި) meaning beaten rice, flaked rice and fataas (ފަޓާސް) cracker, firecracker, squib. There are also Tamil words that has come to Dhivehi through Sinhala or which are shared by both Dhivehi and Sinhala with a Tamil root. Examples are Dhivehi aadaththoda (އާޑައްތޮޑަ) meaning Malabar nut (Adhathoda vasica), Sinhala ādathoda, Tamil ādathodai and Dhivehi fan'gu (ފަނގު) meaning share or division of cultivated land, Sinhala paňgu Tamil pangu. The number being so few surprises me. For the vernacular of Sri Lankan Muslims being Tamil and the age-old common factors to them through the common religion of Islam and the close proximity and contacts did not make the Maldivians borrow more, especially in the phraseology of faith.

There is a sprinkling of words of Malay origin in Dhivehi such as kanbalhi (ކަންބަލި) meaning sheep, ram, ewe, lamb and kiris (ކިރިސް) meaning dagger, dirk, kris. There are also some words that has come to Dhivehi thro[u]gh Sinhala or which are shared by both Dhivehi and Sinhala with a Malay roots. Examples are gnamgnam (ޏަމްޏަމް) meaning the tree and fruit of Cynometra cauliflora, Sinhala namnam Malay namnam and gudhan (ގުދަން) meaning store, godown, warehouse, Sinhala gudan, gudama Malay gudang. In the case of direct links with Malay it is easily understood when the strong trade links that existed in the seventeenth and eighteenth centuries are taken into account. Though there always were links between Maldives and the East Indies and Malay peninsula the links were very strong in the period mentioned. This was especially so with the Acheh (Dhivehi: އަސޭކަރަ) According to one theory the people of East Indian origin who crossed the Indian Ocean to Madagascar made the Maldives their mid-way station on these long voyages. It may also be mentioned here that there are many words which Dhivehi share with Malay which both languages got through Arabic and Sanskrit.

The long history of the Dhivehi language has seen many teachers who made contributions towards its development and the foundation of its grammar. But this long history is lost in the mists of time. We have only the comparatively recent works available to us. The earliest and foremost of them are the works of the great master Edhur Umar Maafaiy Thakurufaanu. The greatest of his extant works is Bodu Thaaheedu (ބޮޑު ތާހީދު). This is a poetical composition consisting of 398 verses and lays down the rules of poetical form and the grammar of the language. It was composed in 1150 AH (1737-38 AD). He was followed by another great poet, Badeyri Hassan Manikufaanu, among whose extant great works are the two poems Dhekunu Arumaadhu (ދެކުނުއަ ރުމާދު) and Dhioage Raivaru (ދިޔޯގެ ރައިވަރު). Besides revealing his poetical skill and linguistic mastery he also gives us in this the grammatical of the language. He was born in 1745 AD in Addu Atoll. For most of his life be lived in Male' and was among the courtiers of Sultan Muhammed Mu'eenudhdheen I (1799-1835 AD). He died on the island of his birth on 4 April 1807. The next great figure in this field was Sheik Muhammed Jamaludhdheen who was popularly known by the name Naibu Thuththu. He was the son of Easa Naibu Thakurufaanu of Fua Mulaku. Easa Naibu Thakurufaanu was a senior judge between 1787 and 1831. When Sheik Jamaaludhdheen was yet a young child his father died. His mother, Mariyam Fulhu married Naib Ahmed Manikufaanu who was a senior legal figure and a pundit of the Dhivehi language and functioned as acting Chief Justice in 1831. It was young Jamaaludhdheen's step-father who was his first teacher. Later the young scholar went to Sri Lanka and studied at Beruwela. He returned to Male' in 1883. In 1886 he travelled to Mecca on Hajj pilgrimage and spent some time studying under the famous scholars there. In 1886 he was appointed the acting Chief Justice but within a short period of time was banished to Fehendhoo (in Baa Atoll) in a political upheaval in Male'. It was here on the island of Fehendhoo that he wrote his book on the grammar of Dhivehi which was published 24 years after it was written and long after the author's death. He was re-instated as the Chief Justice in the reign of Sultan Imaadhudhdheen VI (1893-1903), but within about a year of his being appointed he gave up the high office and functioned as a senior assistant judge. In 1903 Sheik Jamaludhdheen was again banished in another change in the office of the Sultan. This time it was to the island of Maa-eboodhoo (in Dhaalu Atoll) and died there on 29 October 1907. Besides his grammar of Dhivehi there are many of his works in the fields of religious teachings and poetry among us today. Sheik Jamaaludhdheen's pupil and disciple was Sheik Hussain Salaahudhdheen. He was the son of Bodugaluge Moosa Didi and was born in Male' on 11 May 1881. At the young age of 18 years he was appointed a senior assistant to the Chief Justice in the reign of Sultan Muhammed Imaadhudhdheen VI (1893-1903). He was appointed Chief Justice on 17 December 1927 and held that post until the poroclamation [sic] of the first written constitution of the Maldives on 22 December 1932, when he was appointed the Minister of Justice. He was appointed the Chief Justice again on 11 April 1936 and held the high office until his death in Colombo on 20 September 1948. When Majeedhiyya School was opened on 20 April 1927, he was appointed the principal. Besides being an eminent Islamic scholar and the leading legal figure of his day, he gave much to Dhivehi language. His compilation of the Holy Prophet's biography in three volumes stands as a lasting memorial to his learning and scholarship. It is also testimony to his [in]fluence and forceful expression in the Dhivehi in its classic form. He has been the most prolific writer in the Dhivehi language. It was he who penned the following lines, which clearly shows the depth of his knowledge of the etymological basis of the language.

ފުރައަމެންގޭ މާދަރީބަސް އެކުވެގެންވެއެ އުފެދިގެން"
ކުރެވިދާ ހިނދު ފިކުރުގިނަބަސް އެކުވެގެން ޝަރްގަށް މިވާ
ސެންސިކިރްތާ، ޕާލިޔާ، ސިންހަޅަ، ތަމަޅަ ފެނެޔޭ ނިކަން
ފެންނަހެން ޢަރަބީގެ ބަސްތައް ފާރިސީއާ ޕޮސްތުވާ
ހަމަ އެފަދައިން ހުރެދެޔޭ ޔޫރަޕްގެ ބަސްތައްވެސް ލިބޭން
"ނަމަބަލައިހޯދައި އުޅެފި ކަތަކަށް ރަނގަޅު ހަމަ ބުއްދިވާ

"Our mother tongue as it evolved and alloyed
[Took to it] languages of the east as seen when studied
Sanskrit, Pali, Sinhala, Tamil are seen evidently
Words from Arabic, Persian and Pushtu are perceived plainly
At hand are words from European languages too
If searched by a person of rational thinking."

The greatest Dhivehi poet of modern times was Sheik Hussain Afeefudhdheen. He was the son of Sayydh Muhammed and was born in Male' on 19 May 1888. A student of Sheik Hussain Salahudhdheen, he soon became his star-pupil, especially in the field of Dhivehi. He was appointed the Chief Justice on 2 August 1933 and later became the Minister of Education on 30 January 1937. He was a member of many panels that worked on Dhivehi language. He was the author of a book on the Dhives Akuru writing system. He transliterated many old Dhives Akuru writings to modern Thaana. He passed away in Male' on 2 June 1970. The late Muhammed Amin Didi, the President of the First Republic of the Maldives ushered in a period of complete change in Dhivehi literature. It was he who began teaching of Dhivehi as a subject in Maldivian schools. It was also he who pioneered the modern forms of writing, both in prose and poetry. His charismatic efforts changed the language in its every aspect and set the course to its development on modern lines. He must also be remembered for the contributions he made to the grammar of the language in his book Dhivehi Bas - Dharivarunge Eheetheriyaa (ދިވެހިބަސްދަރިވަރުންގެއެހީތެރިޔާ). It was he under whose leadership began the compilation of the first ever Dhivehi dictionary, which today we have as Dhivehi Basfoiy (ދިވެހިބަސްފޮތް) in its ma[n]y volumes, by appointing a committee for this purpose on 11 July 1946. It was also he who awakened the country into the modern world and re-kindled Maldivian nationalism. He died on the island of Vihamanaafushi (now the tourist resort Kurumba Village) on 19 January 1954. Sheik Ibrahim Rushdhi rendered great services to education in general and to Dhivehi language in particular. He was born on Kelaa island (Haa-Alif Atoll) on 15 October 1897 and had his education at Al-Azhar University in Cairo. His most valuable contribution was his grammar of Dhivehi, Sullamul Areeb (ސުއްލަމުލް އަރީބް). Though rarely seen now, this is one of the fundamental books on Dhivehi grammar. He died in Male' on 29 October 1961. Another great personality who rendered valuable service to Dhivehi was Sheik Malim Moosa Maafaiy Kaleygefaanu, who was born in Male' on 10 June 1883. A man of great learning and much hard work, his greatest contributions were the two lexicons Al Eagaaz’ Fee Tha'uleemu Alfaaz' (ފީތައްލީމުލްއަލްފާޡް) and Dhivehi Bahuge Ran Thari (ހަލްފާޡްފީތައްލީމުލް). two contained a[n] Arabic-Dhivehi and Dhivehi-Arabic vocabulary and some sentences. This compilation contains some of the old words of Dhivehi and their equivalents in Arabic. The latter was a dictionary of the Dhivehi language. In this book he gives a number of Dhivehi words in sentences and by this illustrates their meanings. He died in Male' on 18 November 1970. The last great teacher of Dhivehi in terms of chronology was Sheik Muhammed Jameel. He was born to a distinguished family of scholars in Male' on 14 May 1915 and was appointed the Chief Justice on 2 January 1958. He contributed to Dhivehi, its literature, poetry and to Islamic learning in the Maldives in abundant measure. His books on religious studies still remain the most popular and simple to understand texts by the common man. His poetry became legendary in his lifetime for the eloquence of expression and profundity of thought. His plays, short stories and many essays on various branches of Dhivehi are among the most erudite on the subject. He passed away at the age of 74 years on 15 March 1989 in Male'.

There are many non-Maldivians who rendered great services to Dhivehi language. Pioneering work in this field was done by François Pyrard de Laval. He was shipwrecked in the Maldives in July 1602 and lived there till he set sail to Bengal in 1607. In his account of the Maldives of his day a very full description of what he saw is given. He also mentions many Dhivehi words and their meanings, though it is difficult to recognise them now as he was pronouncing these in his native Fre[n]ch , accent. A vocabulary is also given. A valuable study of Dhivehi language and the script then used is given in "Vocabulary of the Maldivian language" [Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (1st series) Vol. 6 (1840-41)] by Lieut. W. Christopher who was one of the two [the other being Lieut. I. A. Young] British (Indian) Navy officers who were in the Maldives on a surveying expedition in 1835. According to Dhivehi Thaareekh (ދިވެހިތާރީޚް) "after that [i. e. their arrival] the two persons who stayed in Male' and the others who were with them endeavoured to learn the language spoken now and spoken earlier by the people of this country. The way they tried [to do this was] to go to the cemet[e]ries within the mosque [compounds] and copying on paper the inscriptions on tomb-stones. They showed these to people. Some people read these for them, others did not." Modern research of Dhivehi may very well be attributed to Prof. Wilhem Geiger. In his monumental work on Dhivehi language "Maldivian Linguistic Studies" [Journal of the Ceylon Branch of The Royal Asiatic Society, 1919, Vol. XXVII - Extra Number] stands out as the first scientific study of the language. Three learned papers, titled Máldivsche Studien I, II, III (in Sitzungsberichte der Kgl. Bayer, Akademie der Wissenchaften of Munich pp 107-132, 371-387 and 641-684 with one plate headed Màldivsche Alphabete) were translated by Mrs. J. C. Willis and edited by Mr. H. C. P. Bell was published, as mentioned above in 1919. Albert Gray’s works on the Maldives, though not of a linguistic nature altogether, contain some useful information of the periods on which he wrote and some expl[a]nations of older writings. His major work was "The voyage of François Pyrard of Laval to the East Indies, the Maldives, the Moluccas and Brazil." This was published by The Hakluyt Society in 1887-89 in London. The other important work by the same author was "The Maldive Islands: with a vocabulary taken from François Pyrard de Laval, 1602-1607” in the Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, (new series) Vol. 10 (1878). The late Mr. H. C. P. Bell rendered much service to Dhivehi. But his services in this field are vastly overshadowed by what he did in the fields of Maldivian history and archaeology. Besides his valuable three monographs (1883, 1921 & 1940), the many articles that appeared in the Journal of The Royal Asiatic Society, Ceylon Branch are testimony to this. Special mention must be made of the series "Excerpta Maldiviana" which appeared in the abovesaid journal from 1922 to 1935. These are mines of information for any student of the Dhivehi language and taken for their linguistic and historical value they are rarely surpassed. The three papers of M. W. Sugathapala de Silva enlighten us in more than one aspect of Dhivehi. His first paper "The phonological efficiency of the Maldivian writing system" appeared in Anthropological Linguistics Vol. 11, No. 7 (Bombay, October 1969). The second paper was "Some observations on the history of Maldivian" which appeared in Transactions of the Philological Society of Great Britain (1970) and the third paper was "Some affinities between Sinhalese and Maldivian" which appeared in Journal of the Ceylon Branch of the Roayal [sic] Asiatic Society, (New Series) Vol. XIV (Colombo, 1870). Prof. C. H. B. Reynolds contributed much to Dhivehi studies. His connections with the Maldives from 1967 and his study of the language made him one of the few western scholars of the language. Among his writings are "Buddhism and the Maldivian language" (In: Buddhist studies in honour of I. B. Horner, edited by L. Cousins, A. Kunst, K. R. Norman. Dordrecht, the Netherlands, Reidel, 1974) and "Linguistic strands in the Maldives." (Contributions to Asian Studies, Vo. II; 'Language and civilization change in South Asia', edited by C. Maloney, Leyden 1978). The most substantial and the latest work on Dhivehi is the "Historical and Linguistic Survey of Divehi." This is a work carried out by a team of scholars under the auspices of the University of Colombo. It dealt with among other aspects (1) a study of the origin and development of Dhivehi and determined the genetic affinity with Sinhala; (2) the evolution of Dhivehi and the impact of other languages on it; and (3) record and analyse the dialectological variations in Dhivehi. The team who worked on this project was lead [sic] by Prof. Stanley Wijesundara, the Vice-Chanceller [sic] of the University of Colombo. Other members of the team were, Prof. G. D. Wijayawardhana, Prof. J. B. Disanayaka, Mr. Hassan Ahmed Maniku and Mr. Mohammed Luthfie. The final report of this project was submitted in 1988 and it is yet to be published. The two Loamaafaanu so far read and partly evaluated throw some light on the oldest strata of Dhivehi language. The first to be published was the Dhabidhoo Loamaafaanu published by the National Centre for Linguistic and Historical Studies, Male' in 1982. Work on this was done by Prof. G. D. Wijayawardhana, Prof. J. B. Disanayaka and H. A. Maniku. The other Loamaafaanu which has been read so far is the Isdhoo Loamaafaanu which was published in Colombo by the Royal Asiatic Society of Sri Lanka in 1986. This work which was done by Prof. G. D. Wijayawardhana and H. A. Maniku. Bell speaks about a number of Loamaafaanu (Bell 1940) and goes to transliterate and tra[n]slate on of them, the Bodugalu Miskit Loamaafaanu, which he dates to 1356-57. [This same work appeared in the Journal of The Royal Asiatic Society, Ceylon Branch Vol: XXXI, No: 83, Parts I., II., Ill & IV in 1930]. Of late very useful work on Dhivehi has been done by Bruce D. Cain. One of his works, "Maldivian Prototypical Passives and Related Constructions" appeared in Anthropological Linguistics, (Vol. 37, No. 4, 1995) and his other work which is his dissertation for a doctorate titled "Dhivehi (Maldivian): A Synchronic and Diachronic Study" has not been published yet.

While doing field work in connection with the abovementioned "Historical and Linguistic Survey of Divehi", it was thought that work should be started on avocabulary of Dhivehi etymology. If I remember correctly, it was in Fua Mulaku and the date was the third of January 1987. Prof. Wijayawardhana, Prof. Dissanaya and I were discussing the meaning and place of han (ހަން) [meaning: distress signal given on a boat or an island indicating that urgent help was needed] in the life of Maldivians. From this discussion sprang the idea of a project of this nature. Upon returning to Colombo work began -- at a very slow pace. Whenever I happened to be in Colombo work went on. I had a card index system and notes on these were made by the three of us, intermittently. Several hundred cards were filled and filed. But in 1995, it so happened that Destiny decreed a longer sojourn for me in Colombo and work was started in earnest. With the help of a personal computer and relevant programmes, work was made easier, faster and more accurate. Even with all these modern technology it took me over five years to complete this. It was hard work and accuracy was of utmost importance. References were many and copying them faithfully with all the diacritical marks were not the easiest tasks on earth. After every entry I had to check and re-check. Dhivehi entries had to be done -- in the opposite direction. After all these I now have the completed version on hand. Complete as much as I could do it. Deep as much as I could fathom. As it is now I do not claim an entry for every Dhivehi word. This work is as incomplete as one may think it is, at the same time it is as complete as one thought it fit to be. As far as I am aware it is the first and only attempt by a Maldivian in this field so far. It is a Maldivian's portrayal of his mother tongue. It is the insight a Maldivian has into his language as spoken and understood by Maldivians.

In this work I have used the established transliteration rules prevailing in the Maldives. Along with every major entry I have also inserted the Dhivehi word in Thaana script so that the precise word is available for those who read Thaana.

Before concluding I must thank the two distinguished scholars who helped me and encouraged me to carry on with this work. Their guidance, pushing and prodding kept me going. It was Prof. G. D. Wijayawardhana and Prof. J. B. Disanayaka of University of Colombo who must be thanked at every step on the way to completion of this work.

It is a great pleasure for me to thank The Royal Asiatic Society of Sri Lanka for the offer of publishing this work under its esteemed auspices. The Royal Asiatic Society has been the pioneer in the field of Maldivian studies for the last one and quarter centuries. As far as I am aware this society has published the largest volume of work on the Maldives, some of which today we see in reprints. This alone goes to show the scholarly value of these works and the demand that there exists for the valuable publications of the Society. It is to the Society that we have thank for the monumental works of the late H. C. P. Bell, Sir Albert Gray, Prof. Wilhelm Geiger and many more on the Maldives.

އަސަރަކާ އަދި ފޮނިކަމެއް، އެކި ބަސްބަހުން ހަމަ ފެނުނަކަސް،"
"އަސަރުގަދަ އަދި އެންމެ ފޮނިބަހަކީ، މަށަށް މި ދިވެހިބަހޭ،
- މުޙައްމަދު އަމީން -

"Though impressiveness and sweetness are seen in various languages
Forceful in impression and sweetest language for me is this Dhivehi language. "
-Muhammed Amin-

I dedicate this work to my family, especially to the three loving grand children, Hassan, Muhammed and Ibrahim. To them all for their understanding and for affording me a great life full of happiness and fulfilment. To the three younger ones for their love shown in abundant measure and for the grand opportunity of giving all the rest of us a zest for life and confidence in a future.

Hassan Ahmed Maniku,

9 September 2000.

Colombo,

Sri Lanka.

[book]

REFERENCES

In the course of working on this introduction and the main body of this book I had recourse to the following books. Many computer software material available in the open market including dictionaries, encyclopaedias and language programmes were consulted. They were too many and varied to be named here.

AMIN DIDI, Muhammed

Dhivehi Bas Dharivarunge Eheetheriyaa,
‘ދިވެހިބަސްދަރިވަރުންގެއެހީތެރިޔާ
Male’.

BELL, H. C. P.

Excerpta Máldiviana,
Asian Educational Services,
New Delhi, Madras 1998.

----------

The Maldive Islands,
Monograph on the History, A[r]chaeology and Epigraphy,
Ceylon Government Press,
Colombo 1940.

CHILDERS, R. C.

A Dictionary of the Pali Language,
Asian Educational Services,
New Delhi, Madras 1993.

CLOUGH, The Rev. B.

Sinhala English Dictionary,
Asian Educational Services,
New Delhi, Madras 1996.

COENDERS, H. (Managing Editor)

Kramers,
Dictionary,
Dutch-English,
Thirty-eighth edition.

COOPE, A. E.

Malay-English, English-Malay Dictionary,
Student Edition,
Macmillan Malasia [sic],
Kua Lumpur & Penang.

DE SILVA, M. W. Sugathapala

The Phonological Efficiency of the Maldivian Writing System,
In: Anthropological Linguistics, Vol. II, No. 7 (October 1969).
Bombay 1967.

----------

Some observations on the History of Maldivian,
In: Transactions of the Philological Society of Great Britain,
London/Oxford 1970.

----------

Some Af[f]inities Between Sinhalese and Maldivian,
In: Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society,
New Series, Vol. 14,
Colombo 1970.

DHIVEHI THAAREEKHAH AU ALIKAMEH,

‘ދިވެހިތާރީޚަށްއައުއަލިކަމެއް
Ministry of Home Affairs,
Male'.

DHIVEHI BAS FOIY,

‘ދިވެހިބަސްފޮތް
National Centre for Language and Historical Research,
Male'.

DHIVEHI THAAREEKHAH,

‘ދިވެހި ތާރީޚް
National Council for Linguistic and Cultural Research,
Office of the President,
Male' 1981.

DISANAYAKA, J. B. & G. D. WIJAYAWARDHANA

Some Observations on the Maldivian Loamaafaanu Copper Plates of the
Twelfth Century,
In: Journal of the Royal Asiatic Society, Sri Lanka Branch.
New Series, Vol. 31 (1986/87).
Colombo.

ELIAS A. ELIAS & ED. E. ELIAS,

The School Dictionary,
English to Arabic, Arabic to English,
Islamic Book Service,
New Delhi.

GEIGER, Wilhelm

An Etymological Glossary of the Sinhalese Language,
The Royal Asiatic Society, Ceylon Branch,
Colombo 1941.

----------

Maldivian Linguistic Studies,
In: Journal of the Ceylon Branch of The Royal Asiatic Society,
Vol: XXVII - Extra Number 1919,
Colombo 1919.
(Reprint Asian Educational Services 1996).

GUNAWARDENA, D. C.

Genera et Species Plantarum Zeylaniae,
Flowering Plants of Ceylon,
An etymological and historical study.
Lake House Investments Ltd.,
Colombo.

HANS WEHR,

A Dictionary of Modern Written Arabic,
(Edited by J. Milton Cowan),
Librairie du Liban, Beirut,
Macdonald & Evans Ltd., London.

HARRISON, John

A Field Guide to The Birds of Sri Lanka,
Oxford University Press 1999.

KEMP, Peter (Ed.)

The Oxford Companion to Ships and the Sea,
Oxford University Press, 1988.

KING, Peter & Margaretha

Concise Dutch and English Dictionary,
Dutch-English/English-Dutch,
Teach Yourself Books.

LAMB, N. J.

Collins Gem Dictionary,
English - Portuguese
Portuguese - English,
William Collins Sons & Co. Ltd.
1984.

MALIM MOOSA MAAFAIY KALEYGEFAANU,

އަލްއީޤާޡް ފީތައްލީމުލްއަލްފާޡް
Al Eagaaz' Fee Tha'uleemul Alfaaz',
Male' 1937.

MONIER-WILLIAMS, Sir Monier

A Sanskrit-English Dictionary;
Motilal Banarsidass,
Delhi 1984.

NEW EDITION POPULAR OXFORD DICTIONARY,

Part 1 English to English & Urdu,
Part 2 Urdu to Urdu & English,
Oriental Book Society, Lahore.

OXFORD PAPERBACK PORTUGUESE DICTIONARY,

Portuguese-English,
English-Portuguese,
Oxford University Press, 1996.

RHYS DAVIDS, T. W. & WILLIAM STEDE,

Pali-English Dictionary,
Oriental Books Reprint Corporation,
New Delhi 1975.

STEINGASS, F.

Arabic-English Dictionary,
Asian Educational Services,
New Delhi, Madras 1993.

----------

A Comprehensive Persian-English Dictionary,
Sang-e-Meel Publications,
Lahore 1977.

GUIDE TO TRANSLITERATION OF DHIVEHI

AKURU (Consonants):

Haa: (ހ) Phonological value given to this letter is "h" and is written with the letter h. It is pronounced as in hear and hit. This is the ordinary aspirate.

Shaviyani: (ށ) Phonological value given to this letter is "sh" but it is closer to "r" and is written sh. Prof. Wilhelm Geiger in his Maldivian Linguistic Studies says: "expresses a sound peculiar to the Maldidvians, to which the (cerebral) t in Sinhalese is most closely allied. The sound is very difficult to describe and to imitate. It varies between R, H, and S; is rather soft; and is, so fa r as I could observe uttered by putting the tip of the tongue in the highest part of the palate, and letting the breath escape sideways between the teeth."

Noonu: (ނ) Phonological value given to this letter is "n" and is written with the letter n. It is pronounced as in none and own, but with a lighter tone.

Raa: (ރ) Phonological value given to this letter is "r" and is written with the letter r. It is pronounced as in red and rude.

Baa: (ބ) Phonological value given to this letter is "b" and is written with the letter b. It is pronounced as in bear and rib.

Lhaviyani: (ޅ) Phonological value given to this letter is "lh" and it is pronounced a deep l with the tongue reverting to the palate.

Kaafu: (ކ) Phonological value given to this letter is "k" and is written with the letter k. It is pronounced as in kill and seek.

Alifu: (އ) Phonological value given to this letter are "a, e, i, o and u". These values are taken by the letter in accordance with the fili and the position it occupy in the word and it is closely influenced by the vowel the consonant is given. It is pronounced as a, e, i, o or u.

Vaavu: (ވ) Phonological value given to this letter is "v" and it is pronounced as v and w. It is pronounced as in vivid and give.

Meemu: (މ) Phonological value given to this letter is "m" and it is pronounced as m. It is pronounced as in map and jam.

Faafu: (ފ) Phonological value given to this letter is "f" and it is pronounced as f. It is pronounced as in fifty and cuff.

Dhaalu: (ދ) Phonological value given to this letter is "dh" and it is written as dh. It is pronounced as the sound in this, that and then.

Thaa: (ތ) Phonological value given to this letter is "th" and it is written as th. It is pronounced as the sound in thick, thin and ether.

Laamu: (ލ) Phonological value given to this letter is "l" and it is written as l. It is pronounced as in lull and lead.

Gaaf: (ގ) Phonological value given to this letter is "g" and it is written as g. It is pronounced as in gun and dog.

Gnaviyani: (ޏ) Phonological value given to this letter is "gn" and is written as gn. It is pronounced as minion.

Seenu: (ސ) Phonological value given to this letter is "s" and is written as s. It is pronounced as in saint and hiss.

Daviyani: (ޑ) Phonological value given to this letter is "d" and is written as d. It is pronounced as in dice and adult.

Zaviyani: (ޒ) Phonological value given to this letter is "z" and is written as z. It is pronounced as in zone and zodiac.

Taviyani: (ޓ) Phonological value given to this letter is "t" and is written as t. It is pronounced as in tie and tree.

Yaviyani: (ޔ) Phonological value given to this letter is "y" and is written as y. It is pronounced as in yet and loyal.

Paviyani: (ޕ) Phonological value given to this letter is "p" and is written as p. It is pronounced as in pepper and sip.

Javiyani: (ޖ) Phonological value given to this letter is "j" and is written as j. It is pronounced as in jam and jump.

Chaviyani: (ޗ) Phonological value given to this letter is "ch" and written as ch. It is pronounced as in chin and change.

FILI (Vowels):

In Dhivehi writing the fili, which occupy the value of a vowel is written either at the top or beneath a consonant and the consonant letter cannot be pronounced unless it is given a vowel accompaniment. Without this diacri[ti]cal mark a letter is only a neutral sound. The diacritical marks used for fili and their values are:

Aba fili: (ަ  ) Phonological value given to this is "a", and it is pronounced as the sound in mud, cut and humdrum. It is a short vowel. It is always written on top of a letter.

Aabaa fili: (ާ  ) Phonological value given to this is "aa". It is the sound of Aba fili lengthened, and is pronounced as the sound in father and carter. It is a long vowel and is always written on top of a letter.

Ibi fili: (ި  ) Phonological value given to this is "i". It is pronounced as the sound in pin, bit, hid and tip. It is a short vowel and is always written beneath a letter.

Eebee fili: (ީ  ) Phonological value given to this is "ee". It is the sound of Ibi fili lengthened, and is pronounced as the sound in seen, heed, meat and bleed. It is a long vowel and is always written beneath a letter.

Ubu fili: (ު  ) Phonological value given to this is "u", and is pronounced as the sound in pull, put and bull. It is a short vowel and always written on top of a letter.

Ooboo fili: (ޫ  ) Phonological value given to this is "oo". It is Ubu fili lengthened, and is pronounced as the sound in rule, shoes and lose. It is a long vowel and is always written on top of a letter.

Ebe fili: (ެ  ) Phonological value given to this is "e", and is pronounced as the sound of bed and bet. In pronunciation of this vowel in Dhivehi the lips are more spread out than in English. It is a short vowel and is always written on top of a letter.

Eybey fili: (ޭ  ) Phonological value given to this is "ey". It is Ebe fili lengthened. There is no equivalent in English for this. The closest is the diphthong "ei". It is pronounced somewhat as the sound in say and fan. It is a long vowel and is always written on top of a letter.

Obo fili: (ޮ  ) Phonological value given to this is "o", and is pronounced as the sound-in soft, dot and cot. It is a short vowel and is always written on top of a letter.

Oaboa fili: (ޯ  ) Phonological value given to this is "oa". It is the Obo fili lengthened. There is no equivalent in English for this. The closest is to pronounce it as in caught, bought, goat and all. It is a long vowel and is always written on top of a letter.

Sukun: (ް  ) Phonological value of this varies according to the position in wh[i]ch it is used. When it comes at the final position of a word with either Alifu or Shaviyani the end is abrupt and the value used is "h". In this case this value stands for a letter that has "disappeared" in that particular case, but comes back when the word is either joined with another word or used in full. When Sukun comes with the consonant Thaa it is pronounced almost same as "disappearing" sound. It is now standard to represent this phonological value with "iy". Sukunwhen accompanied with other consonants are easy to read and there is no confusion. It is always written on top of the consonant, the phonological expression which it has to convey.

ABBREVIATIONS
adj.adjective
adv.adverb
Ar.Arabic
arch.archaic
Cf.compare
conj.conjunction
excl.exclamation
Ft.future tense
Hind.Hindi
i. e.id est (that is to say)
int.interjection
Mal.Malay
n.noun
P.Pali
part.particle
Pers.Persian
Port.Portuguese
Pr.present tense
pron.pronoun
Pt.past tense
q.v.quod vide (which see)
Sin.Sinhala
Sk.Sanskrit
syn.synonym
Tam.Tamil
Urd.Urdu
v.verb
Vr.Verbal root

\ No newline at end of file diff --git a/books/radheefNanfoiy.html b/books/radheefNanfoiy.html index 429dc69c1..fc993d0de 100644 --- a/books/radheefNanfoiy.html +++ b/books/radheefNanfoiy.html @@ -1 +1 @@ -معجم الأسماء – ނަންފޮތް*

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީގެ ފިރިހެން ނަންތައް (24/1/14، 92 ސ، 2040 ނަން)

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީގެ އަންހެން ނަންތައް (6/1/14، 93 ސ، 1956 ނަން)

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީގެ ފަހުން ފާސްކޮށްފައިވާ ފިރިހެން ނަންތައް (30/12/13، 11 ސ، 239 ނަން)

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީގެ ފަހުން ފާސްކޮށްފައިވާ އަންހެން ނަންތައް (22/9/13، 7 ސ، 166 ނަން)

މާލޭ ސިޓީ ކައުންސިލުގެ ނަން ލިސްޓު (10/3/22، 169 ސ، 4141 ނަން)

ޕީޑީއެފްތަކުގައިވާ ޖުމްލަ ނަމުގެ އަދަދު: 8541

ޕީޑީއެފްތަކުގައިވާ ނުވާ ނަންތައް:

އެންމެ ފަހުން ޕީޑީއެފްތައް ބެލި ތާރީޚު: 23/3/24

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

⚠️ މި ނަންފޮތުގައި ނުވަ ހާސް ވަރަކަށް ނަން ހިމެނިފައިވާ އިރު، އަދި މުޅިން ފުރިހަމައަށް އެކުލަވާލެވި މުރާޖާކޮށް ނުއެއް ނިމެއެވެ. ޑޭޓާ އެންޓްރީގެ ސަބަބުން މެދުވެރިވާ ކުށްތައް ހުންނާނެއެވެ. އަދި އޭގެ އިތުރަށް، ރަނގަޅަށް އެންޓަރ ކުރެވުނަސް، އެންޓަރ ކުރެވުނު ބައެއް ނަންތަކުގައި މައްސަލަ އުޅޭނެއެވެ. އެއީ ކަމާ ބެހޭ އިދާރާއިން ފާސްވެފައި އޮތްކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ. ކުޑަ މިސާލެއް ދަންނަވާ ނަމަ، އަނަސް އަކީ އަންހެން ނަމެއް ކަމަށް އޭގައި އެބަހުއްޓެވެ. މިއަށް ވުރެ ބޮޑަށް މިހާރު މައިންބަފައިން ބަލަން އެބަ ޖެހެއެވެ. ހަމައެކަނި ފާހަށް ބަރޯސާވެގެން އަތްއުރާލައިގެން ތިބެވޭކަށް ނެތެވެ. ފާސްކުރުން ވަނީ މާ ފަސޭހަ ކަމަކަށް ވެފައެވެ. އަދި ދަންނާށެވެ. މިހާރަކަށް އައިސް ޖާހިލުން ހަދާހެން، ތާކުންތާކު ނުޖެހޭ ފަރަންޖީ ނަންތައް ދަރިންނަށް ކިޔުމާއި، މައިންބަފައިންގެ ނަންތައް މޮޅު ގޮތަކަށް އެއްކޮށްގެން ދެކޮޅުނުޖެހޭ ނަމެއް ހަދަން އުޅުމަކީ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ކަމުދާ ގޮތެއް ނޫނެވެ. ދީނަށް އިސްކަމެއް ދޭ، ބުއްދީގެ ބޭނުން ހިފާ ބަޔަކު ކުރާނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. މި ކަންކަމާ މެދު ފަރުވާލެއް ބަހައްޓަން ޖެހެއެވެ. ސަބަބަކީ، ދަރިންނަކީ ބޮޑު އަމާނާތަކަށް ވުމެވެ. އަދި ﷲ ގެ ފަރާތުން ދެއްވި ދެއްވުމެކަށް ވުމެވެ. އެހެންކަމުން ލޯބިވާ ދަރިފުޅަށް ނަންކިޔާ އިރު އެ ނަމަކީ ރަނގަޅު، މާނަ ސަހަލު، އަދި ކިޔަން ކަމުދާނެ ކަހަލަ ނަމެއްކަން ކަށަވަރުކުރަން ކޮންމެހެންވެސް އެބަ ޖެހެއެވެ. ދަރިއަށް ނަންދިނުމަކީ ކުޅިވަރެއް ނޫނެވެ. ރީތި ނަންތައް ބައިވަރެވެ. ސަހާބީންނާއި ތާބިއީންނާއި އެއަށްފަހު ވަޑައިގެންނެވި ސާލިހު މީހުންގެ ނަންތައް ހާހުން ހާހުން އެބަހުއްޓެވެ. ނިކަން ގޮސް ރިޖާލުންގެ އިލްމު ފޮތެއް ނިކަން ހުޅުވަބަލާށެވެ. މި އުޅެނީ ކިޔާ ނަމެއް ނޭނގިގެން، ނަންތައް ހުސްވެގެންހެއްޔެވެ؟ ނަމަވެސް އެހާ ފަސޭހައިން ލިބެން ހުރި، އެހާމެ ހިތްގައިމު ނަންތައް ކިޔާކަށް މިހާރުގެ މީހުން ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ބޭނުންވަނީ ނެތްވަރުން ތަކުލީފު ބޮޑުކޮށް، ގޮތްގޮތަށް ނަންތަކެއް ޖަހާ އެއްކޮށްގެން ހަޑިހާވަންށެވެ. ނުވަތަ ކޮންމެވެސް ކާފިރު ނަމެއް މުސްލިމު ދަރިއަކަށް ކިޔަންށެވެ. އެ ގޮތުން ދަރިފުޅަށް ޒިނޭކުރާ މީހާއޭ ކިޔަން ބަޔަކު އުޅެފިއެވެ. އަދި ޖަނަވާރު ގުއިގަނޑޭ ވެސް ކިޔަން އުޅެފިއެވެ. ދެންވެސް ޔަހޫދީންގެ އަޅުކަމުގައި ބޭނުންކުރާ ލަފްޒުތައް ނަމަކަށް ދޭން އުޅެފިއެވެ. އަދި ހިންދީ ކަލާނގެތަކަށް ކިޔާ ނަންތައް ވެސް ދީފައި އެބަހުއްޓެވެ. މިއީ ކޮންފަދަ ކަމެއްހެއްޔެވެ؟ މިއަށް ވުރެ ހިމާރު ކިޔަސް ފިރްއައުނު ކިޔަސް މާ ތާހިރުވީހެވެ. މިހެން ފަރުވާކުޑަކޮށް ބަލާނުލެވި ހުއްޓާ، އެހެން މީހުން ހަދާހާ ގޮތަށް ހަދައިގެން، އައިސް ގޮސް އުޅޭ ޓްރެންޑަކަށް ފޮލޯކުރަން ހަދައިގެން، ދަރިފުޅަށް ހަމަނުޖެހޭ ސަކަރާތް ނަމެއް ދީގެން އާޚިރުގައި ޒިންމާ ނަގަން ޖެހޭނީ ހަމަ މައިންބަފައިންނެވެ. އެހެންވީމާ މި ކަންކަމަށް ސަމާލުވެ، އަހައްމިއްޔަތުކަން ދިނުންހުއްޓެވެ.

\ No newline at end of file +معجم الأسماء – ނަންފޮތް*

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީގެ ފިރިހެން ނަންތައް (24/1/14، 92 ސ، 2040 ނަން)

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީގެ އަންހެން ނަންތައް (6/1/14، 93 ސ، 1956 ނަން)

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީގެ ފަހުން ފާސްކޮށްފައިވާ ފިރިހެން ނަންތައް (30/12/13، 11 ސ، 239 ނަން)

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީގެ ފަހުން ފާސްކޮށްފައިވާ އަންހެން ނަންތައް (22/9/13، 7 ސ، 166 ނަން)

މާލޭ ސިޓީ ކައުންސިލުގެ ނަން ލިސްޓު (10/3/22، 169 ސ، 4141 ނަން)

ޕީޑީއެފްތަކުގައިވާ ޖުމްލަ ނަމުގެ އަދަދު: 8541

ޕީޑީއެފްތަކުގައިވާ ނުވާ ނަންތައް:

އެންމެ ފަހުން ޕީޑީއެފްތައް ބެލި ތާރީޚު: 23/3/24

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

⚠️ މި ނަންފޮތުގައި ނުވަ ހާސް ވަރަކަށް ނަން ހިމެނިފައިވާ އިރު، އަދި މުޅިން ފުރިހަމައަށް އެކުލަވާލެވި މުރާޖާކޮށް ނުއެއް ނިމެއެވެ. ޑޭޓާ އެންޓްރީގެ ސަބަބުން މެދުވެރިވާ ކުށްތައް ހުންނާނެއެވެ. އަދި އޭގެ އިތުރަށް، ރަނގަޅަށް އެންޓަރ ކުރެވުނަސް، އެންޓަރ ކުރެވުނު ބައެއް ނަންތަކުގައި މައްސަލަ އުޅޭނެއެވެ. އެއީ ކަމާ ބެހޭ އިދާރާއިން ފާސްވެފައި އޮތްކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ. ކުޑަ މިސާލެއް ދަންނަވާ ނަމަ، އަނަސް އަކީ އަންހެން ނަމެއް ކަމަށް އޭގައި އެބަހުއްޓެވެ. މިއަށް ވުރެ ބޮޑަށް މިހާރު މައިންބަފައިން ބަލަން އެބަ ޖެހެއެވެ. ހަމައެކަނި ފާހަށް ބަރޯސާވެގެން އަތްއުރާލައިގެން ތިބެވޭކަށް ނެތެވެ. ފާސްކުރުން ވަނީ މާ ފަސޭހަ ކަމަކަށް ވެފައެވެ. އަދި ދަންނާށެވެ. މިހާރަކަށް އައިސް ޖާހިލުން ހަދާހެން، ތާކުންތާކު ނުޖެހޭ ފަރަންޖީ ނަންތައް ދަރިންނަށް ކިޔުމާއި، މައިންބަފައިންގެ ނަންތައް މޮޅު ގޮތަކަށް އެއްކޮށްގެން ދެކޮޅުނުޖެހޭ ނަމެއް ހަދަން އުޅުމަކީ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ކަމުދާ ގޮތެއް ނޫނެވެ. ދީނަށް އިސްކަމެއް ދޭ، ބުއްދީގެ ބޭނުން ހިފާ ބަޔަކު ކުރާނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. މި ކަންކަމާ މެދު ފަރުވާލެއް ބަހައްޓަން ޖެހެއެވެ. ސަބަބަކީ، ދަރިންނަކީ ބޮޑު އަމާނާތަކަށް ވުމެވެ. އަދި ﷲ ގެ ފަރާތުން ދެއްވި ދެއްވުމެކަށް ވުމެވެ. އެހެންކަމުން ލޯބިވާ ދަރިފުޅަށް ނަންކިޔާ އިރު އެ ނަމަކީ ރަނގަޅު، މާނަ ސަހަލު، އަދި ކިޔަން ކަމުދާނެ ކަހަލަ ނަމެއްކަން ކަށަވަރުކުރަން ކޮންމެހެންވެސް އެބަ ޖެހެއެވެ. ދަރިއަށް ނަންދިނުމަކީ ކުޅިވަރެއް ނޫނެވެ. ރީތި ނަންތައް ބައިވަރެވެ. ސަހާބީންނާއި ތާބިއީންނާއި އެއަށްފަހު ވަޑައިގެންނެވި ސާލިހު މީހުންގެ ނަންތައް ހާހުން ހާހުން އެބަހުއްޓެވެ. ނިކަން ގޮސް ރިޖާލުންގެ އިލްމު ފޮތެއް ނިކަން ހުޅުވަބަލާށެވެ. މި އުޅެނީ ކިޔާ ނަމެއް ނޭނގިގެން، ނަންތައް ހުސްވެގެންހެއްޔެވެ؟ ނަމަވެސް އެހާ ފަސޭހައިން ލިބެން ހުރި، އެހާމެ ހިތްގައިމު ނަންތައް ކިޔާކަށް މިހާރުގެ މީހުން ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ބޭނުންވަނީ ނެތްވަރުން ތަކުލީފު ބޮޑުކޮށް، ގޮތްގޮތަށް ނަންތަކެއް ޖަހާ އެއްކޮށްގެން ހަޑިހާވަންށެވެ. ނުވަތަ ކޮންމެވެސް ކާފިރު ނަމެއް މުސްލިމު ދަރިއަކަށް ކިޔަންށެވެ. އެ ގޮތުން ދަރިފުޅަށް ޒިނޭކުރާ މީހާއޭ ކިޔަން ބަޔަކު އުޅެފިއެވެ. އަދި ޖަނަވާރު ގުއިގަނޑޭ ވެސް ކިޔަން އުޅެފިއެވެ. ދެންވެސް ޔަހޫދީންގެ އަޅުކަމުގައި ބޭނުންކުރާ ލަފްޒުތައް ނަމަކަށް ދޭން އުޅެފިއެވެ. އަދި ހިންދީ ކަލާނގެތަކަށް ކިޔާ ނަންތައް ވެސް ދީފައި އެބަހުއްޓެވެ. މިއީ ކޮންފަދަ ކަމެއްހެއްޔެވެ؟ މިއަށް ވުރެ ހިމާރު ކިޔަސް ފިރްއައުނު ކިޔަސް މާ ތާހިރުވީހެވެ. މިހެން ފަރުވާކުޑަކޮށް ބަލާނުލެވި ހުއްޓާ، އެހެން މީހުން ހަދާހާ ގޮތަށް ހަދައިގެން، އައިސް ގޮސް އުޅޭ ޓްރެންޑަކަށް ފޮލޯކުރަން ހަދައިގެން، ދަރިފުޅަށް ހަމަނުޖެހޭ ސަކަރާތް ނަމެއް ދީގެން އާޚިރުގައި ޒިންމާ ނަގަން ޖެހޭނީ ހަމަ މައިންބަފައިންނެވެ. އެހެންވީމާ މި ކަންކަމަށް ސަމާލުވެ، އަހައްމިއްޔަތުކަން ދިނުންހުއްޓެވެ.

\ No newline at end of file diff --git a/books/radheefRasmee.html b/books/radheefRasmee.html index 4560545ab..5d1d31494 100644 --- a/books/radheefRasmee.html +++ b/books/radheefRasmee.html @@ -1 +1 @@ -معجم اللغة الدفهية – ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު

The Dictionary of Dhivehi Language

ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު

ރަސްމީ ރަދީފުގެ ވެބްސައިޓު | އެޕް

⚠️ މި ސަފުހާގައި ތަކުރާރުވާ ބައެއް އިނގިރޭސި މާނަތައް އެކުލަވާލެވިފައިވާ ގޮތުގައި މައްސަލަ އުޅޭނެއެވެ.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

މައުލޫމާތު: ރަދީފުގައިވާ ލަފުޒުތަކުގެ މައި ގިންތިތައް

މައި ގިންތި

އަދަބީ ގިންތި

ތަޢާރަފު

މިއީ 2000ވަނަ އަހަރާއި 2006ވަނަ އަހަރު ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒުގެ ފަރާތުން ނެރުނު ބަސް ސީޑީއާއި 2011ވަނަ އަހަރު ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީގެ ދަށުގައި ބަހާއި ތާރީޚުގެ ބައި އޮތް އިރު ނެރުއްވި ދިވެހި ބަސްފޮތުގައި ހިމެނޭ ލަފުޒުތައް ހިމަނައިގެން 2019 ވަނަ އަހަރު "ބަސްދާރު"ގެ ނަމުގައި ޑޭޓާބޭހެއް އުފައްދައި އެ ޑޭޓާބޭހުގެ އެހީތެރިކަމާއެކު، ކުރިން ނެރެފައިވާ ބަސްފޮތަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތައް ގެނެސް އައު އިސްލާހުތަކާއެކު ނެރެފައިވާ "ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު"އެވެ".

Technical notes

Dhivehi Bahuge Radheef
mv.edu.dhivehiacademy.radheef, v2.2.7
DB version used: 18/2/24
This page was updated: 14/6/24

\ No newline at end of file +معجم اللغة الدفهية – ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު

The Dictionary of Dhivehi Language

ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު

ރަސްމީ ރަދީފުގެ ވެބްސައިޓު | އެޕް

⚠️ މި ސަފުހާގައި ތަކުރާރުވާ ބައެއް އިނގިރޭސި މާނަތައް އެކުލަވާލެވިފައިވާ ގޮތުގައި މައްސަލަ އުޅޭނެއެވެ.

"The text presented here is exclusively for research and educational purposes. It is intended for non-commercial fair use only."

މައުލޫމާތު: ރަދީފުގައިވާ ލަފުޒުތަކުގެ މައި ގިންތިތައް

މައި ގިންތި

އަދަބީ ގިންތި

ތަޢާރަފު

މިއީ 2000ވަނަ އަހަރާއި 2006ވަނަ އަހަރު ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒުގެ ފަރާތުން ނެރުނު ބަސް ސީޑީއާއި 2011ވަނަ އަހަރު ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީގެ ދަށުގައި ބަހާއި ތާރީޚުގެ ބައި އޮތް އިރު ނެރުއްވި ދިވެހި ބަސްފޮތުގައި ހިމެނޭ ލަފުޒުތައް ހިމަނައިގެން 2019 ވަނަ އަހަރު "ބަސްދާރު"ގެ ނަމުގައި ޑޭޓާބޭހެއް އުފައްދައި އެ ޑޭޓާބޭހުގެ އެހީތެރިކަމާއެކު، ކުރިން ނެރެފައިވާ ބަސްފޮތަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތައް ގެނެސް އައު އިސްލާހުތަކާއެކު ނެރެފައިވާ "ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު"އެވެ".

Technical notes

Dhivehi Bahuge Radheef
mv.edu.dhivehiacademy.radheef, v2.2.7
DB version used: 18/2/24
This page was updated: 14/6/24

\ No newline at end of file diff --git a/books/riyaduSaliheen.html b/books/riyaduSaliheen.html index bac63e861..dbcdecdf7 100644 --- a/books/riyaduSaliheen.html +++ b/books/riyaduSaliheen.html @@ -1 +1 @@ -رياض الصالحين – ރިޔާޟުއްޞާލިޙީން*

⚠️ އެކުލަވާ ނުނިމޭ.

اسم الكتاب: رياض الصالحين من كلام سيد المرسلين - لأبي زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي الأشعري (ت ٦٧٦ هـ)
تحقيق: ماهر ياسين الفحل | الناشر: دار ابن الجوزي | الطبعة الخامسة، ١٤٤٢ هـ - ٢٠٢٠ م.

ފޮތުގެ ނަން: ރިޔާޟުއް ޞާލިޙީން މިން ކަލާމި ސައްޔިދިލް މުރްސަލީން (ސާލިހުންގެ ބަގީޗާ، ރަސޫލުންގެ ސާހިބާގެ ބަސްފުޅުތަކުން) | ލިޔުނީ: އަބޫ ޒަކަރިއްޔާ މުޙްޔިއްދީން ޔަޙްޔާ ބިން ޝަރަފް އައްނަވަވީ އަލްއަޝްޢަރީ (676 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: މާހިރު ޔާސީން އަލްފަޙްލު | ޗާޕުކުރީ: ދާރު އިބްނުލް ޖައުޒީ | ފަސްވަނަ ޗާޕު 1442 ހ. - 2020 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަޙްމަދު ފާރޫޤް މުޙައްމަދުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ (ރަސްމީ ތަރުޖަމާ، އަޝްޢަރީ ތައުވީލުތަކަށް ސަމާލުވުން ހުރި)

ޢަބްދު ﷲ ފާރޫޤް އިބްރާހީމްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ (ކުރީ ތަރުޖަމާއަށް ވުރެ ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް އެބައި ރަނގަޅު، ނަމަވެސް އަދިވެސް އުޅޭ. އޭގެ އިތުރުން އަނެއް ތަރުޖަމާއަށް ވުރެ ބަހުގައި މައްސަލަ އުޅޭ. އެހެން ތަނެއްގައި ފާޅުކޮށްފައިވާ ބަސް)

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސިން ޢުޘައިމީންގެ ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް

طبعة دار المنهاج ޕީޑީއެފް

تحقيق علي الحلبي ޕީޑީއެފް

طبعة الرسالة - تحقيق شعيب الأرنؤوط އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح رياض الصالحين - لابن باز ޕީޑީއެފް

شرح رياض الصالحين - لابن العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

كنوز رياض الصالحين - لحمد بن ناصر بن عبد الرحمن العمار ޕީޑީއެފް

\ No newline at end of file +رياض الصالحين – ރިޔާޟުއްޞާލިޙީން*

⚠️ އެކުލަވާ ނުނިމޭ.

اسم الكتاب: رياض الصالحين من كلام سيد المرسلين - لأبي زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي الأشعري (ت ٦٧٦ هـ)
تحقيق: ماهر ياسين الفحل | الناشر: دار ابن الجوزي | الطبعة الخامسة، ١٤٤٢ هـ - ٢٠٢٠ م.

ފޮތުގެ ނަން: ރިޔާޟުއް ޞާލިޙީން މިން ކަލާމި ސައްޔިދިލް މުރްސަލީން (ސާލިހުންގެ ބަގީޗާ، ރަސޫލުންގެ ސާހިބާގެ ބަސްފުޅުތަކުން) | ލިޔުނީ: އަބޫ ޒަކަރިއްޔާ މުޙްޔިއްދީން ޔަޙްޔާ ބިން ޝަރަފް އައްނަވަވީ އަލްއަޝްޢަރީ (676 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: މާހިރު ޔާސީން އަލްފަޙްލު | ޗާޕުކުރީ: ދާރު އިބްނުލް ޖައުޒީ | ފަސްވަނަ ޗާޕު 1442 ހ. - 2020 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަޙްމަދު ފާރޫޤް މުޙައްމަދުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ (ރަސްމީ ތަރުޖަމާ، އަޝްޢަރީ ތައުވީލުތަކަށް ސަމާލުވުން ހުރި)

ޢަބްދު ﷲ ފާރޫޤް އިބްރާހީމްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ (ކުރީ ތަރުޖަމާއަށް ވުރެ ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް އެބައި ރަނގަޅު، ނަމަވެސް އަދިވެސް އުޅޭ. އޭގެ އިތުރުން އަނެއް ތަރުޖަމާއަށް ވުރެ ބަހުގައި މައްސަލަ އުޅޭ. އެހެން ތަނެއްގައި ފާޅުކޮށްފައިވާ ބަސް)

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ވެބްސައިޓު | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސިން ޢުޘައިމީންގެ ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް

طبعة دار المنهاج ޕީޑީއެފް

تحقيق علي الحلبي ޕީޑީއެފް

طبعة الرسالة - تحقيق شعيب الأرنؤوط އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح رياض الصالحين - لابن باز ޕީޑީއެފް

شرح رياض الصالحين - لابن العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

كنوز رياض الصالحين - لحمد بن ناصر بن عبد الرحمن العمار ޕީޑީއެފް

\ No newline at end of file diff --git a/books/sharhuSunnahBarbahari-DFK.html b/books/sharhuSunnahBarbahari-DFK.html index 4e88ea620..7419d286d 100644 --- a/books/sharhuSunnahBarbahari-DFK.html +++ b/books/sharhuSunnahBarbahari-DFK.html @@ -1 +1 @@ -شرح السنة للبربهاري – ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ - DFK

اسم الكتاب: شرح السنة (للبربهاري) - للحسن بن علي بن خلف البربهاري (ت ٣٢٩ هـ)
تحقيق: عبد الرحمن بن أحمد الجميزي | الناشر: مكتبة دار المنهاج - الرياض | الطبعة السادسة ١٤٤٣ هـ - ٢٠٢١ م.

ފޮތުގެ ނަން: ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ | ލިޔުނީ: ޙަސަން ބިން ޢަލީ ބިން ޚަލަފް އަލްބަރްބަހާރީ (329 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުއްރަޙްމާން ބިން އަޙްމަދު އަލްޖުމައިޒީ | ޗާޕު ކުރީ: މަކްތަބާ ދާރުލް މިންހާޖު - ރިޔާޟް | ހަވަނަ ޗާޕު 1434 ހ. - 2013 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق عادل بن عبد الله آل حمدان | ޕީޑީއެފް

تحقيق خالد بن قاسم الردادي ޕީޑީއެފް

المستخرج على البربهاري ޕީޑީއެފް

إرشاد الساري إلى شرح السنة للبربهاري އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

إتحاف القاري بالتعليقات على شرح السنة للبربهاري - لصالح بن فوزان الفوزان ޕީޑީއެފް

عون الباري ببيان ما تضمنه شرح السنة للإمام البربهاري - لربيع بن هادي المدخلي ޕީޑީއެފް

شرح كتاب شرح السنة للبربهاري - لمحمد بن خليفة بن علي التميمي ޕީޑީއެފް

فتح الباري على شرح السنة للبربهاري - لعبد الحميد بن يحيى الزعكري ޕީޑީއެފް

عون القاري بالتعليق على شرح السنة للبربهاري - لعبد العزيز بن عبد الله الراجحي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

التعليق على شرح السنة للبربهاري - لناصر بن عبد الكريم العلي العقل އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تيسير الباري في شرح السنة للإمام البربهاري - لفيصل بن يحيى بن مرشد الغولي

رياض الجنة شرح وترتيب شرح السنة - لعمرو عبد المنعم سليم

غاية المنة على شرح السنة - لجمعه بن صالح

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

من سلسلة الرسائل العلمية لدار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން

3


شرح السنة

للإمام أبي محمد حسن بن علي بن خلف البربهاري

المتوفى سنة ٣٢٩ هـ


ސުންނަތުގެ ޝަރަޙަ

އަލް އިމާމް އަބޫ މުޙައްމަދު ޙަސަން ބްނު ޢަލީ ބްނު ޚަލަފް އަލް ބަރްބަހާރީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (275 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ


މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ރަމަޟާން 1441ހ / މެއި 2020މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

މުއައްލިފުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

އެކަލޭގެފާނުއީ އިމާމު، އަދި އެޒަމާނުގެ ޙަންބަލީންގެ ޝެއިޚު އަބޫ މުޙައްމަދު އަލްޙަސަނު ބްނު ޢަލީ ބްނު ޚަލަފު އަލްބަރްބަހާރީއެވެ. 'ބަރްބަހާރު' އަކީ އިންޑިއާއިން ގެނެވޭ ބޭހަކަށް ކިޔާނަމެކެވެ. އަދި އެބޭސް އެތެރެކުރާ މީހާއަށް 'އަލްބަރްބަހާރީ' ކިޔެއެވެ. އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 253 ވަނަ އަހަރުގައި ބަޣްދާދުގައިއެވެ.

އަހުލުއްސުންނާ ވަލްޖަމާޢަތުގެ އިމާމް، އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލްގެ އަޞްޙާބުންގެ ޖަމާޢަތަކާއި އެއްޒަމާނެއްގައި އިމާމް އަލްބަރްބަހާރީ އުޅުއްވާ ބޮޑުފުޅުވިއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އަބޫ ދާވޫދު، އިބްނު މާޖާ، ޙަންބަލް ބްނު އިސްޙާޤު، އަބޫބަކުރު އަލްމައްރޫޛީ، އިސްޙާޤު ބްނު އިބްރާހީމް، އަބޫބަކުރު އަލްޚައްލާލު، އިބްނު ޤުތައިބާއާއި އެހެނިހެން ބޭކަލުންނެވެ.

އިމާމް އަލްބަރްބަހާރީގެ އުސްތާޛުންގެ ތެރޭގައި: އަލްމައްރޫޛީ، ސަހްލު ބްނު ޢަބްދި ﷲ އައްތުސްތަރީ، ނިފްޠަވައިހި، އަލްފަތުޙު ބްނު ޝުޚްރުފު އާއި އެހެނިހެން ބޭކަލުން ހިމެނެއެވެ.

އިމާމް އަލްބަރްބަހާރީގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: މަޝްހޫރު އިމާމް އިބްނު ބައްޠާ އަލްޢުކްބުރީ، އަބޫ ޢަލީ އައްނައްޖާދު، އަބޫ ޙަފްޞު އަލްބަރްމަކީ، އަޙްމަދު ބްނު ކާމިލް، މުޙައްމަދު ބްނު ޞާލިޙު ބްނު އަޙްމަދު، އަބުލް ޙުސައިނު ބްނު ސަމްޢޫނު ހިމެނެއެވެ. އަދި އައްދާރުޤުޠަނީވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްތަކަށް ވަޑައިގެންނެވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެގެންވަނީ ހެޔޮކަންތަކަށް އަމުރުކޮށް ނުބައިކަންތައް ނަހީކުރުމުގައި މީހެއްގެ ކަނދުރާއަކަށް މަލާމާތަކަށް ނުބަލާ، ޙައްޤުބަސް ވިދާޅުވާ، ސުންނަތާއި އަޘަރުތަކަށް ތަބަޢަވުމަށް ގޮވާލާ، ހައިބަތު ބޮޑުވެގެންވާ، ބިދުޢަވެރިންނަށް ހަރުކަށި ބޭކަލެއްގެ ގޮތުގައިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްތަކުގައި ޙަދީޘާއި އަޘަރުތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ގިނަ ބަޔަކު ޙާޟިރުވެތެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ ގިނަކަމުން ބުނެވޭ ގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނު ކިނބިއްސެއް އަޅުއްވާ ޙަމްދުކުރައްވައިފިނަމަ، (يَرْحَمُكَ الله) އިން މުޅި ސަރަޙައްދު ގުގުމައިގެންގޮސް ޚަލީފާއާއިހަމައަށް އަޑު ފޯރައެވެ.

އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެގެންވަނީ ހެޔޮކަންތަކަށް އަމުރުކޮށް ނުބައިކަންތައް ނަހީކުރުމުގައި މީހެއްގެ ކަނދުރާއަކަށް މަލާމާތަކަށް ނުބަލާ، ޙައްޤުބަސް ވިދާޅުވާ، ސުންނަތާއި އަޘަރުތަކަށް ތަބަޢަވުމަށް ގޮވާލާ، ހައިބަތު ބޮޑުވެގެންވާ، ބިދުޢަވެރިންނަށް ހަރުކަށި ބޭކަލެއްގެ ގޮތުގައިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްތަކުގައި ޙަދީޘާއި އަޘަރުތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ގިނަ ބަޔަކު ޙާޟިރުވެތެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ ގިނަކަމުން ބުނެވޭ ގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނު ކިނބިއްސެއް އަޅުއްވާ ޙަމްދުކުރައްވައިފިނަމަ، (يَرْحَمُكَ الله) އިން މުޅި ސަރަޙައްދު ގުގުމައިގެންގޮސް ޚަލީފާއާއިހަމައަށް އަޑު ފޯރައެވެ.

އިބްނު ބައްޠާ رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(إذا رأيت البغدادي يحب أبا الحسن بْن بشار، وأبا مُحَمَّد البربهاري، فاعلم أنه صاحب سنة.)⁽¹⁾

_________

[تاريخ بغداد: 13/534]

މާނައީ: "ބަޣްދާދުގެ މީހެއް، އަބުލް ޙަސަނު ބްނު ބައްޝާރުއާއި އަބޫ މުޙައްމަދު އަލްބަރްބަހާރީއަށް ލޯބިކުރާތަން ތިބާއަށް ފެނިއްޖެނަމަ ފަހެ އޭނާއީ ސުންނަތުގެ އަހުލުވެރިއެއްކަން ދަންނާށެވެ."

އިބްނު ކަޘީރު رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(العالم الزاهد الفقيه الحنبلي الواعظ، صاحب المروذي وَسَهْلًا التُّسْتَرِيَّ، وَتَنَزَّهَ عَنْ مِيرَاثِ أَبِيهِ، - وَكَانَ سبعين ألفاً - لأمر كرهه. وكان شديد عَلَى أَهْلِ الْبِدَعِ وَالْمَعَاصِي، وَكَانَ كَبِيرَ الْقَدْرِ تعظمه الْخَاصَّةِ وَالْعَامَّةِ، وَقَدْ عَطَسَ يَوْمًا وَهُوَ يَعِظُ فَشَمَّتَهُ الْحَاضِرُونَ، ثُمَّ شَمَّتَهُ مَنْ سَمِعَهُمْ حَتَّى شَمَّتَهُ أَهْلُ بَغْدَادَ، فَانْتَهَتِ الضَّجَّةُ إِلَى دَارِ الْخِلَافَةِ، فَغَارَ الْخَلِيفَةُ مِنْ ذَلِكَ وَتَكَلَّمَ فِيهِ جماعة من أرباب الدولة...)⁽²⁾

_________

[البداية والنهاية: 11/227]

މާނައީ: "(އަލްބަރްބަހާރީއީ) ޢިލްމުވެރި، ޒުހުދުވެރިވެ، ޙަންބަލީ ފަޤީހު އަދި ވަޢުޡުވެރިއެކެވެ. އަލްމައްރޫޛީއާއި ސަހްލު އައްތުސްތަރީއާއި އެކު އުޅުއްވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ނުރުއްސެވިކަމަށްޓަކައި އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާފުޅުގެ ތަރިކަ ނެގުމުން އެއްކިބާވެވަޑައިގަތެވެ. އެތަރިކަމުދާ ހަތްދިހަ ހާސްކަމުގައިވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުވެ ވަޑައިގަތީ ބިދުޢަތަކާއި ފާފަތަކުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ހަރުކަށި ބޭކަލެއްކަމުގައިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނީ ޤަދަރުވެރި ބޭކަލެކެވެ. ޚާއްޞުންނާއި (ޢިލްމުވެރިންނާއި) ޢާއްމުންވެސް އެކަލޭގެފާނަށް ޤަދަރުކޮށް މަތިވެރިކުރައްވައެވެ. އަދި އެއްދުވަހަކު އެކަލޭގެފާނު ވަޢުޡުދެއްވަނިކޮށް ކިނބިއްސެއް އެޅުއްވިއެވެ. ދެން ޙާޒިރުވެތިބި މީހުން (يَرْحَمُكَ الله) ކިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ އަޑުއިވުނު މީހުން ދެން އެހެންކިއެވެ. އެގޮތުން ގޮސް ބަޣްދާދުގެ އަހުލުވެރިން އެފަދައިން ކިއެވެ. އެގޮތުން އެއަޑު ގުގުމައިގެން ގޮސް ޚިލާފަތުގެ ގަނޑުވަރަށް ފޯރިއެވެ. އެހިނދު އެކަމަށްޓަކައި ޚަލީފާ ޣީރަތްތެރިވިއެވެ. އަދި ދައުލަތުގެ ބޮޑުންގެ ޖަމާޢަތެއް އެކަލޭގެފާނާއިމެދު (ދެކޮޅުވެރިވެ) ވާހަކަދެއްކިއެވެ..."

އިސްވެދިޔަ ޞާލިޙުންފަދައިން އެކަލޭގެފާނާއިވެސް އިމްތިޙާންތައް ކުރިމަތިވެ ވަޑައިގަތެވެ. އެގޮތުން ވެރިންގެ ގާތުގައި، އެކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކައުފުލާ ދެކޮޅުވެރިކަން އުފައްދަމުންދިޔައެވެ. އަދި ހިޖުރައިން 321 އަލްޤާހިރުގެ ޚަލީފާކަމުގައި އޭނާގެ ވަޒީރު އިބްނު މުޤްލާ، އަލްބަރްބަހާރީ ހައްޔަރުކުރަން ފޮނުވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ފޮރުވިވަޑައިގަތެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުންގެ ޖަމާޢަތެއް ހައްޔަރުކޮށްގެން ބަޞަރާއަށް ގެނެވުނެވެ. ދެންފަހެ ﷲ ތަޢާލާ އިބްނު މުޤްލާއަށް އެކަމުގެ ޢިޤާބުދެއްވިއެވެ. އަދި ޚަލީފާ އޭނާދެކެ ރުޅިއަރާކަމެއް މެދުވެރިވެ، ވަޒީރުކަމުން ވަކިކުރުމުން އޭނާ ފިލައި ރައްކާވިއެވެ. ދެން އޭނާގެ ގޭގައި އަލިފާން ރޯކޮށްލެވުނެވެ. ދެން ހިޖުރައިން 322 ވަނަ އަހަރުގައި ޚަލީފާ އަލްޤާހިރުގެ މައްޗަށް ގަދަވެވިގަނެ ޚަލީފާކަމުން ދުރުކުރެވި ދެލޮލަށް ދޮންދަގަނޑުހެރި ލޯއަނދިރިވިއެވެ. ދެން އަލްބަރްބަހާރީ އަނބުރާ ޢިލްމު ފަތުރައްވަން ނިކުންނަވާ، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރަޖައާއި މަޤާމު މަތިވެރިވެގެންދިޔައެވެ. އަދި ބިދުޢަވެރިންނަށް އިންކާރުކުރައްވާ އެބައިމީހުންގެ ބިދުޢަތައް ބަޔާންކުރައްވާ މީސްތަކުންނަށް އިންޛާރުދެއްވުމުގައި ކުރިއަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

ދެން ޚަލީފާކަމަށް އިސްވީ އައްރާޟީއެވެ. ބިދުޢަވެރިންގެ މަސައްކަތް ފުޅާކުރަމުން އެކަލޭގެފާނާއި ދެކޮޅަށް ރާވާ ޙަސަދަވެރިވެ ޢަދާވާތްތެރިކަން ފާޅުކުރަމުންދިޔައެވެ. އަދި ވެރިޔާގެ ގާތުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކަތައް ދައްކާ ޝަކުވާ އުފުލާހަދާ، ދެން ޚަލީފާ ސިފައިންގެ ބޮޑުމީހާއަށް އަންގާ 'އަލްބަރްބަހާރީގެ ގާތުގައި ދެމީހުން އެއްތަންވެގެން ނުވާނޭކަމަށް' ގޮވާލާ އެކަން މަނާކުރިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ފޮރުވިވަޑައިގެން އަވަހާރަވީ އެގޮތުގައިއެވެ. އެއީ ހިޖުރައިން 329 ގައި ޢުމުރުފުޅުން 77 އަހަރުގައިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ފާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވާ ބައެއް ކަރާމާތްތަކަށް ބަލާލައިރު މުޙައްމަދު ބްނުލް ޙަސަނު އަލްމައްޤަރީ ވިދާޅުވިއެވެ:

(حكى لي جدي وجدتي قالا: كَانَ أَبُو مُحَمَّد البربهاري قد استتر عند أخت توزون فبقي نحوا من شهر، ثم أخذه قيام الدم فمات، فقالت المرأة لخادمها:انظر من يغسله، وغلقت الأبواب حتى لا يعلم أحد، وجاء الغاسل فغسله، ووقف يصلي عليه وحده، فاطلعت فإذا الدار ممتلئة رجالا بثياب بيض وخضر، فاستدعت الخادم وقالت: ما الذي فعلت؟ فقال: يا سيدتي رأيت ما رأيت؟ قالت: نعم. قال: هذه مفاتيح الباب وهو مغلق. فقالت: ادفنوه في بيتي، وإذا مت فادفنوني عنده، فدفنوه في دارها، وماتت بعده فدفنت هناك،)⁽³⁾

_________

[طبقات الحنابلة: 2/44-45، المنتظم: 14/14]

މާނައީ: "އަހުރެންގެ ކާފައާއި މާމަ އަހުރެންނަށް ކިޔާދިނެވެ: 'އަބޫ މުޙައްމަދު އަލްބަރްބަހާރީ، އުޚުތު ތޫޒޫންގެ ކައިރީގައި ފިއްލަވާ ވަންހަނާވެގެން ހުންނެވިއެވެ. ދެން އެގޮތުގައި މަހެއްހާ ދުވަހު ހުންނެވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނަށް 'ޤިޔާމުއްދަމު' (ލޭގެ ބައްޔެއް) ޖެހިވަޑައިގެން އަވަހާރަވިއެވެ. ދެން އެއަންހެނާ، ޚާދިމަށް ބުންޏެވެ: 'އެކަލޭގެފާނު ހިނަވާނޭ މީހަކު ހޯދާށެވެ.' އަދި އެއްވެސް މީހަކަށް އެނގިގެންނުވުމަށްޓަކައި އެކަނބުލޭގެ ހުރިހާ ދޮރުތަކެއް ލެއްޕިއެވެ. ދެން ހިނަވާމީހާ އައިސް އެކަލޭގެފާނު ހިނެވިއެވެ. އަދި އޭނާ އެކަނި އެކަލޭގެފާނު މައްޗަށް ކަށުނަމާދު ކުރުމަށް ހުއްޓުނެވެ. ދެންފަހެ އެކަނބުލޭގެ ގޭތެރެ ބަލާލިއިރު އެހިނދުން ފެނުނީ ހުދުކުލައާއި ފެހި ކުލައިގެ ފޭރާންތަކެއްގައި ތިބި ފިރިހެނުންތަކެއް މުޅި ގެ ފުރާލައިގެން ވަނިކޮށެވެ. ދެންފަހެ އެކަނބުލޭގެ ޚާދިމް ގެނެސް ބުނެފިއެވެ: 'ކަލޭ ކީއްކުރީހެއްޔެވެ؟' އޭނާ ބުނެފިއެވެ: 'އޭ ސާހިބާއެވެ! އަހުރެންނަށް މިފެނުނު ކަންތައް ކަމަނާއަށްވެސް ފެނުނުތޯއެވެ؟' އެއަންހެނާ ބުންޏެވެ: 'އާނއެކެވެ.' އޭނާ ބުނެފިއެވެ: 'ދޮރުގެ ތަޅުދަނޑިތައް މިއޮތީއެވެ. އަދި ދޮރު އެހެރީ (ތަޅުލާ) ލައްޕާފައިއެވެ.' އެއަންހެނާ ބުންޏެވެ: 'އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންގެ ގޭގައި ވަޅުލާށެވެ. އަދި އަހުރެން މަރުވުމުން އަހުރެންވެސް އެކަލޭގެފާނު އަރިހުގައި ވަޅުލާށެވެ.' ދެން އެކަލޭގެފާނު އެއަންހެނާގެ ގޭގައި ވަޅުލެވުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ފަހުގައި އެއަންހެނާ މަރުވުމުން ހަމައެތަނުގައި ވަޅުލެވުނެވެ.."

'އަލްމުންތަޡިމް'ގައި އިބްނުލް ޖައުޒީ ގެނެސްފައިވެއެވެ.

(...قال شيخنا أبو الحسن ابن الزاغوني: وكشف عن قبره بعد سنين وهو صحيح لم يتغير وظهرت من قبره روائح الطيب حتى ملأت بغداد...)⁽⁴⁾

_________

[المنتظم: 14/15]

މާނައީ: "...އަހަރުމެންގެ ޝެއިޚު އަބުލް ޙަސަނު އިބްނު އައްޒާޣޫނީ ވިދާޅުވިއެވެ: 'އެތައް އަހަރުތަކަށްފަހުގައި އެކަލޭގެފާނު (އަލްބަރްބަހާރީ)ގެ ޤަބުރުކޮޅު ކަޝްފުކުރެވުނެވެ. އެއިރު އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅު އޮންނެވީ އެއްވެސް ބަދަލެއް ނައިސް ސަލާމަތުންނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަބުރުކޮޅުން މީރުވެގެންވާ ވަސްތައް ފާޅުވެގެންގޮސް މުޅި ބަޣްދާދު ފުރިގެންދިޔައެވެ..."

ﷲ ތަޢާލާ އެކަލޭގެފާނަށް ރަޙްމަތްލައްވާ ފާފަފުއްސަވާ އެކަލޭގެފާނު ކިބައިން ޤަބޫލުކުރައްވާށިއެވެ! އާމީން.

ރިސާލާގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

މިރިސާލާގެ ނަމަކީ 'ޝަރްޙުއްސުންނާ' (ސުންނަތުގެ ޝަރަޙަ)އެވެ. ސުންނަތުގެ މުރާދު އަދި ފަހުން އަންނަހުއްޓެވެ. މިރިސާލާގައި މުއައްލިފުވަނީ އަހުލުއްސުންނާ ވަލްޖަމާޢަތް އިޖްމާޢުވެގެންވާ ޢަޤީދާއާއި އަޞްލުތައް ބަޔާންކުރައްވާފައިއެވެ. އެގޮތުން މުއައްލިފުއަކީ ކުރީގެ ސަލަފުންގެ ޒަމާނާއި ގާތްވެގެންވާ، އަދި ޚާއްޞަކޮށް އިމާމް އަޙްމަދުގެ ދަރިވަރުންނާއި އަޞްޙާބުންނާއި އެކީގައި އުޅުއްވި ބޭކަލެއްކަމުން އެހެން ފޮތްތަކުގައި ފޯރާފައިނުވާ ބައެއް ބަސްފުޅުތައް މިރިސާލާގައިވެއެވެ. އަދި މިރިސާލާގައި ބިދުޢަތަކާއި، ބިދުޢަވެރިންނާއި މުޢާމަލާތްކުރާނޭ ގޮތުގެ ބައެއް ބަސްފުޅުތައްވެސް ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ އިތުރުން މުއައްލިފުވަނީ ބިދުޢަވެރި ފިރްޤާތަކުން ޚިލާފުވެގެންވާ ބައެއް ފިޤްހީ ފަރްޢީ މައްސަލަތައްވެސް ގެންނަވާފައިއެވެ. ހަމައެފަދައިން ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އިޖްތިހާދުކުރެވޭ ބައެއް މަދު މައްސަލަތައްވެސް ހިމެނުއްވިއެވެ.

ދެންފަހެ ފާހަގަކުރެވުނު ގޮތުގައި މިރިސާލާއަކީ މުއައްލިފުގެ ޙިފްޡުން އަވަސް އަރުވާލައިގެން އަވަހަށް މީސްތަކުންގެ ބަޔަކަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމަށް ލިޔުއްވި ރިސާލާއެއްކަމަށް ބެލެވެއެވެ. އެގޮތުން ބައެއް ވާހަކަތައް އެކި ތަންތަނުގައި ތަކުރާރުވުމާއި، ތަރުތީބެއް ދެއްވާފައިނެތުމާއި، އަދި ބައެއް ޙަދީޘްތައް މާނައިން ބަޔާންކުރެއްވުމާއި، އަދި ބައެއް މަޤާމުތަކުގައި ޞައްޙަ ޙަދީޘްތައް އައިސްފައިވާ ކަންކަމުގައި ބަލިކަށި ޟަޢީފު ޙަދީޘްތައް ގެންނަވާފައިވެއެވެ. އެކަމަކު އެއީ ނާދިރު މަދު ތަނެއްގައިއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު މިއާއިއެކުވެސް މިރިސާލާގެ ޤަދަރު ބޮޑުވެ،ވަނީ މަތިވެރިވެގެންނެވެ.

މިރިސާލާގައި އަހަރުމެން ބަލާފައިވާނީ މުއައްލިފު ވިދާޅުވެފައިވާ ބަސްފުޅު ހަމައެގޮތުގައި ތަރްޖަމާކޮށްގެން ގެނެވޭތޯއެވެ. ދެން އިތުރު މާނައެއް ފުރިހަމަކުރަން ބޭނުންވާހިނދަކު ބުރެކެޓްގައި ބައެއް ބަސްތައް ލެވިފައި ހުންނާނެއެވެ. އަދި ޙަދީޘްތަކާއި އާޔަތްތަކާއި އަޘަރުތައް އޭގެ މަޞްދަރާއި މަރްޖިޢުތަކުން ބަޔާންކުރެވިފައިވާނެއެވެ. ދެން ތަފްޞީލުކުރަން ޖެހޭ މައްސަލަތަކާއި، އިތުރަށް ބަޔާންކުރުމާއި، ދަލީލުތަކާއި، އަދި މައްސަލަތަކުގައި އައިސްފައިވާ ސަލަފުންނާއި ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތައް ފުޓްނޯޓު ނުވަތަ ޙާޝިޔާގައި އަހަރުމެން އޭގެ މަޞްދަރުތަކުން ގެނެސް ތަރުޖަމާކުރެވިފައިވާނެއެވެ.

ދުޢާއަކީ މިމަސައްކަތަކީ ﷲ ތަޢާލާއަށް އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި އެކީ ކުރެވޭ މަސައްކަތެއްކަމުގައި ލައްވާ، އަދި ވީހާވެސް ގިނަ ބަޔަކަށް މިރިސާލާއިން މަންފާކުރުމެވެ. އަދި މިރިސާލާ ކިޔާ، ފަތުރާ ހެދުމަށް ވަޞިއްޔަތްކުރަމެވެ. މުއައްލިފުވަނީ މިރިސާލާ ފަތުރާ ފޯރުކޮށްދިން މީހަކަށާއި އެމީހެއްގެ މައިންބަފައިންނަށް ހެޔޮ ރަޙްމަތްލެއްވުމަށް ދުޢާކުރައްވާފައިއެވެ. އަހަރުމެންވެސް އެދުޢާގައި ޝާމިލުކުރައްވާށިއެވެ. ތައުފީޤަށް އެދެނީ ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުންނެވެ.

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

[قال المحقق:]

المقدمة

[...]

النسخ المعتمدة في تحقيق الكتاب:

للكتاب نسخة وحيدة لم أجد غيرها بعد بحثي في الفهارس والمكتبات قدر استطاعتي - وسؤالي أهل العلم ممن لهم عناية بالمخطوطات.

والنسخة من محفوظات المكتبة الظاهرية برقم (۱/۱۳ مجموع عمرية)، وعنها مصورة في الجامعة الإسلامية بالمدينة النبوية حفظها الله برقم (۱/٧٠٤٤/ف/م)، وعن الجامعة الإسلامية صورتها مكتبة الحرم النبوي الشريف وهي فيها برقم (٨٠/٤٥ مجاميع).

والمخطوط له أكثر من مصورة وفي بعضها تصويبات وإلحاقات بالهامش لم تظهر في البعض الآخر.

ويقع المخطوط في ۲۰ ورقة تقريبا، وعدد أسطر كل ورقة ١٥ سطرا تقريبا، وخطها جيد مقروء، وهي الأصل في إخرج هذا الكتاب، وأعبر عنها بالأصل.

[...]

أما النسخة الثانية، فهي ما ضمنه ابن أبي يعلى (ت ٥٢٦ هـ) كتابه طبقات الحنابلة (٣٦/٣ - ۸۰) في ترجمة البربهاري؛ فقد أورد كتاب شرح السنة بكامله عدا ورقة من أوله وبعض الفقرات، وزاد ورقتين تقريبا في آخره لم تردا في المخطوط، فأثبتهما من المطبوع، وجعلتهما بين معكوفين، فقد حفظ لنا ابن أبي يعلى أكثر هذا الكتاب فرحمه الله.

وقد اعتبرت ما أورده ابن أبي يعلى من الكتاب بمثابة نسخة أخرى، فكم من سقط سددته، وخطأ أصلحته في الأصل.

وقد اعتمدت الطبعة التي حققها الدكتور عبد الرحمن بن سليمان العثيمين، وذكر أنها مقابلة على أربع نسخ خطية مختارة من بين عشر نسخ، وبهذا فهي أضبط من النسخة التي حققها الشيخ محمد حامد الفقي رحمه الله رحمة واسعة، وقد رمزت لهذه النسخة بالرمز (ق).

وأما النسخة الثالثة، فهي ما ضمنه أبو اليمن مجير الدين العليمي رحمه الله (ت ۹۲۸ هـ) في كتاب المنهج الأحمد في تراجم أصحاب الإمام أحمد (۲۱/۲ - ۳۲).

وهذه النسخة استأنست بها، إذ أن العليمي جمع مادة كتابه ممن تقدموه ومنهم ابن أبي يعلى، إلا أنني وجدت في بعض المواضع اختلافا بين ما في «المنهج الأحمد» وما في «طبقات الحنابلة»، وكان الصواب ما في «المنهج الأحمد»، وهو الموافق للمخطوط، كما في الفقرة (۱۳۷) و (١٥٤) وغيرهما، فلعل العليمي وقعت له نسخة أخرى من شرح السنة، أما إن كان قد نقل من طبقات الحنابلة فيكون الاختلاف واقعا في نسخ الطبقات نفسها.

وقد قابلت الكتاب على هذه النسخة أيضا، بالرغم من أن العليمي لم يورد إلا ربع الكتاب تقريبا، فهو يختار بعض الفقرات دون بعض. وقد رمزت لهذه النسخة بالرمز (م).

[صور المخطوطات]

[توثيق نسبة الكتاب إلى المؤلف]

[...]

عملي في تحقيق الكتاب:

١ - نسخت المخطوط.

٢ - قابلت المخطوط على المطبوع ضمن (طبقات الحنابلة) ورمزها (ق)، والمطبوع ضمن (المنهج الأحمد) ورمزها (م)، وأثبت الفروق المهمة التي تكون لصالح الأصل المخطوط، أما ما خالفته فيه إحدى هذه النسخ فلا ألتزم الإشارة إليه دائما، فهي كثيرة جدا وأكثرها لا فائدة فيه، وبإثباتها يطول الكتاب.

٣ - سددت السقط وصوبت الأخطاء الواقعة في الأصل من الطبعتين المذكورتين وجعلت ذلك بين معكوفين.

٤ - عزوت الآيات القرآنية إلى مواضعها في المصحف الشريف.

ه - خرجت الأحاديث النبوية والآثار التي ذكرها المصنف أو أشار إليها تخريجا مختصرا، وقد أطيل أحيانا إن دعت لذلك حاجة مع ذكر أحكام أهل العلم على كل حديث - قدر المستطاع - خصوصا الشيخ الألباني رحمه الله.

٦ - ذكرت الأدلة المباشرة لمسائل الكتاب من الكتاب والسنة، أما المسائل التي تحتاج إلى تعليل وبسط - وهي قليلة - فالكلام عليها يطول، وهي موجودة في كتب الشروح أو كتب العقائد المطولة.

٧ - ترجمت جميع الأعلام الوارد ذكرهم في الكتاب باستثناء الصحابة اكتفاء بشهرتهم.

٨ - ضبطت متن الكتاب ضبطا كاملا.

۹ - رقمت مسائل الكتاب ليسهل قراءتها والرجوع إليها.

۱۰ - صنعت فهارس للكتاب

[...]

وقد اجتهدت أن يكون الكتاب على أقرب صورة أرادها المؤلف رحمه الله تعالى، فإن أصبت فمن الله وله الفضل والمنة، وإن أخطأت فمني ومن الشيطان.

[...]

\ No newline at end of file +شرح السنة للبربهاري – ބަރްބަހާރީގެ ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ - DFK

اسم الكتاب: شرح السنة (للبربهاري) - للحسن بن علي بن خلف البربهاري (ت ٣٢٩ هـ)
تحقيق: عبد الرحمن بن أحمد الجميزي | الناشر: مكتبة دار المنهاج - الرياض | الطبعة السادسة ١٤٤٣ هـ - ٢٠٢١ م.

ފޮތުގެ ނަން: ސުންނަތުގެ ޝަރަހަ | ލިޔުނީ: ޙަސަން ބިން ޢަލީ ބިން ޚަލަފް އަލްބަރްބަހާރީ (329 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުއްރަޙްމާން ބިން އަޙްމަދު އަލްޖުމައިޒީ | ޗާޕު ކުރީ: މަކްތަބާ ދާރުލް މިންހާޖު - ރިޔާޟް | ހަވަނަ ޗާޕު 1434 ހ. - 2013 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް

تحقيق عادل بن عبد الله آل حمدان | ޕީޑީއެފް

تحقيق خالد بن قاسم الردادي ޕީޑީއެފް

المستخرج على البربهاري ޕީޑީއެފް

إرشاد الساري إلى شرح السنة للبربهاري އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

إتحاف القاري بالتعليقات على شرح السنة للبربهاري - لصالح بن فوزان الفوزان ޕީޑީއެފް

عون الباري ببيان ما تضمنه شرح السنة للإمام البربهاري - لربيع بن هادي المدخلي ޕީޑީއެފް

شرح كتاب شرح السنة للبربهاري - لمحمد بن خليفة بن علي التميمي ޕީޑީއެފް

فتح الباري على شرح السنة للبربهاري - لعبد الحميد بن يحيى الزعكري ޕީޑީއެފް

عون القاري بالتعليق على شرح السنة للبربهاري - لعبد العزيز بن عبد الله الراجحي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

التعليق على شرح السنة للبربهاري - لناصر بن عبد الكريم العلي العقل އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تيسير الباري في شرح السنة للإمام البربهاري - لفيصل بن يحيى بن مرشد الغولي

رياض الجنة شرح وترتيب شرح السنة - لعمرو عبد المنعم سليم

غاية المنة على شرح السنة - لجمعه بن صالح

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - المقدمة

من سلسلة الرسائل العلمية لدار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން

3


شرح السنة

للإمام أبي محمد حسن بن علي بن خلف البربهاري

المتوفى سنة ٣٢٩ هـ


ސުންނަތުގެ ޝަރަޙަ

އަލް އިމާމް އަބޫ މުޙައްމަދު ޙަސަން ބްނު ޢަލީ ބްނު ޚަލަފް އަލް ބަރްބަހާރީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (275 ހ.)


ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ


މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.


ފުރަތަމަ ޗާޕު

ރަމަޟާން 1441ހ / މެއި 2020މ


دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

މުއައްލިފުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

އެކަލޭގެފާނުއީ އިމާމު، އަދި އެޒަމާނުގެ ޙަންބަލީންގެ ޝެއިޚު އަބޫ މުޙައްމަދު އަލްޙަސަނު ބްނު ޢަލީ ބްނު ޚަލަފު އަލްބަރްބަހާރީއެވެ. 'ބަރްބަހާރު' އަކީ އިންޑިއާއިން ގެނެވޭ ބޭހަކަށް ކިޔާނަމެކެވެ. އަދި އެބޭސް އެތެރެކުރާ މީހާއަށް 'އަލްބަރްބަހާރީ' ކިޔެއެވެ. އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 253 ވަނަ އަހަރުގައި ބަޣްދާދުގައިއެވެ.

އަހުލުއްސުންނާ ވަލްޖަމާޢަތުގެ އިމާމް، އަޙްމަދު ބްނު ޙަންބަލްގެ އަޞްޙާބުންގެ ޖަމާޢަތަކާއި އެއްޒަމާނެއްގައި އިމާމް އަލްބަރްބަހާރީ އުޅުއްވާ ބޮޑުފުޅުވިއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އަބޫ ދާވޫދު، އިބްނު މާޖާ، ޙަންބަލް ބްނު އިސްޙާޤު، އަބޫބަކުރު އަލްމައްރޫޛީ، އިސްޙާޤު ބްނު އިބްރާހީމް، އަބޫބަކުރު އަލްޚައްލާލު، އިބްނު ޤުތައިބާއާއި އެހެނިހެން ބޭކަލުންނެވެ.

އިމާމް އަލްބަރްބަހާރީގެ އުސްތާޛުންގެ ތެރޭގައި: އަލްމައްރޫޛީ، ސަހްލު ބްނު ޢަބްދި ﷲ އައްތުސްތަރީ، ނިފްޠަވައިހި، އަލްފަތުޙު ބްނު ޝުޚްރުފު އާއި އެހެނިހެން ބޭކަލުން ހިމެނެއެވެ.

އިމާމް އަލްބަރްބަހާރީގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: މަޝްހޫރު އިމާމް އިބްނު ބައްޠާ އަލްޢުކްބުރީ، އަބޫ ޢަލީ އައްނައްޖާދު، އަބޫ ޙަފްޞު އަލްބަރްމަކީ، އަޙްމަދު ބްނު ކާމިލް، މުޙައްމަދު ބްނު ޞާލިޙު ބްނު އަޙްމަދު، އަބުލް ޙުސައިނު ބްނު ސަމްޢޫނު ހިމެނެއެވެ. އަދި އައްދާރުޤުޠަނީވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްތަކަށް ވަޑައިގެންނެވިކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެގެންވަނީ ހެޔޮކަންތަކަށް އަމުރުކޮށް ނުބައިކަންތައް ނަހީކުރުމުގައި މީހެއްގެ ކަނދުރާއަކަށް މަލާމާތަކަށް ނުބަލާ، ޙައްޤުބަސް ވިދާޅުވާ، ސުންނަތާއި އަޘަރުތަކަށް ތަބަޢަވުމަށް ގޮވާލާ، ހައިބަތު ބޮޑުވެގެންވާ، ބިދުޢަވެރިންނަށް ހަރުކަށި ބޭކަލެއްގެ ގޮތުގައިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްތަކުގައި ޙަދީޘާއި އަޘަރުތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ގިނަ ބަޔަކު ޙާޟިރުވެތެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ ގިނަކަމުން ބުނެވޭ ގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނު ކިނބިއްސެއް އަޅުއްވާ ޙަމްދުކުރައްވައިފިނަމަ، (يَرْحَمُكَ الله) އިން މުޅި ސަރަޙައްދު ގުގުމައިގެންގޮސް ޚަލީފާއާއިހަމައަށް އަޑު ފޯރައެވެ.

އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެގެންވަނީ ހެޔޮކަންތަކަށް އަމުރުކޮށް ނުބައިކަންތައް ނަހީކުރުމުގައި މީހެއްގެ ކަނދުރާއަކަށް މަލާމާތަކަށް ނުބަލާ، ޙައްޤުބަސް ވިދާޅުވާ، ސުންނަތާއި އަޘަރުތަކަށް ތަބަޢަވުމަށް ގޮވާލާ، ހައިބަތު ބޮޑުވެގެންވާ، ބިދުޢަވެރިންނަށް ހަރުކަށި ބޭކަލެއްގެ ގޮތުގައިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްތަކުގައި ޙަދީޘާއި އަޘަރުތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ގިނަ ބަޔަކު ޙާޟިރުވެތެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ ގިނަކަމުން ބުނެވޭ ގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނު ކިނބިއްސެއް އަޅުއްވާ ޙަމްދުކުރައްވައިފިނަމަ، (يَرْحَمُكَ الله) އިން މުޅި ސަރަޙައްދު ގުގުމައިގެންގޮސް ޚަލީފާއާއިހަމައަށް އަޑު ފޯރައެވެ.

އިބްނު ބައްޠާ رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(إذا رأيت البغدادي يحب أبا الحسن بْن بشار، وأبا مُحَمَّد البربهاري، فاعلم أنه صاحب سنة.)⁽¹⁾

_________

[تاريخ بغداد: 13/534]

މާނައީ: "ބަޣްދާދުގެ މީހެއް، އަބުލް ޙަސަނު ބްނު ބައްޝާރުއާއި އަބޫ މުޙައްމަދު އަލްބަރްބަހާރީއަށް ލޯބިކުރާތަން ތިބާއަށް ފެނިއްޖެނަމަ ފަހެ އޭނާއީ ސުންނަތުގެ އަހުލުވެރިއެއްކަން ދަންނާށެވެ."

އިބްނު ކަޘީރު رَحِمَهُ الله ވިދާޅުވިއެވެ:

(العالم الزاهد الفقيه الحنبلي الواعظ، صاحب المروذي وَسَهْلًا التُّسْتَرِيَّ، وَتَنَزَّهَ عَنْ مِيرَاثِ أَبِيهِ، - وَكَانَ سبعين ألفاً - لأمر كرهه. وكان شديد عَلَى أَهْلِ الْبِدَعِ وَالْمَعَاصِي، وَكَانَ كَبِيرَ الْقَدْرِ تعظمه الْخَاصَّةِ وَالْعَامَّةِ، وَقَدْ عَطَسَ يَوْمًا وَهُوَ يَعِظُ فَشَمَّتَهُ الْحَاضِرُونَ، ثُمَّ شَمَّتَهُ مَنْ سَمِعَهُمْ حَتَّى شَمَّتَهُ أَهْلُ بَغْدَادَ، فَانْتَهَتِ الضَّجَّةُ إِلَى دَارِ الْخِلَافَةِ، فَغَارَ الْخَلِيفَةُ مِنْ ذَلِكَ وَتَكَلَّمَ فِيهِ جماعة من أرباب الدولة...)⁽²⁾

_________

[البداية والنهاية: 11/227]

މާނައީ: "(އަލްބަރްބަހާރީއީ) ޢިލްމުވެރި، ޒުހުދުވެރިވެ، ޙަންބަލީ ފަޤީހު އަދި ވަޢުޡުވެރިއެކެވެ. އަލްމައްރޫޛީއާއި ސަހްލު އައްތުސްތަރީއާއި އެކު އުޅުއްވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ނުރުއްސެވިކަމަށްޓަކައި އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާފުޅުގެ ތަރިކަ ނެގުމުން އެއްކިބާވެވަޑައިގަތެވެ. އެތަރިކަމުދާ ހަތްދިހަ ހާސްކަމުގައިވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުވެ ވަޑައިގަތީ ބިދުޢަތަކާއި ފާފަތަކުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ހަރުކަށި ބޭކަލެއްކަމުގައިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނީ ޤަދަރުވެރި ބޭކަލެކެވެ. ޚާއްޞުންނާއި (ޢިލްމުވެރިންނާއި) ޢާއްމުންވެސް އެކަލޭގެފާނަށް ޤަދަރުކޮށް މަތިވެރިކުރައްވައެވެ. އަދި އެއްދުވަހަކު އެކަލޭގެފާނު ވަޢުޡުދެއްވަނިކޮށް ކިނބިއްސެއް އެޅުއްވިއެވެ. ދެން ޙާޒިރުވެތިބި މީހުން (يَرْحَمُكَ الله) ކިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ އަޑުއިވުނު މީހުން ދެން އެހެންކިއެވެ. އެގޮތުން ގޮސް ބަޣްދާދުގެ އަހުލުވެރިން އެފަދައިން ކިއެވެ. އެގޮތުން އެއަޑު ގުގުމައިގެން ގޮސް ޚިލާފަތުގެ ގަނޑުވަރަށް ފޯރިއެވެ. އެހިނދު އެކަމަށްޓަކައި ޚަލީފާ ޣީރަތްތެރިވިއެވެ. އަދި ދައުލަތުގެ ބޮޑުންގެ ޖަމާޢަތެއް އެކަލޭގެފާނާއިމެދު (ދެކޮޅުވެރިވެ) ވާހަކަދެއްކިއެވެ..."

އިސްވެދިޔަ ޞާލިޙުންފަދައިން އެކަލޭގެފާނާއިވެސް އިމްތިޙާންތައް ކުރިމަތިވެ ވަޑައިގަތެވެ. އެގޮތުން ވެރިންގެ ގާތުގައި، އެކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކައުފުލާ ދެކޮޅުވެރިކަން އުފައްދަމުންދިޔައެވެ. އަދި ހިޖުރައިން 321 އަލްޤާހިރުގެ ޚަލީފާކަމުގައި އޭނާގެ ވަޒީރު އިބްނު މުޤްލާ، އަލްބަރްބަހާރީ ހައްޔަރުކުރަން ފޮނުވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ފޮރުވިވަޑައިގަތެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުންގެ ޖަމާޢަތެއް ހައްޔަރުކޮށްގެން ބަޞަރާއަށް ގެނެވުނެވެ. ދެންފަހެ ﷲ ތަޢާލާ އިބްނު މުޤްލާއަށް އެކަމުގެ ޢިޤާބުދެއްވިއެވެ. އަދި ޚަލީފާ އޭނާދެކެ ރުޅިއަރާކަމެއް މެދުވެރިވެ، ވަޒީރުކަމުން ވަކިކުރުމުން އޭނާ ފިލައި ރައްކާވިއެވެ. ދެން އޭނާގެ ގޭގައި އަލިފާން ރޯކޮށްލެވުނެވެ. ދެން ހިޖުރައިން 322 ވަނަ އަހަރުގައި ޚަލީފާ އަލްޤާހިރުގެ މައްޗަށް ގަދަވެވިގަނެ ޚަލީފާކަމުން ދުރުކުރެވި ދެލޮލަށް ދޮންދަގަނޑުހެރި ލޯއަނދިރިވިއެވެ. ދެން އަލްބަރްބަހާރީ އަނބުރާ ޢިލްމު ފަތުރައްވަން ނިކުންނަވާ، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރަޖައާއި މަޤާމު މަތިވެރިވެގެންދިޔައެވެ. އަދި ބިދުޢަވެރިންނަށް އިންކާރުކުރައްވާ އެބައިމީހުންގެ ބިދުޢަތައް ބަޔާންކުރައްވާ މީސްތަކުންނަށް އިންޛާރުދެއްވުމުގައި ކުރިއަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

ދެން ޚަލީފާކަމަށް އިސްވީ އައްރާޟީއެވެ. ބިދުޢަވެރިންގެ މަސައްކަތް ފުޅާކުރަމުން އެކަލޭގެފާނާއި ދެކޮޅަށް ރާވާ ޙަސަދަވެރިވެ ޢަދާވާތްތެރިކަން ފާޅުކުރަމުންދިޔައެވެ. އަދި ވެރިޔާގެ ގާތުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކަތައް ދައްކާ ޝަކުވާ އުފުލާހަދާ، ދެން ޚަލީފާ ސިފައިންގެ ބޮޑުމީހާއަށް އަންގާ 'އަލްބަރްބަހާރީގެ ގާތުގައި ދެމީހުން އެއްތަންވެގެން ނުވާނޭކަމަށް' ގޮވާލާ އެކަން މަނާކުރިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ފޮރުވިވަޑައިގެން އަވަހާރަވީ އެގޮތުގައިއެވެ. އެއީ ހިޖުރައިން 329 ގައި ޢުމުރުފުޅުން 77 އަހަރުގައިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ފާޅުވިކަމަށް ރިވާވެގެންވާ ބައެއް ކަރާމާތްތަކަށް ބަލާލައިރު މުޙައްމަދު ބްނުލް ޙަސަނު އަލްމައްޤަރީ ވިދާޅުވިއެވެ:

(حكى لي جدي وجدتي قالا: كَانَ أَبُو مُحَمَّد البربهاري قد استتر عند أخت توزون فبقي نحوا من شهر، ثم أخذه قيام الدم فمات، فقالت المرأة لخادمها:انظر من يغسله، وغلقت الأبواب حتى لا يعلم أحد، وجاء الغاسل فغسله، ووقف يصلي عليه وحده، فاطلعت فإذا الدار ممتلئة رجالا بثياب بيض وخضر، فاستدعت الخادم وقالت: ما الذي فعلت؟ فقال: يا سيدتي رأيت ما رأيت؟ قالت: نعم. قال: هذه مفاتيح الباب وهو مغلق. فقالت: ادفنوه في بيتي، وإذا مت فادفنوني عنده، فدفنوه في دارها، وماتت بعده فدفنت هناك،)⁽³⁾

_________

[طبقات الحنابلة: 2/44-45، المنتظم: 14/14]

މާނައީ: "އަހުރެންގެ ކާފައާއި މާމަ އަހުރެންނަށް ކިޔާދިނެވެ: 'އަބޫ މުޙައްމަދު އަލްބަރްބަހާރީ، އުޚުތު ތޫޒޫންގެ ކައިރީގައި ފިއްލަވާ ވަންހަނާވެގެން ހުންނެވިއެވެ. ދެން އެގޮތުގައި މަހެއްހާ ދުވަހު ހުންނެވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނަށް 'ޤިޔާމުއްދަމު' (ލޭގެ ބައްޔެއް) ޖެހިވަޑައިގެން އަވަހާރަވިއެވެ. ދެން އެއަންހެނާ، ޚާދިމަށް ބުންޏެވެ: 'އެކަލޭގެފާނު ހިނަވާނޭ މީހަކު ހޯދާށެވެ.' އަދި އެއްވެސް މީހަކަށް އެނގިގެންނުވުމަށްޓަކައި އެކަނބުލޭގެ ހުރިހާ ދޮރުތަކެއް ލެއްޕިއެވެ. ދެން ހިނަވާމީހާ އައިސް އެކަލޭގެފާނު ހިނެވިއެވެ. އަދި އޭނާ އެކަނި އެކަލޭގެފާނު މައްޗަށް ކަށުނަމާދު ކުރުމަށް ހުއްޓުނެވެ. ދެންފަހެ އެކަނބުލޭގެ ގޭތެރެ ބަލާލިއިރު އެހިނދުން ފެނުނީ ހުދުކުލައާއި ފެހި ކުލައިގެ ފޭރާންތަކެއްގައި ތިބި ފިރިހެނުންތަކެއް މުޅި ގެ ފުރާލައިގެން ވަނިކޮށެވެ. ދެންފަހެ އެކަނބުލޭގެ ޚާދިމް ގެނެސް ބުނެފިއެވެ: 'ކަލޭ ކީއްކުރީހެއްޔެވެ؟' އޭނާ ބުނެފިއެވެ: 'އޭ ސާހިބާއެވެ! އަހުރެންނަށް މިފެނުނު ކަންތައް ކަމަނާއަށްވެސް ފެނުނުތޯއެވެ؟' އެއަންހެނާ ބުންޏެވެ: 'އާނއެކެވެ.' އޭނާ ބުނެފިއެވެ: 'ދޮރުގެ ތަޅުދަނޑިތައް މިއޮތީއެވެ. އަދި ދޮރު އެހެރީ (ތަޅުލާ) ލައްޕާފައިއެވެ.' އެއަންހެނާ ބުންޏެވެ: 'އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންގެ ގޭގައި ވަޅުލާށެވެ. އަދި އަހުރެން މަރުވުމުން އަހުރެންވެސް އެކަލޭގެފާނު އަރިހުގައި ވަޅުލާށެވެ.' ދެން އެކަލޭގެފާނު އެއަންހެނާގެ ގޭގައި ވަޅުލެވުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ފަހުގައި އެއަންހެނާ މަރުވުމުން ހަމައެތަނުގައި ވަޅުލެވުނެވެ.."

'އަލްމުންތަޡިމް'ގައި އިބްނުލް ޖައުޒީ ގެނެސްފައިވެއެވެ.

(...قال شيخنا أبو الحسن ابن الزاغوني: وكشف عن قبره بعد سنين وهو صحيح لم يتغير وظهرت من قبره روائح الطيب حتى ملأت بغداد...)⁽⁴⁾

_________

[المنتظم: 14/15]

މާނައީ: "...އަހަރުމެންގެ ޝެއިޚު އަބުލް ޙަސަނު އިބްނު އައްޒާޣޫނީ ވިދާޅުވިއެވެ: 'އެތައް އަހަރުތަކަށްފަހުގައި އެކަލޭގެފާނު (އަލްބަރްބަހާރީ)ގެ ޤަބުރުކޮޅު ކަޝްފުކުރެވުނެވެ. އެއިރު އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅު އޮންނެވީ އެއްވެސް ބަދަލެއް ނައިސް ސަލާމަތުންނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަބުރުކޮޅުން މީރުވެގެންވާ ވަސްތައް ފާޅުވެގެންގޮސް މުޅި ބަޣްދާދު ފުރިގެންދިޔައެވެ..."

ﷲ ތަޢާލާ އެކަލޭގެފާނަށް ރަޙްމަތްލައްވާ ފާފަފުއްސަވާ އެކަލޭގެފާނު ކިބައިން ޤަބޫލުކުރައްވާށިއެވެ! އާމީން.

ރިސާލާގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

މިރިސާލާގެ ނަމަކީ 'ޝަރްޙުއްސުންނާ' (ސުންނަތުގެ ޝަރަޙަ)އެވެ. ސުންނަތުގެ މުރާދު އަދި ފަހުން އަންނަހުއްޓެވެ. މިރިސާލާގައި މުއައްލިފުވަނީ އަހުލުއްސުންނާ ވަލްޖަމާޢަތް އިޖްމާޢުވެގެންވާ ޢަޤީދާއާއި އަޞްލުތައް ބަޔާންކުރައްވާފައިއެވެ. އެގޮތުން މުއައްލިފުއަކީ ކުރީގެ ސަލަފުންގެ ޒަމާނާއި ގާތްވެގެންވާ، އަދި ޚާއްޞަކޮށް އިމާމް އަޙްމަދުގެ ދަރިވަރުންނާއި އަޞްޙާބުންނާއި އެކީގައި އުޅުއްވި ބޭކަލެއްކަމުން އެހެން ފޮތްތަކުގައި ފޯރާފައިނުވާ ބައެއް ބަސްފުޅުތައް މިރިސާލާގައިވެއެވެ. އަދި މިރިސާލާގައި ބިދުޢަތަކާއި، ބިދުޢަވެރިންނާއި މުޢާމަލާތްކުރާނޭ ގޮތުގެ ބައެއް ބަސްފުޅުތައްވެސް ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ އިތުރުން މުއައްލިފުވަނީ ބިދުޢަވެރި ފިރްޤާތަކުން ޚިލާފުވެގެންވާ ބައެއް ފިޤްހީ ފަރްޢީ މައްސަލަތައްވެސް ގެންނަވާފައިއެވެ. ހަމައެފަދައިން ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އިޖްތިހާދުކުރެވޭ ބައެއް މަދު މައްސަލަތައްވެސް ހިމެނުއްވިއެވެ.

ދެންފަހެ ފާހަގަކުރެވުނު ގޮތުގައި މިރިސާލާއަކީ މުއައްލިފުގެ ޙިފްޡުން އަވަސް އަރުވާލައިގެން އަވަހަށް މީސްތަކުންގެ ބަޔަކަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމަށް ލިޔުއްވި ރިސާލާއެއްކަމަށް ބެލެވެއެވެ. އެގޮތުން ބައެއް ވާހަކަތައް އެކި ތަންތަނުގައި ތަކުރާރުވުމާއި، ތަރުތީބެއް ދެއްވާފައިނެތުމާއި، އަދި ބައެއް ޙަދީޘްތައް މާނައިން ބަޔާންކުރެއްވުމާއި، އަދި ބައެއް މަޤާމުތަކުގައި ޞައްޙަ ޙަދީޘްތައް އައިސްފައިވާ ކަންކަމުގައި ބަލިކަށި ޟަޢީފު ޙަދީޘްތައް ގެންނަވާފައިވެއެވެ. އެކަމަކު އެއީ ނާދިރު މަދު ތަނެއްގައިއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު މިއާއިއެކުވެސް މިރިސާލާގެ ޤަދަރު ބޮޑުވެ،ވަނީ މަތިވެރިވެގެންނެވެ.

މިރިސާލާގައި އަހަރުމެން ބަލާފައިވާނީ މުއައްލިފު ވިދާޅުވެފައިވާ ބަސްފުޅު ހަމައެގޮތުގައި ތަރްޖަމާކޮށްގެން ގެނެވޭތޯއެވެ. ދެން އިތުރު މާނައެއް ފުރިހަމަކުރަން ބޭނުންވާހިނދަކު ބުރެކެޓްގައި ބައެއް ބަސްތައް ލެވިފައި ހުންނާނެއެވެ. އަދި ޙަދީޘްތަކާއި އާޔަތްތަކާއި އަޘަރުތައް އޭގެ މަޞްދަރާއި މަރްޖިޢުތަކުން ބަޔާންކުރެވިފައިވާނެއެވެ. ދެން ތަފްޞީލުކުރަން ޖެހޭ މައްސަލަތަކާއި، އިތުރަށް ބަޔާންކުރުމާއި، ދަލީލުތަކާއި، އަދި މައްސަލަތަކުގައި އައިސްފައިވާ ސަލަފުންނާއި ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތައް ފުޓްނޯޓު ނުވަތަ ޙާޝިޔާގައި އަހަރުމެން އޭގެ މަޞްދަރުތަކުން ގެނެސް ތަރުޖަމާކުރެވިފައިވާނެއެވެ.

ދުޢާއަކީ މިމަސައްކަތަކީ ﷲ ތަޢާލާއަށް އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި އެކީ ކުރެވޭ މަސައްކަތެއްކަމުގައި ލައްވާ، އަދި ވީހާވެސް ގިނަ ބަޔަކަށް މިރިސާލާއިން މަންފާކުރުމެވެ. އަދި މިރިސާލާ ކިޔާ، ފަތުރާ ހެދުމަށް ވަޞިއްޔަތްކުރަމެވެ. މުއައްލިފުވަނީ މިރިސާލާ ފަތުރާ ފޯރުކޮށްދިން މީހަކަށާއި އެމީހެއްގެ މައިންބަފައިންނަށް ހެޔޮ ރަޙްމަތްލެއްވުމަށް ދުޢާކުރައްވާފައިއެވެ. އަހަރުމެންވެސް އެދުޢާގައި ޝާމިލުކުރައްވާށިއެވެ. ތައުފީޤަށް އެދެނީ ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުންނެވެ.

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

[قال المحقق:]

المقدمة

[...]

النسخ المعتمدة في تحقيق الكتاب:

للكتاب نسخة وحيدة لم أجد غيرها بعد بحثي في الفهارس والمكتبات قدر استطاعتي - وسؤالي أهل العلم ممن لهم عناية بالمخطوطات.

والنسخة من محفوظات المكتبة الظاهرية برقم (۱/۱۳ مجموع عمرية)، وعنها مصورة في الجامعة الإسلامية بالمدينة النبوية حفظها الله برقم (۱/٧٠٤٤/ف/م)، وعن الجامعة الإسلامية صورتها مكتبة الحرم النبوي الشريف وهي فيها برقم (٨٠/٤٥ مجاميع).

والمخطوط له أكثر من مصورة وفي بعضها تصويبات وإلحاقات بالهامش لم تظهر في البعض الآخر.

ويقع المخطوط في ۲۰ ورقة تقريبا، وعدد أسطر كل ورقة ١٥ سطرا تقريبا، وخطها جيد مقروء، وهي الأصل في إخرج هذا الكتاب، وأعبر عنها بالأصل.

[...]

أما النسخة الثانية، فهي ما ضمنه ابن أبي يعلى (ت ٥٢٦ هـ) كتابه طبقات الحنابلة (٣٦/٣ - ۸۰) في ترجمة البربهاري؛ فقد أورد كتاب شرح السنة بكامله عدا ورقة من أوله وبعض الفقرات، وزاد ورقتين تقريبا في آخره لم تردا في المخطوط، فأثبتهما من المطبوع، وجعلتهما بين معكوفين، فقد حفظ لنا ابن أبي يعلى أكثر هذا الكتاب فرحمه الله.

وقد اعتبرت ما أورده ابن أبي يعلى من الكتاب بمثابة نسخة أخرى، فكم من سقط سددته، وخطأ أصلحته في الأصل.

وقد اعتمدت الطبعة التي حققها الدكتور عبد الرحمن بن سليمان العثيمين، وذكر أنها مقابلة على أربع نسخ خطية مختارة من بين عشر نسخ، وبهذا فهي أضبط من النسخة التي حققها الشيخ محمد حامد الفقي رحمه الله رحمة واسعة، وقد رمزت لهذه النسخة بالرمز (ق).

وأما النسخة الثالثة، فهي ما ضمنه أبو اليمن مجير الدين العليمي رحمه الله (ت ۹۲۸ هـ) في كتاب المنهج الأحمد في تراجم أصحاب الإمام أحمد (۲۱/۲ - ۳۲).

وهذه النسخة استأنست بها، إذ أن العليمي جمع مادة كتابه ممن تقدموه ومنهم ابن أبي يعلى، إلا أنني وجدت في بعض المواضع اختلافا بين ما في «المنهج الأحمد» وما في «طبقات الحنابلة»، وكان الصواب ما في «المنهج الأحمد»، وهو الموافق للمخطوط، كما في الفقرة (۱۳۷) و (١٥٤) وغيرهما، فلعل العليمي وقعت له نسخة أخرى من شرح السنة، أما إن كان قد نقل من طبقات الحنابلة فيكون الاختلاف واقعا في نسخ الطبقات نفسها.

وقد قابلت الكتاب على هذه النسخة أيضا، بالرغم من أن العليمي لم يورد إلا ربع الكتاب تقريبا، فهو يختار بعض الفقرات دون بعض. وقد رمزت لهذه النسخة بالرمز (م).

[صور المخطوطات]

[توثيق نسبة الكتاب إلى المؤلف]

[...]

عملي في تحقيق الكتاب:

١ - نسخت المخطوط.

٢ - قابلت المخطوط على المطبوع ضمن (طبقات الحنابلة) ورمزها (ق)، والمطبوع ضمن (المنهج الأحمد) ورمزها (م)، وأثبت الفروق المهمة التي تكون لصالح الأصل المخطوط، أما ما خالفته فيه إحدى هذه النسخ فلا ألتزم الإشارة إليه دائما، فهي كثيرة جدا وأكثرها لا فائدة فيه، وبإثباتها يطول الكتاب.

٣ - سددت السقط وصوبت الأخطاء الواقعة في الأصل من الطبعتين المذكورتين وجعلت ذلك بين معكوفين.

٤ - عزوت الآيات القرآنية إلى مواضعها في المصحف الشريف.

ه - خرجت الأحاديث النبوية والآثار التي ذكرها المصنف أو أشار إليها تخريجا مختصرا، وقد أطيل أحيانا إن دعت لذلك حاجة مع ذكر أحكام أهل العلم على كل حديث - قدر المستطاع - خصوصا الشيخ الألباني رحمه الله.

٦ - ذكرت الأدلة المباشرة لمسائل الكتاب من الكتاب والسنة، أما المسائل التي تحتاج إلى تعليل وبسط - وهي قليلة - فالكلام عليها يطول، وهي موجودة في كتب الشروح أو كتب العقائد المطولة.

٧ - ترجمت جميع الأعلام الوارد ذكرهم في الكتاب باستثناء الصحابة اكتفاء بشهرتهم.

٨ - ضبطت متن الكتاب ضبطا كاملا.

۹ - رقمت مسائل الكتاب ليسهل قراءتها والرجوع إليها.

۱۰ - صنعت فهارس للكتاب

[...]

وقد اجتهدت أن يكون الكتاب على أقرب صورة أرادها المؤلف رحمه الله تعالى، فإن أصبت فمن الله وله الفضل والمنة، وإن أخطأت فمني ومن الشيطان.

[...]

\ No newline at end of file diff --git a/books/umdathulAhkam.html b/books/umdathulAhkam.html index 161f6211e..fa6fe5e6e 100644 --- a/books/umdathulAhkam.html +++ b/books/umdathulAhkam.html @@ -1 +1 @@ -عمدة الأحكام – ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީއިން ”ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް“ ފޮތުގެ ތަރުޖަމާ ފާސްކުރިކަމުގެ ކާޑުގައިވާ ރެފް ނަމްބަރު:
(FRM) 142-C1/INDIV/2021/30
(FRM) 142-C1/INDIV/2022/80

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމްގެ ތައާރަފު

اسم الكتاب: العمدة في الأحكام (نسخة الحواشي) - لتقي الدين أبي محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسي الجماعيلي الدمشقي الحنبلي (ت ٦٠٠ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المتون الإضافية | الطبعة الثانية ١٤٤٢ هـ - ٢٠٢١ م.

ފޮތުގެ ނަން: ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް (ހުކުމްތަކުގެ ތަނބު) - (ފުޓްނޯޓުހުރި ކޮޕީ) | ލިޔުނީ: ތަގިއްޔުއްދީން އަބޫ މުޙައްމަދު ޢަބްދުލް ޣަނީ ބިން ޢަބްދުލް ވާޙިދު ބިން ޢަލީ ބިން ސުރޫރު އަލްމަގްދިސީ އަލްޖުއްމާޢީލީ އައްދިމިޝްގީ އަލްޙަންބަލީ (600 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - އިތުރު މަތުނުތައް | ދެވަނަ ޗާޕު 1443 ހ. - 2021 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تحقيق نظر محمد الفاريابي ޕީޑީއެފް

العدة في إعراب العمدة - لابن فرحون المدني އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تيسير العلام شرح عمدة الأحكام - لعبد الله بن عبد الرحمن البسام އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الإفهام في شرح عمدة الأحكام - لعبد العزيز بن باز އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح عمدة الأحكام - لمحمد بن صالح العثيمين | ޕީޑީއެފް

شرح عمدة الأحكام - لعبد الكريم الخضير އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تأسيس الأحكام على ما صح عن خير الأنام - لأحمد بن يحيى النجمي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

خلاصة الكلام - لفيصل بن عبدالعزيز آل مبارك އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح عمدة الأحكام - لابن جبرين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الإعلام بفوائد عمدة الأحكام - لابن الملقن އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

مُقَدِّمَةٌ

الحمدُ للَّه ربِّ العالَمِين، والصَّلاة والسَّلامُ على نبيِّنا محمدٍ وعلى آلهِ وأصحابهِ أجمعينَ.

أمَّا بعدُ:

فإنَّ علومَ السُّنَّة مِن أجلِّ العلومِ، وقد تنوَّعتْ جُهُود العلماءِ فيهَا ما بين مَبْسوطٍ ومختصَرٍ، ومنهَا ما هُو فِي بيان أقوالِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وأَفْعالهِ، ومِنْها ما هو في الأحكامِ.

ومِنْ أهمِّ كُتُب أحادِيثِ الأحكَامِ: كتابُ (العُمْدَةُ فِي الأَحْكَامِ)؛ للحَافظِ عبدِ الغَنِيِّ بنِ عبدِ الواحدِ المَقْدِسِيِّ رحمه الله، وقد قَصَرَهُ على ما فِي الصَّحيحَين، فَتَلَقَّاهُ أهلُ العلمِ بالقبولِ، وتَناولوهُ بالشَّرحِ والبيانِ، وأصبحَ ممَّا يَحفظُه طلَّابُ العلمِ ويتدارَسُونَهُ.

ولأهمِّيَّته عملتُ على تحقيقِهِ ضِمْنَ سلسلةِ المُتُون الإضافيَّة مِن (مُتُونُ طَالِبِ العِلْمِ)، مُعتمِداً في ذلِكَ على نُسَخٍ خطِّيَّةٍ نفيسةٍ؛ لِيَظهَر كما صنَّفهُ مؤلِّفه.

وقد أَثبتُّ في حواشِي هذهِ النُّسخةِ الفروقَ بين نُسَخِ المخطوطَاتِ،

وتخريجَ الأحاديثِ، وشرحَ الغريبِ، وغيرَ ذلك، وجعلتُ نسخةً أخرى مجرَّدةً من جَمِيع ذلكَ؛ لِيَسْهُل على الطَّالب حفظُهُ.

وجعلتُ بين يدَيِ الكتابِ: منهجِي في التَّحقيقِ، وترجمَةَ المُصنِّف، واسمَ الكِتَاب، وأسماءَ رُواة «العُمْدَة» عن المُصنِّف، ومنهجَهُ في كتابهِ «العُمْدَة»، ووصفَ النُّسخ المُعتمدةِ في تحقيقِ المتنِ، ونماذجَ من النُّسخ الخطِّيَّة.

أسألُ اللَّهَ أن ينفَعَ بهِ، ويجعلَهُ خالصاً لوجههِ الكريمِ.

وصلَّى اللَّه وسلَّمَ علَى نبيِّنا مُحمَّدٍ وعَلى آلهِ وأصحابهِ أجمَعِينَ.

د. عبد المحسن بن محمد القاسم

إمام وخطيب المسجد النبوي

فرغتُ مِنه في الخامسِ والعشرينَ من ذي القَعدة

مِن عام أربعين وأربعِ مِئةٍ وألفٍ مِنَ الهجرة

مَنْهَجِي فِي التَّحْقِيقِ

1 - رمزتُ للنُّسخ بالحروف الأبجدية بحسبِ تاريخها؛ الأقدم فالأقدم.

2 - اعتمدت نسخة (و) أصلاً في التحقيق، فأثبتُّ ما فيها إلا ما اقتضى النظر إثباته من نسخة أخرى، وأُبيِّنُ سبب ذلك غالباً.

3 - أشرتُ في بعض المواضعِ إلى ما ورد في شروح العمدة القديمة مما يوافق نسخة الأصل، وهي شرح ابن دقيق العيد، وشرح ابن العطَّار، وشرح الفاكهاني، وشرح ابن الملقِّن.

4 - أثبتُّ الفروق المهمة بين النسخ، مكتفياً بتسمية رموز النسخ المخالفة في الحاشية، دون النسخ الموافقة للمتن؛ إلا إذا كان الاختلافُ من قبِيل الضبط، وأهملتُ التنبيه على الاختلاف في صيغ الترضّي والصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم، وما يشبهها؛ كلفظة: «تعالى»، و «عز وجل»؛ إلا في المرفوع، والتزمتُ إثباتَ الصّلاة على النبي صلى الله عليه وسلم، والتَّرضِّي عن أصحابه؛ في مواضعها المناسبة.

5 - أهملتُ في الغالب ذِكرَ ما سها فيه النُّسَّاخ، مما هو من قبيل الأخطاء المحضة، وبخاصَّة ما كان منها من قبيل الخطأ في الضبط؛ إلَّا إذا كان لهذا الخطأ وجهٌ ولو ضعيفاً؛ فإنِّي أثبته.

6 - إذا كان في إحدى النُّسخ كلمة غير واضحةٍ وتحتمل الخطأ أو التفرد؛ وتحتمل الصوابَ وموافقةَ بقية النسخ؛ فإنِّي أحملها على الصواب الموافق لبقية النسخ، ولا أنبّه على ذلك؛ مثاله: ما ورد في نسخة (و) من قول الرّاوي: «لَمْ يَحْنِ أَحَدٌ مِنَّا ظَهْرهُ» فقد كتب الناسخ فوق الراء ما يشبه الضمة، وهي في جميع النسخ ومصادر الحديث: مفتوحة، فالأَولى حملها على أنها فتحة مشوَّهة.

7 - أثبتُّ النص على ما اشتهر من قواعد الإملاء المعاصر، ولم أُشِرْ إلى اختلاف النسخ في ذلك؛ كطريقة كتابة الهمزات، ورسم التاء مفتوحة أو مربوطة، ونحو ذلك.

8 - إذا كان الاختلاف بين النُّسخ في إثبات كلمة أوحذفها وكان المعنى يستقيم على الوجهين؛ فإنِّي أذكر في الحاشية الكلمة التي لم ترد في بعض النسخ بين قوسين مزدوجين هكذا: «» وأقول: «ليست في كذا»، وأما إذا كان المعنى لا يستقيم بحذفها؛ فأقول بعد ذكر الكلمة بين قوسين مزدوجين: «سقطت من كذا».

9 - إذا كان الاختلاف بين النسخ في تقديم كلمة على كلمة؛ فإنِّي أذكر الخلاف فقط في الحاشية، وأقول بعده: «بتقديم وتأخير».

10 - إذا اختلفت النسخ في ضبط كلمة ما؛ فإنِّي أثبت في المتن الوجه الأصحَّ والأشهر، وأشير في الحاشية إلى بقية الأوجُه، مع بيان وجهِ الترجيح من كلام العلماء غالباً.

_________

⁽¹⁾ حديث رقم (75)

11 - إذا كُتبت كلمة في إحدى النسخ بوجهين في حرف واحد - مثل: التاء والياء، أو النون والياء، ونحو ذلك -؛ فإنِّي أكتب في الحاشية ما هو موافق للمتن، ثم أبين أنها بالحرفين معا؛ مثاله: كلمة «ييبسا» جاءت في نسخة (ح) بالياء والتاء في كلمة واحدة؛ بنقطتين من أسفل ونقطتين من أعلى، وبينت ذلك في الحاشية هكذا: في ح: «ييبسا» بالياء والتاء معاً.

12 - إذا ضُبطت كلمةٌ في بعض النسخ وأُهملت في بقيَّتها، ولم تختلف النُّسخ المضبوطة في وجه الضبط؛ فإنَّني أُثبت الضبط الواردَ فيها مِن غير إشارة إلى النسخ المهملة، وأمّا إذا اختلفت النُّسخ في الضبط؛ فإنِّي أشير إلى ما في النسخ المضبوطة، وأهمل ذكر النسخ غير المضبوطة، وأكتفي في وصف اختلاف النسخ ببيان الاختلاف المؤثِّر، وأمّا ما لا أثر له فلا أذكرهُ.

13 - الرموز الواردة في حواشي النسخ لم أُثبتها كما هي - بحكاية صورة رمزها -، وإنما كتبتها باللفظ المقصود منها، مثال ذلك حرف: «خ، خـ» المقصود به الإشارة إلى نسخة أخرى؛ كتبته هكذا: «في نسخة على حاشية كذا: … »، ولفظة «معاً» المشار بها إلى صحة الوجهين في لفظ الكلمة أو ضبطها؛ استغنيت عنها بذكر الوجهين بلفظِهما.

14 - راعيتُ في وصف اختلاف ضبط الكلمات: تمييزَ علامة البناء وما يرجع إلى البنية الصرفية للكلمة؛ عن علامات الإعراب؛

فأقول في الأولى: «بالضمّ أو بالفتح» مثلاً، وفي الثانية: «بالرفع أو بالنصب»، وهكذا.

15 - أثبتُّ ما ورد في حواشي النُّسَخ من تعليقات مهمَّة مفيدة للقارئ؛ كتعقُّبٍ على المصنف، أو استدراك مفيد، أو إشارة إلى اختلاف النسخ، أو تنبيه على صحَّة ضبط وخطأ آخر، لاسيما ما كان منسوباً إلى عالم معروف⁽¹⁾، وأهملتُ ما كان من قبيل الشَّرح والاستطراد والنُّكَت العلميَّة.

16 - إذا كان في حاشية بعض النسخ إشارة إلى نسخة توافق النصَّ المثبت؛ فإني لا أذكر ذلك، اكتفاءً بالنسخ المعتمدة، إلا إذا كان في ذكر ذلك فائدة - كبيان عدم تفرد الأصل -؛ فإنِّي أذكره.

17 - عزوتُ أحاديث الكتاب إلى مواضعها من الصحيحين، فإذا كان اللفظ لهما اكتفيت بالعزو إليهما، وإذا كان اللفظ لأحدهما بيَّنتُه بقولي: «واللفظ للبخاري - أو لمسلم -»، وكذلك ما يوافق لفظ غيرهما من المصنِّفِين، وإذا تصرف المصنف في اللفظ تصرّفاً يسيراً مما يغتفر مثلُه؛ فإني لم أنبه على ذلك، وأمّا إذا كان الاختلاف كبيراً فإني أقول - بعد عزو الحديث إلى موضعه في الصحيحين -: «بنحوِه».

18 - اكتفيتُ في العزو إلى صحيحِ مسلم بذكر الرقم الأصليِّ للحديث دون الرقمِ الفرعيِّ - من الأرقام التي وضعها الشيخ محمد

_________

⁽¹⁾ كنسخة «د» فإنها ضُبطت على ابن مالك في المواضع المشكلة - كما سيأتي بيانه في وصف النسخ المعتمدة -.

عبد الباقي -، إلّا إذا ذكر المصنف للحديثِ أكثر من رواية؛ فإني أثبتُ الرقم الفرعيَّ ثم الرقم الأصليَّ مفصولاً بينهما بشَرطة؛ هكذا: (1 - 201).

19 - إذا كان اللفظُ المختارُ في المتن موجوداً في بعض نسخ الصحيحين دون بعض، أو منسوباً إلى بعض رواتهما؛ فإنِّي أكتفي بعزو الحديث دون تعليق.

20 - رقّمتُ أحاديث الكتاب ترقيماً تسلسليّاً راعيت فيه المعنى، وجعلتُ الألفاظ المبيِّنة أو المقيِّدة تابعةً لما قبلها في الترقيم، فبلغت عدد أحاديثه مجردةً من الروايات (414) حديثاً، وبلغ عدد الروايات (114) روايةً.

21 - وضعتُ علامات التَّرقيم المُتَعَارَفَ عليها؛ مراعياً في ذلك معنى الحديث.

22 - ميَّزتُ أسماءَ الكتبِ والأبوابِ والأحاديثَ القوليَّة بلونٍ أحمرَ غامق.

23 - أثبتُّ ما يفيد القارئَ من تعقبات العلماء على كتاب العمدة؛ كالزركشيِّ في كتابه «النكت»، والحافظ ابن حجر في «فتح الباري»، وبعض شروح العمدة، وغيرها.

24 - بيَّنتُ معانيَ الكلمات الغريبة؛ إلا ما بيَّنه المصنف منها؛ فإني أكتفي بتوثيقها من كتب العلماء.

25 - عزوتُ كلَّ النقول التي أوردتُها إلى مصادرها، وحافظتُ غالباً على ألفاظ العلماء، وربما تصرّفتُ في بعضها بما يناسب المقام، ولم ألتزم بيانَ التَّصرُّف - كما هي طريقة أهل العلم -.

26 - حوَّلتُ المقاييس والأوزان والأطوال بالحسابات المعاصرة، وَفق ما حررتُه في كتابي: (تحقيق المقاييس والمكاييل الشَّرعيَّة وتنزيلها على الأطوال والأوزان المعاصرة).

27 - جعلتُ لِلكتابِ نُسْخَتين:

أ - النُّسْخةَ الأُولى: وهي النُّسْخة المُتضمِّنة لِحَواشي التَّحقيق؛ مِن الفُروقِ بين النُّسخ، والتَّرجيح بينها، والتَّعليق على ما يحتاج إلى تعليق، وهي هذه النُّسخة.

ب - النُّسْخةَ الثَّانية: نُسخةٌ صغيرة الحجم، مُجرّدةٌ من جَميع الحَواشي المثبتة في النسخة الأولى، وهي أنسب للحفظ.

تَرْجَمَةُ المُصَنِّفِ ⁽¹⁾

اسْمُهُ وَنَسَبُهُ:

هو الإمام، العالم، الحافظ الكبير، تقيُّ الدين، أبو محمد عبد الغني بن عبد الواحدِ بن علي بن سُرور بن رافع بن حسن بن جعفر المقدسيُّ، الجَمَّاعِيليُّ، ثم الدمشقيُّ، الصالحيُّ، الحنبليُّ.

مَوْلِدُهُ:

ولد بجمَّاعيلَ - من أرض نابلس -، وقد اختُلف في مولده رحمه الله، فقيل: سنة إحدى وأربعين وخمس مئة (541 هـ) كما ذكر ذلك الحافظ ضياء الدين المقدسي.

وقال الزكي المنذري رحمه الله: «ذَكَر عنه أصحابه ما يدل على أن مولده سنة أربع وأربعين وخمس مئة (544 هـ)».

وذكر ابن النجار في تاريخه - على ما نقل ابن رجب رحمهما الله - أنه سأل الحافظ عبد الغني عن مولده، فقال: «إما في سنة ثلاثٍ أو في سنة أربع وأربعين وخمس مئة، وأنَّه قال: الأظهرُ أنه سنة أربع وأربعين وخمس مئة (544 هـ)».

_________

⁽¹⁾ انظر لترجمته: التقييد لمعرفة رواة السنن والمسانيد لابن نقطة (ص 370)، وتاريخ الإسلام للذهبي (12/ 1203)، وسير أعلام النبلاء للذهبي (21/ 443)، والعبر في خبر من غبر للذهبي (3/ 129)، والبداية والنهاية لابن كثير (16/ 732)، والذيل على طبقات الحنابلة لابن رجب (3/ 1)، وشذرات الذهب في أخبار من ذهب لابن العماد (1/ 49).

رِحْلَتُهُ، وَأَشْهَرُ شُيُوخِهِ:

كان الحافظ رحمه الله واسع الرحلة في طلب الحديث، فدخل دمشق، والإسكندرية، وبيت المقدس، ومصر، وبغداد، وحرَّان، والموصل، وأصبهان، وهمذان، فأخذ عن كثيرٍ من علمائها، وكَتَب الكثير.

فسمع ببغداد من الشيخ عبد القادر الجيلي، وبالإسكندرية من الحافظ أبي طاهر السِّلفي، وبأصبهان من الحافظ أبي موسى المديني، وبهمذان من الحافظ أَبِي العلاء الهمذاني، وغيرهم كثير.

أَشْهَرُ تَلَامِيذِهِ:

حدَّث عن الحافظ كثير من العلماء؛ منهم: الشيخ موفق الدين ابن قدامة المقدسي، والحافظ ضياء الدين المقدسي، والفقيه محمد اليونيني، والزين ابن عبد الدائم، وخلقٌ كثير.

ثَنَاءُ العُلَمَاءِ عَلَيْهِ:

قال التاج الكندي رحمه الله: «لم يكن بعد الدارقطنيِّ مثل الحافظ عبد الغني»⁽¹⁾.

وقال أيضاً: «لم يرَ الحافظُ عبد الغني مثلَ نفسه»⁽²⁾.

وقال الحافظ ضياء الدين المقدسي رحمه الله: «كان شيخُنا الحافظ لا يكاد يُسأل عن حديث إلا ذكره وبيَّنه، وذكر صحته أو سقمه، ولا يسأل

_________

⁽¹⁾ تاريخ الإسلام (12/ 1207).

⁽²⁾ المصدر السابق.

عن رجلٍ إلا قال: هو فلان بن فلان الفلاني، ويذكر نسبه، فكان أميرَ المؤمنين في الحديث»⁽¹⁾.

ووصفه ابن النجَّار رحمه الله بقوله: «كان غزِير الحفظ، من أهل الإتقان والتَّجويد، قيّماً بجميع فنون الحديث، عارفاً بقوانينه، وأصوله وعلله، وصحيحه، وسقيمه، وناسخه ومنسوخه وغريبِه، وشكله، وفقهه، ومعانيه، وضبطِ أسماء رواته، ومعرفة أحوالهم»⁽²⁾.

وقرن الحافظ ابن كثيرٍ رحمه الله بينه وبين شيخه المزي فقال: «فلقد كانا نادرين في زمانَيهما في الرجال؛ حفظاً وإتقاناً وسماعاً وإسماعاً وسرداً للمتون وأسماء الرجال»⁽³⁾.

وقد دوَّن الحافظ أبو موسى المديني على كتاب «تبيين الإصابة» للحافظ عبد الغني ثناءً عطراً حيث قال: «قلَّ من قدم علينا يفهم هذا الشأن كفهمِ الشيخ الإمام ضياء الدين⁽⁴⁾ أبي محمد عبد الغني المقدسي، وقد وُفِّق لتبيين هذه الغلطات، ولو كان الدارقطنيُّ وأمثاله في الأحياء لصوَّبوا فعله، وقلَّ من يفهم في زماننا ما فهم، زاده اللَّه علماً وتوفيقاً»⁽⁵⁾.

_________

⁽¹⁾ سير أعلام النبلاء (21/ 448).

⁽²⁾ الذيل على طبقات الحنابلة (3/ 10).

⁽³⁾ البداية والنهاية (16/ 735).

⁽⁴⁾ والمشهور في لقبه: «تقي الدين».

⁽⁵⁾ سير أعلام النبلاء (21/ 449).

مِنْ مُؤَلَّفَاتِهِ:

1 - الاقتصاد في الاعتقاد.

2 - الأربعين من كلام رب العالمين.

3 - الكمال في معرفة الرجال.

4 - تبيين الإصابة لأوهام حصلت في معرفة الصَّحابة.

5 - الأحكام الكبرى؛ المعروف بـ «العمدة الكبرى».

6 - الأحكام الصغرى؛ المعروف بـ «العمدة في الأحكام»؛ وهو كتابنا هذا.

7 - غنية الحفاظ في تحقيق مشكل الألفاظ.

وغيرها من المصنَّفات⁽¹⁾.

وَفَاتُهُ:

توفي رحمه الله يوم الاثنين، الثالث والعشرين من شهر ربيع الأول سنة ستِّ مئة من الهجرة النبوية (600 هـ)، بعد أن مرض مرضاً شديداً منعه من الكلام والقيام، ودفن بالقرَافَة في مصر يوم الثلاثاء، فرحمه اللَّه وغفر له، وجزاه عن الإسلام والمسلمين خير الجزاء.

_________

⁽¹⁾ انظر: سير أعلام النبلاء (21/ 446 - 447)، والذيل على طبقات الحنابلة (3/ 24).

اسْمُ الكِتَابِ

اختلفتِ النسخُ الخطِّية في ذكر اسم الكتاب، وقد اعتمدتُ الاسم الذي اتفقت عليه أغلبُ النُّسخ الجيِّدة، وبقيَّةُ المصادر - الآتِي ذكرُها -، وهو: «العُمْدَةُ فِي الأَحْكَامِ»، وبيَّنتُ هنا أوجُهَ ورود اسم الكتاب في أهمِّ النُّسَخِ الخطِّيَّة، وما ورد في الإجازات الملحقةِ بها، والشروحات، وكتب التراجم، والفهارس ونحوها؛ من مظانِّ معرفة اسم الكتاب، مع التنبُّه إلى أنّ بعض العناوين التي وردت في الإجازات وكتب التراجم؛ إنما قُصِد بها حكايةُ اسم الكتاب، وليس النَّصُّ على لفظ اسم الكتاب كما وضعهُ مصنِّفه.

أَوَّلاً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي صَفْحَةِ عُنْوَانِ النُّسَخِ الخَطِّيَّةِ:

1 - في (أ): «العمدة في الأحكام، في معالم الحلال والحرام، عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام».

2 - وفي (ب)، (هـ): «العمدة في الأحكام، عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام».

3 - وفي (ج): «العمدة في الأحكام، المنقولة عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام».

4 - وفي (د): «العمدة من حديث رسول اللَّه صلى الله عليه وسلم».

5 - وفي (و): «العمدة في الأحكام، في معالم الحلال والحرام، المنقولة عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام».

6 - وفي (ز): «عمدة الأحكام، من كلام سيد الأنام».

7 - وفي (ح): «العمدة في الأحكام، من حديث النبي عليه الصلاة والسلام».

8 - وفي (ط)، (ي)، (م)، (س)، (ق): «العمدة في الأحكام».

9 - وفي (ك): لا يوجد اسم الكتاب، وفي آخرها قيدُ سَماعٍ فيه: «الأحكام الصغرى».

10 - وفي (ل)، (ع)، (ش): «عمدة الأحكام».

11 - وفي (ن): «عمدة الأحكام الحديثية».

12 - وفي (ف): «عمدة الأحكام» بخط مغاير، وفي آخرها: «آخر كتاب (العمدة في الأحكام، عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام)».

13 - وفي (ص): «العمدة في الأحكام، من أحاديث سيد الأنام، محمد عليه الصلاة والسلام».

14 - وفي (ر): «العمدة الأحكام⁽¹⁾ في أحاديث خير الأنام».

_________

⁽¹⁾ هكذا؛ سقطت منها: (في).

ثَانِياً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي خَوَاتِيمِ النُّسَخِ وَالإِجَازَاتِ وَالسَّمَاعَاتِ المُلْحَقَةِ بِهَا:

1 - في (ب): «العمدة في الأحكام» في الخاتمة والإجازة.

2 - وفي (د): «العمدة في الأحكام» في الخاتمة، و «الأحكام»، «العمدة في الأحكام»: في السماعات.

3 - وفي (هـ)، (ط): «العمدة في الأحكام» في الإجازات.

4 - وفي (و): «العمدة» في الخاتمة، وفي خمسة مواضع من الإجازات.

5 - وفي (ز): «العمدة الأحكام»⁽¹⁾ في الخاتمة.

6 - وفي (ح): «العمدة من أحاديث النبي صلى الله عليه وسلم في الأحكام، مما اتفق عليها الشيخان، أعني البخاري ومسلماً» في الخاتمة.

7 - وفي (ك): «الأحكام الصغرى» في موضعين من السماعات.

8 - وفي (ل): «العمدة في الأحكام، من أحاديث خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام» في الخاتمة.

9 - وفي (م): «الأحكام في معرفة الحلال والحرام، عن النبي الأنام⁽²⁾، عليه أفضل الصلاة والسلام، وعلى آله وأصحابه السادة الأطهار الكرام» في الخاتمة.

_________

⁽¹⁾ هكذا؛ سقطت منها: (في).

⁽²⁾ كذا.

10 - وفي (ع): «العمدة في الأحكام، عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام» في الخاتمة.

11 - وفي (ف): «الأحكام» و «العمدة» في الخاتمة.

12 - في (ص)، (ر)، (ش): «العمدة» في الخاتمة.

ثَالِثاً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي كُتُبِ التَّرَاجِمِ:

أ - ما ورد في ترجمة المصنف:

1 - «العمدة في الأحكام»⁽¹⁾.

2 - «العمدة في الأحكام، مما اتفق عليه البخاري ومسلم»⁽²⁾.

3 - «الأحكام الصغرى»⁽³⁾.

4 - «الأحكام الصغير»⁽⁴⁾.

5 - «عمدة الأحكام»⁽⁵⁾.

6 - «العمدة»⁽⁶⁾.

_________

⁽¹⁾ ورد في تاريخ الإسلام (12/ 1206)، والوافي بالوفيات للصفدي (19/ 22).

⁽²⁾ ورد في ذيل طبقات الحنابلة (3/ 26)، والتاج المكلل لصديق حسن خان (ص 205).

⁽³⁾ ورد في سير أعلام النبلاء (21/ 444)، (21/ 448)، والبداية والنهاية (13/ 38).

⁽⁴⁾ ورد في مرآة الزمان في تواريخ الأعيان لسبط ابن الجوزي (22/ 139)، ومختصر تاريخ الدبيشي الملحق بتاريخ بغداد (15/ 273).

⁽⁵⁾ ورد في شذرات الذهب (1/ 49)، والأعلام للزركلي (4/ 34).

⁽⁶⁾ ورد في تذكرة الحفاظ للذهبي (4/ 113)، وطبقات الحفاظ للسيوطي (ص 488)، وحسن المحاضرة في تاريخ مصر والقاهرة للسيوطي (1/ 354).

ب - مما ورد في غير ترجمة المصنف⁽¹⁾:

1 - «عمدة الأحكام»⁽²⁾.

2 - «العمدة في الأحكام»⁽³⁾.

3 - «العمدة»⁽⁴⁾.

رَابِعاً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي الشُّرُوحَاتِ:

1 - إحكام الأحكام؛ لابن دقيق العيد:

جاء على غلاف أشهر طبعاته تسمية الكتاب بـ (إحكام الأحكام شرح عمدة الأحكام)، وله طبعات أخرى، ونسخ خطية كثيرة؛ اختلف فيها اسم الكتاب عن هذا الاسم.

2 - العدة في شرح العمدة في أحاديث الأحكام؛ لابن العطّار:

قال ابن العطار رحمه الله: «فقد سألني جماعة من أصحابي في شرح كتاب (العُمْدَة في الأحكام، من أحاديث رسول اللَّه صلى الله عليه وسلم … فأجبتهم

_________

⁽¹⁾ والمراد بهذا ما ورد في ترجمة بعض العلماء والنَّابِهين؛ ممن يُذكَر أنهم سمِعوا (العمدة) أو حفظوها، أو نسخوها، أو شرحوها … إلخ.

⁽²⁾ من أمثلة ذلك: ما ورد في ترجمة ابن دقيق العيد في الوافي بالوفيات (4/ 138)، وترجمة الفيروز آبادي في طبقات المفسرين للداوودي (2/ 278)، وترجمة سبط ابن العجمي في الضوء اللامع للسخاوي (1/ 142)، مع التنبه إلى أنّ بعض المواضع وردت بزيادة: «عن سيد الأنام» أو «في الحديث»، وهي مواضع قليلة.

⁽³⁾ انظر أمثلة لذلك في: ترجمة الفاكهاني في ذيل التقييد في رواة السنن والأسانيد لأبي الطيب الفاسي (2/ 248)، وترجمة ابن الصَّيَّاد في أعيان العصر للصفدي (3/ 458).

⁽⁴⁾ انظر مثالاً لذلك: ترجمة عماد الدين بن الأثير في تاريخ الإسلام (52/ 427).

إلى ذلك بعدَ الاستخارة … وسمّيته: كتابَ (العُدَّة في شرح العُمْدَة)»⁽¹⁾.

3 - رياض الأفهام في شرح عمدة الأحكام؛ للفاكهاني:

قال الفاكهاني رحمه الله: «فإنه لما عزم جماعة من الطلبة النبهاء، والحذاق الفضلاء، على قراءة كتاب (عمدة الأحكام، في أحاديثه عليه الصلاة والسلام»⁽²⁾.

4 - العدة في إعراب العمدة؛ لابن فرحون:

قال ابن فرحون رحمه الله: «ولما كان كتاب (العمدة في الأحكام) من المصنفات … »⁽³⁾.

5 - تيسير المرام في شرح عمدة الأحكام؛ لأحمد ابن مرزوق التلمساني الجد:

قال ابن مرزوق رحمه الله: «وهو تعليق على كتاب (عمدة الأحكام) للإمام الحافظ … »⁽⁴⁾، وقال أيضاً: «وسميته (تيسير المرام في شرح عمدة الأحكام)»⁽⁵⁾.

6 - النُّكَت؛ للزَّركشيِّ:

قال الزركشي رحمه الله: «وكان كتاب (العمدة) للحافظ تقي الدين … »⁽⁶⁾.

7 - الإعلام؛ لابن الملقن:

قال ابن الملقن رحمه الله: «فهذه نبذة مهمة على كتاب (عمدة

_________

⁽¹⁾ العدة (1/ 40).

⁽²⁾ رياض الأفهام (1/ 6).

⁽³⁾ إعراب العمدة (1/ 25).

⁽⁴⁾ تيسير المرام (ص 175).

⁽⁵⁾ تيسير المرام (ص 178).

⁽⁶⁾ النكت (ص 68).

الأحكام في أحاديثه عليه أفضل الصلاة والسلام)⁽¹⁾»، وقال ناسخ الإعلام: «آخر كتاب شرح (العمدة) للشيخ الإِمام … »⁽²⁾.

8 - كشف اللثام شرح عمدة الأحكام؛ للسفاريني:

قال السفَّاريني رحمه الله: «فهذا شرح لطيف على (عمدة الأحكام)⁽³⁾»، وقال في موضع آخر: «وسميته بـ (كشف اللثام شرح عمدة الأحكام)⁽⁴⁾»، وقال أيضاً عند سرده لكتب الإمام المقدسي: «كتاب (العمدة - هذا - في الأحكام، مما اتفق عليه الشيخان - البخاري ومسلم -)»⁽⁵⁾.

9 - العدة على إحكام الأحكام شرح عمدة الأحكام؛ للصنعاني:

قال الصنعاني رحمه الله: « … علقتها على (عمدة الأحكام) للحافظ عبد الغني … »⁽⁶⁾.

خَامِساً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي الأَثْبَاتِ وَالبَرَامِجِ وَالفَهَارِسِ وَالأَدِلَّةِ:

1 - قال أبو عبد اللَّه الوادي آشي الأندلسي رحمه الله في برنامجه -: «محمد بن أبي الفتح … سمع (العمدة في الأحكام) من أحمد بن عبد الدائم المقدسي … »⁽⁷⁾.

_________

⁽¹⁾ الإعلام (1/ 71).

⁽²⁾ المصدر السابق (10/ 422).

⁽³⁾ كشف اللثام (1/ 4).

⁽⁴⁾ المصدر السابق (1/ 6).

⁽⁵⁾ المصدر السابق (1/ 41).

⁽⁶⁾ العدة (1/ 44).

⁽⁷⁾ (ص 134).

2 - وقال الحافظ ابن حجر رحمه الله في المعجم المفهرس -: «(عمدة الأحكام)؛ للحافظ أبي محمد … »⁽¹⁾.

3 - وقال حاجي خليفة رحمه الله في كشف الظنون -: «(عمدة الأحكام، عن سيد الأنام)؛ لأبي محمد تقي الدين … »⁽²⁾.

4 - وقال محمد مخلوف رحمه الله في شجرة النَّور الزكيَّة؛ عند سرده فهرس أبي عبد اللَّه الغرياني -: «و (عمدة الأحكام الصغرى)؛ للمقدسي»⁽³⁾.

5 - وقال أبو عبد اللَّه الكتَّاني رحمه الله في الرسالة المستطرفة -: «وكتاب (عمدة الأحكام، عن سيد الأنام) … »⁽⁴⁾.

6 - وقال إسماعيل الباباني رحمه الله في هدية العارفين -: «عبد الغني بن عبد الواحد بن علي … ومن تصانيفه: … (العمدة في الأحكام، في معالم الحلال والحرام، عن خير الأنام، محمد عليه الصلاة والسلام»⁽⁵⁾.

خلاصة ما تقدَّم:

أن أغلب النسخ الخطية، وكتب التراجم، والفهارس وغيرها: اشتركت في ذكر الاسم المختار «العُمدة في الأحكام»؛ إما بلفظه أو بمعناه.

_________

⁽¹⁾ (ص 397).

⁽²⁾ (2/ 1164).

⁽³⁾ (1/ 676).

⁽⁴⁾ (ص 180).

⁽⁵⁾ (1/ 589).

أَسْمَاءُ رُوَاةِ «العُمْدَةِ» عَنِ الحَافِظِ عَبْدِ الغَنِيِّ

روى هذا الكتاب عن الحافظ عبد الغني رحمه الله رواةٌ كثيرون؛ ذُكِر بعضهم في كتب الفهارس والأثبات، ومنهم:

1 - ابن عبد الدَّائم المقدسي⁽¹⁾، والظاهر أنه أشهر رواة «العمدة» عن مُصنِّفها:

قال الوادي آشي رحمه الله: «سمع (العمدة في الأحكام) من أحمد بن عبد الدائم المقدسي، بسماعه من مصنفها عبد الغني المقدسي، وحدث بهَا غير مرة»⁽²⁾، وقال ابن حجر رحمه الله: «و (عمدة الأحكام) عليه - يعني شيخه ابن سُكَّر -، عن ابن عبد الدائم، أخبرنا المصنف»⁽³⁾.

2 - عبد الهادي بن عبد الكريم القيسي⁽⁴⁾:

قال ابن حجر رحمه الله: «و (العمدة) قد سمعها من عبد الغني: الشيخ أحمد بن عبد الدائم بن نعمة النابلسي، وعبد الهادي بن عبد الكريم القيسي»⁽⁵⁾.

_________

⁽¹⁾ هو: زين الدين أبو العباس، أحمدُ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيُّ الحنبليُّ، المحدِّث، مسند الشامِ، سمع من ابن الجوزي، وعبد الغني المقدسي، وخَلْقٍ، وروى عنه: النووي، وابن دقيق العيد، وابن تيمية، وغيرُهم، ولد سنة: (575 هـ)، وتوفي سنة: (668 هـ). تاريخ الإسلام (15/ 151).

⁽²⁾ برنامج الوادي آشي (ص 134 - 135).

⁽³⁾ المجمع المؤسس للمعجم المفهرس (1/ 410).

⁽⁴⁾ هو: عبد الهادي بن عبد الكريم بن علي بن عيسى بن تميم، أبو الفتح القيسيُّ، المصريّ الشافعيُّ، المقرئ، المعمر، خطيب جامع المقياس، تفرّد في عصره عن جماعة، وروى الكثيرَ، ولد سنة: (577 هـ)، وتوفي سنة: (671 هـ). تاريخ الإسلام (15/ 228).

⁽⁵⁾ المجمع المؤسِّس للمعجم المفهرس (1/ 410).

3 - ابن البخاري⁽¹⁾ إجازةً عنه:

قال ابن حجر رحمه الله: «رأيت بخطِّه - يعني السراج ابن الملقن - غالباً في إجازة الطلبة بروايته: (العمدة)، عن القطب الحلبي وابن سيد الناس، عن الفخر ابن البخاري، عن المؤلف»⁽²⁾، وقال الكتَّاني رحمه الله: «و (عمدة) الحافظ عبد الغني المقدسي يرويها المترجَم - يعني: إبراهيم بن أبي بكر العلوي - عن المزي، عن ابن البخاري عن مؤلفها»⁽³⁾.

وقد ورد في بعض نُسَخ العمدة التي اعتمدتُها أسماءُ رواةٍ آخرين لكتاب «العمدة» عن مصنفه؛ اتصلت بهم أسانيد أصحاب النسخ الخطية أو نُسَّاخها، وورد أيضاً أسماء بعض مَن أجازهم المصنف مِن غير بيان ما يثبت روايتهم عنه.

فأمّا رواة العمدة الذين اتصلت إليهم الأسانيد فهم:

1 - يوسف بن جوهر، وقد ورد في نسخة (ل).

2 - ضياء الدين بن أبي الحاج، وقد ورد في (هـ).

_________

⁽¹⁾ هو: علي بن أحمد بن عبد الواحد بن أحمد، فخر الدين أبو الحسن، المقدسيّ الحنبليُّ، المعروف بـ (ابن البخاري)، المحدث الفقيه، مسند الدنيا، روى عن ابن الجوزي وعبد الغني المقدسي إجازة، وعن أبيه البخاري وغيرهم، وأخذ الفقه عن الموفق ابن قدامة، روى عنه: المنذري وابن دقيق العيد والمزي وابن جماعة والبرزالي وابن العطار وغيرهم، ولد سنة: (595 هـ)، وتوفي سنة: (690 هـ). تاريخ الإسلام (15/ 665). ولجمال الدين ابن الظاهري الحنفي (المتوفى: 696 هـ) كتابٌ في مشيخته.

⁽²⁾ المجمع المؤسس للمعجم المفهرس (2/ 316)، وقد نبه ابن حجر إلى احتمال وجود خلل في تحمُّل ابن البخاري عن الحافظ عبد الغني المقدسي رحمهما الله.

⁽³⁾ فهرس الفهارس (1/ 128).

3 - عبد الجليل البهنسي، وقد ورد في (هـ).

4 - الحافظ زكي الدين عبد العظيم المنذري ابن السميدع⁽¹⁾، وقد ورد في (و).

5 - أحمد بن حامد بن أحمد الأرتاحي، وقد ورد في (و).

6 - أبو عيسى ابن علَّان، وقد ورد في (و).

7 - تقي الدين أبو عبد اللَّه محمد اليونيني الحنبلي البعلبكي، وقد ورد في (ط).

إضافة إلى:

ابن عبد الدائم، وقد ورد في: (ب، د، هـ، ط، ي، ك).

وأمّا من ذُكِر في خواتم النُّسخ والإجازات أنهم سمعوا العمدة من المصنف، ولم تتصل أسانيد الإجازات من طريقهم، فهم:

1 - محمد بن عبد …⁽²⁾ بن محمد الأموي صاحب الجرو.

2 - الشيخ أبو الصفا خليل بن فهد بن شبل.

3 - صديق بن بختيار بن عبد اللَّه.

_________

⁽¹⁾ هو: الإمام، العلامة، الحافظ، المحقق، شيخ الإسلام، زكي الدين، أبو محمد عبدُ العظيم بن عبد القوي بن عبد اللَّه بن سلامة بن سعد المنذِريُّ، الشامي الأصل، المصري، الشافعيّ، صاحب كتاب: «الترغيب والترهيب» وغيره، ولد سنة: (581 هـ)، وتوفي سنة: (656 هـ). سير أعلام النبلاء (23/ 319).

⁽²⁾ كلمة غير واضحة في الأصل.

4 - خليل بن يونس بن عبد اللَّه. 5 - عبد الرحمن بن عبد الحافظ بن أحمد المقدسي. 6 - عبد الرحمن بن …⁽¹⁾ بن عبد الرحمن القُدسي. وقد ورد هؤلاء جميعاً في خاتمة نسخة (هـ). 7 - أبو عبد اللَّه محمد بن محمد بن محمد بن ممشا الأصبهاني، وقد ورد في (ح). 8 - أبو الفضل العباس أحمد بن الحسين بن محمد العراقي. 9 - أبو محمد أحمد بن سالم بن أبي عبد اللَّه المقدسي. 10 - عبد الرحمن بن عبد اللَّه …⁽²⁾ المقدسي. 11 - عوضُ بن إبراهيم بن بدر المقدسي. وقد ورد هؤلاء في نسخة (ك). 12 - محمد بن عمرو بن عبد اللَّه المقدسي. 13 - محمد بن إسماعيل بن أحمد بن أبي الفتح المقدسي، وقد وردا في نسخة (ع).

_________

⁽¹⁾بياض في الأصل بمقدار كلمة أو كلمتين.

كلمة مطموسة في الأصل⁽²⁾.

مَنْهَجُ الحَافِظِ عَبْدِ الغَنِيِّ فِي كِتَابِهِ: «العُمْدَةِ»

1 - رتَّب الحافظ مُصنَّفه على كُتُبٍ ابتدأها بكتاب الطهارة، وختمَها بكتاب العتق، وضمَّنَ غالبَ الكتبِ أبواباً، ومجموع كتبه (19) كتاباً، ومجموع أبوابه (63) باباً⁽¹⁾، وعدد أحاديثه مجردة من الروايات (414) حديثاً، وعدد الروايات (114) روايةً⁽²⁾.

2 - رتَّبَ الكتبَ والأبواب على ترتيب الفقه الحنبلي في الجملة.

3 - يستفتح كل كتاب بجملةٍ من الأحاديث كالمقدّمة له، ثم يذكر بعد ذلك بعضَ الأبواب، ما عدا كتاب الصَّلاة وكتاب الحجّ، فإنه ابتدأ أبوابَهما من أوَّل الكتاب، بقوله: «كتاب الصَّلاة باب المواقيت»، «كتاب الحجّ باب المواقيت»، وأخلى بعضَ الكتب من الأبواب أصلاً.

4 - عندما يذكر حديثاً في أول الباب أو في أثنائه؛ فإنه يقول: «عن» ثم يذكر الحديث، وفي خمسة مواضع فقط⁽³⁾ عطف الحديث على ما قبله بحرف الواو؛ بقوله: «وعن».

_________

⁽¹⁾ هذا في أغلب النسخ، وزادت نسختان باباً آخر في آخر الكتاب - وهو موجود كذلك في نسخة شرح ابن دقيق العيد -، هو: «باب بيع المدبر»؛ فيكون مجموع الأبواب فيها (64) باباً.

⁽²⁾ ولم أجعل لهذه الروايات رقماً مستقلّاً، وإنما جعلتها تابعة في العَدِّ للحديث السابق عليها.

⁽³⁾ وهي الأحاديث رقم: (2)، (26)، (280)، (348)، (364)، وهذا على ما في النسخة التي جعلتُها أصلاً، وفي غيرها زيادة الواو في مواضع أخرى.

5 - إذا عَطف حديثاً على حديث قبله من رواية نفس الصحابيِّ فإنه يعطفه بقوله: «وعنه»، ولا يعيد ذكر اسمه، وقد تفرَّدتْ إحدى النسخ بالتصريح بذكر الصحابي في كل حديث تقريباً، ولعلّه تصرف من الناسخ.

6 - يقتصر على ذكر الصحابيِّ في أول الحديث، ولا يذكر مَن دونَ الصحابيِّ إلا لحاجةٍ يقتضيها السياقُ، وقد فاته ذكر التابعي في بعض المواضع - مع أن السياق يقتضي ذكره -. انظر: حديث أنس بن مالك رضي الله عنه رقم (70)، وحديث ابن عباس رضي الله عنهما رقم (255).

7 - يورد الحديثَ عن صحابيٍّ واحدٍ غالباً، ويورده من حديث اثنين أو أكثر أحياناً.

8 - اقتصر في أغلب الأحاديث على ذكر ما اشتهر به الصحابيُّ من كنية أو اسم، ولا يجمع بينهما إلا لفائدةٍ، كدفع اشتباه ونحوه.

9 - نصَّ المُصنِّف في مقدمة كتابه على أنه لخَّصه مما اتفق عليه الشيخان: البخاريُّ ومسلم، وقد سار في إيراد لفظ الحديث من الصحيحين على طريقة اختارها، وذلك أنه:

أ - يُورد الحديث بلفظه من الصحيحين أو أحدهما كثيراً، ويختار لفظ البخاري غالباً، وقد اختار لفظَ البخاري في (192) موضعاً، ولفظ مسلمٍ في (118) موضعاً، ولفظهما في (112) موضعاً.

ب - تصرَّف في مواضع عديدة في ألفاظ الحديث بالحذف أو الزِّيادة أو التغيير اليسير، ويقتصر غالباً على موضع الشاهد إذا كان الحديث طويلاً.

ج - قد يكون اللفظ الذي يختاره ليس لفظَ الصحيحَيْن، لكنه يطابق لفظ أحد المصنِّفِين غيرهما، كالسنن الأربعة وغيرها؛ ويكون هو اختاره في «العمدة الكبرى»، أو يوافق لفظ الحميدي في كتابه «الجمع بين الصحيحين».

د - لفّق في مواضع عدة بين روايات البخاري ومسلم، وبين روايات كل منهما بانفراده.

10 - أغلب ما ذكره من الأحاديث متفقٌ عليه، وأورد بعض الأحاديث من أفرادهما مع التنبيه على ذلك، وفاته التنبيه على بعض الأحاديث الأخرى؛ كحديث عقبة بن الحارث رضي الله عنه رقم: (329).

11 - قد يكون الحديث عند مسلم موصولاً وعند البخاري معلّقاً، فيعزوه إلى مسلم فقط، وأورد بعض الأحاديث من هذا الجنس على أنها من المتفق عليه، ولم يشر إلى كونها معلقةً في البخاري؛ كحديث أبي موسى عبد اللَّه بن قيس رضي الله عنه رقم: (161).

12 - كثيراً ما يُتبِع الحديث بذكر بعض ألفاظه أو رواياته؛ لتقييد مطلقٍ، أو تخصيص عام، أو بيان مجمل، ونحو ذلك؛ فيقول: «وفي لفظ»، أو: «وفي رواية».

13 - شرح بعض الكلمات الغريبة بعبارة مختصرة، وبيّن بعض المبهمات، وضبط بعض الكلمات؛ فكان عدد الكلمات الغريبة التي شرحها: (45) كلمةً، وعدد المبهمات التي بيّنها: (7) مبهماتٍ، والكلمات المضبوطة: (5) كلماتٍ.

14 - توجد بعض الاختلافات بين النسخ المتقنة تُشْعر بأن المصنف عدَّل في بعض المواضع من كتابه مرَّةً بعد مرَّةٍ، كما هي عادة كثير من المصنِّفِين الذين يَكثُرُ الآخِذون عنهم، وهي في مواضع قليلة إلى جانب عموم الاتفاق الحاصل في جملة الكتاب.

15 - وقع للمصنف أوهام يسيرةٌ في نسبة بعض الألفاظ إلى الصحيحين، وقد نبّه العلماء على ذلك؛ كشرّاح العمدة، والزركشي في كتابه «النكت»، والحافظ ابن حجر في «فتح الباري»، وبينتُ أغلب ذلك في حواشي التحقيق.

16 - موضوع الكتاب ما اتَّفق عليه الشيخان من الأحاديث، لكن المصنف عزا في مواضع معدودة بعض الأحاديث إلى غيرهما؛ فقد قال عقب حديث عائشة رضي الله عنها رقم (187): «وأخرجه أبو داود»، وذلك لفائدة بيان ما نقله أبو داود عن أحمد عقب الحديث.

وقال عقب حديث أنس بن مالك رضي الله عنه رقم (340): «أخرجه الجماعة»، ومرادُه بهم أصحابُ الكتب الستة.

وفي موضع ثالثٍ أشار إلى شواهدَ للحديث؛ منها ما هو في الصحيحين، ومنها ما هو في غيرِهما، بقوله: «وفي الباب عن علي بن أبي طالب، وعبد اللَّه بن مسعود … »، وقد نقل ذلك من الترمذي في جامعه، وذلك عقب حديث أبي سعيد الخدري رضي الله عنه رقم (53).

وأشار إلى شواهد في موضع آخر؛ كحديث عبد اللَّه بن عمر رضي الله عنهما رقم: (191).

وَصْفُ النُّسَخِ المُعْتَمَدَةِ فِي تَحْقِيقِ المَتْنِ

بعد البحث والتقصِّي جَمعْتُ من الأصول الخطِّيَّة لكتاب «العُمْدَةُ فِي الأَحْكَامِ» عدداً كبيراً؛ انتقيتُ منها اثنتَي عشرة نسخةً نفيسةً، وقابلتُ نُسَخاً أخرى متقدِّمةَ النَّسخ، ولكن لم أعتمدْها في التحقيق؛ لما فيها من العُيوب، أو عدم اشتمالها على إضافة مهمَّةٍ، ودرست عدداً آخَرَ من النسخ، ولم أجدْ فيها مِيزةً تدعو إلى اعتمادها، وهذه النُّسَخُ حسَبَ تَاريخِ نَسْخِها كما يأتي:

أَوَّلاً: النُّسَخُ المُعْتَمَدَةُ:

النُّسْخَةُ الأُولَى، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «أ»:

وهي نسخةٌ عتيقة، محفوظة في خزانة «ابن يوسف» بمراكش - المغرب -، برقم: (385/ 1).

عددُ لوحاتِها: (45) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: (605 هـ).

ناسخُها: سعيد بن علي⁽¹⁾ بن عبد اللَّه العبدري⁽²⁾.

_________

⁽¹⁾ «علي» غير واضحة في الأصل.

⁽²⁾ «العبدري» غير واضحة في الأصل، وتحتمل أيضاً: «العبدوسي»، ولم أقف على ترجمة من سُمِّيَ بهذا الاسم.

خطّها: أندَلُسيٌّ متقن، وكُتِبت خاتمة النُّسخة بخطٍّ أندلسي مجَوهَر.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة ومتقنة.

2 - مشكولةٌ في أغلب الكلمات.

3 - يعتني ناسخها بضبط المواضع المهمَّة والمشكلة منها، ويُشير إشاراتٍ كثيرةً إلى تعدّد أوجه ضبط الكلمة.

4 - على حواشيها تصحيحاتٌ وإلحاقاتٌ وإشاراتٌ إلى النُّسَخ الأخرى؛ ممَّا يدل على المقابلة والعناية بها.

5 - عليها تعليقات يسيرة وتفسير لبعض الكلمات الغريبة.

6 - ميَّز النَّاسخ عناوين الكتب والأبواب وبدايات الأحاديث بخطٍّ كبير واضحٍ وبمداد غامقٍ، وضُبطت بعض كلماتها بالحمرة.

7 - أصابتها رطوبة في أعلى صفحاتها؛ لا تمنع غالباً من قراءة الكلمات، إلا نادراً.

النُّسْخَةُ الثَّانِيَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ب»:

وهي نسخةٌ عتيقة، محفوظة في مكتبة الملك عبد العزيز بالمدينة النبوية (مجموعة المكتبة المحمودية) - السعودية -، ضمن مجموع برقم: (624).

عددُ لوحاتِها: (28) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: على الأغلب أنها نُسِخت سنة: (713 هـ)، أو قبلها⁽¹⁾.

ناسخُها: مجهولٌ، ويظهر أنه نسخها بطلب من ابن الأطعانيِّ⁽²⁾، ولعل ابن الأطعاني هو مَن كتب صورةَ السماعِ المثبتِ على النسخة المنقولِ عنها، ويحتمَل أن يكون ابن الأطعاني هو ناسخ جميع الكتاب؛ لكن يُضْعِفه الاختلاف الكبير في طبقة الخطِّ بين الكتاب وخاتمته.

خطّها: نسخيٌّ دقيق.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة جيِّدة.

2 - عليها تصحيحاتٌ ومقابلات تدلّ على العناية بها.

3 - فيها بعض التَّعليقات والبلاغاتِ اليسيرة، وإشارة إلى النُّسَخِ.

4 - منقولة من نسخة عليها خطُّ تلميذِ تلميذِ المُصنِّف؛ محمدِ بن أبي الفتح بن أبي الفضل البعليِّ⁽³⁾.

_________

⁽¹⁾ لم يُصرّح الناسخ في خاتمة النسخة بتاريخ النّسخ، وهي ضمن مجموع مكتوب في هذه السنة (713 هـ)، كما أن صورة السماع المنقولة في آخر النسخة كُتبت في نفس السنة.

⁽²⁾ لم أهتدِ إلى ترجمتهِ، ويبدو أنَّه من أهل العلم، فقد وُصِف عددٌ من أحفاده بالعلم - وتراجمهم موجودة -، وهذا يشعر بأنَّ الجدّ كان من أهل العلم. انظر: الضوء اللامع لأهل القرن التاسع للسخاوي (2/ 88)، (7/ 81).

⁽³⁾ هو: محمدُ بن أبي الفتح بن أبي الفضل البعليُّ، شمس الدين أبو عبد اللَّه، الإمام الفقيهُ المحدث شيخ النحاة، إمام الحنابلة في دمشق، سمع من ابن عبد الدَّائم والكرماني وخلق، وأخذ العربية عن ابن مالكٍ، ولد سنة: (645 هـ)، وتوفي سنة: (709 هـ). المعجم المختص بالمحدثين للذهبي (ص 182)، والمقصد الأرشد في ذكر أصحاب الإمام أحمد لابن مفلح (2/ 485).

5 - ميَّز النَّاسخ عناوين الكتب والأبواب بالحُمرة.

6 - بعض كلماتِها مشكولة.

النُّسْخَةُ الثَّالِثَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ج»:

وهي نسخةٌ متقنة، محفوظة في مكتبة «بايزيد» - تركيا -، برقم: (1040).

عددُ لوحاتِها: (50) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: الرابع عشر من ربيع الآخر، سنة ثمان وعشرين وسبع مئة (728 هـ).

ناسخُها: غير معروف.

خطّها: نسخي معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة مُتقنة⁽¹⁾.

2 - كثيرٌ من كلماتها مشكولة، واعتنى ناسخها بضبط الكلمات المشكِلة.

3 - عليها تصحيحات وتصويباتٌ في الحاشية.

_________

⁽¹⁾ وقد وقع فيها خَرمٌ في موضعين، نبَّهتُ عليه في موضعه.

4 - عليها مقابلاتٌ وبلاغات.

5 - عليها إشارات إلى اختلاف النُّسخ في الحاشية.

6 - قُوبلت على نسخة قوبلت على نسخة المصنف.

7 - ميَّز النَّاسخ عناوين الكتب والأبواب بخطٍّ كبير، وبمداد أسود غامق، وميَّز بداية كلِّ حديث بمدِّ حرف النون من (عن) في أول كل حديث؛ لتتَّضح مواضع الأحاديث.

النُّسْخَةُ الرَّابِعَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «د»:

وهي نسخة نفيسة متقنة، محفوظة في مكتبة جامعة برنستون - أمريكا -، (مجموعة جاريت، قسم يهودا)، برقم: (4354)، ومنها صورة في مكتبة الملك فهد الوطنية بالرياض.

عددُ لوحاتِها: (76) لوحة.

تاريخ نَسْخها: التاسع عشر من شهر رمضان، سنة ثلاث وثلاثين وسبع مئة (733 هـ).

ناسخُها: أحمد بن إبراهيم بن أحمد الشافعي⁽¹⁾.

خطّها: نسخيٌّ جميل.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة متقنة.

_________

⁽¹⁾ هو: أبو العباس، أحمد بن إبراهيم بن أحمد السنجاريُّ ثم الدمشقيُّ، ولد سنة: (696 هـ)، وتوفي سنة: (734 هـ). الوفيات لابن رافع (1/ 413).

2 - كثيرٌ من كلماتها مشكولة. 3 - يعتني ناسخُها بضبط الكلمات التي تحتمل وجهين، ويكثر من استعمال رمز «معاً» للدلالة على صحة الوجهين، وأحياناً يرمز بـ «جميعاً» إذا كان في الكلمة أكثر من وجهين. 4 - عليها قراءاتٌ وسماعات، وعليها تصحيحات وبلاغات وعلاماتُ مقابلة. 5 - عليها إشارات إلى اختلاف النُّسخ في الحاشية. 6 - عليها تعليقات وحواشٍ كثيرة مفيدة، وتفسير لبعض الكلمات. 7 - منقولة ومقابَلة على نسخةٍ مقابَلةٍ على نسخةٍ مقروءةٍ على تلميذ المصنف؛ أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمة المقدسيِّ وعليها خطُّه، وصُحِّحت وضُبِطَتْ على الشيخ جمال الدين ابن مالك - النحويّ المعروف - في الأماكن المُشكلةِ منها. قال صاحب النُّسخة المنقول عنها: «فما كان فيها من ضبط في مكان؛ فعنه أخذته، فليُعلم ذلك». النُّسْخَةُ الخَامِسَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «هـ»: وهي نسخة متقنةٌ، محفوظة في المكتبة الوطنية الفرنسية بباريس - فرنسا -، برقم: (726). عددُ لوحاتِها: (99) لَوْحَةً. تاريخ نَسْخها: شهر شعبان، سنة اثنتين وأربعين وسبع مئة (742 هـ).

ناسخُها: محمد بن إلياس بن عثمان النَّاسخ.

خطّها: نَسْخِي واضح.

خصائصُها:

1 - نسخةٌ متقنةٌ.

2 - منقولةٌ من نسخة مقروءةٍ على المُصنِّف وعليها خطُّهُ، وتلك النُّسخةُ المنقولُ عنها مقروءةٌ أيضاً على الشيخ رضيِّ الدين أبي بكر بن عمر بن علي القسنطينيِّ⁽¹⁾.

3 - عليها تصحيحاتٌ وبلاغات ومقابلات، وإشارات إلى اختلاف النسخ في الحاشية.

4 - عليها تعليقات مفيدةٌ؛ كالتنبيه على اختلافِ ألفاظ (العمدة) مع كتاب (الجمع بين الصحيحين) للحميدي، وتفسيرٌ لبعض الكلمات وضبط بعضها؛ وبخاصّة المشكل منها.

_________

⁽¹⁾ هو: أبو بكر بنُ عمر بن عليّ بن سالم، رضيُّ الدّين القُسَنْطِينِيُّ الجزائريُّ، الإمام العلَّامة، كان من كبار أئمة العربية بالقاهرة، سمع من أبي علي الأوقيِّ، وابن المخيلي، وابن المقير، وابن عوف الزهري، وأخذ العربيّة عنِ ابن مُعْطي، وابن الحاجب، سمع منه جماعة كثيرة؛ منهم: أبو العلاء الفرضيُّ، والذهبيُّ، وأبوحيان النحويُّ، ولد سنة: (607 هـ)، وتوفي سنة: (695 هـ). تاريخ الإسلام (15/ 830)، والمعجم المختص بالمحدثين (ص 204 - 205)، والوافي بالوفيات للصفدي (10/ 151)، وبغية الوعاة في طبقات اللغويين والنحاة للسيوطي (1/ 471).

5 - في آخرها قَيْدَا سماعٍ وإجازةٍ؛ أحدهما في عام (745 هـ) من الشَّيخ: محمَّد بن عبد الرحمن الإربليِّ الحنبليِّ، المعروف بـ «ابن السَّديد⁽¹⁾»، لجماعة من التلاميذ، والآخَر بخطِّ الشيخ: محمد بن جرباش بن عبد اللَّه الحنفيِّ⁽²⁾؛ لأبي المحاسن يوسف صفي الدين بن الأميري⁽³⁾، بتاريخ: 13 شوال (896 هـ).

6 - وقع في ثناياها خَرمٌ في موضعين؛ نبهت عليهما في حواشي التحقيق.

النُّسْخَةُ السَّادِسَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «و»:

وهي نسخة نفيسة مجوَّدةٌ، محفوظة بمكتبة متحف الأسكوريال - إسبانيا -، برقم: (1471).

_________

⁽¹⁾ هو: حسن بن مُحَمَّد بن عبد الرَّحمَن بن عَليّ بن أبي البركات بن أبي الفوارس الإربليُّ، بدرُ الدّين ابْنُ السَّديد، وُلِد فِي ربيع الآخر سنة: (658 هـ) بدمشق، وسمِع من ابْن عبد الدَّائِم، وابنِ أبي عمر، وغيرِهما، وسمع مِنْهُ البرزاليّ وابن سيِّد النَّاس وابنُ رافع، ومات فِي سنة: (748 هـ). الدرر الكامنة في أعيان المئة الثامنة لابن حجر (2/ 145)، ولحظ الألحاظ بذيل طبقات الحفاظ لابن فهد المكي (ص 78، 79).

⁽²⁾ هو: محبُّ الدين أبو القاسم محمد بن جرباش، المحمديّ الأشرفي الحنفيُّ، الفقيه، أخذ عن أبي الخير بن الرومي، والدِّيمي، والبدر الدميري، والسخاوي، والسنباطي، والمحب الطبري، وغيرهم. الضوء اللامع (7/ 208).

⁽³⁾ هو: يوسف بنُ إسكندر بن محمد بن محمد، قاضي القضاة جمال الدين، أبو المحاسن الحلبيّ الحنفيُّ، اشتغل بالفقه وغيرِه على الزيني عبد الرحمن بن فخر النساء وغيره، وسمع من الجمالِ إبراهيم القلقشنديّ، ومن المحبِّ محمد بن جرباش الحنفي، وتولّى القضاءَ بحلب، وتدريس الحلاوية، ووظائفَ أخرى، ثم رحل إلى القاهرة وتولى مدرسة المؤيدة بها، له رسالة في تقوية مذهب الإمام أبي حنيفة في عدم رفع اليدين قبل الركوع وبعده، توفي سنة: (929 هـ). الكواكب السائرة بأعيان المئة العاشرة للغزي (1/ 316، 317)، وشذرات الذهب (10/ 233).

عددُ لوحاتِها: (60) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: في شهر جمادى الآخرة، عام تسعة وخمسين وسبع مئة (759 هـ)⁽¹⁾، واكتملت مقابلتها على أصلٍ صحيح على يد حفيد الناسخ في العشر الوسط لشهر رجب، عام تسعة وخمسين وسبع مئة (759 هـ).

ناسخُها: محمد بن سماك بن عبد الحق بن أحمد بن سماك⁽²⁾، وقابلها حفيده: محمد بن محمد بن محمد ابن سماك⁽³⁾.

خطّها: أندلسيٌّ جميل.

خصائصُها:

1 - نسخةٌ تامَّةٌ متقنةٌ نفيسةٌ جدّاً.

_________

⁽¹⁾ كَتب النَّاسخُ تاريخَ النَّسخ على غلاف النسخة تحت العنوان؛ ونصُّه: «كتب هذه العمدة بخطِّ يده محمد بن سِماك بن عبد الحق بن أحمد بن عبد اللَّه بن سِماك العاملي لحفيده لابنه: أبي القاسم محمد بن أبي العُلى محمد أسعده اللَّه وجعله من أهل العلم وزيَّنهُ بالأناة والحلم، في شهر جمادى الآخرة من عام تسعةٍ وخمسين وسبع مئة».

⁽²⁾ هو: محمدُ بن سماك بن عبد الحق بن أحمد بن عبد اللَّه بن سماك العاملي، قال ابن الخطيب: قرأ على أبي جعفر بن الزبير، وأبي عبد اللَّه بن رشيد، وغيرهما، وكان مشهُوراً بالإدراك والكفاية، ولِيَ عدَّة جهات، ووقعت له محنة، ومات سنة: (760 هـ) وله (77) سنة. الدرر الكامنة (5/ 194).

⁽³⁾ ترجم له لسان الدين ابن الخطيب رحمه الله في الكتيبة الكامنة في من لقيناه بالأندلس من شعراء المائة الثامنة (ص 299) بقوله: «الكاتبُ أبو القاسم بن أبي العُلى محمد بن محمد بن سماكٍ، من كتَّاب الدولة تولاه اللَّه تعالى: فاضلٌ نجيب، ولدواعي المجادة والإجادة مجيبٌ، ونواره مرعى خَصيب، وفائز من سهامِ الإدراك بنصيب، خصالُهُ بارعة، ونصاله شارعة، وشمائله إلى نداء الفضل مسارعةٌ، على حداثة يَندر معها الكمال، وتستظرفُ الأعمال، فإن انفسح مداه، بلغتِ السماكَ يداهُ»؛ كان حيّا سنة: (793 هـ)، وتوفي والده أبو العُلى سنة: (750 هـ)؛ كما في الكتيبة الكامنة (ص 198)، والدرر الكامنة (5/ 441).

2 - عليها تصحيحاتٌ، ومقابلات، وبلاغات، وإشارة إلى النسخ أحياناً، وعليها تعليقاتٌ يسيرة مفيدة.

3 - مشكولة بشكل تامٍّ، مع الاعتناء بضبط الكلمات المشكِلة.

4 - كاتبها عالم كبير مشهور، وكذلك قابَلَها عالم معروف.

5 - قوبلت على أصلٍ صحيحٍ كما جاء في آخرها.

6 - على أوَّلها وآخرها سماعاتٌ كثيرة، وإجازاتٌ بخطوطِ طائفةٍ من مشاهير العلماء؛ منهم: محمَّد بن عبد الحق بن محمد بن عطيَّة المحاربيُّ⁽¹⁾،

_________

⁽¹⁾ لم أقف على ترجمته، ولكنَّ والدَه مترجَم، وهو: عبد الحق بن محمد بن عطيَّة المحاربيّ، أبو محمد الوادِي آشِي، القاضي، الفقيه، الكاتب، الخطيب، من ولد الإمام المفسِّر ابن عطية، صاحب التفسير المشهور، وُلد في سنة: (709 هـ). الإحاطة في أخبار غرناطة للسان الدين ابن الخطيب (3/ 425 - 439)، والكتيبة الكامنة (ص 269 - 272)، وأعلام المغرب والأندلس في القرن الثامن لابن الأحمر (ص 137 - 143).

وإجازته مقيَّدةٌ في وجه الورقةِ المقابِلة لصفحة العنوان، ونصُّها: «بسم اللَّه الرحمن الرحيم، صلى اللَّه على سيدنا محمد.

قرأ علَيَّ الأخُ، السيِّد، الشيخ، الفقيهُ، الأجلّ، الأعزُّ، الأرفع، الأمجدُ، الصدر، الكاتبُ، البليغ، الحسيبُ، الأصيل، الخطيرُ، [المبجلُ] الأصل، القاضي العدل النزيه، صدر الصدور [الأصائل]، الكريم [الأواخر] والأوائل، سلالةُ العلم، ومعدن الفضل: أبو القاسم محمد بن سيِّدنا ومحلّ أبينا، وقريبنا من كلا طرفيه - كما أني قريبه من كلا طرفيَّ -؛ الشيخِ، الفقيه، الجليلِ، الأمجد، الصدرِ، الكبير … الماهر، الكبيرِ، عين الأعيانِ، ووحيدِ الزمانِ، الخطير، [المبجل]، العالِم، العلَم، الأوحدِ، القاضي العدل النزيه، الموقَّر، المقدَّسِ، المرحوم؛ أبي العُلى محمَّد بن سماك العامليِّ - وَصَلَ اللَّه عزَّتهُ، وَوَالَى نعمتهُ -:

صدراً من: (العُمدة في الأحكام مما اتفق عليه الإمامان محمَّد بن إسماعيل ومسلم بن الحجّاج) بمحضر ابنه محل الابن الأسعدِ بتوفيق اللَّه، الأصعد بفضل اللَّه، قرّةِ العين، الحسيب، الأصيلِ: أبي محمد عبد الحق، أحيا اللَّهُ به معالِم آبائه الكرام، أعلام الأعلام.

وناولتُهما جميعها، وحدثتُهما بها، عن الشيخِ الفقيهِ الجليلِ، الكبيرِ، الديِّن، الصالحِ، الخطيبِ: أبي عبد اللَّه بن أبي الحسن محمَّد، بن الإمام أبي العباس أحمد بن موسى بن عيسى الأنصاري البَطَرْنِي، التُونسيِّ المولد والدار، عن الشيخِ الفقيهِ المُحدِّث الرَّحَّال أبي عبد اللَّه محمَّد بن جابر بن حاتم بن حسان القيسيِّ الوَادِي آشِي إجازةً، عن الشيخِ شمس الدِّين أبي عبد اللَّه بن أبي الفتح بن أبي الفضل الحنبليّ إجازةً، عن أحمد بن عبد الدائم المقدسيِّ، عن مؤلفها الإمام تقيِّ الدِّين عبد الغني بن سرور المقدسيِّ الحنبليِّ.

فَلْيَرْوِيَا عنِّي جميع (العمدة) بالسند المذكور، على السَّنَنِ المعروفِ، والشَّرطِ المَأْلُوفِ.

قال ذلك وكتبه متلفِّظاً لهُما [بالإجازة] عبد اللَّه الفقير إليه: محمَّد بن عبد الحقِّ بن محمَّد بن عطية المحاربيُّ وفَّقَهُ اللَّه تعالى، في … … … ثلاثةٍ وتسعينَ وسبعِ مئةٍ عرَّف اللَّه خيره.

وكذلك أجاز كاتبُه المذكور لابنَي الأخ السيِّد أبي القاسم بن سِمَاك المذكور: أبي العُلى محمَّد، وأبي محمَّد عبد السَّلام - أسعدهُما اللَّه، وأنبتهُما نباتاً حسناً، بمنّهِ وكرَمهِ -» (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات غير واضحة.

ومحمد بن مُشتَمِل الأسلميّ البِلْياني⁽¹⁾، وأحمد بن عبد الحق بن محمد

_________

⁽¹⁾ هو: محمَّد بن محمد بن جعفر بن مُشتمِل الأسلميُّ، من أهل ألمريَّة، يُكْنَى أبا عبد اللَّه، ويعرف بالبِليانيِّ، أديب خطيب عالِمٌ، له شعر ورجزٌ جيِّد، وله مؤلف بعنوان: «إصلاح النيَّة في المسألةِ الطَّاعُونيَّة»، توفيَ في آخر سنة: (764 هـ). الإحاطة (2/ 246 - 249).

وإجازته مقيَّدةٌ في الصَّفحة المقابِلَة لصفحة العنوان؛ ونصُّها: «الحمد للَّه وحده.

قرأ عليّ: الطالبُ النجيبُ، الفاضل اللَّبيبُ، السَرِيُّ الحسيب، الماجدُ الأسنى، الأرفعُ الأسْمَى: أبو القاسم محمَّد، ابن الأخ في اللَّه تعالى الوليِّ فيه، الفقيه، الجليل، الحسيب، الأصيل، الأستاذ، المقرئ، العلَم، القاضي العدل النزيه، الكاتب البَارع، الناظمُ للفضائل، الجامع: أبي العُلى محمَّد، ابن سيدي ومحجَّتي الشيخ الجليل، الوزير، الحسيب، الأصيل، المحدث، الحافظ، الصَّدر، الوجيه، المعظَّم، المقدَّس، المرحوم؛ أبي عبد اللَّه محمَّد بن سِمَاك العامليّ، وَصَلَ اللَّه تعالى له أسباب مجده وسنائه، وبلَّغَهُ رُتَب شرفِ آبائه:

صدراً من كتاب (العمدة) هذا، في هذه النُّسخة المكتوب هذا بأول ورقةٍ على ظهرها؛ التي بخطِّ جدِّه الفقيه الوزير أبي عبد اللَّه رحمه الله.

وناولتُه جميعَها، وأذِنتُ له في روايتِها عنِّي، عن شيخي الفقيه، الرَّاوية، المحدِّث، المُكثر، الجامع، الرَّحَّال، الفاضل: أبي عبد اللَّه محمَّد بن جابر القَيْسِي الوَادِي آشِي رحمه الله، - وهو المذكور في الرَّسم الأسفل يَسْرة هذا بسنده -، وفي رواية كلّ ما يصح لديه أني رَوَيْتُه أو رَوَّاتهُ (ب) على اختلاف ذلك في فنون العلوم، وعلى شرطه المتعارف المعلوم.

قال ذلك وخطَّه بيده - العبدُ الخائف مغبَّةَ ذنبه، الراجي عفوَ مولاه الكريم وربِّه -: محمَّدُ بن محمد بن جعفر بن مُشتمِل الأسلميُّ، شمِلَتْه رحمة مولاه، وسلَّمه في دنياه وأخراه.

وذلك بِرَبْضِ البَيَازِين من حضرة غرناطة - مهدها اللَّه تعالى -.

في اليوم الرابع من شهر المحرّم، مُفتتح عام اثنين وستين وسبع مئة - عرَّف اللَّه تعالى بركة [افتتاحه]-».

(ب) كذا في الأصل.

الجَدَلي المالقي⁽¹⁾،

_________

⁽¹⁾ هو: أبو جعفر أحمد بن عبد الحقِّ بن محمَّد بن عبد الحق الجدليُّ المالَقيُّ، يُعرَف بابن عبد الحق، كان مِن صُدُور أهل العلم، مُضطلِعاً بصناعة العربيَّة، عارفاً بالفروع والأحكام، مشاركاً فِي الأصول والأدب والطبِّ، قائماً على القراآت، تصدَّر للإقراء بِبَلَدِهِ، وولِيَ القضاء ببلّش وغيرها، فحسُنت سِيرتُه، وُلد في ثامن شوال سنة: (698 هـ)، ومات يوم الجمعة السابع والعشرين من رجب سنة: (765 هـ). الإحاطة (1/ 66)، والكتيبة الكامنة (ص 123)، والديباج المذهب في معرفة أعيان علماء المذهب لابن فرحون (1/ 186)، وبغية الوعاة (1/ 321).

وإجازته مقيَّدةٌ في الصفحة المقابِلَة لصفحة العنوان؛ ونصُّها: «الحمدُ للَّه، قرأ عليَّ الطَّالبُ، النَّجيب، الزَّكيُّ، النَّبيل، السَّرِيُّ، الحسيبُ، أبو القاسم محمَّد بن سِماك المذكور فوقه؛ صدراً من كتاب (العمدة) المذكور، وناولتُه جميعه، وأخبرتُه أنِّي سمِعتُ صدراً منه من لفظِ الأستاذ، الحاج الفاضل؛ أبي جعفر أحمد بن علي بن أحمد الحُميديّ الثغوريّ الغرناطيّ، وناولَني جميعَه، وحدَّثني به عن تاج الدِّين أبي علي عمر بن عليّ - عُرِفَ بابن صَدَقَة الفاكِهي - قراءةً عليه لبعضها، وإجازةً لسائرها، وحدَّثَه بها عن أمين الدِّين عبد القادر بن الصَّعبيّ قراءةً عليه، عن المُقرئ أبي العبَّاس أحمد بن حامد بن أحمد الأَرتَاحي، بحقِّ سماعه لجمِيعها من مؤلِّفها الحافظ أبي محمَّد عبد الغنيّ بن عبد الواحد المقدسيّ.

وأخبرتُه أيضاً بها بطريق الإجازةِ عن الأستاذِ الكبيرِ أبي القاسم القاسم بن عبد اللَّه بن محمد الأنصاريّ - المعروف بابن الشَّاط السّبْتي -، عن العلَّامة شرف الدِّين أبي محمد وأبي أحمد معاً عبد المؤمن بن أبي القاسم خلف بن أبي الحسن التوني الدِّمياطي، عن الإمام زكيِّ الدِّين أبي محمد عبد العظيم بن عبد القويِّ المُنذري - المعروف بابن السّميدع -، عن مؤلِّفها.

وأخبرتُه أيضاً أنِّي قرأتُ جميعَها على الأستاذ قاضي الجماعة، الجليل، الحسيب، أبي البركات محمَّد بن محمَّد بن إبراهيم، بن الحاج البِلِّفِيقيّ - أبقاه اللَّه -، وأخبرني أنَّه قرأ بعضها تفقُّهاً على الأستاذ أبي القاسم ابن الشَّاط المذكور، بسندِه المتقدِّم.

وأخبرتُه أيضاً أنِّي قرأتُ جميعَها على الأستاذ المحدِّث الخطيب الحاج الفاضل؛ أبي عبد اللَّه محمَّد بن أحمد بن محمَّد بن محمَّد بن مرزوق التِّلمسانيّ بسنده المقيَّد يَسْرة هذا، وأجزتُ للقارئ المذكور إجازة عامَّة على شرطها المعروف.

قال هذا وكتبه - العبد المُسرف المستغفر -: أحمدُ بن عبد الحقِّ بن محمَّد بن عبد الحقّ بن عثمان بن عبد الحقّ الجَدَلِيّ المَالَقِيّ - غفر اللَّه له ولجميع المسلمين -، حامداً للَّه ومصلِّياً على محمَّد رسوله، ومسلِّماً تسليماً كثيراً.

في الثَّاني والعشرين لشعبان المكرم، من عام أربعة وستين وسبع مئة - عرَّف اللَّه خيره -».

ومحمد بن سعد بن محمد بن لُبٍّ⁽¹⁾، وفرج بن قاسم بن أحمد بن

_________

⁽¹⁾ هو: محمدُ بن سعد بن محمّد بن لُبّ بن حسن بن حسن بن عبد الرحمن بن بقيّ بن مَخلد، يُكْنَى أبا عبد اللَّه، ويُعرف باسم جدّه، مِن علماء غرناطة، كان خطيباً أستاذاً راويةً، وكان فاضلاً حَسَن الخُلُق، جميل العِشرة، كريم الصُّحبة، حَصيف العقل، حَسَن المشاركة في فنون؛ مِن فقهٍ، وقراءةٍ، ونحوٍ، وغيرها، تولَّى التدريس في الجوامع، فانثال عليه المتعلِّم والمستفيد؛ لإجادة بيانه وحُسن تفهُّمِه، وُلِد في يوم الجمعة ثاني عشر صفر سنة: (722 هـ)، وتوفي يوم الجمعة ثاني عشرين من ذي القعدة سنة: (791 هـ). الإحاطة (3/ 25)، ونيل الابتهاج بتطريز الديباج لأبي العباس التنبكتي (ص 460).

وإجازته مقيَّدة أعلى صفحة العنوان ونصُّها: «الحمدُ للَّه.

عرض عليَّ عن ظهر قلبٍ بمجلسٍ واحدٍ، جميع كتاب (العمدة) المقيَّد هذا بظهر أوَّل ورقةٍ منه، بالجامع الأعظم من البَيَازين من غرناطة - عمَّره اللَّه بذكره وحرسها -: مالكه: الطَّالبُ، النَّجيب، النَّبِيه، النَّبيلُ، المُدركُ، المرجو بفضل اللَّه أبو القاسم محمد بن شيخي وبركتي الفقيه، القاضي، الأعدل، الأنزه، المتفنِّن، الحسيب، الأصيل، المقدَّس، المرحوم، أبي العُلى محمَّد بن الشَّيخ، الفقيه، المحدّثِ، الحافظ، الحسيب، الأصيل، أبي عبد اللَّه محمَّد بن سِمَاك العامليّ.

وحدَّثتهُ به عن الفقيه الحاج المُجاور، الرَّحَّال، خطيب العدوتين وإمامِهما؛ شمس الدين أبي عبد اللَّه بن مرزوق، سماعا منِّي عليه لجمِيعِه بمدينة مَالَقة، وحدَّثني بأسانيده فيه التي منها: ما حدَّثَه به شهاب الدِّين أحمد بن محمَّد بن منصور الحلبيّ، عن الإمام أبي عيسى ابن علَّان المقدسيّ، عن المصنِّف، وأجزتُه الإجازة العامَّة بشرطها المألوف، وسَنَنِها المعروف.

قال ذلك وكتبه بخطِّه: محمَّد بن سعد بن محمَّد بن لُبّ بن حسن بن عبد الرَّحمن بن بقي - لَطَفَ اللَّه به -.

في أواخر رجب عام تسعةٍ وخمسين وسبع مئة، مصلِّياً على رسوله وآله ومسلِّماً».

لُبٍّ⁽¹⁾، وأحمد بن محمد بن أحمد بن محمد بن جُزَي الكلبي⁽²⁾،

_________

⁽¹⁾ هو: أبو سعيد فرجُ بن قاسم بن أحمد بن لُبٍّ الثعلبيُّ الغرناطيُّ، كان عارفاً بالعربية واللغة، مُبرزاً في التفسير، قائماً على القراآت، مشاركاً في الأصلين والفرائض والأدب، جيِّد الخطِّ والنَّظم والنَّثر، قعد للتدريس ببلده على وفور الشيوخ، ووليَ الخطابة بالجامع، وكان معظَّماً عند الخاصة والعامَّة، توفي سنة: (782 هـ). الإحاطة (4/ 212)، والكتيبة الكامنة (ص 67)، وبغية الوعاة (2/ 243)، ونفح الطيب للمقري (5/ 509).

وإجازتُه مقيَّدة أسفل صفحة العنوانِ، ونصُّها: «الحمدُ للَّه وحده، والصَّلاة والسَّلام على محمد وعلى آل محمد:

عرض عليَّ جميع (العمدة في الحديث)؛ لتقي الدِّين عبد الغني رحمه الله، عرضةً واحدةً عن ظهر قلبٍ، بالمدرسة السَّعيدة النَّصريَّة من داخل غرناطة المحروسة: الطَّالبُ: الأنجبُ، الأسعد، الأصعدُ، الأمجد، أبو القاسم محمد بن الفقيه الجليل، القاضي، الأنزهِ، الماجد، الأديبِ، البارع، الأخصلِ، الوزير، الحسيبِ، الأصيل، المقدَّس، المرحوم: أبي العُلى محمَّد بن الشَّيخ الوزير، الجليلِ، الفقيه، الحافظ، البارعِ؛ أبي عبد اللَّه محمَّد بن سِمَاك العامليِّ، وأجزتُ له روايتها عنِّي، ورواية كل ما يصحّ عنده دخوله تحت روايتي، وتنتظمه إجازتي، على الإطلاق والعمومِ بشرطه المعلوم، ومن شيوخي الذين أحمل عنهم (العمدة) وغيرها من الكتب؛ الشيخ الراوية الرَّحَّال أبو عبد اللَّه محمّد بن جابر بن محمّد القيسي الوادي آشي.

قال هذا وكتبه بخطِّه - عبيد اللَّه -: فرجُ بن قاسم بن أحمد بن لُبّ الثَّعلبيُّ - غفر اللَّه له -.

في أواخر رجب الفرد المبارك، من عام تسعةٍ وخمسين وسبع مئة، والحمدُ للَّه وسلَام على عباده الذين اصطفى».

⁽²⁾ هو: أحمد بنُ محمد بن أحمد ابن جزيِّ الكلبيُّ، أبو بكر الغرناطيُّ، ويعرف بابن جزيِّ الكلبي، القاضي الفقيه، الخطيب الكاتب، والده: أبو القاسم الإمام المشهور صاحب: (التسهيل) و (القوانين الفقهية) وغيرهما، ولد سنة: (715 هـ)، وتوفي سنة: (785 هـ). الإحاطة (1/ 52 - 55)، وأعلام المغرب والأندلس لابن الأحمر (ص 165 - 169).

ومحمد بن أحمد بن إبراهيم بن الزبير الثقفيُّ ثم العاصميُّ⁽¹⁾، وابن خَلدون⁽²⁾، وابن الحاج البِلِّفِيقي⁽³⁾، وسعيد بن أحمد الهاشميّ⁽⁴⁾، وأسانيدهم المذكورة في إجازاتهم متصلة بمصنِّفها من عدة طرق.

7 - ميَّز النَّاسخ أوائلَ الأحاديث بمداد غامق، وكذلك ميَّز شرحَ الغريب وتعليقات المُصنِّف، والتزم التَّرضِّي عند ذكر كل صحابي، والدعاء لِمَن بعد الصحابة.

وعلى صفحة العنوان إجازة في أعلاها وإجازة أخرى في أسفلها،

_________

⁽¹⁾ هو: أبو عمرٍو محمد بن أحمد بن إبراهيم بن الزُّبير، من أهل غرناطة، ابن الإمام المحدث أبي جعفر بن الزبير، استجاز له والده الكثير، وأجازه من أهل المشرق والمغرب عالَم كبير؛ منهم: ابنُ دقيق العيد، وناصر الدين المشدَّالي، والرّاوية ابن غريون، وأبو القاسم ابن الشّاط، وأبو جعفر ابن الزيات، وأبو عبد اللَّه ابن الكمَّاد، وأبو عبد اللَّه بن ربيع الأشعري، وأبو عبد اللَّه بن بَرْطال، وأبو محمد عبد المنعم بن سماك، وأبو الحسن بن مَسْتقور، وغيرهم، توفي سنة: (765 هـ). الإحاطة (3/ 119 - 121).

⁽²⁾ هو: عبد الرحمنُ بن محمد بن محمد بن محمد الحضرميُّ، الإشبيليُّ الأصل، التونسيُّ المولد، أبو زيد، وليّ الدين، المعروف بابن خلدون؛ نزيل القاهرة وقاضي المالكية بها، المؤرخ المشهور، ولد سنة: (732 هـ)، وتوفي سنة: (808 هـ). الإحاطة (3/ 377 - 395)، وأعلام المغرب والأندلس لابن الأحمر (ص 297 - 310)، وذيل التقييد (2/ 100).

⁽³⁾ هو: محمد بنُ محمد بن إبراهيم بن الحاج السّلميُّ البِلِّفِيقي، أبو البركات، من ذرية الحارثِ بن العباس بن مرداس الصحابي، من أعلام الأندلُس في الأدب والحديث والفقه، وَلِي قضاء ألمريَّة وغرناطة، أخذ عنه: ابن خلدون وابنُ الخطيب وغيرهما، له تصانيف كثيرة، ولد سنة: (680 هـ)، وتوفي سنة: (771 هـ). الإحاطة (2/ 83 - 101)، وغاية النهاية في طبقات القرَّاء لابن الجزري (2/ 235 - 236)، والدرر الكامنة (5/ 416 - 418).

⁽⁴⁾ لم يتّضح الاسم جيّداً في الأصل.

والعنوان مكتوب بين ذلك، وتحت العنوان تاريخ كتابة النسخة، وهذه صورة العنوان:

«كتاب العمدة في الأحكام في معالم الحلال والحرام المنقولة عن خير الأنام محمد عليه أفضل الصلاة والسَّلام؛ تصنيف الشيخ الإمام العالم العلامة الزاهد الأوحد الحافظ تقي الدين أبي محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سُرور المقدسي رحمة اللَّه عليه».

وجملة: «في معالم الحلال والحرام» ملحقة في حاشية العنوان بخط دقيق؛ فلأجل ذلك فاتَتِ المفهرِسين.

وهذه النسخةُ اعتمدتُها أصلاً في تحقيق الكتابِ.

النُّسْخَةُ السَّابِعَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ز»:

وهي نسخة تامَّة، محفوظة في المكتبة الأزهرية - مصر -، برقم: (1836/ 92516 مجاميع) (44 رواق الشوام).

عددُ لوحاتِها: (46) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: أواخر ربيع الآخر، سنة تسع وخمسين وسبع مئة (759 هـ).

ناسخُها: محمد بن أبي بكر بن محمد الكاشغري الخلوتي.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة.

2 - غالبها مشكولٌ.

3 - عليها تصحيحات كثيرة، وإشارة للنسخ، وبلاغاتُ مقابلةٍ في موضعين.

4 - يَكثُر في حواشيها شرح وتفسير غريب الكتاب، وبعض الفوائد والاستطرادات.

وقد كُتبت بخطَّيْن مُغايرَيْن؛ فمن اللوحة الأولى إلى اللوحة العاشرة: كتبت بخط غير مشكول، وأما بقية النسخة: فكتبت بخط واضح مشكول.

النُّسْخَةُ الثَّامِنَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ح»:

وهي نسخة مُتقنة، محفوظة بمكتبة «عيدروس الحِبشي» الخاصة بالغرفة - حضرموت، اليمن -، ضمن مجموع، ومنها صورة بمعهد المخطوطات العربية التابع لجامعة الدول العربية، برقم (6873 ف 59 ك 236).

عددُ لوحاتِها: (56) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: السابع والعشرون من شهر شعبان؛ سنة ثمانٍ وستين وسبع مئة (768 هـ).

ناسخُها: أبو محمد عبد السلام بن محمد بن محمود بن عبد الرزاق بن عبد اللطيف بن عبد الرشيد الرجائي.

خطّها: نسخيٌّ دقيق.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة جيدة.

2 - مشكولةٌ بشكل تامٍّ، واعتنى ناسخها بتحرير ضبط بعض الكلمات التي ضبطت بأكثر من وجه.

3 - عليها تصحيحات وبلاغاتٌ.

4 - عليها إشارات إلى نُسَخٍ أخرى.

5 - عليها تعليقاتٌ كثيرةٌ مفيدةٌ التقطها أبو علي الحسن بن محمود الرجائي شيخُ النَّاسخ؛ وهو المحدث المعروف بماشاده - كما وصفه النَّاسخ -.

6 - أضاف إليها النَّاسخ تقييداتٍ كثيرة من أقوال نقّاد الحديث.

7 - ميَّز النَّاسخ تراجم الكتب والأبواب وبعض الكلمات المهمة بمدادٍ أزرق، وبأحمر ومذهّب أحياناً.

النُّسْخَةُ التَّاسِعَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ط»:

وهي نسخة متقنةٌ نفيسة، محفوظة بمكتبة «داماد إبراهيم باشا»، ضمن المكتبة السليمانية - تركيا -، برقم: (640).

عددُ لوحاتِها: (62) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الجمعة، العاشر من ذي قعدة الحرام، سنة ست وسبعين وسبع مئة (776 هـ).

ناسخُها: أبو بكر بن عثمان بن أبي بكر، الشهير بابن العجمي⁽¹⁾.

خطّها: نسخي جميل.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة متقنة.

2 - كاتبها عالِمٌ معروف.

3 - عليها تصحيحاتٌ وبلاغات وعلامات مقابلة.

4 - عليها إشارات إلى نسخٍ أخرى.

5 - كتب ناسخُها عناوين الكتب والأبواب بالحمرة، وكذلك بداية كل حديث أو لفظ أو رواية، وفيها بعض التعليقات اللغوية كُتبت بالحمرة أيضاً.

6 - عليها تعليقات كثيرة مفيدة، وتفسير لبعض الكلمات؛ بحيث يُعدُّ مجموع هذه التعليقات حاشيةً صغيرةً على الكتاب.

7 - مشكولةٌ في الغالب.

8 - كتِبت بخطٍّ واضح جميل.

9 - قرأها ناسخها على الشيخ زين الدين أبي الحسن علي بن

_________

⁽¹⁾ هو: أبو بكر بن عثمان ابن العجمي، الحلبيُّ الأصل، نزيل القاهرة، ولد قبل عام: (720 هـ)، واشتغل كثيراً، ونسخ بخطه صحيح البخاري وغيره، وتولَّع بالأدب، ومات سنة: (795 هـ). الدرر الكامنة (1/ 535).

محمد بن علي بن عمر الأيوبي الأصبهاني الشَّافعي⁽¹⁾، وعليها خطُّه وإجازتُه.

النُّسْخَةُ العَاشِرَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ي»:

وهي نسخة كاملةٌ، محفوظة بمكتبة «عاشر أفندي» ضمن المكتبة السليمانية - تركيا -، برقم: (110).

عددُ لوحاتِها: (89) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: في القرن الثامن تقديراً، وعليها تحبيس كُتِب في عام (857 هـ).

ناسخُها: غير معروف.

خطّها: نسخي جميل.

خصائصُها:

1 - نسخة تامّة.

2 - مقابلة على نسخة مقروءة على المُصنِّف وعليها خطُّهُ.

3 - مشكولة بشكل تامٍّ.

4 - عليها تصحيحاتٌ وبلاغات قليلة وعلامات مقابلة.

5 - فيها إشارات إلى النُّسَخ الأخرى، وكتب على غلافها بخطٍّ متأخر: «قوبلت على خمس⁽²⁾ شيوخ».

_________

⁽¹⁾ لم أهتد إلى ترجمته، ويظهر أنَّه كان ممن يُؤخذ عنه الحديث والروايةُ؛ فقد ذكره السخاويُّ في مواضعَ في شيوخ مَن تَرجم لهم. انظر: الضوء اللامع (2/ 48)، (4/ 107)، (8/ 84).

⁽²⁾ كذا وُجِد.

6 - ميَّز النَّاسخ تراجمَ الكتب بالمِداد الأزرق، وتراجمَ الأبواب وأوائل الأحاديث بالمِداد الأحمر.

النُّسْخَةُ الحَادِيَةَ عَشْرَةَ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ك»:

وهي نسخةٌ كاملة، محفوظة بالمكتبة العامة بالرباط - المغرب -، برقم: (27/ 2).

عددُ لوحاتِها: (87) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: سنة ست وثمانين وثمان مئة (886 هـ).

ناسخُها: مجهول.

خطّها: نسخي معتاد، وهي مكتوبة على رَقِّ الغزال.

خصائصُها:

1 - نسخة تامّة متقَنة.

2 - منقولة من نسخة نُقِلت من نسخة عليها سماع بخطِّ المُصنِّف.

3 - واضحة ومشكولة بشكل تامٍّ.

4 - مَيَّز ناسخُها الكتب والأبواب، والروايات، ولفظ: (في) و (عن) و (قال) بمداد أحمر.

5 - في خاتمتها سماعاتٌ لبعض العلماء منقولة من الأصل المنقولة منه.

6 - على حواشيها إشاراتٌ إلى بعض النُّسَخ أحياناً.

7 - فيها علاماتُ تصحيحٍ تشعرُ بالمقابلة والعناية بها.

النُّسْخَةُ الثَّانِيَةَ عَشْرَةَ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ل»:

وهي نسخة جيِّدة، محفوظة بمكتبة «حضرت نصوحي»، ضمن المكتبة السليمانية - تركيا -، برقم: (30).

عددُ لوحاتِها: (68) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: الاثنين سلخ ربيع الأول، سنة إحدى وتسعين وسبع مئة (791 هـ).

ناسخُها: مجهول.

خطّها: نسخي جميل وواضح.

خصائصُها:

1 - نسخة تامة متقنة.

2 - مشكولة بشكل تامٍّ.

3 - عليها تصحيحات كثيرةٌ وعلامات مقابلة.

4 - عليها إشارات إلى اختلاف النُّسخ في الحاشية.

5 - عليها بعضُ التعليقات، وتفسير لبعض الكلمات.

6 - ميَّز النَّاسخ عناوين الكتب والأبواب وبداية الأحاديث بالحُمرة.

ثَانِياً: النُّسَخُ المُسْتَبْعَدَةُ بَعْدَ مُقَابَلَتِهَا:

نُسْخَةُ (م):

وهي نسخة محفوظة بمكتبة «آيا صوفيا» - تركيا -، برقم: (1331).

عددُ لوحاتِها: (73) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: في حدود منتصف القرن السابع؛ كما يشعر به السماع المدوَّن في أول الكتاب⁽¹⁾، وتاريخه: (637 هـ)، فيكون تاريخ النَّسخ بعد تاريخ السَّماع بوقتٍ غيرِ بَعيدٍ - على الأغلب -.

ناسخُها: غير مصرَّحٍ به، والظاهر أنه: الحسن بن محمود بن المحسن بن محمد الحمويّ الحنفيّ، وهو راوي الكتاب عن تلميذ المصنف يوسف بن جمهور، كما ذُكِر ذلك على غلاف النسخة، وقد سقطت الورقة الأخيرة منها، وهي مظنّة التصريح باسم الناسخ، ثم استدركت بخط ناسخ متأخر، وهو: عبد اللَّه بن محمد الخطيب.

خطّها: نسخي معتاد.

_________

⁽¹⁾ قال ناسخها في مطلع الكتاب - بعد البسملة -: «أخبرني الشيخُ الصالح يوسف ابن جمهور المنبجيُّ بها في مجالس؛ آخرُها: تاسع عشر ربيع الآخر سنة سبعة وثلاثين وست مئة، بقراءته وأنا أسمعُ وأقابلُ على نسختي، قال: أنبأنا الشيخ الإمامُ العالم الحافظ محدِّث الشام أبو محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسيُّ رضي الله عنه، في ذي القعدة، سنة أربعة وتسعين وخمس مئة، بجامع دمشق المحروسة، قال: الحمد للَّه الملك الجبار … ».

خصائصُها:

1 - نسخة قديمةٌ مسنَدةٌ إلى المُصنِّف.

2 - أُثبتَ في أولها سماعُ النَّاسخ على تلميذ المُصنِّف بسماعه من المُصنِّف، بتاريخ التاسع عشر، ربيع الآخر، سنة سبع وثلاثين وست مئة (637 هـ)، وصيغة إثبات السماع تُفْهِم أنه ليس لهذه النسخة، وإنما كان من نسخة أخرى؛ قبل كتابة هذه النسخة، ثم أثبته في صدر هذه النسخة لبيان اتصال إسناده بالمُصنِّف.

3 - كُتبت بخط واضح.

4 - عليها تصحيحات يسيرة، وعلامات مقابلة.

5 - مَيَّز ناسخُها الكتب والأبواب، والروايات، ولفظ (في) و (عن) في أوائل الأحاديث باللون الأحمر.

المآخذُ عليها:

1 - كثرة أخطائها المتنوعة، ما بين سقطٍ، وزيادة، وتحريف، ونحوه.

2 - تفرُّدها عن جميع النسخ الأخرى بزيادة أو نقص في مواضع عديدة.

3 - دمج ناسخها الحواشي والتعليقاتِ في صلب المتن.

4 - يظهر أنَّ الناسخ ليس من أهل العلم؛ لكثرة أخطائه وتفرداته.

وقد قابلت هذه النسخة إلى حديث أبي بكرة رضي الله عنه في نهاية باب الربا والصرف، رقم (273)، لوحة: (49).

نُسْخَةُ (ن):

وهي نسخةٌ عتيقة، محفوظة بالمكتبة العامة بالرباط - المغرب -، برقم: (369 ك).

عددُ لوحاتِها: (80) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: مجهول، وهي مكتوبةٌ في القرن السابع أو بداية الثامن تقديراً.

ناسخُها: مجهول.

خطّها: نسخي معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة قديمة تامّة.

2 - مشكولةٌ في أغلبها.

3 - عليها تصحيحات وتصويبات في عدَّة مواضع.

4 - عليها علامات مقابلة، وتعليقاتٌ يسيرة.

المآخذُ عليها:

1 - وقع فيها خَرمٌ في أولها في موضعين، وكذلك في آخرها، واستدُركت الخروم بخطٍّ مغاير متأخِّر.

2 - فيها أخطاء كثيرة في الضبط، وكثير منها يظهر أنها من عَبَث بعض من تملّك النسخة.

وقد قابلت هذه النسخة إلى حديث أبي هريرة رضي الله عنه في أول باب صفة صلاة النبي صلى الله عليه وسلم، رقم: (79)، لوحة: (15).

نُسْخَةُ (س):

وهي نسخةٌ قديمة، محفوظة بمكتبة «قره جلبي زاده»، ضمن المكتبة السليمانية - تركيا -، برقم: (174).

عددُ لوحاتِها: (82) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: مجهول، وكذلك اسم ناسخها.

خطّها: نسخي معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخةٌ قديمة.

2 - أغلبُ كلماتها مشكولة.

3 - عليها تصحيحاتٌ وتصويبات وبلاغات وعلامات مقابلة وتعليقات يسيرةٌ.

4 - ميَّز ناسخها الكتب والأبواب ولفظة: «عن» في أوائل الأحاديث بمداد أحمر.

المآخذُ عليها:

1 - جميع كتاب الطهارة مكتوب بخطّ مُغايِرٍ.

2 - فيها أخطاء كثيرة في الضَّبط.

3 - ناسخها غير معروف.

4 - تاريخ النسخ غير معروف بدقّة، وربما تكون في القرن الثَّامن.

5 - فيها تآكل في مواضع كثيرة.

وقد قابلت هذه النسخة إلى حديث أبي هريرة رضي الله عنه في أول باب صفة صلاة النبي صلى الله عليه وسلم، رقم: (79) أيضاً، لوحة: (17).

نُسْخَةُ (ع):

وهي نسخةٌ محفوظة بمكتبة الأزهر - مصر -، برقم: (106 مجاميع، 2120).

عددُ لوحاتِها: (79) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: في العشر الأوسط من شهر ربيع الآخر، سنة خمس وثلاثين وسبع مئة (735 هـ)؛ هذا هو التاريخ المُثبت بآخرها، ولكن النصف الأول كتِب في زمن متأخر عن النصف الثاني، كما هو ظاهرٌ من حالة النسخة ونوع الخط.

ناسخُها: كتب هذه النسخةَ ناسخان:

1 - الناسخ الأول: نسخ من بداية الكتاب إلى قوله: «فأمره رسول اللَّه صلى الله عليه وسلم» في حديث عبد اللَّه بن معقل رقم: (213)، في باب

الفدية من «كتاب الحج»، ونسخُهُ متقن، وعلى حواشيها تصحيحات وتعليقاتٌ، وكل ألفاظِها مشكولة، وهذا الناسخ غير معروف.

2 - الناسخ الثاني وهو: محمدُ بن محمد بن محمد بن محمود البخاريُّ الحنفيّ⁽¹⁾، نسخ من قوله: «أن يطعم فرقاً» في حديث عبد اللَّه بن معقل رقم: (213)، إلى نهاية الكتاب، وعليها تصحيحاتٌ وتعليقات وعلامات مقابلة، وإشارة إلى النسخِ في الحاشية، وأخطاء هذا الناسخ كثيرةٌ؛ وبخاصة في ضبط الكلماتِ، وهذا الجزء غيرُ مشكول في الغالب.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامة.

2 - نصفها الثاني مقابَلٌ على نسخة عليها خطّ المصنف، حيث قال ناسخها في آخرها: «مقابلة حسب الطَّاقة على نسخة صحيحة عليها خطُّ المصنف».

3 - نصفها الأول مشكول شكلاً تامّاً.

المآخذُ عليها:

1 - نسخة ملفّقة تلفيقاً كبيراً؛ فشَطرُها الأول متأخِّر، وشَطرُها الثّاني قديم.

_________

⁽¹⁾ هو: محمَّد بنُ محمد بن محمد بن محمودٍ، تقي الدين البخاريُّ ثم الدمشقي، الحنفيّ، المحدث، ولد سنة: (706 هـ)، وتوفي سنة: (735 هـ). المعجم المختص بالمحدثين (ص 263).

2 - في نصفها الثاني أخطاء كثيرة لا سيما في ضبط الحروف بالشكل.

نُسْخَةُ (ف):

وهي نسخةٌ محفوظة بمكتبة الأزهر - مصر -، برقم: (39418).

عددُ لوحاتِها: (66) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الجمعة، سابع وعشرين شهر ربيع الآخر، سنة ثمانٍ وثمانين وسبع مئة (788 هـ).

ناسخُها: علي بن أحمد.

خطّها: نسخيّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة، مكتوبة بخط واضح.

2 - عليها تصحيحات ومقابلات وإشارات إلى نسخٍ أخرى.

3 - مشكولة في الغالب.

4 - فيها بعض التعليقات المفيدة.

5 - ميَّز ناسخها الأبواب ولفظة (عن) في بداية كل حديث؛ بمِداد أحمر.

المآخذُ عليها:

1 - تاريخُ نسخِها كُتِب بخطٍّ مُغايِر في ورقة مُنفصلة عن الكتاب، ألحقت بآخر النُّسخة؛ مما يشكِّك في صحة تاريخها.

2 - فيها أخطاء وتفرُّداتٌ تُشعر بأن ناسخها ليس من أهل العلم.

3 - حَوَّر الناسخُ - أو غيرُه - كثيراً من كلماتها بطريقة غير مألوفة في النُّسخ الخطيَّة؛ مما جعل مرادَه غيرَ واضح ولا مفهوم.

نُسْخَةُ (ص):

وهي نسخة تامَّة، محفوظة بمكتبة رئاسة الوزراء - تركيا -، برقم: (2755/ 541، 297).

عددُ لوحاتِها: (45) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الثلاثاء، الرابع والعشرين من ذي الحجة، سنة تسع وتسعين وسبع مئة (799 هـ).

ناسخُها: أحمد بن أبي يزيد بن نصير السخاوي⁽¹⁾.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة مقابَلة ومقروءة.

2 - أغلب كلماتها مشكولة.

3 - عليها بلاغات وتصحيحات كثيرة، وإشارات للنسخ، وتعليقات يسيرة.

4 - ميَّز ناسخُها الكتب والأبواب ولفظة: «عن»؛ باللون الأحمر.

_________

⁽¹⁾ مذكور في الضوء اللامع (7/ 110) في ترجمة محمد بن أحمد بن موسى البكري.

المآخذُ عليها:

1 - تكثر فيها الأخطاء؛ لا سِيما في ضبط الحروف.

2 - انفردت عن باقي النسخ في بعض المواضع.

3 - دمَجَ ناسخُها بعض التعليقات مع المتن، ولم يميِّز بينهما، وبعضُ التصحيحات وضبط الكلمات كُتِبت بخط مغاير لخط الناسخ.

ثَالِثاً: النُّسَخُ المُسْتَبْعَدَةُ بَعْدَ الدِّرَاسَةِ وَلَمْ تُقَابَلْ:

نُسْخَةُ (ق):

وهي نسخة تامَّة، محفوظة بمكتبة جامعة برنستون - أمريكا -، برقم: (1377).

عددُ لوحاتِها: (89) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الثاني عشر، من شهر صفر، سنة ثلاث عشرة وسبع مئة (713 هـ).

ناسخُها: عليُّ بن الحاج عليِّ بن أحمد الشَّاذلي.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخةٌ تامَّة.

2 - عليها تصحيحات في بعض المواضع.

المآخذُ عليها:

- كثرة أخطائها وتفرُّداتها.

نُسْخَةُ (ر):

وهي نسخةٌ تامَّة، محفوظة في المكتبة الظاهرية بدمشق - سوريا -، برقم: (4193)، ومصورة على فيلم برقم: (1036).

عددُ لوحاتِها: (42) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الجمعة، الخامس عشر من شهر رجب الفرد، سنة خمس وعشرين وثمان مئة (825 هـ).

ناسخُها: علي بن أحمد بن محمد النحريري.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة.

2 - عليها تصحيحات وإشارات إلى النسخ.

3 - نُسخت من نسخة بخط ابن السَّرَّاج⁽¹⁾.

المآخذُ عليها:

1 - غير مشكولة في الغالب.

2 - ليس عليها سماعاتٌ ولا بلاغات، ولا إجازات، وليس فيها علامات مقابلة سوى مواضع يسيرة جدّاً.

نُسْخَةُ (ش):

وهي نسخةٌ تامَّة، محفوظة بالمكتبة السليمانية القديمة - تركيا -، برقم: (576)، وعليها خطُّ ابن الدِّيمي⁽²⁾.

_________

⁽¹⁾ هو: محمدُ بن محمد بنِ نمير ابن السرَّاج، أبو الحسن شمس الدِّين المصريُّ، الإمام الكاتب النَّحوي المُقرئ، أخذ عن السَّمين الحلبي، وقرأ على نور الدين الكفتيِّ، وعلى المكين الأسمر وغيرهم، وحدَّث عن شاميَّة بنت البكريِّ وغيرها، ولد سنة (670 هـ)، وتوفِّي بالقاهرة سنة (749 هـ). الوفيات لابن رافع (2/ 32)، وغاية النهاية (2/ 256)، والمقفى الكبير للمقريزي (7/ 83).

⁽²⁾ هو: عُثمان بن مُحَمَّد بن عثمان بن ناصِر، فَخر الدين، أَبُو عمر الدِّيمي القاهري، الأَزْهَرِي، الشَّافِعِي، ويُعرف أولاً بالبُهُوتِي - لكون أمه منها - ثم بالدِّيمي، وهو أحد التسعة الذين أوصى إليهم الحافظ ابنُ حجر ووصفَهم بكونهم أهل الحديث، ولد فِي المحرم سنة: (820 هـ)، وتوفي في سنة: (908 هـ). الضوء اللامع (5/ 140)، والنور السافر عن أخبار القرن العاشر للعيدروس (ص 46).

عددُ لوحاتِها: (146) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: مجهول، لكنها منسوخة في القرن التاسع تقديراً.

ناسخُها: غير مذكور.

خطّها: نسخيٌّ مُتقَن كبير.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة.

2 - عليها تصحيحات.

3 - مشكولةٌ بالكامل.

4 - ميَّز ناسخُها الكتب والأبواب ولفظ: «عن»؛ بمداد أحمر.

5 - قرئت على الشيخ عثمان ابن الدِّيمي - كما هو مقيد بخطِّه في مواضع كثيرة؛ آخرها قبل نهاية الكتاب بست لوحات -.

المآخذُ عليها:

1 - ناسخها مجهول.

2 - تاريخ نسخها مجهول أيضاً؛ ولعله في أواخر القرن التاسع أو بداية العاشر.

3 - ليس لها ميزةٌ خاصّةٌ تدعو إلى اعتمادها في المقابلة.

تَنْبِيهٌ:

ثمَّة نُسَخٌ أخرى ممَّا جمعتُه من نسخ هذا الكتاب لم أذكرها هنا؛ لتأخر تاريخ نسخها، ووضوح عدم اشتمالها على ميزة تدعو إلى مقابلتها، أو الإشارة إلى خصائصها.

‌‌نَمَاذِجُ مِنَ النُّسَخِ الخَّطِّيَّةِ

[صور المخطوطات]

مقدمة المصنف

بسم الله الرحمن الرحيم

صَلَّى اللَّهُ عَلَى سَيِّدِنَا وَمَوْلَانَا مُحَمَّدٍ رَسُولِهِ، وَعَلَى آلِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِيماً⁽¹⁾.

قَالَ الشَّيْخُ الحَافِظُ، الإِمَامُ، العَالِمُ، العَامِلُ، مُحْيِي السُّنَّةِ، قَامِعُ البِدْعَةِ، جَمَالُ الحُفَّاظِ⁽²⁾؛ تَقِيُّ الدِّينِ⁽³⁾ أَبُو مُحَمَّدٍ، عَبْدُ الغَنِيِّ بْنُ عَبْدِ الوَاحِدِ بْنِ عَلِيِّ⁽⁴⁾ بْنِ⁽⁵⁾ سُرُورٍ المَقْدِسِيُّ - رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ

_________

⁽¹⁾ كذا في و.

وفي أ - بعد البسملة - زيادة: «صلى اللَّه على سيدنا محمد وآله وسلم».

وفي ب زيادة: «وبه أستعين».

وفي هـ زيادة: «وهو حسبي».

وفي ط زيادة: «وما توفيقي إلا باللَّه عليه توكلت».

وفي ي زيادة: «وصلى اللَّه على النبي محمد وآله».

وفي ل زيادة: «وبه توفيقي».

⁽²⁾ في أ: «قال الشيخ الفقيه، الإمام العالم العامل، الزاهد الحافظ».

وفي ب: «قال الشيخ الفقيه الإمام الحافظ، الأوحد الزاهد».

وفي د: «قال الحافظ».

وفي هـ: «قال الإمام السعيد، الحافظ الفقيه، الأوحد الصدر الكبير، ناقد الحفاظ».

وفي ز: «قال الشيخ الإمام العالم، العامل الحافظ، الزاهد الأوحد، عز الإسلام».

وفي ح: «قال الحافظ الإمام العالم، الأوحد الزاهد».

وفي ط: «قال الشيخ الإمام، العالم الحافظ».

وفي ي: «قال الشيخ الإمام، العالم العامل، الحافظ جمال الحفاظ».

وفي ل: «قال الإمام العالم الحافظ».

⁽³⁾ «تَقِيُّ الدِّينِ» ليست في ب، د، ح، ل.

⁽⁴⁾ «ابْنِ عَلِيِّ» ليست في ز.

⁽⁵⁾ «ابْنِ» سقطت من ط.

وَرِضْوَانُهُ⁽¹⁾ -:

الحَمْدُ لِلَّهِ المَلِكِ الجَبَّارِ، الوَاحِدِ القَهَّارِ، وَأَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ⁽²⁾، رَبُّ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا العَزِيزُ الغَفَّارُ⁽³⁾، وَصَلَّى اللَّهُ عَلَى⁽⁴⁾ النَّبِيِّ المُصْطَفَى المُخْتَارِ، وَعَلَى⁽⁵⁾ آلِهِ وَصَحْبِهِ الأَخْيَارِ⁽⁶⁾.

أَمَّا بَعْدُ:

فَإِنَّ بَعْضَ إِخْوَانِي سَأَلَنِي اخْتِصَارَ جُمْلَةٍ فِي⁽⁷⁾ أَحَادِيثِ الأَحْكَامِ، مِمَّا اتَّفَقَ عَلَيْهِ الإِمَامَانِ: أَبُو عَبْدِ اللَّهِ⁽⁸⁾ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ

_________

⁽¹⁾ في أ: «رضي الله عنه»، وفي ب: «رحمه الله ورضي عنه»، وفي د، ح، ط، ل: «رحمه الله»، وفي هـ: «أدام اللَّه توفيقه وأيامه»، وفي ز: «تغمده اللَّه برحمته»، وفي ي: «تغمده اللَّه برحمته وأسكنه بحبوحة جنته»، والعبارة كلها من قوله: «قَالَ الشَّيْخُ … » إلى هنا ليست في ج، ووقعت في ح مؤخَّرَة عن فاتحة المُصنِّف.

⁽²⁾ «وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ» ليست في ط.

⁽³⁾ في حاشية د: «وأشهد أن محمداً عبده وسوله … » ثم كلمة غير مقروءة.

⁽⁴⁾ في ب زيادة: «محمد».

⁽⁵⁾ «عَلَى» ليست في هـ، ح، ط، ي.

⁽⁶⁾ في ب، ج، د، هـ، ط، ي، ل، ونسخة على حاشية أ: «الأطهار» بدل: «الأَخْيَارِ».

وفي ز: «وأشهد أن محمداً عبده ورسوله، المصطفى المختار، صلى اللَّه عليه وعلى آله الأخيار، وصحبه الأطهار، صلاة دائمة آناء الليل وأطراف النهار» بدل جملة: «وَصَلَّى اللَّهُ … » إلى هنا.

وفي ح: «وأشهد أن محمدا عبده ورسوله، وحبيبه المصطفى المختار، صلى اللَّه عليه وعلى آله وصحبه الأطهار».

⁽⁷⁾ في ز، ي: «من».

⁽⁸⁾ «أَبُو عَبْدِ اللَّهِ» ليست في أ، ب، ج، د، ح، ي، ل.

إِبْرَاهِيمَ⁽¹⁾ البُخَارِيُّ⁽²⁾، وَمُسْلِمُ بْنُ الحَجَّاجِ⁽³⁾ - رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ⁽⁴⁾ -، فَأَجَبْتُهُ إِلَى سُؤَالِهِ؛ رَجَاءَ المَنْفَعَةِ بِهِ.

وَأَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ يَنْفَعَنَا بِهِ، وَمَنْ كَتَبَهُ، أَوْ سَمِعَهُ، أَوْ حَفِظَهُ، أَوْ نَظَرَ فِيهِ، وَأَنْ يَجْعَلَهُ⁽⁵⁾ خَالِصاً لِوَجْهِهِ الكَرِيمِ⁽⁶⁾، مُوجِباً لِلْفَوْزِ⁽⁷⁾ لَدَيْهِ⁽⁸⁾؛ فَإِنَّهُ حَسْبُنَا وَنِعْمَ الوَكِيلُ⁽⁹⁾.

_________

⁽¹⁾ «إِبْرَاهِيمَ» مطموسة في أ.

⁽²⁾ «البُخَارِيُّ» ليست في ب، ج، هـ، و، ط.

⁽³⁾ في ز زيادة: «النيسابوري القشيري»، وفي ح، ل، ونسخة على حاشية د زيادة: «القشيري» فقط.

⁽⁴⁾ «رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ» ليست في أ، ب، ج، د، هـ، ز، ح، ط، ي، ل.

⁽⁵⁾ «يَجْعَلَهُ» مطموسة في د.

⁽⁶⁾ «الكَرِيمِ» ليست في أ، ب، ج، د، هـ، ح، ط، ي، ك.

⁽⁷⁾ في ح: «الفوزَ».

⁽⁸⁾ في ي: «بين يديه» بدل: «لَدَيْهِ».

⁽⁹⁾ في ز، ح زيادة: «ولا حول ولا قوة إلا باللَّه العليِّ العظيم».

ومن أول المقدمة إلى هنا ساقط من ك؛ ما عدا قوله: «أن يجعلَه خالصاً لوجهه موجباً للفوز».

[الكتاب]

الخاتمة

⁽¹⁾ تَمَّ بِحَمْدِ اللَّهِ

_________

⁽¹⁾ الخاتمة:

* في (و): «تمَّ كتابُ (العُمدة)، وهو بحمدِ اللَّه لِاختباءِ الشَّفاعةِ عند رسولهِ سيِّدنا محمَّدٍ أفضل عُدَّةٍ، والحمدُ للَّه».

وفي الصفحة المقابلة إجازةٌ مقرونة بالمناولة من أحمد بن محمد ابن جُزَيّ الكلبيِّ لمحمد بن سماك الحفيد، ونصُّها:

«الحمدُ للَّه كما يجب لجلالِه، والصَّلاة والسَّلام على سيِّدنا ومولانا محمَّد رسولِه الكريم، وعلى آله.

قرأ عليَّ بعضَ كتابِ (العمدة)؛ للحافظ أبي محمد عبد الغني ابن سرور رحمه الله: محلُّ ولدي الفقيهُ الوزير الأَجَلُّ، الأفضلُ الأكمل الأخصلُ، الكاتب الأبرعُ الحسيب الأصيلُ؛ أبو القاسم محمد ابنُ أختنا وقريبنا الشيخ الفقيه الأستاذ القاضي، العَلَم المُتفنِّن، الفاضل الأكمل، الأوحدُ الماجد، المقدَّس المرحوم، أبي العُلى محمَّد ابن الشيخ الفقيه، الوزير الجليل، الأعزّ الأرفع، الماجد الحافظ، البارع الشهير، المقدَّس المرحوم، أبي عبد اللَّه محمَّد بن سِمَاك العامليّ، وَصَلَ اللَّه إِسْعاده، وبَلَّغه مراده.

وناولْتُه سائرَ الكتاب، وأذنتُ له في روايته عَنِّي.

وحدَّثتهُ به عن الأستاذ المُتفنِّن، شيخ النحاة بديار مصر، أثير الدِّين أبي حيَّان محمَّد بن يوسف بن حيَّان الأندلسيّ الغرناطيّ، نزيل القاهرة.

عن الإمام المحدِّث، شرف الدين أبي محمَّد عبد المؤمن الدِّمياطيّ.

عن الحافظ زكيِّ الدِّين عبد العظيم المُنذريّ ابن السميدع.

عن المؤلف.

وأجزتُ له جميعَ رِواياتي، وما صَدَرَ عنِّي على اختلافِ ذلك، إجازةً عامةً بشرطها المعتبر عند أهل العلم.

قال هذا وكتبه - العبد الفقير إلى اللَّه سبحانه، الراجي عفوه وغفرانه -: أحمد بن محمَّد بن أحمد بن محمَّد بن عبد اللَّه بن يحيى بن عبد الرحمن بن يوسف بن جُزَيّ الكلبيّ، وفقه اللَّه وغفر له، وفي أوائل صفر، عام ثلاثة وستين وسبع مئة».

ثمَّ في الصفحة التي تليها إجازةٌ مقرونة بالمُناولة من محمَّدِ بن أحمد ابن الزُّبَير الثقفيِّ لمحمد بن سماك الحفيد، ونصُّها:

«بسم اللَّه الرحمن الرحيم، صلى اللَّه على سيدنا ومولانا محمد وعلى آله وسلم تسليماً.

قرأ عليَّ الطالبُ النَّجيب السَّرِيُّ الفاضل [المتلفظ]: أبو القاسم ابن الشيخ الفقيه الجليل الأستاذ [المقرئ] العلَم الفاضلُ المقدَّسُ المرحوم أبي العُلى محمد بن سِمَاك العامليّ، وسَمع بقراءته ابنُ عمِّه الطالبُ الحسيبُ [المتلفظ] الزَّكيُّ … أبو عَمرو سِمَاك ابن الشيخ الوزير الفقيه الأجلّ [المتلفظ] العلَم الشهير [الحسيب] أبي القاسم ابن سِمَاك العامليّ أسعدهُما اللَّه وجعلَهما من أهل العلم بمنِّه؛ صدراً من كتاب (العمدة).

وناولتُه إيّاهُما وأخبرتهما أنِّي أحمله بالسَّماعِ على والدي رضي الله عنه ورحمه، بحقِّ سماعهِ عن أشياخهِ المذكورين في كتاب مشيخته.

وسألَانِي - أنجحَ اللَّه مقصدهما - أن أُسَمِّيَ لهما من أشياخي من لقيته وسمعتُ عليه؛ فمنهم:

الشيخُ العالم الإمامُ الشهير الرُّكنُ: أبو علي ناصر الدين المِشدَّالي، لقيته بِبِجايَةَ صدر عام ثلاثة وعشرين وسبع مئة، وقرأتُ عليه صدرَ كتاب المُوطأ للإمام أبي عبد اللَّه مالك بن أنس رضي الله عنه، وأذِن لي في حمله عنه، وأجازني إجازة عامةً في جميع ما تحمّله، وما صدَر عنه من تأليف في أيّ نوعٍ من العلومِ كان، وسنده مذكور في برنامج روايته.

ولقيت ببجاية أيضاً الشيخَ الفقيه الإمام المحدِّث خطيب جامع قَصَبَةِ بجاية، الفاضل العلم: أبا عبد اللَّه ابن غريون رحمه الله، وقرأت عليه صدراً من الأحكام الكبرى للإمام عبد الحق الإشبيليّ، وناولني إيَّاه، وأذِن لي في حمله عنه، وأجازني إجازةً عامَّةً في جميع ما تحمَّله وأشياخُه بأسانيدهم في برنامجه.

وكتب لي بالإجازةِ من المشرق جمعٌ [وافرٌ في] استدعاء بخطِّ الشيخ الفقيه العالِم العلَم، الشَّهير الشريف، الزاهد الورع، المقدَّس المرحوم: أبي عبد اللَّه الطّنجاليّ - رحمة اللَّه ورضوانه عليه -؛ منهم:

الإمام المحدث: ابن دقيقِ العيد.

وسطَّر [لنا هذا] الاستدعاء موجود بيد ولد الشيخ … المقدَّس المرحوم أبي عبد اللَّه الطّنجاليّ: الشيخ العامل الخطيب الورع الفاضل … أبي جعفر أحمد.

ولم يبقَ في هذا التاريخ من المذكورين في الاستدعاء المذكور بقيد الحياة غير الفقيه: أبي جعفر [المذكور، وكاتب] هذا بخطِّه [ابن الزبير].

وكتب لي بالإجازة جماعة كثيرة من أهل سَبتة وغيرها؛ منهم:

الأستاذ الجليل أبو إسحاق إبراهيم العامليّ، أجازني إجازةً عامَّةً في جميع ما تحمَّله وما صدر عنه من تأليف.

وأجازني من سبتة: الفقيهُ الأستاذُ العلَمُ [الفرضي] المحدِّثُ: أبو عبد اللَّه قاسم بن عبد اللَّه بن محمد الأنصاري ابن الشَّاط.

والشريف الجليل الفاضل الركن شرف الدِّين أبو العباس أحمد بن محمَّد بن محمَّد الحُصَنيُّ رحمه الله ورضي عنه ونفعه ونفع به -.

وإجازتهم لي من مدينة سبتة المحروسة في شهر صفر من عام [ستة عشر وسبع مئة].

وأجازني من أهل مَالَقة وأهل بَلَّش: الشيخُ الفقيه العالِمُ العلَم الزَّاهد المباركُ: أبو عبد اللَّه الطّنجاليّ رحمه الله ورضي عنه إجازةً عامّةً.

والشيخُ الوزيرُ الفقيه الجليل العلَمُ الفاضلُ: أبو عبد اللَّه محمَّد بن يحيى بن رَبيع الأشعَري.

والشيخُ الفقيهُ القاضي العدل النَّزيه: أبو جعفر بن برطال رحمه الله.

والأستاذ الفاضل المجوّد العالِم العلَم الخطيبُ البليغ المرحوم: أبو محمّد عبد الواحد البَاهليّ.

ومن بَلَّش: الأستاذ الخطيب الصدر الركن الورع الزَّاهد المُحدِّث: أبو جعفر ابن الزيَّات.

والشيخ الأستاذ المقرئ المتقن الحافظ العلَم المرحوم: أبو عبد اللَّه ابن الكِماد.

ومن أهل غرناطة: الشيخُ الوزيرُ الفقيهُ الجليلُ العالِمُ العلَمُ الحافظُ الحسيبُ الأصيلُ: أبو محمَّد عبد المُنعم بن سِمَاك رحمة اللَّه ورضوانه عليه.

والشيخُ الفقيه الجليلُ الخطيب العالِمُ العلَمُ المُتصوِّف الفاضل المرحومُ: أبو الحسن فضل ابن فضيلة المعافيّ.

والشيخ الفاضلُ الفقيه العدلُ المشاوَر الفاضلُ المرحومُ: أبو الحسن علي ابن مَسْتقور الطَّائيّ.

وأسانيدي لمن قيَّدتُ مذكورةٌ في كُتب مشيختهم لمن شاء أن يقف عليها.

وقد أجزتُ لهُما - حفِظ اللَّه نُبُوتَهُما - رواية ذلك عنِّي إجازةً عامّة تامّة وفيما يصحُّ لديهما من نَظْمٍ صادرٍ عنِّي أو نثرٍ، واللَّه تعالى يحفظ رتبتهما العليَّة، ويجعلهما من أهل العلم والعمل به.

قاله وكتبه - العبد الفقير إلى رحمة ربه، المستغفر من ذنبه -: محمَّد بن أحمد بن إبراهيم بن الزُّبَير الثقفيِّ ثم العاصمِيِّ، حامداً للَّه تعالى ومصلِّياً على سيِّدنا ومولانا محمَّد نبيه المُصطفى وعلى آله وصحبه.

وذلك في العشر الآخر من شهر شعبان، عام أربعة وستين وسبع مئة، والحمد للَّه وسلام على عباده الذين اصطفى … … … » (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات غير مقروءة أو طمس.

ثم في الصفحة التي تليها إجازةٌ بخطِّ عبد الرحمن بن محمد بن خَلدون لمحمد بنِ سماك الحفيد، ونصُّها:

«الحمدُ للَّه.

قرأ عليَّ الفقيهُ الحسيبُ، الزَّكِيّ الفاضلُ، الكاتبُ الأبرع الأخصلُ: أبو القاسم محمَّد ابن الفقيه الوزير، الكاتب القاضي، الأمجد الأرفع، الأكمل المرحوم، أبي العُلى محمَّد بن سِمَاك - نفعهُ اللَّه بالعلم وجعله من أهله -: صدراً من هذا الكتاب - كتاب (العُمدة) - المُكتتب هذا بآخره، وناولتُه إيَّاه.

وأجزتُه جميعه، وجميع ما أحمل، وما يصحُّ عنِّي من تأليفٍ أو نظمٍ أو نثرٍ، وحَدَّثْتُه به عن الشيخ الإمام، الرَّحَّال الشهير، أبي عبد اللَّه ابن جابر، بأسانيده المعروفة في برنامجه، واللَّه يوفقني وإياه.

وكتب الفقير إلى اللَّه: عبد الرحمن بن محمد بن خَلدون - لطف اللَّه به -، في الثالث، لجمادى الآخرة، عام ست وستين وسبع مئة، بمدينة غرناطة المحروسة».

وتحتها إجازةٌ أخرى بخطِّ سعيد بن أحمد الهاشميّ لمحمد ابن سماك الحفيد، ونصُّها:

«الحمدُ للَّه.

قرأ الفقيهُ الفاضل الحسيبُ، أبو القاسم محمَّد ابن الشيخ السيِّد، الفقيه العدل النزيه، الحسيب الشهير، الماجد المرحوم، أبي العُلى محمَّد بن سِمَاك حفظه اللَّه ورضي عنه، على كاتب هذا - ابن سعيد -: صدراً من كتاب (العُمدة) المُقيّد هذا بآخره.

وسأل منِّي إجازته فأجبته لذلك، مع جميع ما أحمل.

ونُرويه ذلك عنِّي عن أشياخي رضي الله عنهم؛ منهم: قاضي الجماعةِ، الإمامُ العدلُ الشهيرُ، أبو عبد اللَّه محمَّد بن يحيى بن بكر، والخطيبُ الفاضلُ العالِمُ، أبو بكر بن سيِّدي، وقريبي

الفقيه، الخطيب الصَّالح، الوليّ للَّه تعالى أبي عبد اللَّه الهاشمي الطّنجاليّ، والشيخ المُقرئ الراوية الشهير، أبو محمد بن أيُّوب - نفع اللَّه بهم أجمعين -.

وكذلك أجزتُ ابنه، الأسعد الأَرْضَى، أبا محمَّد عبد المُنعم، بلّغه اللَّه فيه أمله، وأقرَّ به عينه.

وأجزتُ خالَه وابن عمِّ والده، الفقيه الفاضل، الحسيبَ الماجد، أبا عَمرو سِمَاكاً بن سيدي وأخي الفقيه، الحسيبِ الأصيل، الفاضل الشهير، أبي القاسم بن سيدي الشيخ الفقيه، الجليلِ الماجد المرحوم، أبي عبد اللَّه بن سِمَاك -[آجره] اللَّه وحفظ مَحَابه - جميع ما أحمله عن أشياخي المذكورين وغيرهم رضي الله عنهم أجمعين، إجازة تامَّةً على الشرط المعروف.

وكتب [العبد]: سعيد بن أحمد بن محمَّد بن سعيد الهاشميّ - وفَّقه اللَّه وَلَطَفَ به -.

بتاريخ الخامس، لجُمادى الأولى، من عام تسعةٍ وستين وسبع مئة، وهو يحمد اللَّه سبحانه، ويصلِّي على رسوله محمد صلى الله عليه وسلم، وشرَّف وكرم».

وتحتها إجازة أخرى من ابن الحاج البلِّفيقيّ لمحمد ابن سماك الحفيد، ونصُّها:

«الحمدُ للَّه حقَّ حمده، وصلواته وسلَامه على سيِّدنا ومولانا محمَّد نبيِّه المُصطفى الكريم رسوله وعبده.

سمع علَى سيِّدِنا وعُمدتنا، وبركتنا وقُدوتنا، شيخِ الإسلام، وصدر العُلماء الأعلام، خاتمة المحدِّثين والمُسندين، وبقيَّة الصُّلحاء والعابدين، ونخبةِ الأتقياء المجتهدين، الشيخ الفقيه، الإمام الجليل المعظَّم، الكبير الشهير الخطير، الصدرِ الأوحد، والأسمى العالِم العلَم، الأستاذ المقرئ، المُتفنن المُصنف، المُدوّن الرَّاوية المحدِّث، المُسند المُحقِّقِ، الناقد الضابط الحافظ، قاضي القُضاة، وصدر العدول المرتضاة، النزيه الرِّضا، والمشاوَر القُدوة، الخطيبِ البليغ، التَّقيّ الطَّاهر، الخاشع الأخْشى، بليغِ الخُطباء، وعميد الأُدباء، وشرفِ الأماجد الحُسباء، المُتصوّف النَّاسك، السَّالك المُتخلِّق، العارف الصَّالح، المُتَبرَّك به، المُوقَّر المبرور الكامل، أبي البركات محمَّد ابن سيِّدنا الشيخ، الفقيه الوزير، الجليل الماجد، المُعظَّمِ الأسْنى، الرَّفيع الأسْمَى، الخطير الأرْضى، التَّقِيّ الصَّالح، الزَّاهد العابد، الأوَّاب المُتبتِّل، الطَّاهر الورع، ذِي المجد البَاذخ، والحَسَب الشَّامخ، والأَصالة الآمنة، صحة إسنادها من طَارِقِ رَيْبٍ والتباس، والمتصلة سلسلة نسبها بالعبَّاس ابن مِرْدَاس، سَلِيلِ أولياء اللَّه، أُولي العلم والصَّلاح والعبادة، والمُنتخب من دوحة الفضل والطَّهارة والنَّجادة، المُوقَّر المبرور، المَرحوم المُقدَّس، أبي بكر محمَّد بن إبراهيم بن الحاج السُّلَمِي- أمتع اللَّه بطول بقائه، ونفع بصالح دعائه -.

كاتبُ هذا بخط يده: محمَّد بن محمَّد بن محمَّد بن سِمَاك بن عبد الحقِّ بن أحمد بن سِمَاك العامليّ، المُجازُ في الصفحات يَمْنَة هذا صدراً من كتاب (العُمدة) لعبد الغني، المرسوم هذا بآخره.

وحدثني به - أبقى اللَّه بركتهُ - عن أشياخهِ الَّذين يحمله عنهم حسبما ذلك منقولٌ في برنامجه، وله أبقاه اللَّه الطول والإنعام، والفضل الذي يكون به كلّ ختام، في إجازة الابن المُبارك، عبد المُنعم المُكنى بأبي محمَّد، وَصَلَ اللَّه إسعاده، ووالَى توفيقه وإرشاده في كل ما يحمله - دام بقاؤُه - من العلوم، وما صدر عنه أو يصدر من المنثورِ والمنظومِ، وما تأتَّى إليه بإجازةٍ أو قراءةٍ أو سماعٍ أو مناولةٍ أو مكاتبةٍ، على اختلاف ذلك، وشتَّى أصنافه وأنواعه، الإجازة التامَّة المطلقة العامَّة، واللَّه ينفع بالعلم وأهله، ويجعل ذلك خالصاً لوجهه الكريم بفضله.

وكتب بمدينة مَالَقَة - حرسها اللَّه - بتاريخ يوم الاثنين، الرابع والعشرين، لشهر ربيع الأول المبارك، الذي من عام سبعين وسبع مئة - عرَّف اللَّه خيره وبركته بمنه وفضله وطَوْله -».

ثم كتب المجيز بخطِّه: «صحيحٌ ما خُطَّ أعلى هذا [ونجز له]، وكتب عبد اللَّه الراجي رحمته: محمَّد بن محمَّد بن إبراهيم السُّلَمِي، عُرف ببلده بابن الحاجِ، وبالبِلِّفِيقي في غيره.

وكذلك أجزت ابنه المذكور [لمطلوبه] أبا محمَّد عبد المُنعم جميعَ ما سئل له بشرطه، وفي التاريخ المؤرّخ له».

* وفي (أ): «كَمُل؛ والحمدُ للَّه واهبُ الحمد، والهادي إليه، والصَّلاة على سيدنا محمد وعلى آله وأصحابه وأزواجه وسلّم كثيراً، وكان الفراغ منه في الثامن، لشهر جمادى الثاني، عام خمسة [وست مئة]، على يد العبد إلى مولاه سعيد بن علي بن عبد اللَّه [العبدري]، عفا اللَّه عنه بمنِّه، ولمن دعا له بالعفو والرحمة».

* وفي (ب): «تمَّت (العمدة في الأحكام عن خير الأنام، محمَّدٍ عليه أفضل الصَّلاة والسَّلام)، والحمدُ للَّه وحده، وصلى اللَّه على سيِّدنا محمَّدٍ وآله وصحبه وسلِّم تسليماً».

وفي الصفحة المقابلة كُتِب بخطٍّ مغاير: «اللَّه الموفِّقُ.

وَجَدتُ على الأصل المنقولِ منه هذا الكتاب ما صورتُه:

قرأ عليَّ هذا الكتاب أجمع، وهو كتاب (العمدة في الأحكام)؛ تأليف الحافظ أبي محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسي رحمه الله: مالكُه الولد النجيب، الفقيه، شمس الدين أبو عبد اللَّه محمد بن عفيف الدين صالح بن أبي العلى بن أبي محمد الحلبي - أسعده اللَّه تعالى في الدارين - مِنْ حِفْظِه، بسماعي له أجمع، على شيخنا أبي العباس أحمد بن عبد الدائم بن نعمة المقدسي، بقراءتي عليه، بسماعه من مصنفه، رحمهما اللَّه تعالى.

فسمعه بالقراءة المذكورة: الشَّيخُ الفقيه عفيف الدين صالح المذكور.

وصحَّ ذلك وثبت، في أربعة مجالس، آخرُها يوم الأربعاء، سلخ ذي قعدة، سنة ثلاث وثمانين وست مئة، بمدرسة ابن الحنبلي بدمشق المحروسة.

كتبه: محمدُ بن أبي الفتح بنِ أبي الفضل البعليُّ - عفا اللَّه عنه -، حامداً اللَّه تعالى ومصلياً على رسوله ومسلماً.

نقله كما وجده حرفاً بحرف: محمدُ بن أبي الفتح بن أبي سالم محمد، عُرف بابن الأطعانيِّ - عفا اللَّه عنه -، في خامس عشر من ذي الحجة، سنةَ ثلاث عشرة وسبعِ مئة، وكان الشيخُ شمس الدين المسمع المذكور أجازنِي جميع ما يجوز له روايتُه سنة اثنتينِ وسبع مئةٍ».

* وفي (ج): «تم الكتاب بحمد اللَّه وعونه وحسنِ توفيقه، وذلك يوم الأحد، رابع عشر، ربيعٍ الآخر، سنة ثمانٍ وعشرين وسبع مئةٍ، والحمد للَّه وحده، والصلاةُ على رسول اللَّه محمد وآله وصحبهِ وسلم تسليماً كثيراً».

* وفي (د): «آخر كتاب (العمدة في الأحكام)، الحمد للَّه رب العالمين، وصلى اللَّه على سيدنا محمد وآله وصحبه وسلم تسليماً كثيراً إلى يوم الدين.

فرغ من كتابته لنفسه: العبد الفقير إلى رحمة ربه، أحمد بن إبراهيم بن أحمد الشافعي- عفا اللَّه عنه -، تاسع عشر من شهر رمضان المعظم، من سنة ثلاث وثلاثين وسبع مئة».

وكُتب في الصفحة التي بعدها: «قابلتُ هذه النسخة على النسخة المنقولة منها، وهي نسخة مقابلة صحيحة معتمدة بخط الشيخ الإمام، العالم المرحوم، فخر الدين أبي محمد عبد الرحمن ابن الشيخ الإمام، العلامة، الوارع، الزاهد، العابد، المسند، شمس الدين أبي عبد اللَّه محمد بن شيخ الإسلام، الحافظ المتقن المحقق، جامع أشتات الفضائل، فخر الدين أبي محمد عبد الرحمن بن البعلبكي الحنبلي رحمه اللَّه تعالى.

ووجدتُ عليها بخط كاتبها المذكور ما صورته:

قابلتُ هذه النسخة على نُسخةٍ بخطِّ جدِّي رحمه الله.

وعليها بخط والدي ما مِثالُه: صححتُ هذه النسخة مقابلةً، وضبطها على الشيخ جمال الدين أبي عبد اللَّه محمد ابن مالك في الأماكن المُشكلة منها، فما كان فيها من ضبطٍ في مكانٍ فعنه أخذته؛ فليُعلمْ ذلك.

كتبه: عبد الرحمن بن محمد بن عبد الرحمن بن يوسف بن البعلبكِّي - نفعنا اللَّه والمسلمين بالعلم -، وللَّه الحمد.

وهذه نسخة مسموعة، ووجدت عليها من الطبقات ما صورته:

قرأ عليَّ جميعَ كتاب (الأحكام)؛ جمع الشيخ الإمام، العالم الحافظ، بقية السلف الصالح، تقي الدين أبي محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي المقدسي - قدَّس اللَّه روحه -: الولدُ النَّجيب محمد بن فخر الدين عبد الرحمن ابن البعلبكي، من حفظه قراءةً حسنةً، نفعه اللَّه به وبسائر العلم، وزينه بالحلم، ونفع به.

وكانت خاتمته: يوم الجمعة، العشرين من جمادى الآخر، سنة سبع وخمسين وست مئة، بسفح جبل قاسيون.

كتبه: عبد الرحمن بن محمد بن أحمد بن محمد بن قدامة المقدسي، حامداً للَّه تعالى، ومصلياً على نبيه محمد وآله ومسلماً، وحسبنا اللَّه ونعم الوكيل.

ومما وجدت على هذه النسخة بخطِّ كاتبها المذكور:

شاهدتُ على … بالأحكام - بخطِّ جَدِّي - ما مثاله بخطِّ والدي: قرأتُ جميع هذا الكتاب من حفظي وهو كتاب (العمدة في الأحكام)؛ تأليف الشيخِ الإمام، العالم الحافظ، تقيِّ الدين عبد الغني بن عبدِ الواحد بن علي بن سُرور المقدسيِّ؛ على الشيخ الإمام، العالم الأوحد، زينِ الدين أبي العباس أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيِّ، بحق سماعه من مؤلِّفه، وذلك يوم الجمعة، سادس شهر جمادى الأُولى، سنة تسعٍ وخمسين وستِّ مئة.

وكتبه: محمدُ بن عبد الرحمن بن يوسف البعلبكيُّ، غفر اللَّه له ولوالديه ولجميع المسلمين.

هذا السماع صحيح، وكتب: أحمد بن عبد الدائم بن نعمة المقدسي - سامحه اللَّه -، حامداً ومصلياً.

ومما وجدتُ على النسخة الموقوفة بخطِّ كاتبها:

قرأتُ جميع هذا الكتابِ وهو (العُمدة) … … تقي الدين عبد الغنيّ، على الشيخ الإمام، العالِم المحدّث، الفاضل الأصيل، أقضى القُضاة، شرفِ الدين عبد اللَّه ابن الشيخ الإمام، العالم الأوحد، شرفِ الدين عبد اللَّه، بن الحافظ عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسيِّ، بسماعه لها من الشيخ أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيّ، بسماعه من المصنِّف؛ في مجالس آخرُها … … وعِشرين وسبع مئةٍ، بالمدرسة … بدمشقَ المحروسة.

كتبه: عبدُ الرحمن [بن محمد] بن عبدِ الرحمن بن يوسف بن البعلبكيُّ.

حرَّر ذلك: أحمدُ بن إبراهيمَ بن أحمد … نسخاً ومقابلةً في مجالس، آخرُها … ذي القعدةِ، من سنة ثلاث وثلاثينَ وسبع مئةٍ، والحمد للَّه وحدَه، وصلى اللَّه على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه وسلّم» (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات مطموسة.

* وفي (هـ): «آخر الكتاب، والحمد للَّه وحدَه، وصلى اللَّه على محمد وآله، علَّقه لنفسه ولِمن شاء اللَّه من بعده: العبدُ الحقير، المعترف بالتقصير؛ محمدُ بن إلياس بن عثمان النَّاسخ - غفر اللَّه له ولوالديه ولجميع المسلمين -، وصلى اللَّه على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه وسلَّم.

نَجَزَ في شهر شعبانَ المكرّم، سنة اثنتينِ وأربعين وسبعِ مئة».

وعلى يساره في الهامش: «وجدتُ على الأصل المنقولِ منه هذه النسخة هذه الطبقةَ:

بلغتُ سماعاً بقراءتِي على الشيخ الإمام، العالم الحافظ؛ تقيِّ الدين أبي محمد عبد الغني بن عبدِ الواحد بن علي بن سرور المقدسيّ وهو مصنِّفه؛ وهو (العمدة فِي الأحكام)، فسمعَهُ:

محمدُ بن عبد الغالب بن محمد الأموي صاحب الجرو، والشيخُ أبو الصفا خليل بن فهد بن شبل، وصديقُ بن بختيار بن عبد اللَّه، وخليلُ بن يونس بن عبد اللَّه، وعبد الرحمنُ بن عبد الحافظ بن أحمد المقدسي، وعبد الرحمن بن … (أ) بن عبد الرحمن القدسي (ب)، وهذا خطُّه.

وذلك في مجالسَ أربعة، آخرُها يوم الجمعة، ثانِي وعشرين شوَّال، سنةَ إحدى وتسعين وخمس مئةٍ.

وتحته تصحيح المسمّع:

هذا صحيحٌ كما كُتب، كتبه: عبدُ الغنيّ بن عبد الواحد بنِ علي المقدسيُّ، حامداً للَّه، ومصلياً على نبيِّه [محمدٍ] وآله، ومسلماً تسليماً».

(أ) كلمة مطموسة.

(ب) كذا.

وعلى يساره في الحاشية: «نقلَهُ كما شاهده: محمدُ بن إلياس بن عثمان غفر اللَّه لِمن علَّمه و … (ج)».

(ج) طمس بمقدار كلمتين أو أكثر.

وفي الصفحة التي بعدها صورةُ سماعٍ آخر: «قرأتُ جميع هذا الكتاب - أعني: (العمدة) - على الشيخ الإمام العلَّامة، مفتي المسلمين، بقيّة السلف؛ رضيِّ الدين أبي بكر بنِ عمرَ بن عليٍّ القُسَنْطِينِيُّ - أبقاه اللَّه -.

وأخبرني أنَّه سمعها على الشيخين: ضياءِ الدِّين بن أبي الحاج، وعبد الجليل البهنسيِّ، كلاهما عن مصنِّفها، وأخبرتُهُ إجازة لما خالف أصله إن خالف.

وسمع الفقهاء الجِلَّة: سعدُ الدين مسعود بن جوران البدوي، وكمالُ الدين أبو عبد اللَّه أحمد بن القاضي الأجل محيِي الدين عبد الرحيم بن شكر اللَّخْمي، وناصرُ الدين محمد بن محيي الدِّين عبد العزيز بن إبراهيم بن الحسن الأنصاريِّ.

وصحَّ ذلك في مجالس؛ آخرُها عشيّة الخميس، رابِع جمادى الأولى، سنةَ إحدى وتسعينَ وست مئةٍ، بالمدرسة الفَخْريّة من القاهرة المُعِزِّية، وأجاز لِي ولهم ما يروِيه.

كتبه: رافعُ بن أبي محمد هجرس بن محمد الصميديّ السلاميُّ، حامداً مصلياً على نبيِّه مسلّماً».

وتحته: «نقلهُ كما شاهده: محمدُ بن إلياس بن عثمانَ».

وتحت هذا قيدُ سماعٍ على النسخة نفسِها، ونصُّه:

«وسمعَهُ على الشيخ الصالح، المسند المعمَّر، بدرِ الدين حسن بن شمس الدين محمد بن أسد الدين عبد الرحمن الإربليِّ - عُرف بابن السَّديد -، بحقِّ إجازته من أبي العباس أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمة المقدسيِّ، بسماعه من المؤلّف، بقراءة محمدِ بن أحمد بن أبي بكر المزّي الحريريِّ: واضعُ ذي الأحرف، صاحبُ هذه النسخة وكاتبُها؛ المولى الشيخ شمسُ الدين محمد بن فخر الدين إلياس بن علي الصوفيُّ … … الفاضلُ شرف الدين أبو القاسم بنُ أحمد بن إسماعيل الربعيُّ - عُرف بابن المروّش -، إمام إيوان صلاح الدين، والأميرُ الكبير الفاضل … بن قاسم بن محمد بن رشيد بن جعفر ابن مرزبان الدُليجانيّ الفارسيُّ، وحفيدُه ناصر الدين محمد بن صلاح الدين خليل، وعزُّ الدين عبد العزيز بن عبد الرحمن بن عبد العزيز، والشيخُ إبراهيم بن محمد بن إبراهيم الصاغرجيَّان، وعبدُ الرحمن بن محمود بن زكريا الزنجانيُّ، وشمسُ الدين محمد بن محمود التركستاني، والده المقرئ، الصوفيون، وخليلُ ويوسفُ ولدَا علاء الدين علي بن حسام الدين يوسف بن جمال الدين عبد اللَّه العلائي نسيبَا القارئ.

وسمع الميعاد الأوّل - وآخره أول باب التمتع -: عبدُ الرحمن بن صاحب هذه النسخة، وآخرون، بفَوْتٍ كتبوا على نسخةِ القارئ.

وصحَّ ذلك وثبت [في] مجلسين، ثانيهما يوم الأربعاء، ثامن شهر رمضان المعظَّم، من سنة خمسٍ وأربعين وسبع مئةٍ، برباط سعيد السعداء، داخل القاهرة المُعِزِّية، وأجازهم جميع ما يجوز له روايته متلفِّظاً بذلك.

الحمد للَّه وحده، وصلَّى على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه وسلَّمَ» (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات مطموسة.

وفي الصفحة الَّتي قبل الخاتمة إجازةٌ متأخّرةٌ، من محمد بن جرباش الحنفي لأبي المحاسن يوسف الأميريِّ، ونصُّها:

«سمع عليّ جميع هذا الكتاب وهو (عمدة الأحكام) - إلا من أول باب العرايا إلى آخر كتاب الأشربة؛ فقراءةً منه عليَّ -: السيدُ الفاضل المشتَغِل المحصّل أبو المحاسن يوسفُ صفي الدين الأميريُّ … … (أ) الناصري محمد بن عبد الرزاق نَقِيب الجيوش بالدِّيار المصريّة - كان المعروف بين ذوي قرابته بالجالي -.

في مجالس آخرُها ثالث شوَّالَ، سنة ستٍّ وتسعين وثمانِ مئة، بحقِّ روايتي لجميع الكتاب عن جماعةٍ من المشايخ؛ منهم: الشيخُ الإمام المعمر محمد أبو عبد اللَّه الطبريُّ إمام المقام الخليلي بمكة المشرفة رحمه الله، عن قاضي القضاة زينِ الدين بن الحسين العثمانيِّ نزيل المدينة المشرَّفة، عن أبي الفرج عبدِ الرحمن بن محمد بن عبد الهادي المقدسيِّ.

ح وأخبرني به - سماعاً لبعضه وإجازةً لباقيه إن لم يكن سماعاً كلّه - الشمسُ العراقي، عن أبي الطَّاهر الربعيِّ، عن غير واحد؛ منهم: المسند أبو عبد اللَّه محمدُ بن أبي بكر بن أحمد بن عبد الدائم المقدسيُّ.

قالا: أخبرنا أبو العباس أحمدُ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيّ بسماعه له من مؤلِّفه رحمه الله.

وقد أذنتُ له أن يرويَهُ عني، وجميع ما يجوز لِي وعنِّي روايته بشرطه - وأنا بريء من اللَّحْن والتصحيف والغلط والتحريف -، وصحَّ ذلك وثبت في التاريخ الماضي أعلاهُ، وحسبنا اللَّه ونعم الوكيل.

قاله وكتبه: محمدُ بن جرباش بن عبد اللَّه الحنفيُّ، وصلى اللَّه على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه وسلّمَ».

(أ) كلمتان غير واضحتين.

* وفي (ز): بخط الناسخ الثَّانِي: «تمت (العمدة [في] الأحكام)، على يد - العبد الفقير الحقير المُذنب -: محمدِ بن أبي بكر بن محمد الكاشغريّ الخلوتيِّ - غفر اللَّه له ولوالديه ولأستاذِيه، ولمَن قرأ، ولمن نظر، ولمن عَمِل بما فيه -، فِي يوم السبت، في أواخر رَبيع الآخر، سنةَ تسع وخمسين وسبعِ مئة، والحمد للَّه رب العالَمِين، وسلّم تسليماً كثيراً».

وبعده سماع بخط مغاير متأخر:

«قرأتُ جميع هذا الكتابِ على مولانا شيخ الإسلام، بقيَّة السلف الكِرام، شهابِ الدين السبكيّ الشافعيِّ، بمدرسة الباسطيَّة، في كلِّ يوم عقب صلاة الظهر، بحضور مولانا الشيخ سليمان السكريّ.

وكان ابتداءُ قراءة ذلك من الأحدِ، ثامن الحجَّة، سنة اثني عشرةَ، وختام ذلك في يوم الأربع، تاسع محرَّم الحرام، سنة ثلاث عشرةَ للسنة - خُتمت بخير -.

وكان ذلكَ بحضور الشيخ سليمان، وسيِّدي صالح بن الشيخ، وكتابة الشيخ مؤرَّخة بالسبت، (13) محرم، سنة تاريخه».

وتحت الجميع كتابة بخط المُجيز لا يتَّضح منها سوى بعض الكلمات، وأعاد كتابتها بخطٍّ مقروءٍ كاتبُ السماع؛ فكتب:

«صورة كتابة الشيخ: بلغ الشيخُ الكامل المحصِّل، قراءة هذا الكتاب إلى آخره: الشيخ العلَّامة … نور الدين بن مولانا … … » (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات مطموسة.

* وفي (ح): «تمّ كتاب (العمدة من أحاديث النبي صلى الله عليه وسلم في الأحكام، مما اتفق عليه الشيخان؛ أعني البخاري ومسلماً - نوَّر اللَّه مضجعهما -)، على يَدِ - أضعف عباد اللَّه وأحوجِهِم -: أبي محمد عبدِ السلام بن محمد بن محمود بن عبد الرزّاق بن عبد اللطيف بن عبد الرشيد الرجائيِّ - أحسن اللَّه حاله، وجبر باله -، في يوم الثلاثاء، السابع والعشرينَ من شعبانَ - بُلِّغْنا شهر رمضان -، سنة ثمانٍ وستين وسبع مئةٍ، بالمسجد المنسوب بسكَّة منارجة، أبدَّ اللَّه تعالى والد الكاتب فيه محلة باب دار عاريانَ، من محال جُوباره، ببلدة أصفهانَ - حماها اللَّه تعالى من بوائِقِ الزمان، وطوارِقِ الحدثان -، وسلم تسليماً كثيراً».

وعلى يمينه في الحاشية:

«فَرَغَ من تنميق ما التقطه شيخُنا ومولانا وموئِلُنا، المولى الإمام، البحر القمقام، الحبر الهمام، افتخارُ علماء الأعلام، المخصوص بعناية اللَّه العلَّام، عزيز الملتوالين، إمامُ الإسلام والمسلمين، بقيةُ أكابر المحدِّثين؛ أبو عليٍّ الحسنُ بن الولي الإمام المغفور، مذكور وقته، إمام الملتوالين؛ محمود الرجائيّ المحدِّث، عُرِف بماشاده، وكتبه إلى حاشية الكتاب هذا من فوائد كلام نُقَّاد الحديث وأقاويلهم فِي هذا الفن - أبدَّ اللَّه ميامن أنفاسهم بين المسلمين، وأسكن أسلافهم بَحْبُوبة جنات النَّعيم، بفضله العميم، ولطفه الجسيم -.

أقلُّ عباد اللَّه: عبدُ السلام بن محمد بن محمود الرجائيُّ، حامداً ومصلّياً ومسلّماً».

وعلى يسارِ الخاتمة كلام غيرُ مقروء بسبب الزُّرْقة التي لم تتّضح في التصوير؛ بخطّ مغاير لخطِّ الناسخ، ولعله خط شيخه المذكور.

* وفي (ط): «تمَّ الكتابُ بعون اللَّه وتوفيقه، على يد الفقير إلى رحمة ربه: أبي بكر بنِ عثمان بن أبي بكر الشهير بابن العجميِّ - لطف اللَّه به وسامحه -، وافق الفراغ منه يوم الجمعة، العاشر من ذي قعدة الحرام، سنة ستٍّ وسبعين وسبعِ مئة. الحمد للَّه ربِّ العالمين، وصلى اللَّه على سيدنا محمد وآله وصحبه، وسلم تسليماً كثيراً».

وكتب الناسخ بخطِّه بعد ذلك: «قرأتُ على الشيخ الصالح، الزاهد العابد، بقية المشايخ؛ زينِ الدين أبي الحسن علي، ابن الإمام العالم الزَّاهد تقي الدين محمد، ابن الإمام زين الدِّين علي بن عمر الأيوبيّ الأصبهانيِّ - نفعه اللَّه بالعلم، وزينه بالتقى والحلم -، جميعَ كتاب (العمدة في الأحكام)، للإمام الحافظ المُتْقن تقي الدين أبي محمد عبدِ الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسيِّ رحمه الله.

بحق سماعه على الشيخ العالِم، المحدِّث المقرئ؛ أمين الدين أبي اليمن مبارك بن عبد اللَّه، ويدعى بركات بن مبارك اللبناني الصوفيّ.

بحقِّ سماعه على الشيخ الإمام، العالم الفاضل الأوحد؛ شرفِ الدين أبي الحسين عليّ ابن الإمام العالم العارف القطب الولي تقي الدين أبي عبد اللَّه محمد اليونيني الحنبليِّ البعلبكي.

بسماعه على والده المذكور تقيِّ الدين، وعلى الشيخ الإمام العالم، الحافظ الأوحد؛ زينِ الدين أبي العباس أحمد بن عبد اللَّه بن نعمةَ المقدسيِّ.

بسماعهما من المؤلف.

وسمع ذلك بقراءتي على الشيخ زين الدين المذكور: ولدِي أبو اليسر محمد - أنشأه اللَّه نشأة الصالحين، ونَظَمَهُ في سلك المُطيعين والمباركين -، وذلك في مجالس، آخرُها صبيحة يوم الجمعة، الثانِي عشر من شوَّال المبارك، سنة ستٍّ وسبعين وسبع مئة، وأجاز لِي ولولدِي المذكور روايةَ ذلك، ورواية ما يجوز له روايتهُ.

وكتب: أبو بكر بنُ عثمان بن أبي بكر الشافعيُّ، الشهير بابن العجميِّ - لطف اللَّه به -.

والحمد للَّه رب العالمين، وصلى اللَّه على سيِّدنا محمد وآله وصحبِهِ وسلم. حسبنا اللَّه ونعم الوكيل».

وتحتها كَتب المجيزُ الشيخ عليُّ بن عمر الأيوبي بخطه: «السماعُ والإجازة صحيحانِ؛ كتبه: عليُّ بن محمد بن علي بن عمر الأيوبيُّ الأصبهانيُّ الشافعيّ - غفر اللَّه ذنوبه، وستر عيوبه -».

* وفي (ي): «آخرُ الكتاب، والحمد للَّه ربِّ العالمين، وصلَّى اللَّه على سيدنا محمدٍ النبيِّ، وعلى آله وصحبه وسلَّم تسليماً كثيراً دائماً أبدَ الآبدين، ودهرَ الداهرين، حسبنا اللَّه ونعم الوكيل».

* وفي (ك): «تم الكتاب بحمد اللَّه وعونِهِ، وصلى اللَّه على سيدنا محمدٍ وآلِه وصحبه وسلّم، وكان الفراغُ في يوم الثلاثاء المبارك، سادس شهرِ جُمادى الأول، سنةَ ست وثمانِين وثمان مئةٍ، وحسبنا اللَّه ونعم الوكيل.

وهذه النسخة نقلت من نسخة مكتوبٍ عليها ما صورته:

نقلت هذه النسخة مِن نسخةٍ تاريخ الفراغِ من نسخِها: في العشر الآخر، من ذي الحجّة، سنة تسعينَ وخمس مئةٍ.

عليها سماع بخطّ المصنِّف صورتُهُ:

سَمِع عليَّ هذا الكتاب: صاحبُه أبو الفضل العباسُ ابن الفقيه الإمام أبي العباس أحمد بن الحسين بن محمد العراقي - أحسن اللَّه توفيقه، ونفعه بالعلم، واستعمله بما يرضيه -، والفقيهُ أبو محمد أحمد بن سالم بن أبي عبد اللَّه بقراءتِهِ، وعبدُ الرحمن بن عبد اللَّه … … عوضُ بن إبراهيم بن بدر المقدسيُّون … عبد الغني بن عبد الواحدِ بن علي المقدسيّ.

وذلك في مجلسين؛ أحدِهما: يوم الثلاثاء، السادس والعشرون من المحرَّم، من سنة إحدى وتسعينَ وخمس مئةٍ.

كتبه: عبدُ الغني بنُ عبد الواحد بن علي المقدسيُّ، والحمد للَّه وحده، وصلى اللَّه على سيِّدنا محمد وآلِهِ وصحبه وسلَّمَ، وحسبنا اللَّه ونعم الوكيل.

كل ذلك صورته.

وعليها سماع آخر صورته:

قرأت جميع هذه (الأحكام الصغرى)؛ تأليفُ الحافظ أبي محمد عبد الغنيِّ المقدسي، علَى شيخِنا الإمام، العالم العلّامة، شيخ المحدِّثين، مفتي المسلمين، مفيد الطالبين؛ شمسِ الدين أبي عبد اللَّه محمد بن أبي الفتح بن أبي الفضل البعلبكيِّ.

بحقِّ سماعه من الشيخ زين الدين أحمدَ بن عبد الدائم بن أحمد المقدسيِّ.

بسماعه من مصنِّفه رحمه الله.

وذلك … … بنسختي للأصل الذي … حالة القراءة، فصحَّ السماعُ والمقابلة.

وصادف آخِرُ المجالس: يومَ السبت، مستهلّ صفر، سنةَ ستٍّ وسبع مئة، بدمشق المحروسة.

وأجاز [لي]- أبقاه اللَّه تعالى - روايتَها عنه، وجميعَ ما يجوز له روايته بشَرْطه.

وكتب: أحمدُ بن الحسين بن عبد الرحمن القوصيُّ، حامدا للَّه، ومصلياً على نبيه محمدٍ وآله.

ثم بعد ذلك كتب الشيخ شمس الدين البعلبكيُّ عنه بخطه ما صورته:

صحيح قراءته المذكورة على الوجه المذكور؛ كتبه: محمد بن أبي الفتح المذكور.

وما مثاله: قرأتُ جميع (الأحكام الصغرى)؛ تأليف الحافظ أبي محمد عبد الغني المقدسيِّ، على الشيخ الإمام المفيد زين الدين أبي العباس أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيِّ، بسماعه من مصنِّفه … … الشيخُ أبو زكريا يحيى بن إسماعيل … وأبو عبد اللَّه … … بن منصور، … والفقيهُ تقي الدين أبو بكر بن الحاج محمد بن عليِّ بن سفيان الرسعنيّ، وشرفُ الدين أبو بكر بن محمد بن ممدود الدمشقيُّ.

وصحَّ ذلك وثبت في مجلسٍ واحد، يوم الخميس، سلخ شعبانَ، سنة خمسٍ وستين وست مئة، بمنزل المُسْمِع بسفح جبلِ قاسيون خارج دمشق.

وأجاز الشيخُ لِي ولِمَنْ ذكرتُ ما يجوز له روايتُه.

وكتبه: محمدُ بن الفضل البعلبكيّ، حامداً للَّه تعالى، ومصلياً على نبيه ومسلّماً.

والنسخة المنقول منها ذلك كلُّه مكتتب بخطِّ ناسخ نسخة الأصل: العبد الفقير إلى اللَّه تعالى، سليمان بن داود بنِ سليمان الحنفيّ - غفر اللَّه له ولوالديه، ولمن نظر فيها، ودعا لكاتبها بالمغفرة ولجميع المسلمين -» (أ).

(أ) موضع النقاط خُرم من المخطوط.

* وفي (ل): «تمَّ كتابُ (العمدة في الأحكام من أحاديث خير الأنام محمد عليه أفضل الصلاة والسلام)، يوم الاثنين، سلخ ربيعٍ الأوّل، سنة إحدى وتسعينَ وسبع مئةٍ - أحسن اللَّه عاقبتها بمحمد وآله (أ). آمين -.

والحمد للَّه رب العالمين، وصلواته على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه أجمعين، حسبنا اللَّه ونعم الوكيل».

(أ) الدعاء بهذه الصِّيغة غير مشروع؛ قال الشيخ عبد العزيز ابن باز رحمه الله في فتاوى نور على الدرب (2/ 128): «التوسل بجاه النبيِّ، أو بحقِّ النَّبيِّ، أو بجاه الأنبياء، أو بحقِّ الأنبياء، أو بجاه المؤمنين؛ كلُّ هذا غير مشروع؛ بل هو بدعةٌ».

فِهْرِسُ أَهَمِّ مَرَاجِعِ التَّحْقِيقِ

[المراجع]

\ No newline at end of file +عمدة الأحكام – ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް

އިސްލާމިކް މިނިސްޓްރީއިން ”ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް“ ފޮތުގެ ތަރުޖަމާ ފާސްކުރިކަމުގެ ކާޑުގައިވާ ރެފް ނަމްބަރު:
(FRM) 142-C1/INDIV/2021/30
(FRM) 142-C1/INDIV/2022/80

ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމްގެ ތައާރަފު

اسم الكتاب: العمدة في الأحكام (نسخة الحواشي) - لتقي الدين أبي محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسي الجماعيلي الدمشقي الحنبلي (ت ٦٠٠ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المتون الإضافية | الطبعة الثانية ١٤٤٢ هـ - ٢٠٢١ م.

ފޮތުގެ ނަން: ޢުމްދަތުލް އަޙްކާމް (ހުކުމްތަކުގެ ތަނބު) - (ފުޓްނޯޓުހުރި ކޮޕީ) | ލިޔުނީ: ތަގިއްޔުއްދީން އަބޫ މުޙައްމަދު ޢަބްދުލް ޣަނީ ބިން ޢަބްދުލް ވާޙިދު ބިން ޢަލީ ބިން ސުރޫރު އަލްމަގްދިސީ އަލްޖުއްމާޢީލީ އައްދިމިޝްގީ އަލްޙަންބަލީ (600 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - އިތުރު މަތުނުތައް | ދެވަނަ ޗާޕު 1443 ހ. - 2021 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تحقيق نظر محمد الفاريابي ޕީޑީއެފް

العدة في إعراب العمدة - لابن فرحون المدني އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تيسير العلام شرح عمدة الأحكام - لعبد الله بن عبد الرحمن البسام އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الإفهام في شرح عمدة الأحكام - لعبد العزيز بن باز އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح عمدة الأحكام - لمحمد بن صالح العثيمين | ޕީޑީއެފް

شرح عمدة الأحكام - لعبد الكريم الخضير އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

تأسيس الأحكام على ما صح عن خير الأنام - لأحمد بن يحيى النجمي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

خلاصة الكلام - لفيصل بن عبدالعزيز آل مبارك އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح عمدة الأحكام - لابن جبرين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

الإعلام بفوائد عمدة الأحكام - لابن الملقن އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

مُقَدِّمَةٌ

الحمدُ للَّه ربِّ العالَمِين، والصَّلاة والسَّلامُ على نبيِّنا محمدٍ وعلى آلهِ وأصحابهِ أجمعينَ.

أمَّا بعدُ:

فإنَّ علومَ السُّنَّة مِن أجلِّ العلومِ، وقد تنوَّعتْ جُهُود العلماءِ فيهَا ما بين مَبْسوطٍ ومختصَرٍ، ومنهَا ما هُو فِي بيان أقوالِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وأَفْعالهِ، ومِنْها ما هو في الأحكامِ.

ومِنْ أهمِّ كُتُب أحادِيثِ الأحكَامِ: كتابُ (العُمْدَةُ فِي الأَحْكَامِ)؛ للحَافظِ عبدِ الغَنِيِّ بنِ عبدِ الواحدِ المَقْدِسِيِّ رحمه الله، وقد قَصَرَهُ على ما فِي الصَّحيحَين، فَتَلَقَّاهُ أهلُ العلمِ بالقبولِ، وتَناولوهُ بالشَّرحِ والبيانِ، وأصبحَ ممَّا يَحفظُه طلَّابُ العلمِ ويتدارَسُونَهُ.

ولأهمِّيَّته عملتُ على تحقيقِهِ ضِمْنَ سلسلةِ المُتُون الإضافيَّة مِن (مُتُونُ طَالِبِ العِلْمِ)، مُعتمِداً في ذلِكَ على نُسَخٍ خطِّيَّةٍ نفيسةٍ؛ لِيَظهَر كما صنَّفهُ مؤلِّفه.

وقد أَثبتُّ في حواشِي هذهِ النُّسخةِ الفروقَ بين نُسَخِ المخطوطَاتِ،

وتخريجَ الأحاديثِ، وشرحَ الغريبِ، وغيرَ ذلك، وجعلتُ نسخةً أخرى مجرَّدةً من جَمِيع ذلكَ؛ لِيَسْهُل على الطَّالب حفظُهُ.

وجعلتُ بين يدَيِ الكتابِ: منهجِي في التَّحقيقِ، وترجمَةَ المُصنِّف، واسمَ الكِتَاب، وأسماءَ رُواة «العُمْدَة» عن المُصنِّف، ومنهجَهُ في كتابهِ «العُمْدَة»، ووصفَ النُّسخ المُعتمدةِ في تحقيقِ المتنِ، ونماذجَ من النُّسخ الخطِّيَّة.

أسألُ اللَّهَ أن ينفَعَ بهِ، ويجعلَهُ خالصاً لوجههِ الكريمِ.

وصلَّى اللَّه وسلَّمَ علَى نبيِّنا مُحمَّدٍ وعَلى آلهِ وأصحابهِ أجمَعِينَ.

د. عبد المحسن بن محمد القاسم

إمام وخطيب المسجد النبوي

فرغتُ مِنه في الخامسِ والعشرينَ من ذي القَعدة

مِن عام أربعين وأربعِ مِئةٍ وألفٍ مِنَ الهجرة

مَنْهَجِي فِي التَّحْقِيقِ

1 - رمزتُ للنُّسخ بالحروف الأبجدية بحسبِ تاريخها؛ الأقدم فالأقدم.

2 - اعتمدت نسخة (و) أصلاً في التحقيق، فأثبتُّ ما فيها إلا ما اقتضى النظر إثباته من نسخة أخرى، وأُبيِّنُ سبب ذلك غالباً.

3 - أشرتُ في بعض المواضعِ إلى ما ورد في شروح العمدة القديمة مما يوافق نسخة الأصل، وهي شرح ابن دقيق العيد، وشرح ابن العطَّار، وشرح الفاكهاني، وشرح ابن الملقِّن.

4 - أثبتُّ الفروق المهمة بين النسخ، مكتفياً بتسمية رموز النسخ المخالفة في الحاشية، دون النسخ الموافقة للمتن؛ إلا إذا كان الاختلافُ من قبِيل الضبط، وأهملتُ التنبيه على الاختلاف في صيغ الترضّي والصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم، وما يشبهها؛ كلفظة: «تعالى»، و «عز وجل»؛ إلا في المرفوع، والتزمتُ إثباتَ الصّلاة على النبي صلى الله عليه وسلم، والتَّرضِّي عن أصحابه؛ في مواضعها المناسبة.

5 - أهملتُ في الغالب ذِكرَ ما سها فيه النُّسَّاخ، مما هو من قبيل الأخطاء المحضة، وبخاصَّة ما كان منها من قبيل الخطأ في الضبط؛ إلَّا إذا كان لهذا الخطأ وجهٌ ولو ضعيفاً؛ فإنِّي أثبته.

6 - إذا كان في إحدى النُّسخ كلمة غير واضحةٍ وتحتمل الخطأ أو التفرد؛ وتحتمل الصوابَ وموافقةَ بقية النسخ؛ فإنِّي أحملها على الصواب الموافق لبقية النسخ، ولا أنبّه على ذلك؛ مثاله: ما ورد في نسخة (و) من قول الرّاوي: «لَمْ يَحْنِ أَحَدٌ مِنَّا ظَهْرهُ» فقد كتب الناسخ فوق الراء ما يشبه الضمة، وهي في جميع النسخ ومصادر الحديث: مفتوحة، فالأَولى حملها على أنها فتحة مشوَّهة.

7 - أثبتُّ النص على ما اشتهر من قواعد الإملاء المعاصر، ولم أُشِرْ إلى اختلاف النسخ في ذلك؛ كطريقة كتابة الهمزات، ورسم التاء مفتوحة أو مربوطة، ونحو ذلك.

8 - إذا كان الاختلاف بين النُّسخ في إثبات كلمة أوحذفها وكان المعنى يستقيم على الوجهين؛ فإنِّي أذكر في الحاشية الكلمة التي لم ترد في بعض النسخ بين قوسين مزدوجين هكذا: «» وأقول: «ليست في كذا»، وأما إذا كان المعنى لا يستقيم بحذفها؛ فأقول بعد ذكر الكلمة بين قوسين مزدوجين: «سقطت من كذا».

9 - إذا كان الاختلاف بين النسخ في تقديم كلمة على كلمة؛ فإنِّي أذكر الخلاف فقط في الحاشية، وأقول بعده: «بتقديم وتأخير».

10 - إذا اختلفت النسخ في ضبط كلمة ما؛ فإنِّي أثبت في المتن الوجه الأصحَّ والأشهر، وأشير في الحاشية إلى بقية الأوجُه، مع بيان وجهِ الترجيح من كلام العلماء غالباً.

_________

⁽¹⁾ حديث رقم (75)

11 - إذا كُتبت كلمة في إحدى النسخ بوجهين في حرف واحد - مثل: التاء والياء، أو النون والياء، ونحو ذلك -؛ فإنِّي أكتب في الحاشية ما هو موافق للمتن، ثم أبين أنها بالحرفين معا؛ مثاله: كلمة «ييبسا» جاءت في نسخة (ح) بالياء والتاء في كلمة واحدة؛ بنقطتين من أسفل ونقطتين من أعلى، وبينت ذلك في الحاشية هكذا: في ح: «ييبسا» بالياء والتاء معاً.

12 - إذا ضُبطت كلمةٌ في بعض النسخ وأُهملت في بقيَّتها، ولم تختلف النُّسخ المضبوطة في وجه الضبط؛ فإنَّني أُثبت الضبط الواردَ فيها مِن غير إشارة إلى النسخ المهملة، وأمّا إذا اختلفت النُّسخ في الضبط؛ فإنِّي أشير إلى ما في النسخ المضبوطة، وأهمل ذكر النسخ غير المضبوطة، وأكتفي في وصف اختلاف النسخ ببيان الاختلاف المؤثِّر، وأمّا ما لا أثر له فلا أذكرهُ.

13 - الرموز الواردة في حواشي النسخ لم أُثبتها كما هي - بحكاية صورة رمزها -، وإنما كتبتها باللفظ المقصود منها، مثال ذلك حرف: «خ، خـ» المقصود به الإشارة إلى نسخة أخرى؛ كتبته هكذا: «في نسخة على حاشية كذا: … »، ولفظة «معاً» المشار بها إلى صحة الوجهين في لفظ الكلمة أو ضبطها؛ استغنيت عنها بذكر الوجهين بلفظِهما.

14 - راعيتُ في وصف اختلاف ضبط الكلمات: تمييزَ علامة البناء وما يرجع إلى البنية الصرفية للكلمة؛ عن علامات الإعراب؛

فأقول في الأولى: «بالضمّ أو بالفتح» مثلاً، وفي الثانية: «بالرفع أو بالنصب»، وهكذا.

15 - أثبتُّ ما ورد في حواشي النُّسَخ من تعليقات مهمَّة مفيدة للقارئ؛ كتعقُّبٍ على المصنف، أو استدراك مفيد، أو إشارة إلى اختلاف النسخ، أو تنبيه على صحَّة ضبط وخطأ آخر، لاسيما ما كان منسوباً إلى عالم معروف⁽¹⁾، وأهملتُ ما كان من قبيل الشَّرح والاستطراد والنُّكَت العلميَّة.

16 - إذا كان في حاشية بعض النسخ إشارة إلى نسخة توافق النصَّ المثبت؛ فإني لا أذكر ذلك، اكتفاءً بالنسخ المعتمدة، إلا إذا كان في ذكر ذلك فائدة - كبيان عدم تفرد الأصل -؛ فإنِّي أذكره.

17 - عزوتُ أحاديث الكتاب إلى مواضعها من الصحيحين، فإذا كان اللفظ لهما اكتفيت بالعزو إليهما، وإذا كان اللفظ لأحدهما بيَّنتُه بقولي: «واللفظ للبخاري - أو لمسلم -»، وكذلك ما يوافق لفظ غيرهما من المصنِّفِين، وإذا تصرف المصنف في اللفظ تصرّفاً يسيراً مما يغتفر مثلُه؛ فإني لم أنبه على ذلك، وأمّا إذا كان الاختلاف كبيراً فإني أقول - بعد عزو الحديث إلى موضعه في الصحيحين -: «بنحوِه».

18 - اكتفيتُ في العزو إلى صحيحِ مسلم بذكر الرقم الأصليِّ للحديث دون الرقمِ الفرعيِّ - من الأرقام التي وضعها الشيخ محمد

_________

⁽¹⁾ كنسخة «د» فإنها ضُبطت على ابن مالك في المواضع المشكلة - كما سيأتي بيانه في وصف النسخ المعتمدة -.

عبد الباقي -، إلّا إذا ذكر المصنف للحديثِ أكثر من رواية؛ فإني أثبتُ الرقم الفرعيَّ ثم الرقم الأصليَّ مفصولاً بينهما بشَرطة؛ هكذا: (1 - 201).

19 - إذا كان اللفظُ المختارُ في المتن موجوداً في بعض نسخ الصحيحين دون بعض، أو منسوباً إلى بعض رواتهما؛ فإنِّي أكتفي بعزو الحديث دون تعليق.

20 - رقّمتُ أحاديث الكتاب ترقيماً تسلسليّاً راعيت فيه المعنى، وجعلتُ الألفاظ المبيِّنة أو المقيِّدة تابعةً لما قبلها في الترقيم، فبلغت عدد أحاديثه مجردةً من الروايات (414) حديثاً، وبلغ عدد الروايات (114) روايةً.

21 - وضعتُ علامات التَّرقيم المُتَعَارَفَ عليها؛ مراعياً في ذلك معنى الحديث.

22 - ميَّزتُ أسماءَ الكتبِ والأبوابِ والأحاديثَ القوليَّة بلونٍ أحمرَ غامق.

23 - أثبتُّ ما يفيد القارئَ من تعقبات العلماء على كتاب العمدة؛ كالزركشيِّ في كتابه «النكت»، والحافظ ابن حجر في «فتح الباري»، وبعض شروح العمدة، وغيرها.

24 - بيَّنتُ معانيَ الكلمات الغريبة؛ إلا ما بيَّنه المصنف منها؛ فإني أكتفي بتوثيقها من كتب العلماء.

25 - عزوتُ كلَّ النقول التي أوردتُها إلى مصادرها، وحافظتُ غالباً على ألفاظ العلماء، وربما تصرّفتُ في بعضها بما يناسب المقام، ولم ألتزم بيانَ التَّصرُّف - كما هي طريقة أهل العلم -.

26 - حوَّلتُ المقاييس والأوزان والأطوال بالحسابات المعاصرة، وَفق ما حررتُه في كتابي: (تحقيق المقاييس والمكاييل الشَّرعيَّة وتنزيلها على الأطوال والأوزان المعاصرة).

27 - جعلتُ لِلكتابِ نُسْخَتين:

أ - النُّسْخةَ الأُولى: وهي النُّسْخة المُتضمِّنة لِحَواشي التَّحقيق؛ مِن الفُروقِ بين النُّسخ، والتَّرجيح بينها، والتَّعليق على ما يحتاج إلى تعليق، وهي هذه النُّسخة.

ب - النُّسْخةَ الثَّانية: نُسخةٌ صغيرة الحجم، مُجرّدةٌ من جَميع الحَواشي المثبتة في النسخة الأولى، وهي أنسب للحفظ.

تَرْجَمَةُ المُصَنِّفِ ⁽¹⁾

اسْمُهُ وَنَسَبُهُ:

هو الإمام، العالم، الحافظ الكبير، تقيُّ الدين، أبو محمد عبد الغني بن عبد الواحدِ بن علي بن سُرور بن رافع بن حسن بن جعفر المقدسيُّ، الجَمَّاعِيليُّ، ثم الدمشقيُّ، الصالحيُّ، الحنبليُّ.

مَوْلِدُهُ:

ولد بجمَّاعيلَ - من أرض نابلس -، وقد اختُلف في مولده رحمه الله، فقيل: سنة إحدى وأربعين وخمس مئة (541 هـ) كما ذكر ذلك الحافظ ضياء الدين المقدسي.

وقال الزكي المنذري رحمه الله: «ذَكَر عنه أصحابه ما يدل على أن مولده سنة أربع وأربعين وخمس مئة (544 هـ)».

وذكر ابن النجار في تاريخه - على ما نقل ابن رجب رحمهما الله - أنه سأل الحافظ عبد الغني عن مولده، فقال: «إما في سنة ثلاثٍ أو في سنة أربع وأربعين وخمس مئة، وأنَّه قال: الأظهرُ أنه سنة أربع وأربعين وخمس مئة (544 هـ)».

_________

⁽¹⁾ انظر لترجمته: التقييد لمعرفة رواة السنن والمسانيد لابن نقطة (ص 370)، وتاريخ الإسلام للذهبي (12/ 1203)، وسير أعلام النبلاء للذهبي (21/ 443)، والعبر في خبر من غبر للذهبي (3/ 129)، والبداية والنهاية لابن كثير (16/ 732)، والذيل على طبقات الحنابلة لابن رجب (3/ 1)، وشذرات الذهب في أخبار من ذهب لابن العماد (1/ 49).

رِحْلَتُهُ، وَأَشْهَرُ شُيُوخِهِ:

كان الحافظ رحمه الله واسع الرحلة في طلب الحديث، فدخل دمشق، والإسكندرية، وبيت المقدس، ومصر، وبغداد، وحرَّان، والموصل، وأصبهان، وهمذان، فأخذ عن كثيرٍ من علمائها، وكَتَب الكثير.

فسمع ببغداد من الشيخ عبد القادر الجيلي، وبالإسكندرية من الحافظ أبي طاهر السِّلفي، وبأصبهان من الحافظ أبي موسى المديني، وبهمذان من الحافظ أَبِي العلاء الهمذاني، وغيرهم كثير.

أَشْهَرُ تَلَامِيذِهِ:

حدَّث عن الحافظ كثير من العلماء؛ منهم: الشيخ موفق الدين ابن قدامة المقدسي، والحافظ ضياء الدين المقدسي، والفقيه محمد اليونيني، والزين ابن عبد الدائم، وخلقٌ كثير.

ثَنَاءُ العُلَمَاءِ عَلَيْهِ:

قال التاج الكندي رحمه الله: «لم يكن بعد الدارقطنيِّ مثل الحافظ عبد الغني»⁽¹⁾.

وقال أيضاً: «لم يرَ الحافظُ عبد الغني مثلَ نفسه»⁽²⁾.

وقال الحافظ ضياء الدين المقدسي رحمه الله: «كان شيخُنا الحافظ لا يكاد يُسأل عن حديث إلا ذكره وبيَّنه، وذكر صحته أو سقمه، ولا يسأل

_________

⁽¹⁾ تاريخ الإسلام (12/ 1207).

⁽²⁾ المصدر السابق.

عن رجلٍ إلا قال: هو فلان بن فلان الفلاني، ويذكر نسبه، فكان أميرَ المؤمنين في الحديث»⁽¹⁾.

ووصفه ابن النجَّار رحمه الله بقوله: «كان غزِير الحفظ، من أهل الإتقان والتَّجويد، قيّماً بجميع فنون الحديث، عارفاً بقوانينه، وأصوله وعلله، وصحيحه، وسقيمه، وناسخه ومنسوخه وغريبِه، وشكله، وفقهه، ومعانيه، وضبطِ أسماء رواته، ومعرفة أحوالهم»⁽²⁾.

وقرن الحافظ ابن كثيرٍ رحمه الله بينه وبين شيخه المزي فقال: «فلقد كانا نادرين في زمانَيهما في الرجال؛ حفظاً وإتقاناً وسماعاً وإسماعاً وسرداً للمتون وأسماء الرجال»⁽³⁾.

وقد دوَّن الحافظ أبو موسى المديني على كتاب «تبيين الإصابة» للحافظ عبد الغني ثناءً عطراً حيث قال: «قلَّ من قدم علينا يفهم هذا الشأن كفهمِ الشيخ الإمام ضياء الدين⁽⁴⁾ أبي محمد عبد الغني المقدسي، وقد وُفِّق لتبيين هذه الغلطات، ولو كان الدارقطنيُّ وأمثاله في الأحياء لصوَّبوا فعله، وقلَّ من يفهم في زماننا ما فهم، زاده اللَّه علماً وتوفيقاً»⁽⁵⁾.

_________

⁽¹⁾ سير أعلام النبلاء (21/ 448).

⁽²⁾ الذيل على طبقات الحنابلة (3/ 10).

⁽³⁾ البداية والنهاية (16/ 735).

⁽⁴⁾ والمشهور في لقبه: «تقي الدين».

⁽⁵⁾ سير أعلام النبلاء (21/ 449).

مِنْ مُؤَلَّفَاتِهِ:

1 - الاقتصاد في الاعتقاد.

2 - الأربعين من كلام رب العالمين.

3 - الكمال في معرفة الرجال.

4 - تبيين الإصابة لأوهام حصلت في معرفة الصَّحابة.

5 - الأحكام الكبرى؛ المعروف بـ «العمدة الكبرى».

6 - الأحكام الصغرى؛ المعروف بـ «العمدة في الأحكام»؛ وهو كتابنا هذا.

7 - غنية الحفاظ في تحقيق مشكل الألفاظ.

وغيرها من المصنَّفات⁽¹⁾.

وَفَاتُهُ:

توفي رحمه الله يوم الاثنين، الثالث والعشرين من شهر ربيع الأول سنة ستِّ مئة من الهجرة النبوية (600 هـ)، بعد أن مرض مرضاً شديداً منعه من الكلام والقيام، ودفن بالقرَافَة في مصر يوم الثلاثاء، فرحمه اللَّه وغفر له، وجزاه عن الإسلام والمسلمين خير الجزاء.

_________

⁽¹⁾ انظر: سير أعلام النبلاء (21/ 446 - 447)، والذيل على طبقات الحنابلة (3/ 24).

اسْمُ الكِتَابِ

اختلفتِ النسخُ الخطِّية في ذكر اسم الكتاب، وقد اعتمدتُ الاسم الذي اتفقت عليه أغلبُ النُّسخ الجيِّدة، وبقيَّةُ المصادر - الآتِي ذكرُها -، وهو: «العُمْدَةُ فِي الأَحْكَامِ»، وبيَّنتُ هنا أوجُهَ ورود اسم الكتاب في أهمِّ النُّسَخِ الخطِّيَّة، وما ورد في الإجازات الملحقةِ بها، والشروحات، وكتب التراجم، والفهارس ونحوها؛ من مظانِّ معرفة اسم الكتاب، مع التنبُّه إلى أنّ بعض العناوين التي وردت في الإجازات وكتب التراجم؛ إنما قُصِد بها حكايةُ اسم الكتاب، وليس النَّصُّ على لفظ اسم الكتاب كما وضعهُ مصنِّفه.

أَوَّلاً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي صَفْحَةِ عُنْوَانِ النُّسَخِ الخَطِّيَّةِ:

1 - في (أ): «العمدة في الأحكام، في معالم الحلال والحرام، عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام».

2 - وفي (ب)، (هـ): «العمدة في الأحكام، عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام».

3 - وفي (ج): «العمدة في الأحكام، المنقولة عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام».

4 - وفي (د): «العمدة من حديث رسول اللَّه صلى الله عليه وسلم».

5 - وفي (و): «العمدة في الأحكام، في معالم الحلال والحرام، المنقولة عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام».

6 - وفي (ز): «عمدة الأحكام، من كلام سيد الأنام».

7 - وفي (ح): «العمدة في الأحكام، من حديث النبي عليه الصلاة والسلام».

8 - وفي (ط)، (ي)، (م)، (س)، (ق): «العمدة في الأحكام».

9 - وفي (ك): لا يوجد اسم الكتاب، وفي آخرها قيدُ سَماعٍ فيه: «الأحكام الصغرى».

10 - وفي (ل)، (ع)، (ش): «عمدة الأحكام».

11 - وفي (ن): «عمدة الأحكام الحديثية».

12 - وفي (ف): «عمدة الأحكام» بخط مغاير، وفي آخرها: «آخر كتاب (العمدة في الأحكام، عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام)».

13 - وفي (ص): «العمدة في الأحكام، من أحاديث سيد الأنام، محمد عليه الصلاة والسلام».

14 - وفي (ر): «العمدة الأحكام⁽¹⁾ في أحاديث خير الأنام».

_________

⁽¹⁾ هكذا؛ سقطت منها: (في).

ثَانِياً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي خَوَاتِيمِ النُّسَخِ وَالإِجَازَاتِ وَالسَّمَاعَاتِ المُلْحَقَةِ بِهَا:

1 - في (ب): «العمدة في الأحكام» في الخاتمة والإجازة.

2 - وفي (د): «العمدة في الأحكام» في الخاتمة، و «الأحكام»، «العمدة في الأحكام»: في السماعات.

3 - وفي (هـ)، (ط): «العمدة في الأحكام» في الإجازات.

4 - وفي (و): «العمدة» في الخاتمة، وفي خمسة مواضع من الإجازات.

5 - وفي (ز): «العمدة الأحكام»⁽¹⁾ في الخاتمة.

6 - وفي (ح): «العمدة من أحاديث النبي صلى الله عليه وسلم في الأحكام، مما اتفق عليها الشيخان، أعني البخاري ومسلماً» في الخاتمة.

7 - وفي (ك): «الأحكام الصغرى» في موضعين من السماعات.

8 - وفي (ل): «العمدة في الأحكام، من أحاديث خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام» في الخاتمة.

9 - وفي (م): «الأحكام في معرفة الحلال والحرام، عن النبي الأنام⁽²⁾، عليه أفضل الصلاة والسلام، وعلى آله وأصحابه السادة الأطهار الكرام» في الخاتمة.

_________

⁽¹⁾ هكذا؛ سقطت منها: (في).

⁽²⁾ كذا.

10 - وفي (ع): «العمدة في الأحكام، عن خير الأنام، محمد عليه أفضل الصلاة والسلام» في الخاتمة.

11 - وفي (ف): «الأحكام» و «العمدة» في الخاتمة.

12 - في (ص)، (ر)، (ش): «العمدة» في الخاتمة.

ثَالِثاً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي كُتُبِ التَّرَاجِمِ:

أ - ما ورد في ترجمة المصنف:

1 - «العمدة في الأحكام»⁽¹⁾.

2 - «العمدة في الأحكام، مما اتفق عليه البخاري ومسلم»⁽²⁾.

3 - «الأحكام الصغرى»⁽³⁾.

4 - «الأحكام الصغير»⁽⁴⁾.

5 - «عمدة الأحكام»⁽⁵⁾.

6 - «العمدة»⁽⁶⁾.

_________

⁽¹⁾ ورد في تاريخ الإسلام (12/ 1206)، والوافي بالوفيات للصفدي (19/ 22).

⁽²⁾ ورد في ذيل طبقات الحنابلة (3/ 26)، والتاج المكلل لصديق حسن خان (ص 205).

⁽³⁾ ورد في سير أعلام النبلاء (21/ 444)، (21/ 448)، والبداية والنهاية (13/ 38).

⁽⁴⁾ ورد في مرآة الزمان في تواريخ الأعيان لسبط ابن الجوزي (22/ 139)، ومختصر تاريخ الدبيشي الملحق بتاريخ بغداد (15/ 273).

⁽⁵⁾ ورد في شذرات الذهب (1/ 49)، والأعلام للزركلي (4/ 34).

⁽⁶⁾ ورد في تذكرة الحفاظ للذهبي (4/ 113)، وطبقات الحفاظ للسيوطي (ص 488)، وحسن المحاضرة في تاريخ مصر والقاهرة للسيوطي (1/ 354).

ب - مما ورد في غير ترجمة المصنف⁽¹⁾:

1 - «عمدة الأحكام»⁽²⁾.

2 - «العمدة في الأحكام»⁽³⁾.

3 - «العمدة»⁽⁴⁾.

رَابِعاً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي الشُّرُوحَاتِ:

1 - إحكام الأحكام؛ لابن دقيق العيد:

جاء على غلاف أشهر طبعاته تسمية الكتاب بـ (إحكام الأحكام شرح عمدة الأحكام)، وله طبعات أخرى، ونسخ خطية كثيرة؛ اختلف فيها اسم الكتاب عن هذا الاسم.

2 - العدة في شرح العمدة في أحاديث الأحكام؛ لابن العطّار:

قال ابن العطار رحمه الله: «فقد سألني جماعة من أصحابي في شرح كتاب (العُمْدَة في الأحكام، من أحاديث رسول اللَّه صلى الله عليه وسلم … فأجبتهم

_________

⁽¹⁾ والمراد بهذا ما ورد في ترجمة بعض العلماء والنَّابِهين؛ ممن يُذكَر أنهم سمِعوا (العمدة) أو حفظوها، أو نسخوها، أو شرحوها … إلخ.

⁽²⁾ من أمثلة ذلك: ما ورد في ترجمة ابن دقيق العيد في الوافي بالوفيات (4/ 138)، وترجمة الفيروز آبادي في طبقات المفسرين للداوودي (2/ 278)، وترجمة سبط ابن العجمي في الضوء اللامع للسخاوي (1/ 142)، مع التنبه إلى أنّ بعض المواضع وردت بزيادة: «عن سيد الأنام» أو «في الحديث»، وهي مواضع قليلة.

⁽³⁾ انظر أمثلة لذلك في: ترجمة الفاكهاني في ذيل التقييد في رواة السنن والأسانيد لأبي الطيب الفاسي (2/ 248)، وترجمة ابن الصَّيَّاد في أعيان العصر للصفدي (3/ 458).

⁽⁴⁾ انظر مثالاً لذلك: ترجمة عماد الدين بن الأثير في تاريخ الإسلام (52/ 427).

إلى ذلك بعدَ الاستخارة … وسمّيته: كتابَ (العُدَّة في شرح العُمْدَة)»⁽¹⁾.

3 - رياض الأفهام في شرح عمدة الأحكام؛ للفاكهاني:

قال الفاكهاني رحمه الله: «فإنه لما عزم جماعة من الطلبة النبهاء، والحذاق الفضلاء، على قراءة كتاب (عمدة الأحكام، في أحاديثه عليه الصلاة والسلام»⁽²⁾.

4 - العدة في إعراب العمدة؛ لابن فرحون:

قال ابن فرحون رحمه الله: «ولما كان كتاب (العمدة في الأحكام) من المصنفات … »⁽³⁾.

5 - تيسير المرام في شرح عمدة الأحكام؛ لأحمد ابن مرزوق التلمساني الجد:

قال ابن مرزوق رحمه الله: «وهو تعليق على كتاب (عمدة الأحكام) للإمام الحافظ … »⁽⁴⁾، وقال أيضاً: «وسميته (تيسير المرام في شرح عمدة الأحكام)»⁽⁵⁾.

6 - النُّكَت؛ للزَّركشيِّ:

قال الزركشي رحمه الله: «وكان كتاب (العمدة) للحافظ تقي الدين … »⁽⁶⁾.

7 - الإعلام؛ لابن الملقن:

قال ابن الملقن رحمه الله: «فهذه نبذة مهمة على كتاب (عمدة

_________

⁽¹⁾ العدة (1/ 40).

⁽²⁾ رياض الأفهام (1/ 6).

⁽³⁾ إعراب العمدة (1/ 25).

⁽⁴⁾ تيسير المرام (ص 175).

⁽⁵⁾ تيسير المرام (ص 178).

⁽⁶⁾ النكت (ص 68).

الأحكام في أحاديثه عليه أفضل الصلاة والسلام)⁽¹⁾»، وقال ناسخ الإعلام: «آخر كتاب شرح (العمدة) للشيخ الإِمام … »⁽²⁾.

8 - كشف اللثام شرح عمدة الأحكام؛ للسفاريني:

قال السفَّاريني رحمه الله: «فهذا شرح لطيف على (عمدة الأحكام)⁽³⁾»، وقال في موضع آخر: «وسميته بـ (كشف اللثام شرح عمدة الأحكام)⁽⁴⁾»، وقال أيضاً عند سرده لكتب الإمام المقدسي: «كتاب (العمدة - هذا - في الأحكام، مما اتفق عليه الشيخان - البخاري ومسلم -)»⁽⁵⁾.

9 - العدة على إحكام الأحكام شرح عمدة الأحكام؛ للصنعاني:

قال الصنعاني رحمه الله: « … علقتها على (عمدة الأحكام) للحافظ عبد الغني … »⁽⁶⁾.

خَامِساً: اسْمُ الكِتَابِ كَمَا وَرَدَ فِي الأَثْبَاتِ وَالبَرَامِجِ وَالفَهَارِسِ وَالأَدِلَّةِ:

1 - قال أبو عبد اللَّه الوادي آشي الأندلسي رحمه الله في برنامجه -: «محمد بن أبي الفتح … سمع (العمدة في الأحكام) من أحمد بن عبد الدائم المقدسي … »⁽⁷⁾.

_________

⁽¹⁾ الإعلام (1/ 71).

⁽²⁾ المصدر السابق (10/ 422).

⁽³⁾ كشف اللثام (1/ 4).

⁽⁴⁾ المصدر السابق (1/ 6).

⁽⁵⁾ المصدر السابق (1/ 41).

⁽⁶⁾ العدة (1/ 44).

⁽⁷⁾ (ص 134).

2 - وقال الحافظ ابن حجر رحمه الله في المعجم المفهرس -: «(عمدة الأحكام)؛ للحافظ أبي محمد … »⁽¹⁾.

3 - وقال حاجي خليفة رحمه الله في كشف الظنون -: «(عمدة الأحكام، عن سيد الأنام)؛ لأبي محمد تقي الدين … »⁽²⁾.

4 - وقال محمد مخلوف رحمه الله في شجرة النَّور الزكيَّة؛ عند سرده فهرس أبي عبد اللَّه الغرياني -: «و (عمدة الأحكام الصغرى)؛ للمقدسي»⁽³⁾.

5 - وقال أبو عبد اللَّه الكتَّاني رحمه الله في الرسالة المستطرفة -: «وكتاب (عمدة الأحكام، عن سيد الأنام) … »⁽⁴⁾.

6 - وقال إسماعيل الباباني رحمه الله في هدية العارفين -: «عبد الغني بن عبد الواحد بن علي … ومن تصانيفه: … (العمدة في الأحكام، في معالم الحلال والحرام، عن خير الأنام، محمد عليه الصلاة والسلام»⁽⁵⁾.

خلاصة ما تقدَّم:

أن أغلب النسخ الخطية، وكتب التراجم، والفهارس وغيرها: اشتركت في ذكر الاسم المختار «العُمدة في الأحكام»؛ إما بلفظه أو بمعناه.

_________

⁽¹⁾ (ص 397).

⁽²⁾ (2/ 1164).

⁽³⁾ (1/ 676).

⁽⁴⁾ (ص 180).

⁽⁵⁾ (1/ 589).

أَسْمَاءُ رُوَاةِ «العُمْدَةِ» عَنِ الحَافِظِ عَبْدِ الغَنِيِّ

روى هذا الكتاب عن الحافظ عبد الغني رحمه الله رواةٌ كثيرون؛ ذُكِر بعضهم في كتب الفهارس والأثبات، ومنهم:

1 - ابن عبد الدَّائم المقدسي⁽¹⁾، والظاهر أنه أشهر رواة «العمدة» عن مُصنِّفها:

قال الوادي آشي رحمه الله: «سمع (العمدة في الأحكام) من أحمد بن عبد الدائم المقدسي، بسماعه من مصنفها عبد الغني المقدسي، وحدث بهَا غير مرة»⁽²⁾، وقال ابن حجر رحمه الله: «و (عمدة الأحكام) عليه - يعني شيخه ابن سُكَّر -، عن ابن عبد الدائم، أخبرنا المصنف»⁽³⁾.

2 - عبد الهادي بن عبد الكريم القيسي⁽⁴⁾:

قال ابن حجر رحمه الله: «و (العمدة) قد سمعها من عبد الغني: الشيخ أحمد بن عبد الدائم بن نعمة النابلسي، وعبد الهادي بن عبد الكريم القيسي»⁽⁵⁾.

_________

⁽¹⁾ هو: زين الدين أبو العباس، أحمدُ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيُّ الحنبليُّ، المحدِّث، مسند الشامِ، سمع من ابن الجوزي، وعبد الغني المقدسي، وخَلْقٍ، وروى عنه: النووي، وابن دقيق العيد، وابن تيمية، وغيرُهم، ولد سنة: (575 هـ)، وتوفي سنة: (668 هـ). تاريخ الإسلام (15/ 151).

⁽²⁾ برنامج الوادي آشي (ص 134 - 135).

⁽³⁾ المجمع المؤسس للمعجم المفهرس (1/ 410).

⁽⁴⁾ هو: عبد الهادي بن عبد الكريم بن علي بن عيسى بن تميم، أبو الفتح القيسيُّ، المصريّ الشافعيُّ، المقرئ، المعمر، خطيب جامع المقياس، تفرّد في عصره عن جماعة، وروى الكثيرَ، ولد سنة: (577 هـ)، وتوفي سنة: (671 هـ). تاريخ الإسلام (15/ 228).

⁽⁵⁾ المجمع المؤسِّس للمعجم المفهرس (1/ 410).

3 - ابن البخاري⁽¹⁾ إجازةً عنه:

قال ابن حجر رحمه الله: «رأيت بخطِّه - يعني السراج ابن الملقن - غالباً في إجازة الطلبة بروايته: (العمدة)، عن القطب الحلبي وابن سيد الناس، عن الفخر ابن البخاري، عن المؤلف»⁽²⁾، وقال الكتَّاني رحمه الله: «و (عمدة) الحافظ عبد الغني المقدسي يرويها المترجَم - يعني: إبراهيم بن أبي بكر العلوي - عن المزي، عن ابن البخاري عن مؤلفها»⁽³⁾.

وقد ورد في بعض نُسَخ العمدة التي اعتمدتُها أسماءُ رواةٍ آخرين لكتاب «العمدة» عن مصنفه؛ اتصلت بهم أسانيد أصحاب النسخ الخطية أو نُسَّاخها، وورد أيضاً أسماء بعض مَن أجازهم المصنف مِن غير بيان ما يثبت روايتهم عنه.

فأمّا رواة العمدة الذين اتصلت إليهم الأسانيد فهم:

1 - يوسف بن جوهر، وقد ورد في نسخة (ل).

2 - ضياء الدين بن أبي الحاج، وقد ورد في (هـ).

_________

⁽¹⁾ هو: علي بن أحمد بن عبد الواحد بن أحمد، فخر الدين أبو الحسن، المقدسيّ الحنبليُّ، المعروف بـ (ابن البخاري)، المحدث الفقيه، مسند الدنيا، روى عن ابن الجوزي وعبد الغني المقدسي إجازة، وعن أبيه البخاري وغيرهم، وأخذ الفقه عن الموفق ابن قدامة، روى عنه: المنذري وابن دقيق العيد والمزي وابن جماعة والبرزالي وابن العطار وغيرهم، ولد سنة: (595 هـ)، وتوفي سنة: (690 هـ). تاريخ الإسلام (15/ 665). ولجمال الدين ابن الظاهري الحنفي (المتوفى: 696 هـ) كتابٌ في مشيخته.

⁽²⁾ المجمع المؤسس للمعجم المفهرس (2/ 316)، وقد نبه ابن حجر إلى احتمال وجود خلل في تحمُّل ابن البخاري عن الحافظ عبد الغني المقدسي رحمهما الله.

⁽³⁾ فهرس الفهارس (1/ 128).

3 - عبد الجليل البهنسي، وقد ورد في (هـ).

4 - الحافظ زكي الدين عبد العظيم المنذري ابن السميدع⁽¹⁾، وقد ورد في (و).

5 - أحمد بن حامد بن أحمد الأرتاحي، وقد ورد في (و).

6 - أبو عيسى ابن علَّان، وقد ورد في (و).

7 - تقي الدين أبو عبد اللَّه محمد اليونيني الحنبلي البعلبكي، وقد ورد في (ط).

إضافة إلى:

ابن عبد الدائم، وقد ورد في: (ب، د، هـ، ط، ي، ك).

وأمّا من ذُكِر في خواتم النُّسخ والإجازات أنهم سمعوا العمدة من المصنف، ولم تتصل أسانيد الإجازات من طريقهم، فهم:

1 - محمد بن عبد …⁽²⁾ بن محمد الأموي صاحب الجرو.

2 - الشيخ أبو الصفا خليل بن فهد بن شبل.

3 - صديق بن بختيار بن عبد اللَّه.

_________

⁽¹⁾ هو: الإمام، العلامة، الحافظ، المحقق، شيخ الإسلام، زكي الدين، أبو محمد عبدُ العظيم بن عبد القوي بن عبد اللَّه بن سلامة بن سعد المنذِريُّ، الشامي الأصل، المصري، الشافعيّ، صاحب كتاب: «الترغيب والترهيب» وغيره، ولد سنة: (581 هـ)، وتوفي سنة: (656 هـ). سير أعلام النبلاء (23/ 319).

⁽²⁾ كلمة غير واضحة في الأصل.

4 - خليل بن يونس بن عبد اللَّه. 5 - عبد الرحمن بن عبد الحافظ بن أحمد المقدسي. 6 - عبد الرحمن بن …⁽¹⁾ بن عبد الرحمن القُدسي. وقد ورد هؤلاء جميعاً في خاتمة نسخة (هـ). 7 - أبو عبد اللَّه محمد بن محمد بن محمد بن ممشا الأصبهاني، وقد ورد في (ح). 8 - أبو الفضل العباس أحمد بن الحسين بن محمد العراقي. 9 - أبو محمد أحمد بن سالم بن أبي عبد اللَّه المقدسي. 10 - عبد الرحمن بن عبد اللَّه …⁽²⁾ المقدسي. 11 - عوضُ بن إبراهيم بن بدر المقدسي. وقد ورد هؤلاء في نسخة (ك). 12 - محمد بن عمرو بن عبد اللَّه المقدسي. 13 - محمد بن إسماعيل بن أحمد بن أبي الفتح المقدسي، وقد وردا في نسخة (ع).

_________

⁽¹⁾بياض في الأصل بمقدار كلمة أو كلمتين.

كلمة مطموسة في الأصل⁽²⁾.

مَنْهَجُ الحَافِظِ عَبْدِ الغَنِيِّ فِي كِتَابِهِ: «العُمْدَةِ»

1 - رتَّب الحافظ مُصنَّفه على كُتُبٍ ابتدأها بكتاب الطهارة، وختمَها بكتاب العتق، وضمَّنَ غالبَ الكتبِ أبواباً، ومجموع كتبه (19) كتاباً، ومجموع أبوابه (63) باباً⁽¹⁾، وعدد أحاديثه مجردة من الروايات (414) حديثاً، وعدد الروايات (114) روايةً⁽²⁾.

2 - رتَّبَ الكتبَ والأبواب على ترتيب الفقه الحنبلي في الجملة.

3 - يستفتح كل كتاب بجملةٍ من الأحاديث كالمقدّمة له، ثم يذكر بعد ذلك بعضَ الأبواب، ما عدا كتاب الصَّلاة وكتاب الحجّ، فإنه ابتدأ أبوابَهما من أوَّل الكتاب، بقوله: «كتاب الصَّلاة باب المواقيت»، «كتاب الحجّ باب المواقيت»، وأخلى بعضَ الكتب من الأبواب أصلاً.

4 - عندما يذكر حديثاً في أول الباب أو في أثنائه؛ فإنه يقول: «عن» ثم يذكر الحديث، وفي خمسة مواضع فقط⁽³⁾ عطف الحديث على ما قبله بحرف الواو؛ بقوله: «وعن».

_________

⁽¹⁾ هذا في أغلب النسخ، وزادت نسختان باباً آخر في آخر الكتاب - وهو موجود كذلك في نسخة شرح ابن دقيق العيد -، هو: «باب بيع المدبر»؛ فيكون مجموع الأبواب فيها (64) باباً.

⁽²⁾ ولم أجعل لهذه الروايات رقماً مستقلّاً، وإنما جعلتها تابعة في العَدِّ للحديث السابق عليها.

⁽³⁾ وهي الأحاديث رقم: (2)، (26)، (280)، (348)، (364)، وهذا على ما في النسخة التي جعلتُها أصلاً، وفي غيرها زيادة الواو في مواضع أخرى.

5 - إذا عَطف حديثاً على حديث قبله من رواية نفس الصحابيِّ فإنه يعطفه بقوله: «وعنه»، ولا يعيد ذكر اسمه، وقد تفرَّدتْ إحدى النسخ بالتصريح بذكر الصحابي في كل حديث تقريباً، ولعلّه تصرف من الناسخ.

6 - يقتصر على ذكر الصحابيِّ في أول الحديث، ولا يذكر مَن دونَ الصحابيِّ إلا لحاجةٍ يقتضيها السياقُ، وقد فاته ذكر التابعي في بعض المواضع - مع أن السياق يقتضي ذكره -. انظر: حديث أنس بن مالك رضي الله عنه رقم (70)، وحديث ابن عباس رضي الله عنهما رقم (255).

7 - يورد الحديثَ عن صحابيٍّ واحدٍ غالباً، ويورده من حديث اثنين أو أكثر أحياناً.

8 - اقتصر في أغلب الأحاديث على ذكر ما اشتهر به الصحابيُّ من كنية أو اسم، ولا يجمع بينهما إلا لفائدةٍ، كدفع اشتباه ونحوه.

9 - نصَّ المُصنِّف في مقدمة كتابه على أنه لخَّصه مما اتفق عليه الشيخان: البخاريُّ ومسلم، وقد سار في إيراد لفظ الحديث من الصحيحين على طريقة اختارها، وذلك أنه:

أ - يُورد الحديث بلفظه من الصحيحين أو أحدهما كثيراً، ويختار لفظ البخاري غالباً، وقد اختار لفظَ البخاري في (192) موضعاً، ولفظ مسلمٍ في (118) موضعاً، ولفظهما في (112) موضعاً.

ب - تصرَّف في مواضع عديدة في ألفاظ الحديث بالحذف أو الزِّيادة أو التغيير اليسير، ويقتصر غالباً على موضع الشاهد إذا كان الحديث طويلاً.

ج - قد يكون اللفظ الذي يختاره ليس لفظَ الصحيحَيْن، لكنه يطابق لفظ أحد المصنِّفِين غيرهما، كالسنن الأربعة وغيرها؛ ويكون هو اختاره في «العمدة الكبرى»، أو يوافق لفظ الحميدي في كتابه «الجمع بين الصحيحين».

د - لفّق في مواضع عدة بين روايات البخاري ومسلم، وبين روايات كل منهما بانفراده.

10 - أغلب ما ذكره من الأحاديث متفقٌ عليه، وأورد بعض الأحاديث من أفرادهما مع التنبيه على ذلك، وفاته التنبيه على بعض الأحاديث الأخرى؛ كحديث عقبة بن الحارث رضي الله عنه رقم: (329).

11 - قد يكون الحديث عند مسلم موصولاً وعند البخاري معلّقاً، فيعزوه إلى مسلم فقط، وأورد بعض الأحاديث من هذا الجنس على أنها من المتفق عليه، ولم يشر إلى كونها معلقةً في البخاري؛ كحديث أبي موسى عبد اللَّه بن قيس رضي الله عنه رقم: (161).

12 - كثيراً ما يُتبِع الحديث بذكر بعض ألفاظه أو رواياته؛ لتقييد مطلقٍ، أو تخصيص عام، أو بيان مجمل، ونحو ذلك؛ فيقول: «وفي لفظ»، أو: «وفي رواية».

13 - شرح بعض الكلمات الغريبة بعبارة مختصرة، وبيّن بعض المبهمات، وضبط بعض الكلمات؛ فكان عدد الكلمات الغريبة التي شرحها: (45) كلمةً، وعدد المبهمات التي بيّنها: (7) مبهماتٍ، والكلمات المضبوطة: (5) كلماتٍ.

14 - توجد بعض الاختلافات بين النسخ المتقنة تُشْعر بأن المصنف عدَّل في بعض المواضع من كتابه مرَّةً بعد مرَّةٍ، كما هي عادة كثير من المصنِّفِين الذين يَكثُرُ الآخِذون عنهم، وهي في مواضع قليلة إلى جانب عموم الاتفاق الحاصل في جملة الكتاب.

15 - وقع للمصنف أوهام يسيرةٌ في نسبة بعض الألفاظ إلى الصحيحين، وقد نبّه العلماء على ذلك؛ كشرّاح العمدة، والزركشي في كتابه «النكت»، والحافظ ابن حجر في «فتح الباري»، وبينتُ أغلب ذلك في حواشي التحقيق.

16 - موضوع الكتاب ما اتَّفق عليه الشيخان من الأحاديث، لكن المصنف عزا في مواضع معدودة بعض الأحاديث إلى غيرهما؛ فقد قال عقب حديث عائشة رضي الله عنها رقم (187): «وأخرجه أبو داود»، وذلك لفائدة بيان ما نقله أبو داود عن أحمد عقب الحديث.

وقال عقب حديث أنس بن مالك رضي الله عنه رقم (340): «أخرجه الجماعة»، ومرادُه بهم أصحابُ الكتب الستة.

وفي موضع ثالثٍ أشار إلى شواهدَ للحديث؛ منها ما هو في الصحيحين، ومنها ما هو في غيرِهما، بقوله: «وفي الباب عن علي بن أبي طالب، وعبد اللَّه بن مسعود … »، وقد نقل ذلك من الترمذي في جامعه، وذلك عقب حديث أبي سعيد الخدري رضي الله عنه رقم (53).

وأشار إلى شواهد في موضع آخر؛ كحديث عبد اللَّه بن عمر رضي الله عنهما رقم: (191).

وَصْفُ النُّسَخِ المُعْتَمَدَةِ فِي تَحْقِيقِ المَتْنِ

بعد البحث والتقصِّي جَمعْتُ من الأصول الخطِّيَّة لكتاب «العُمْدَةُ فِي الأَحْكَامِ» عدداً كبيراً؛ انتقيتُ منها اثنتَي عشرة نسخةً نفيسةً، وقابلتُ نُسَخاً أخرى متقدِّمةَ النَّسخ، ولكن لم أعتمدْها في التحقيق؛ لما فيها من العُيوب، أو عدم اشتمالها على إضافة مهمَّةٍ، ودرست عدداً آخَرَ من النسخ، ولم أجدْ فيها مِيزةً تدعو إلى اعتمادها، وهذه النُّسَخُ حسَبَ تَاريخِ نَسْخِها كما يأتي:

أَوَّلاً: النُّسَخُ المُعْتَمَدَةُ:

النُّسْخَةُ الأُولَى، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «أ»:

وهي نسخةٌ عتيقة، محفوظة في خزانة «ابن يوسف» بمراكش - المغرب -، برقم: (385/ 1).

عددُ لوحاتِها: (45) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: (605 هـ).

ناسخُها: سعيد بن علي⁽¹⁾ بن عبد اللَّه العبدري⁽²⁾.

_________

⁽¹⁾ «علي» غير واضحة في الأصل.

⁽²⁾ «العبدري» غير واضحة في الأصل، وتحتمل أيضاً: «العبدوسي»، ولم أقف على ترجمة من سُمِّيَ بهذا الاسم.

خطّها: أندَلُسيٌّ متقن، وكُتِبت خاتمة النُّسخة بخطٍّ أندلسي مجَوهَر.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة ومتقنة.

2 - مشكولةٌ في أغلب الكلمات.

3 - يعتني ناسخها بضبط المواضع المهمَّة والمشكلة منها، ويُشير إشاراتٍ كثيرةً إلى تعدّد أوجه ضبط الكلمة.

4 - على حواشيها تصحيحاتٌ وإلحاقاتٌ وإشاراتٌ إلى النُّسَخ الأخرى؛ ممَّا يدل على المقابلة والعناية بها.

5 - عليها تعليقات يسيرة وتفسير لبعض الكلمات الغريبة.

6 - ميَّز النَّاسخ عناوين الكتب والأبواب وبدايات الأحاديث بخطٍّ كبير واضحٍ وبمداد غامقٍ، وضُبطت بعض كلماتها بالحمرة.

7 - أصابتها رطوبة في أعلى صفحاتها؛ لا تمنع غالباً من قراءة الكلمات، إلا نادراً.

النُّسْخَةُ الثَّانِيَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ب»:

وهي نسخةٌ عتيقة، محفوظة في مكتبة الملك عبد العزيز بالمدينة النبوية (مجموعة المكتبة المحمودية) - السعودية -، ضمن مجموع برقم: (624).

عددُ لوحاتِها: (28) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: على الأغلب أنها نُسِخت سنة: (713 هـ)، أو قبلها⁽¹⁾.

ناسخُها: مجهولٌ، ويظهر أنه نسخها بطلب من ابن الأطعانيِّ⁽²⁾، ولعل ابن الأطعاني هو مَن كتب صورةَ السماعِ المثبتِ على النسخة المنقولِ عنها، ويحتمَل أن يكون ابن الأطعاني هو ناسخ جميع الكتاب؛ لكن يُضْعِفه الاختلاف الكبير في طبقة الخطِّ بين الكتاب وخاتمته.

خطّها: نسخيٌّ دقيق.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة جيِّدة.

2 - عليها تصحيحاتٌ ومقابلات تدلّ على العناية بها.

3 - فيها بعض التَّعليقات والبلاغاتِ اليسيرة، وإشارة إلى النُّسَخِ.

4 - منقولة من نسخة عليها خطُّ تلميذِ تلميذِ المُصنِّف؛ محمدِ بن أبي الفتح بن أبي الفضل البعليِّ⁽³⁾.

_________

⁽¹⁾ لم يُصرّح الناسخ في خاتمة النسخة بتاريخ النّسخ، وهي ضمن مجموع مكتوب في هذه السنة (713 هـ)، كما أن صورة السماع المنقولة في آخر النسخة كُتبت في نفس السنة.

⁽²⁾ لم أهتدِ إلى ترجمتهِ، ويبدو أنَّه من أهل العلم، فقد وُصِف عددٌ من أحفاده بالعلم - وتراجمهم موجودة -، وهذا يشعر بأنَّ الجدّ كان من أهل العلم. انظر: الضوء اللامع لأهل القرن التاسع للسخاوي (2/ 88)، (7/ 81).

⁽³⁾ هو: محمدُ بن أبي الفتح بن أبي الفضل البعليُّ، شمس الدين أبو عبد اللَّه، الإمام الفقيهُ المحدث شيخ النحاة، إمام الحنابلة في دمشق، سمع من ابن عبد الدَّائم والكرماني وخلق، وأخذ العربية عن ابن مالكٍ، ولد سنة: (645 هـ)، وتوفي سنة: (709 هـ). المعجم المختص بالمحدثين للذهبي (ص 182)، والمقصد الأرشد في ذكر أصحاب الإمام أحمد لابن مفلح (2/ 485).

5 - ميَّز النَّاسخ عناوين الكتب والأبواب بالحُمرة.

6 - بعض كلماتِها مشكولة.

النُّسْخَةُ الثَّالِثَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ج»:

وهي نسخةٌ متقنة، محفوظة في مكتبة «بايزيد» - تركيا -، برقم: (1040).

عددُ لوحاتِها: (50) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: الرابع عشر من ربيع الآخر، سنة ثمان وعشرين وسبع مئة (728 هـ).

ناسخُها: غير معروف.

خطّها: نسخي معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة مُتقنة⁽¹⁾.

2 - كثيرٌ من كلماتها مشكولة، واعتنى ناسخها بضبط الكلمات المشكِلة.

3 - عليها تصحيحات وتصويباتٌ في الحاشية.

_________

⁽¹⁾ وقد وقع فيها خَرمٌ في موضعين، نبَّهتُ عليه في موضعه.

4 - عليها مقابلاتٌ وبلاغات.

5 - عليها إشارات إلى اختلاف النُّسخ في الحاشية.

6 - قُوبلت على نسخة قوبلت على نسخة المصنف.

7 - ميَّز النَّاسخ عناوين الكتب والأبواب بخطٍّ كبير، وبمداد أسود غامق، وميَّز بداية كلِّ حديث بمدِّ حرف النون من (عن) في أول كل حديث؛ لتتَّضح مواضع الأحاديث.

النُّسْخَةُ الرَّابِعَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «د»:

وهي نسخة نفيسة متقنة، محفوظة في مكتبة جامعة برنستون - أمريكا -، (مجموعة جاريت، قسم يهودا)، برقم: (4354)، ومنها صورة في مكتبة الملك فهد الوطنية بالرياض.

عددُ لوحاتِها: (76) لوحة.

تاريخ نَسْخها: التاسع عشر من شهر رمضان، سنة ثلاث وثلاثين وسبع مئة (733 هـ).

ناسخُها: أحمد بن إبراهيم بن أحمد الشافعي⁽¹⁾.

خطّها: نسخيٌّ جميل.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة متقنة.

_________

⁽¹⁾ هو: أبو العباس، أحمد بن إبراهيم بن أحمد السنجاريُّ ثم الدمشقيُّ، ولد سنة: (696 هـ)، وتوفي سنة: (734 هـ). الوفيات لابن رافع (1/ 413).

2 - كثيرٌ من كلماتها مشكولة. 3 - يعتني ناسخُها بضبط الكلمات التي تحتمل وجهين، ويكثر من استعمال رمز «معاً» للدلالة على صحة الوجهين، وأحياناً يرمز بـ «جميعاً» إذا كان في الكلمة أكثر من وجهين. 4 - عليها قراءاتٌ وسماعات، وعليها تصحيحات وبلاغات وعلاماتُ مقابلة. 5 - عليها إشارات إلى اختلاف النُّسخ في الحاشية. 6 - عليها تعليقات وحواشٍ كثيرة مفيدة، وتفسير لبعض الكلمات. 7 - منقولة ومقابَلة على نسخةٍ مقابَلةٍ على نسخةٍ مقروءةٍ على تلميذ المصنف؛ أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمة المقدسيِّ وعليها خطُّه، وصُحِّحت وضُبِطَتْ على الشيخ جمال الدين ابن مالك - النحويّ المعروف - في الأماكن المُشكلةِ منها. قال صاحب النُّسخة المنقول عنها: «فما كان فيها من ضبط في مكان؛ فعنه أخذته، فليُعلم ذلك». النُّسْخَةُ الخَامِسَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «هـ»: وهي نسخة متقنةٌ، محفوظة في المكتبة الوطنية الفرنسية بباريس - فرنسا -، برقم: (726). عددُ لوحاتِها: (99) لَوْحَةً. تاريخ نَسْخها: شهر شعبان، سنة اثنتين وأربعين وسبع مئة (742 هـ).

ناسخُها: محمد بن إلياس بن عثمان النَّاسخ.

خطّها: نَسْخِي واضح.

خصائصُها:

1 - نسخةٌ متقنةٌ.

2 - منقولةٌ من نسخة مقروءةٍ على المُصنِّف وعليها خطُّهُ، وتلك النُّسخةُ المنقولُ عنها مقروءةٌ أيضاً على الشيخ رضيِّ الدين أبي بكر بن عمر بن علي القسنطينيِّ⁽¹⁾.

3 - عليها تصحيحاتٌ وبلاغات ومقابلات، وإشارات إلى اختلاف النسخ في الحاشية.

4 - عليها تعليقات مفيدةٌ؛ كالتنبيه على اختلافِ ألفاظ (العمدة) مع كتاب (الجمع بين الصحيحين) للحميدي، وتفسيرٌ لبعض الكلمات وضبط بعضها؛ وبخاصّة المشكل منها.

_________

⁽¹⁾ هو: أبو بكر بنُ عمر بن عليّ بن سالم، رضيُّ الدّين القُسَنْطِينِيُّ الجزائريُّ، الإمام العلَّامة، كان من كبار أئمة العربية بالقاهرة، سمع من أبي علي الأوقيِّ، وابن المخيلي، وابن المقير، وابن عوف الزهري، وأخذ العربيّة عنِ ابن مُعْطي، وابن الحاجب، سمع منه جماعة كثيرة؛ منهم: أبو العلاء الفرضيُّ، والذهبيُّ، وأبوحيان النحويُّ، ولد سنة: (607 هـ)، وتوفي سنة: (695 هـ). تاريخ الإسلام (15/ 830)، والمعجم المختص بالمحدثين (ص 204 - 205)، والوافي بالوفيات للصفدي (10/ 151)، وبغية الوعاة في طبقات اللغويين والنحاة للسيوطي (1/ 471).

5 - في آخرها قَيْدَا سماعٍ وإجازةٍ؛ أحدهما في عام (745 هـ) من الشَّيخ: محمَّد بن عبد الرحمن الإربليِّ الحنبليِّ، المعروف بـ «ابن السَّديد⁽¹⁾»، لجماعة من التلاميذ، والآخَر بخطِّ الشيخ: محمد بن جرباش بن عبد اللَّه الحنفيِّ⁽²⁾؛ لأبي المحاسن يوسف صفي الدين بن الأميري⁽³⁾، بتاريخ: 13 شوال (896 هـ).

6 - وقع في ثناياها خَرمٌ في موضعين؛ نبهت عليهما في حواشي التحقيق.

النُّسْخَةُ السَّادِسَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «و»:

وهي نسخة نفيسة مجوَّدةٌ، محفوظة بمكتبة متحف الأسكوريال - إسبانيا -، برقم: (1471).

_________

⁽¹⁾ هو: حسن بن مُحَمَّد بن عبد الرَّحمَن بن عَليّ بن أبي البركات بن أبي الفوارس الإربليُّ، بدرُ الدّين ابْنُ السَّديد، وُلِد فِي ربيع الآخر سنة: (658 هـ) بدمشق، وسمِع من ابْن عبد الدَّائِم، وابنِ أبي عمر، وغيرِهما، وسمع مِنْهُ البرزاليّ وابن سيِّد النَّاس وابنُ رافع، ومات فِي سنة: (748 هـ). الدرر الكامنة في أعيان المئة الثامنة لابن حجر (2/ 145)، ولحظ الألحاظ بذيل طبقات الحفاظ لابن فهد المكي (ص 78، 79).

⁽²⁾ هو: محبُّ الدين أبو القاسم محمد بن جرباش، المحمديّ الأشرفي الحنفيُّ، الفقيه، أخذ عن أبي الخير بن الرومي، والدِّيمي، والبدر الدميري، والسخاوي، والسنباطي، والمحب الطبري، وغيرهم. الضوء اللامع (7/ 208).

⁽³⁾ هو: يوسف بنُ إسكندر بن محمد بن محمد، قاضي القضاة جمال الدين، أبو المحاسن الحلبيّ الحنفيُّ، اشتغل بالفقه وغيرِه على الزيني عبد الرحمن بن فخر النساء وغيره، وسمع من الجمالِ إبراهيم القلقشنديّ، ومن المحبِّ محمد بن جرباش الحنفي، وتولّى القضاءَ بحلب، وتدريس الحلاوية، ووظائفَ أخرى، ثم رحل إلى القاهرة وتولى مدرسة المؤيدة بها، له رسالة في تقوية مذهب الإمام أبي حنيفة في عدم رفع اليدين قبل الركوع وبعده، توفي سنة: (929 هـ). الكواكب السائرة بأعيان المئة العاشرة للغزي (1/ 316، 317)، وشذرات الذهب (10/ 233).

عددُ لوحاتِها: (60) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: في شهر جمادى الآخرة، عام تسعة وخمسين وسبع مئة (759 هـ)⁽¹⁾، واكتملت مقابلتها على أصلٍ صحيح على يد حفيد الناسخ في العشر الوسط لشهر رجب، عام تسعة وخمسين وسبع مئة (759 هـ).

ناسخُها: محمد بن سماك بن عبد الحق بن أحمد بن سماك⁽²⁾، وقابلها حفيده: محمد بن محمد بن محمد ابن سماك⁽³⁾.

خطّها: أندلسيٌّ جميل.

خصائصُها:

1 - نسخةٌ تامَّةٌ متقنةٌ نفيسةٌ جدّاً.

_________

⁽¹⁾ كَتب النَّاسخُ تاريخَ النَّسخ على غلاف النسخة تحت العنوان؛ ونصُّه: «كتب هذه العمدة بخطِّ يده محمد بن سِماك بن عبد الحق بن أحمد بن عبد اللَّه بن سِماك العاملي لحفيده لابنه: أبي القاسم محمد بن أبي العُلى محمد أسعده اللَّه وجعله من أهل العلم وزيَّنهُ بالأناة والحلم، في شهر جمادى الآخرة من عام تسعةٍ وخمسين وسبع مئة».

⁽²⁾ هو: محمدُ بن سماك بن عبد الحق بن أحمد بن عبد اللَّه بن سماك العاملي، قال ابن الخطيب: قرأ على أبي جعفر بن الزبير، وأبي عبد اللَّه بن رشيد، وغيرهما، وكان مشهُوراً بالإدراك والكفاية، ولِيَ عدَّة جهات، ووقعت له محنة، ومات سنة: (760 هـ) وله (77) سنة. الدرر الكامنة (5/ 194).

⁽³⁾ ترجم له لسان الدين ابن الخطيب رحمه الله في الكتيبة الكامنة في من لقيناه بالأندلس من شعراء المائة الثامنة (ص 299) بقوله: «الكاتبُ أبو القاسم بن أبي العُلى محمد بن محمد بن سماكٍ، من كتَّاب الدولة تولاه اللَّه تعالى: فاضلٌ نجيب، ولدواعي المجادة والإجادة مجيبٌ، ونواره مرعى خَصيب، وفائز من سهامِ الإدراك بنصيب، خصالُهُ بارعة، ونصاله شارعة، وشمائله إلى نداء الفضل مسارعةٌ، على حداثة يَندر معها الكمال، وتستظرفُ الأعمال، فإن انفسح مداه، بلغتِ السماكَ يداهُ»؛ كان حيّا سنة: (793 هـ)، وتوفي والده أبو العُلى سنة: (750 هـ)؛ كما في الكتيبة الكامنة (ص 198)، والدرر الكامنة (5/ 441).

2 - عليها تصحيحاتٌ، ومقابلات، وبلاغات، وإشارة إلى النسخ أحياناً، وعليها تعليقاتٌ يسيرة مفيدة.

3 - مشكولة بشكل تامٍّ، مع الاعتناء بضبط الكلمات المشكِلة.

4 - كاتبها عالم كبير مشهور، وكذلك قابَلَها عالم معروف.

5 - قوبلت على أصلٍ صحيحٍ كما جاء في آخرها.

6 - على أوَّلها وآخرها سماعاتٌ كثيرة، وإجازاتٌ بخطوطِ طائفةٍ من مشاهير العلماء؛ منهم: محمَّد بن عبد الحق بن محمد بن عطيَّة المحاربيُّ⁽¹⁾،

_________

⁽¹⁾ لم أقف على ترجمته، ولكنَّ والدَه مترجَم، وهو: عبد الحق بن محمد بن عطيَّة المحاربيّ، أبو محمد الوادِي آشِي، القاضي، الفقيه، الكاتب، الخطيب، من ولد الإمام المفسِّر ابن عطية، صاحب التفسير المشهور، وُلد في سنة: (709 هـ). الإحاطة في أخبار غرناطة للسان الدين ابن الخطيب (3/ 425 - 439)، والكتيبة الكامنة (ص 269 - 272)، وأعلام المغرب والأندلس في القرن الثامن لابن الأحمر (ص 137 - 143).

وإجازته مقيَّدةٌ في وجه الورقةِ المقابِلة لصفحة العنوان، ونصُّها: «بسم اللَّه الرحمن الرحيم، صلى اللَّه على سيدنا محمد.

قرأ علَيَّ الأخُ، السيِّد، الشيخ، الفقيهُ، الأجلّ، الأعزُّ، الأرفع، الأمجدُ، الصدر، الكاتبُ، البليغ، الحسيبُ، الأصيل، الخطيرُ، [المبجلُ] الأصل، القاضي العدل النزيه، صدر الصدور [الأصائل]، الكريم [الأواخر] والأوائل، سلالةُ العلم، ومعدن الفضل: أبو القاسم محمد بن سيِّدنا ومحلّ أبينا، وقريبنا من كلا طرفيه - كما أني قريبه من كلا طرفيَّ -؛ الشيخِ، الفقيه، الجليلِ، الأمجد، الصدرِ، الكبير … الماهر، الكبيرِ، عين الأعيانِ، ووحيدِ الزمانِ، الخطير، [المبجل]، العالِم، العلَم، الأوحدِ، القاضي العدل النزيه، الموقَّر، المقدَّسِ، المرحوم؛ أبي العُلى محمَّد بن سماك العامليِّ - وَصَلَ اللَّه عزَّتهُ، وَوَالَى نعمتهُ -:

صدراً من: (العُمدة في الأحكام مما اتفق عليه الإمامان محمَّد بن إسماعيل ومسلم بن الحجّاج) بمحضر ابنه محل الابن الأسعدِ بتوفيق اللَّه، الأصعد بفضل اللَّه، قرّةِ العين، الحسيب، الأصيلِ: أبي محمد عبد الحق، أحيا اللَّهُ به معالِم آبائه الكرام، أعلام الأعلام.

وناولتُهما جميعها، وحدثتُهما بها، عن الشيخِ الفقيهِ الجليلِ، الكبيرِ، الديِّن، الصالحِ، الخطيبِ: أبي عبد اللَّه بن أبي الحسن محمَّد، بن الإمام أبي العباس أحمد بن موسى بن عيسى الأنصاري البَطَرْنِي، التُونسيِّ المولد والدار، عن الشيخِ الفقيهِ المُحدِّث الرَّحَّال أبي عبد اللَّه محمَّد بن جابر بن حاتم بن حسان القيسيِّ الوَادِي آشِي إجازةً، عن الشيخِ شمس الدِّين أبي عبد اللَّه بن أبي الفتح بن أبي الفضل الحنبليّ إجازةً، عن أحمد بن عبد الدائم المقدسيِّ، عن مؤلفها الإمام تقيِّ الدِّين عبد الغني بن سرور المقدسيِّ الحنبليِّ.

فَلْيَرْوِيَا عنِّي جميع (العمدة) بالسند المذكور، على السَّنَنِ المعروفِ، والشَّرطِ المَأْلُوفِ.

قال ذلك وكتبه متلفِّظاً لهُما [بالإجازة] عبد اللَّه الفقير إليه: محمَّد بن عبد الحقِّ بن محمَّد بن عطية المحاربيُّ وفَّقَهُ اللَّه تعالى، في … … … ثلاثةٍ وتسعينَ وسبعِ مئةٍ عرَّف اللَّه خيره.

وكذلك أجاز كاتبُه المذكور لابنَي الأخ السيِّد أبي القاسم بن سِمَاك المذكور: أبي العُلى محمَّد، وأبي محمَّد عبد السَّلام - أسعدهُما اللَّه، وأنبتهُما نباتاً حسناً، بمنّهِ وكرَمهِ -» (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات غير واضحة.

ومحمد بن مُشتَمِل الأسلميّ البِلْياني⁽¹⁾، وأحمد بن عبد الحق بن محمد

_________

⁽¹⁾ هو: محمَّد بن محمد بن جعفر بن مُشتمِل الأسلميُّ، من أهل ألمريَّة، يُكْنَى أبا عبد اللَّه، ويعرف بالبِليانيِّ، أديب خطيب عالِمٌ، له شعر ورجزٌ جيِّد، وله مؤلف بعنوان: «إصلاح النيَّة في المسألةِ الطَّاعُونيَّة»، توفيَ في آخر سنة: (764 هـ). الإحاطة (2/ 246 - 249).

وإجازته مقيَّدةٌ في الصَّفحة المقابِلَة لصفحة العنوان؛ ونصُّها: «الحمد للَّه وحده.

قرأ عليّ: الطالبُ النجيبُ، الفاضل اللَّبيبُ، السَرِيُّ الحسيب، الماجدُ الأسنى، الأرفعُ الأسْمَى: أبو القاسم محمَّد، ابن الأخ في اللَّه تعالى الوليِّ فيه، الفقيه، الجليل، الحسيب، الأصيل، الأستاذ، المقرئ، العلَم، القاضي العدل النزيه، الكاتب البَارع، الناظمُ للفضائل، الجامع: أبي العُلى محمَّد، ابن سيدي ومحجَّتي الشيخ الجليل، الوزير، الحسيب، الأصيل، المحدث، الحافظ، الصَّدر، الوجيه، المعظَّم، المقدَّس، المرحوم؛ أبي عبد اللَّه محمَّد بن سِمَاك العامليّ، وَصَلَ اللَّه تعالى له أسباب مجده وسنائه، وبلَّغَهُ رُتَب شرفِ آبائه:

صدراً من كتاب (العمدة) هذا، في هذه النُّسخة المكتوب هذا بأول ورقةٍ على ظهرها؛ التي بخطِّ جدِّه الفقيه الوزير أبي عبد اللَّه رحمه الله.

وناولتُه جميعَها، وأذِنتُ له في روايتِها عنِّي، عن شيخي الفقيه، الرَّاوية، المحدِّث، المُكثر، الجامع، الرَّحَّال، الفاضل: أبي عبد اللَّه محمَّد بن جابر القَيْسِي الوَادِي آشِي رحمه الله، - وهو المذكور في الرَّسم الأسفل يَسْرة هذا بسنده -، وفي رواية كلّ ما يصح لديه أني رَوَيْتُه أو رَوَّاتهُ (ب) على اختلاف ذلك في فنون العلوم، وعلى شرطه المتعارف المعلوم.

قال ذلك وخطَّه بيده - العبدُ الخائف مغبَّةَ ذنبه، الراجي عفوَ مولاه الكريم وربِّه -: محمَّدُ بن محمد بن جعفر بن مُشتمِل الأسلميُّ، شمِلَتْه رحمة مولاه، وسلَّمه في دنياه وأخراه.

وذلك بِرَبْضِ البَيَازِين من حضرة غرناطة - مهدها اللَّه تعالى -.

في اليوم الرابع من شهر المحرّم، مُفتتح عام اثنين وستين وسبع مئة - عرَّف اللَّه تعالى بركة [افتتاحه]-».

(ب) كذا في الأصل.

الجَدَلي المالقي⁽¹⁾،

_________

⁽¹⁾ هو: أبو جعفر أحمد بن عبد الحقِّ بن محمَّد بن عبد الحق الجدليُّ المالَقيُّ، يُعرَف بابن عبد الحق، كان مِن صُدُور أهل العلم، مُضطلِعاً بصناعة العربيَّة، عارفاً بالفروع والأحكام، مشاركاً فِي الأصول والأدب والطبِّ، قائماً على القراآت، تصدَّر للإقراء بِبَلَدِهِ، وولِيَ القضاء ببلّش وغيرها، فحسُنت سِيرتُه، وُلد في ثامن شوال سنة: (698 هـ)، ومات يوم الجمعة السابع والعشرين من رجب سنة: (765 هـ). الإحاطة (1/ 66)، والكتيبة الكامنة (ص 123)، والديباج المذهب في معرفة أعيان علماء المذهب لابن فرحون (1/ 186)، وبغية الوعاة (1/ 321).

وإجازته مقيَّدةٌ في الصفحة المقابِلَة لصفحة العنوان؛ ونصُّها: «الحمدُ للَّه، قرأ عليَّ الطَّالبُ، النَّجيب، الزَّكيُّ، النَّبيل، السَّرِيُّ، الحسيبُ، أبو القاسم محمَّد بن سِماك المذكور فوقه؛ صدراً من كتاب (العمدة) المذكور، وناولتُه جميعه، وأخبرتُه أنِّي سمِعتُ صدراً منه من لفظِ الأستاذ، الحاج الفاضل؛ أبي جعفر أحمد بن علي بن أحمد الحُميديّ الثغوريّ الغرناطيّ، وناولَني جميعَه، وحدَّثني به عن تاج الدِّين أبي علي عمر بن عليّ - عُرِفَ بابن صَدَقَة الفاكِهي - قراءةً عليه لبعضها، وإجازةً لسائرها، وحدَّثَه بها عن أمين الدِّين عبد القادر بن الصَّعبيّ قراءةً عليه، عن المُقرئ أبي العبَّاس أحمد بن حامد بن أحمد الأَرتَاحي، بحقِّ سماعه لجمِيعها من مؤلِّفها الحافظ أبي محمَّد عبد الغنيّ بن عبد الواحد المقدسيّ.

وأخبرتُه أيضاً بها بطريق الإجازةِ عن الأستاذِ الكبيرِ أبي القاسم القاسم بن عبد اللَّه بن محمد الأنصاريّ - المعروف بابن الشَّاط السّبْتي -، عن العلَّامة شرف الدِّين أبي محمد وأبي أحمد معاً عبد المؤمن بن أبي القاسم خلف بن أبي الحسن التوني الدِّمياطي، عن الإمام زكيِّ الدِّين أبي محمد عبد العظيم بن عبد القويِّ المُنذري - المعروف بابن السّميدع -، عن مؤلِّفها.

وأخبرتُه أيضاً أنِّي قرأتُ جميعَها على الأستاذ قاضي الجماعة، الجليل، الحسيب، أبي البركات محمَّد بن محمَّد بن إبراهيم، بن الحاج البِلِّفِيقيّ - أبقاه اللَّه -، وأخبرني أنَّه قرأ بعضها تفقُّهاً على الأستاذ أبي القاسم ابن الشَّاط المذكور، بسندِه المتقدِّم.

وأخبرتُه أيضاً أنِّي قرأتُ جميعَها على الأستاذ المحدِّث الخطيب الحاج الفاضل؛ أبي عبد اللَّه محمَّد بن أحمد بن محمَّد بن محمَّد بن مرزوق التِّلمسانيّ بسنده المقيَّد يَسْرة هذا، وأجزتُ للقارئ المذكور إجازة عامَّة على شرطها المعروف.

قال هذا وكتبه - العبد المُسرف المستغفر -: أحمدُ بن عبد الحقِّ بن محمَّد بن عبد الحقّ بن عثمان بن عبد الحقّ الجَدَلِيّ المَالَقِيّ - غفر اللَّه له ولجميع المسلمين -، حامداً للَّه ومصلِّياً على محمَّد رسوله، ومسلِّماً تسليماً كثيراً.

في الثَّاني والعشرين لشعبان المكرم، من عام أربعة وستين وسبع مئة - عرَّف اللَّه خيره -».

ومحمد بن سعد بن محمد بن لُبٍّ⁽¹⁾، وفرج بن قاسم بن أحمد بن

_________

⁽¹⁾ هو: محمدُ بن سعد بن محمّد بن لُبّ بن حسن بن حسن بن عبد الرحمن بن بقيّ بن مَخلد، يُكْنَى أبا عبد اللَّه، ويُعرف باسم جدّه، مِن علماء غرناطة، كان خطيباً أستاذاً راويةً، وكان فاضلاً حَسَن الخُلُق، جميل العِشرة، كريم الصُّحبة، حَصيف العقل، حَسَن المشاركة في فنون؛ مِن فقهٍ، وقراءةٍ، ونحوٍ، وغيرها، تولَّى التدريس في الجوامع، فانثال عليه المتعلِّم والمستفيد؛ لإجادة بيانه وحُسن تفهُّمِه، وُلِد في يوم الجمعة ثاني عشر صفر سنة: (722 هـ)، وتوفي يوم الجمعة ثاني عشرين من ذي القعدة سنة: (791 هـ). الإحاطة (3/ 25)، ونيل الابتهاج بتطريز الديباج لأبي العباس التنبكتي (ص 460).

وإجازته مقيَّدة أعلى صفحة العنوان ونصُّها: «الحمدُ للَّه.

عرض عليَّ عن ظهر قلبٍ بمجلسٍ واحدٍ، جميع كتاب (العمدة) المقيَّد هذا بظهر أوَّل ورقةٍ منه، بالجامع الأعظم من البَيَازين من غرناطة - عمَّره اللَّه بذكره وحرسها -: مالكه: الطَّالبُ، النَّجيب، النَّبِيه، النَّبيلُ، المُدركُ، المرجو بفضل اللَّه أبو القاسم محمد بن شيخي وبركتي الفقيه، القاضي، الأعدل، الأنزه، المتفنِّن، الحسيب، الأصيل، المقدَّس، المرحوم، أبي العُلى محمَّد بن الشَّيخ، الفقيه، المحدّثِ، الحافظ، الحسيب، الأصيل، أبي عبد اللَّه محمَّد بن سِمَاك العامليّ.

وحدَّثتهُ به عن الفقيه الحاج المُجاور، الرَّحَّال، خطيب العدوتين وإمامِهما؛ شمس الدين أبي عبد اللَّه بن مرزوق، سماعا منِّي عليه لجمِيعِه بمدينة مَالَقة، وحدَّثني بأسانيده فيه التي منها: ما حدَّثَه به شهاب الدِّين أحمد بن محمَّد بن منصور الحلبيّ، عن الإمام أبي عيسى ابن علَّان المقدسيّ، عن المصنِّف، وأجزتُه الإجازة العامَّة بشرطها المألوف، وسَنَنِها المعروف.

قال ذلك وكتبه بخطِّه: محمَّد بن سعد بن محمَّد بن لُبّ بن حسن بن عبد الرَّحمن بن بقي - لَطَفَ اللَّه به -.

في أواخر رجب عام تسعةٍ وخمسين وسبع مئة، مصلِّياً على رسوله وآله ومسلِّماً».

لُبٍّ⁽¹⁾، وأحمد بن محمد بن أحمد بن محمد بن جُزَي الكلبي⁽²⁾،

_________

⁽¹⁾ هو: أبو سعيد فرجُ بن قاسم بن أحمد بن لُبٍّ الثعلبيُّ الغرناطيُّ، كان عارفاً بالعربية واللغة، مُبرزاً في التفسير، قائماً على القراآت، مشاركاً في الأصلين والفرائض والأدب، جيِّد الخطِّ والنَّظم والنَّثر، قعد للتدريس ببلده على وفور الشيوخ، ووليَ الخطابة بالجامع، وكان معظَّماً عند الخاصة والعامَّة، توفي سنة: (782 هـ). الإحاطة (4/ 212)، والكتيبة الكامنة (ص 67)، وبغية الوعاة (2/ 243)، ونفح الطيب للمقري (5/ 509).

وإجازتُه مقيَّدة أسفل صفحة العنوانِ، ونصُّها: «الحمدُ للَّه وحده، والصَّلاة والسَّلام على محمد وعلى آل محمد:

عرض عليَّ جميع (العمدة في الحديث)؛ لتقي الدِّين عبد الغني رحمه الله، عرضةً واحدةً عن ظهر قلبٍ، بالمدرسة السَّعيدة النَّصريَّة من داخل غرناطة المحروسة: الطَّالبُ: الأنجبُ، الأسعد، الأصعدُ، الأمجد، أبو القاسم محمد بن الفقيه الجليل، القاضي، الأنزهِ، الماجد، الأديبِ، البارع، الأخصلِ، الوزير، الحسيبِ، الأصيل، المقدَّس، المرحوم: أبي العُلى محمَّد بن الشَّيخ الوزير، الجليلِ، الفقيه، الحافظ، البارعِ؛ أبي عبد اللَّه محمَّد بن سِمَاك العامليِّ، وأجزتُ له روايتها عنِّي، ورواية كل ما يصحّ عنده دخوله تحت روايتي، وتنتظمه إجازتي، على الإطلاق والعمومِ بشرطه المعلوم، ومن شيوخي الذين أحمل عنهم (العمدة) وغيرها من الكتب؛ الشيخ الراوية الرَّحَّال أبو عبد اللَّه محمّد بن جابر بن محمّد القيسي الوادي آشي.

قال هذا وكتبه بخطِّه - عبيد اللَّه -: فرجُ بن قاسم بن أحمد بن لُبّ الثَّعلبيُّ - غفر اللَّه له -.

في أواخر رجب الفرد المبارك، من عام تسعةٍ وخمسين وسبع مئة، والحمدُ للَّه وسلَام على عباده الذين اصطفى».

⁽²⁾ هو: أحمد بنُ محمد بن أحمد ابن جزيِّ الكلبيُّ، أبو بكر الغرناطيُّ، ويعرف بابن جزيِّ الكلبي، القاضي الفقيه، الخطيب الكاتب، والده: أبو القاسم الإمام المشهور صاحب: (التسهيل) و (القوانين الفقهية) وغيرهما، ولد سنة: (715 هـ)، وتوفي سنة: (785 هـ). الإحاطة (1/ 52 - 55)، وأعلام المغرب والأندلس لابن الأحمر (ص 165 - 169).

ومحمد بن أحمد بن إبراهيم بن الزبير الثقفيُّ ثم العاصميُّ⁽¹⁾، وابن خَلدون⁽²⁾، وابن الحاج البِلِّفِيقي⁽³⁾، وسعيد بن أحمد الهاشميّ⁽⁴⁾، وأسانيدهم المذكورة في إجازاتهم متصلة بمصنِّفها من عدة طرق.

7 - ميَّز النَّاسخ أوائلَ الأحاديث بمداد غامق، وكذلك ميَّز شرحَ الغريب وتعليقات المُصنِّف، والتزم التَّرضِّي عند ذكر كل صحابي، والدعاء لِمَن بعد الصحابة.

وعلى صفحة العنوان إجازة في أعلاها وإجازة أخرى في أسفلها،

_________

⁽¹⁾ هو: أبو عمرٍو محمد بن أحمد بن إبراهيم بن الزُّبير، من أهل غرناطة، ابن الإمام المحدث أبي جعفر بن الزبير، استجاز له والده الكثير، وأجازه من أهل المشرق والمغرب عالَم كبير؛ منهم: ابنُ دقيق العيد، وناصر الدين المشدَّالي، والرّاوية ابن غريون، وأبو القاسم ابن الشّاط، وأبو جعفر ابن الزيات، وأبو عبد اللَّه ابن الكمَّاد، وأبو عبد اللَّه بن ربيع الأشعري، وأبو عبد اللَّه بن بَرْطال، وأبو محمد عبد المنعم بن سماك، وأبو الحسن بن مَسْتقور، وغيرهم، توفي سنة: (765 هـ). الإحاطة (3/ 119 - 121).

⁽²⁾ هو: عبد الرحمنُ بن محمد بن محمد بن محمد الحضرميُّ، الإشبيليُّ الأصل، التونسيُّ المولد، أبو زيد، وليّ الدين، المعروف بابن خلدون؛ نزيل القاهرة وقاضي المالكية بها، المؤرخ المشهور، ولد سنة: (732 هـ)، وتوفي سنة: (808 هـ). الإحاطة (3/ 377 - 395)، وأعلام المغرب والأندلس لابن الأحمر (ص 297 - 310)، وذيل التقييد (2/ 100).

⁽³⁾ هو: محمد بنُ محمد بن إبراهيم بن الحاج السّلميُّ البِلِّفِيقي، أبو البركات، من ذرية الحارثِ بن العباس بن مرداس الصحابي، من أعلام الأندلُس في الأدب والحديث والفقه، وَلِي قضاء ألمريَّة وغرناطة، أخذ عنه: ابن خلدون وابنُ الخطيب وغيرهما، له تصانيف كثيرة، ولد سنة: (680 هـ)، وتوفي سنة: (771 هـ). الإحاطة (2/ 83 - 101)، وغاية النهاية في طبقات القرَّاء لابن الجزري (2/ 235 - 236)، والدرر الكامنة (5/ 416 - 418).

⁽⁴⁾ لم يتّضح الاسم جيّداً في الأصل.

والعنوان مكتوب بين ذلك، وتحت العنوان تاريخ كتابة النسخة، وهذه صورة العنوان:

«كتاب العمدة في الأحكام في معالم الحلال والحرام المنقولة عن خير الأنام محمد عليه أفضل الصلاة والسَّلام؛ تصنيف الشيخ الإمام العالم العلامة الزاهد الأوحد الحافظ تقي الدين أبي محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سُرور المقدسي رحمة اللَّه عليه».

وجملة: «في معالم الحلال والحرام» ملحقة في حاشية العنوان بخط دقيق؛ فلأجل ذلك فاتَتِ المفهرِسين.

وهذه النسخةُ اعتمدتُها أصلاً في تحقيق الكتابِ.

النُّسْخَةُ السَّابِعَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ز»:

وهي نسخة تامَّة، محفوظة في المكتبة الأزهرية - مصر -، برقم: (1836/ 92516 مجاميع) (44 رواق الشوام).

عددُ لوحاتِها: (46) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: أواخر ربيع الآخر، سنة تسع وخمسين وسبع مئة (759 هـ).

ناسخُها: محمد بن أبي بكر بن محمد الكاشغري الخلوتي.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة.

2 - غالبها مشكولٌ.

3 - عليها تصحيحات كثيرة، وإشارة للنسخ، وبلاغاتُ مقابلةٍ في موضعين.

4 - يَكثُر في حواشيها شرح وتفسير غريب الكتاب، وبعض الفوائد والاستطرادات.

وقد كُتبت بخطَّيْن مُغايرَيْن؛ فمن اللوحة الأولى إلى اللوحة العاشرة: كتبت بخط غير مشكول، وأما بقية النسخة: فكتبت بخط واضح مشكول.

النُّسْخَةُ الثَّامِنَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ح»:

وهي نسخة مُتقنة، محفوظة بمكتبة «عيدروس الحِبشي» الخاصة بالغرفة - حضرموت، اليمن -، ضمن مجموع، ومنها صورة بمعهد المخطوطات العربية التابع لجامعة الدول العربية، برقم (6873 ف 59 ك 236).

عددُ لوحاتِها: (56) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: السابع والعشرون من شهر شعبان؛ سنة ثمانٍ وستين وسبع مئة (768 هـ).

ناسخُها: أبو محمد عبد السلام بن محمد بن محمود بن عبد الرزاق بن عبد اللطيف بن عبد الرشيد الرجائي.

خطّها: نسخيٌّ دقيق.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة جيدة.

2 - مشكولةٌ بشكل تامٍّ، واعتنى ناسخها بتحرير ضبط بعض الكلمات التي ضبطت بأكثر من وجه.

3 - عليها تصحيحات وبلاغاتٌ.

4 - عليها إشارات إلى نُسَخٍ أخرى.

5 - عليها تعليقاتٌ كثيرةٌ مفيدةٌ التقطها أبو علي الحسن بن محمود الرجائي شيخُ النَّاسخ؛ وهو المحدث المعروف بماشاده - كما وصفه النَّاسخ -.

6 - أضاف إليها النَّاسخ تقييداتٍ كثيرة من أقوال نقّاد الحديث.

7 - ميَّز النَّاسخ تراجم الكتب والأبواب وبعض الكلمات المهمة بمدادٍ أزرق، وبأحمر ومذهّب أحياناً.

النُّسْخَةُ التَّاسِعَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ط»:

وهي نسخة متقنةٌ نفيسة، محفوظة بمكتبة «داماد إبراهيم باشا»، ضمن المكتبة السليمانية - تركيا -، برقم: (640).

عددُ لوحاتِها: (62) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الجمعة، العاشر من ذي قعدة الحرام، سنة ست وسبعين وسبع مئة (776 هـ).

ناسخُها: أبو بكر بن عثمان بن أبي بكر، الشهير بابن العجمي⁽¹⁾.

خطّها: نسخي جميل.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة متقنة.

2 - كاتبها عالِمٌ معروف.

3 - عليها تصحيحاتٌ وبلاغات وعلامات مقابلة.

4 - عليها إشارات إلى نسخٍ أخرى.

5 - كتب ناسخُها عناوين الكتب والأبواب بالحمرة، وكذلك بداية كل حديث أو لفظ أو رواية، وفيها بعض التعليقات اللغوية كُتبت بالحمرة أيضاً.

6 - عليها تعليقات كثيرة مفيدة، وتفسير لبعض الكلمات؛ بحيث يُعدُّ مجموع هذه التعليقات حاشيةً صغيرةً على الكتاب.

7 - مشكولةٌ في الغالب.

8 - كتِبت بخطٍّ واضح جميل.

9 - قرأها ناسخها على الشيخ زين الدين أبي الحسن علي بن

_________

⁽¹⁾ هو: أبو بكر بن عثمان ابن العجمي، الحلبيُّ الأصل، نزيل القاهرة، ولد قبل عام: (720 هـ)، واشتغل كثيراً، ونسخ بخطه صحيح البخاري وغيره، وتولَّع بالأدب، ومات سنة: (795 هـ). الدرر الكامنة (1/ 535).

محمد بن علي بن عمر الأيوبي الأصبهاني الشَّافعي⁽¹⁾، وعليها خطُّه وإجازتُه.

النُّسْخَةُ العَاشِرَةُ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ي»:

وهي نسخة كاملةٌ، محفوظة بمكتبة «عاشر أفندي» ضمن المكتبة السليمانية - تركيا -، برقم: (110).

عددُ لوحاتِها: (89) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: في القرن الثامن تقديراً، وعليها تحبيس كُتِب في عام (857 هـ).

ناسخُها: غير معروف.

خطّها: نسخي جميل.

خصائصُها:

1 - نسخة تامّة.

2 - مقابلة على نسخة مقروءة على المُصنِّف وعليها خطُّهُ.

3 - مشكولة بشكل تامٍّ.

4 - عليها تصحيحاتٌ وبلاغات قليلة وعلامات مقابلة.

5 - فيها إشارات إلى النُّسَخ الأخرى، وكتب على غلافها بخطٍّ متأخر: «قوبلت على خمس⁽²⁾ شيوخ».

_________

⁽¹⁾ لم أهتد إلى ترجمته، ويظهر أنَّه كان ممن يُؤخذ عنه الحديث والروايةُ؛ فقد ذكره السخاويُّ في مواضعَ في شيوخ مَن تَرجم لهم. انظر: الضوء اللامع (2/ 48)، (4/ 107)، (8/ 84).

⁽²⁾ كذا وُجِد.

6 - ميَّز النَّاسخ تراجمَ الكتب بالمِداد الأزرق، وتراجمَ الأبواب وأوائل الأحاديث بالمِداد الأحمر.

النُّسْخَةُ الحَادِيَةَ عَشْرَةَ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ك»:

وهي نسخةٌ كاملة، محفوظة بالمكتبة العامة بالرباط - المغرب -، برقم: (27/ 2).

عددُ لوحاتِها: (87) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: سنة ست وثمانين وثمان مئة (886 هـ).

ناسخُها: مجهول.

خطّها: نسخي معتاد، وهي مكتوبة على رَقِّ الغزال.

خصائصُها:

1 - نسخة تامّة متقَنة.

2 - منقولة من نسخة نُقِلت من نسخة عليها سماع بخطِّ المُصنِّف.

3 - واضحة ومشكولة بشكل تامٍّ.

4 - مَيَّز ناسخُها الكتب والأبواب، والروايات، ولفظ: (في) و (عن) و (قال) بمداد أحمر.

5 - في خاتمتها سماعاتٌ لبعض العلماء منقولة من الأصل المنقولة منه.

6 - على حواشيها إشاراتٌ إلى بعض النُّسَخ أحياناً.

7 - فيها علاماتُ تصحيحٍ تشعرُ بالمقابلة والعناية بها.

النُّسْخَةُ الثَّانِيَةَ عَشْرَةَ، وَرَمَزْتُ لَهَا بِـ «ل»:

وهي نسخة جيِّدة، محفوظة بمكتبة «حضرت نصوحي»، ضمن المكتبة السليمانية - تركيا -، برقم: (30).

عددُ لوحاتِها: (68) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: الاثنين سلخ ربيع الأول، سنة إحدى وتسعين وسبع مئة (791 هـ).

ناسخُها: مجهول.

خطّها: نسخي جميل وواضح.

خصائصُها:

1 - نسخة تامة متقنة.

2 - مشكولة بشكل تامٍّ.

3 - عليها تصحيحات كثيرةٌ وعلامات مقابلة.

4 - عليها إشارات إلى اختلاف النُّسخ في الحاشية.

5 - عليها بعضُ التعليقات، وتفسير لبعض الكلمات.

6 - ميَّز النَّاسخ عناوين الكتب والأبواب وبداية الأحاديث بالحُمرة.

ثَانِياً: النُّسَخُ المُسْتَبْعَدَةُ بَعْدَ مُقَابَلَتِهَا:

نُسْخَةُ (م):

وهي نسخة محفوظة بمكتبة «آيا صوفيا» - تركيا -، برقم: (1331).

عددُ لوحاتِها: (73) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: في حدود منتصف القرن السابع؛ كما يشعر به السماع المدوَّن في أول الكتاب⁽¹⁾، وتاريخه: (637 هـ)، فيكون تاريخ النَّسخ بعد تاريخ السَّماع بوقتٍ غيرِ بَعيدٍ - على الأغلب -.

ناسخُها: غير مصرَّحٍ به، والظاهر أنه: الحسن بن محمود بن المحسن بن محمد الحمويّ الحنفيّ، وهو راوي الكتاب عن تلميذ المصنف يوسف بن جمهور، كما ذُكِر ذلك على غلاف النسخة، وقد سقطت الورقة الأخيرة منها، وهي مظنّة التصريح باسم الناسخ، ثم استدركت بخط ناسخ متأخر، وهو: عبد اللَّه بن محمد الخطيب.

خطّها: نسخي معتاد.

_________

⁽¹⁾ قال ناسخها في مطلع الكتاب - بعد البسملة -: «أخبرني الشيخُ الصالح يوسف ابن جمهور المنبجيُّ بها في مجالس؛ آخرُها: تاسع عشر ربيع الآخر سنة سبعة وثلاثين وست مئة، بقراءته وأنا أسمعُ وأقابلُ على نسختي، قال: أنبأنا الشيخ الإمامُ العالم الحافظ محدِّث الشام أبو محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسيُّ رضي الله عنه، في ذي القعدة، سنة أربعة وتسعين وخمس مئة، بجامع دمشق المحروسة، قال: الحمد للَّه الملك الجبار … ».

خصائصُها:

1 - نسخة قديمةٌ مسنَدةٌ إلى المُصنِّف.

2 - أُثبتَ في أولها سماعُ النَّاسخ على تلميذ المُصنِّف بسماعه من المُصنِّف، بتاريخ التاسع عشر، ربيع الآخر، سنة سبع وثلاثين وست مئة (637 هـ)، وصيغة إثبات السماع تُفْهِم أنه ليس لهذه النسخة، وإنما كان من نسخة أخرى؛ قبل كتابة هذه النسخة، ثم أثبته في صدر هذه النسخة لبيان اتصال إسناده بالمُصنِّف.

3 - كُتبت بخط واضح.

4 - عليها تصحيحات يسيرة، وعلامات مقابلة.

5 - مَيَّز ناسخُها الكتب والأبواب، والروايات، ولفظ (في) و (عن) في أوائل الأحاديث باللون الأحمر.

المآخذُ عليها:

1 - كثرة أخطائها المتنوعة، ما بين سقطٍ، وزيادة، وتحريف، ونحوه.

2 - تفرُّدها عن جميع النسخ الأخرى بزيادة أو نقص في مواضع عديدة.

3 - دمج ناسخها الحواشي والتعليقاتِ في صلب المتن.

4 - يظهر أنَّ الناسخ ليس من أهل العلم؛ لكثرة أخطائه وتفرداته.

وقد قابلت هذه النسخة إلى حديث أبي بكرة رضي الله عنه في نهاية باب الربا والصرف، رقم (273)، لوحة: (49).

نُسْخَةُ (ن):

وهي نسخةٌ عتيقة، محفوظة بالمكتبة العامة بالرباط - المغرب -، برقم: (369 ك).

عددُ لوحاتِها: (80) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: مجهول، وهي مكتوبةٌ في القرن السابع أو بداية الثامن تقديراً.

ناسخُها: مجهول.

خطّها: نسخي معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة قديمة تامّة.

2 - مشكولةٌ في أغلبها.

3 - عليها تصحيحات وتصويبات في عدَّة مواضع.

4 - عليها علامات مقابلة، وتعليقاتٌ يسيرة.

المآخذُ عليها:

1 - وقع فيها خَرمٌ في أولها في موضعين، وكذلك في آخرها، واستدُركت الخروم بخطٍّ مغاير متأخِّر.

2 - فيها أخطاء كثيرة في الضبط، وكثير منها يظهر أنها من عَبَث بعض من تملّك النسخة.

وقد قابلت هذه النسخة إلى حديث أبي هريرة رضي الله عنه في أول باب صفة صلاة النبي صلى الله عليه وسلم، رقم: (79)، لوحة: (15).

نُسْخَةُ (س):

وهي نسخةٌ قديمة، محفوظة بمكتبة «قره جلبي زاده»، ضمن المكتبة السليمانية - تركيا -، برقم: (174).

عددُ لوحاتِها: (82) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: مجهول، وكذلك اسم ناسخها.

خطّها: نسخي معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخةٌ قديمة.

2 - أغلبُ كلماتها مشكولة.

3 - عليها تصحيحاتٌ وتصويبات وبلاغات وعلامات مقابلة وتعليقات يسيرةٌ.

4 - ميَّز ناسخها الكتب والأبواب ولفظة: «عن» في أوائل الأحاديث بمداد أحمر.

المآخذُ عليها:

1 - جميع كتاب الطهارة مكتوب بخطّ مُغايِرٍ.

2 - فيها أخطاء كثيرة في الضَّبط.

3 - ناسخها غير معروف.

4 - تاريخ النسخ غير معروف بدقّة، وربما تكون في القرن الثَّامن.

5 - فيها تآكل في مواضع كثيرة.

وقد قابلت هذه النسخة إلى حديث أبي هريرة رضي الله عنه في أول باب صفة صلاة النبي صلى الله عليه وسلم، رقم: (79) أيضاً، لوحة: (17).

نُسْخَةُ (ع):

وهي نسخةٌ محفوظة بمكتبة الأزهر - مصر -، برقم: (106 مجاميع، 2120).

عددُ لوحاتِها: (79) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: في العشر الأوسط من شهر ربيع الآخر، سنة خمس وثلاثين وسبع مئة (735 هـ)؛ هذا هو التاريخ المُثبت بآخرها، ولكن النصف الأول كتِب في زمن متأخر عن النصف الثاني، كما هو ظاهرٌ من حالة النسخة ونوع الخط.

ناسخُها: كتب هذه النسخةَ ناسخان:

1 - الناسخ الأول: نسخ من بداية الكتاب إلى قوله: «فأمره رسول اللَّه صلى الله عليه وسلم» في حديث عبد اللَّه بن معقل رقم: (213)، في باب

الفدية من «كتاب الحج»، ونسخُهُ متقن، وعلى حواشيها تصحيحات وتعليقاتٌ، وكل ألفاظِها مشكولة، وهذا الناسخ غير معروف.

2 - الناسخ الثاني وهو: محمدُ بن محمد بن محمد بن محمود البخاريُّ الحنفيّ⁽¹⁾، نسخ من قوله: «أن يطعم فرقاً» في حديث عبد اللَّه بن معقل رقم: (213)، إلى نهاية الكتاب، وعليها تصحيحاتٌ وتعليقات وعلامات مقابلة، وإشارة إلى النسخِ في الحاشية، وأخطاء هذا الناسخ كثيرةٌ؛ وبخاصة في ضبط الكلماتِ، وهذا الجزء غيرُ مشكول في الغالب.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامة.

2 - نصفها الثاني مقابَلٌ على نسخة عليها خطّ المصنف، حيث قال ناسخها في آخرها: «مقابلة حسب الطَّاقة على نسخة صحيحة عليها خطُّ المصنف».

3 - نصفها الأول مشكول شكلاً تامّاً.

المآخذُ عليها:

1 - نسخة ملفّقة تلفيقاً كبيراً؛ فشَطرُها الأول متأخِّر، وشَطرُها الثّاني قديم.

_________

⁽¹⁾ هو: محمَّد بنُ محمد بن محمد بن محمودٍ، تقي الدين البخاريُّ ثم الدمشقي، الحنفيّ، المحدث، ولد سنة: (706 هـ)، وتوفي سنة: (735 هـ). المعجم المختص بالمحدثين (ص 263).

2 - في نصفها الثاني أخطاء كثيرة لا سيما في ضبط الحروف بالشكل.

نُسْخَةُ (ف):

وهي نسخةٌ محفوظة بمكتبة الأزهر - مصر -، برقم: (39418).

عددُ لوحاتِها: (66) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الجمعة، سابع وعشرين شهر ربيع الآخر، سنة ثمانٍ وثمانين وسبع مئة (788 هـ).

ناسخُها: علي بن أحمد.

خطّها: نسخيّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة، مكتوبة بخط واضح.

2 - عليها تصحيحات ومقابلات وإشارات إلى نسخٍ أخرى.

3 - مشكولة في الغالب.

4 - فيها بعض التعليقات المفيدة.

5 - ميَّز ناسخها الأبواب ولفظة (عن) في بداية كل حديث؛ بمِداد أحمر.

المآخذُ عليها:

1 - تاريخُ نسخِها كُتِب بخطٍّ مُغايِر في ورقة مُنفصلة عن الكتاب، ألحقت بآخر النُّسخة؛ مما يشكِّك في صحة تاريخها.

2 - فيها أخطاء وتفرُّداتٌ تُشعر بأن ناسخها ليس من أهل العلم.

3 - حَوَّر الناسخُ - أو غيرُه - كثيراً من كلماتها بطريقة غير مألوفة في النُّسخ الخطيَّة؛ مما جعل مرادَه غيرَ واضح ولا مفهوم.

نُسْخَةُ (ص):

وهي نسخة تامَّة، محفوظة بمكتبة رئاسة الوزراء - تركيا -، برقم: (2755/ 541، 297).

عددُ لوحاتِها: (45) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الثلاثاء، الرابع والعشرين من ذي الحجة، سنة تسع وتسعين وسبع مئة (799 هـ).

ناسخُها: أحمد بن أبي يزيد بن نصير السخاوي⁽¹⁾.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة مقابَلة ومقروءة.

2 - أغلب كلماتها مشكولة.

3 - عليها بلاغات وتصحيحات كثيرة، وإشارات للنسخ، وتعليقات يسيرة.

4 - ميَّز ناسخُها الكتب والأبواب ولفظة: «عن»؛ باللون الأحمر.

_________

⁽¹⁾ مذكور في الضوء اللامع (7/ 110) في ترجمة محمد بن أحمد بن موسى البكري.

المآخذُ عليها:

1 - تكثر فيها الأخطاء؛ لا سِيما في ضبط الحروف.

2 - انفردت عن باقي النسخ في بعض المواضع.

3 - دمَجَ ناسخُها بعض التعليقات مع المتن، ولم يميِّز بينهما، وبعضُ التصحيحات وضبط الكلمات كُتِبت بخط مغاير لخط الناسخ.

ثَالِثاً: النُّسَخُ المُسْتَبْعَدَةُ بَعْدَ الدِّرَاسَةِ وَلَمْ تُقَابَلْ:

نُسْخَةُ (ق):

وهي نسخة تامَّة، محفوظة بمكتبة جامعة برنستون - أمريكا -، برقم: (1377).

عددُ لوحاتِها: (89) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الثاني عشر، من شهر صفر، سنة ثلاث عشرة وسبع مئة (713 هـ).

ناسخُها: عليُّ بن الحاج عليِّ بن أحمد الشَّاذلي.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخةٌ تامَّة.

2 - عليها تصحيحات في بعض المواضع.

المآخذُ عليها:

- كثرة أخطائها وتفرُّداتها.

نُسْخَةُ (ر):

وهي نسخةٌ تامَّة، محفوظة في المكتبة الظاهرية بدمشق - سوريا -، برقم: (4193)، ومصورة على فيلم برقم: (1036).

عددُ لوحاتِها: (42) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: يوم الجمعة، الخامس عشر من شهر رجب الفرد، سنة خمس وعشرين وثمان مئة (825 هـ).

ناسخُها: علي بن أحمد بن محمد النحريري.

خطّها: نسخيٌّ معتاد.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة.

2 - عليها تصحيحات وإشارات إلى النسخ.

3 - نُسخت من نسخة بخط ابن السَّرَّاج⁽¹⁾.

المآخذُ عليها:

1 - غير مشكولة في الغالب.

2 - ليس عليها سماعاتٌ ولا بلاغات، ولا إجازات، وليس فيها علامات مقابلة سوى مواضع يسيرة جدّاً.

نُسْخَةُ (ش):

وهي نسخةٌ تامَّة، محفوظة بالمكتبة السليمانية القديمة - تركيا -، برقم: (576)، وعليها خطُّ ابن الدِّيمي⁽²⁾.

_________

⁽¹⁾ هو: محمدُ بن محمد بنِ نمير ابن السرَّاج، أبو الحسن شمس الدِّين المصريُّ، الإمام الكاتب النَّحوي المُقرئ، أخذ عن السَّمين الحلبي، وقرأ على نور الدين الكفتيِّ، وعلى المكين الأسمر وغيرهم، وحدَّث عن شاميَّة بنت البكريِّ وغيرها، ولد سنة (670 هـ)، وتوفِّي بالقاهرة سنة (749 هـ). الوفيات لابن رافع (2/ 32)، وغاية النهاية (2/ 256)، والمقفى الكبير للمقريزي (7/ 83).

⁽²⁾ هو: عُثمان بن مُحَمَّد بن عثمان بن ناصِر، فَخر الدين، أَبُو عمر الدِّيمي القاهري، الأَزْهَرِي، الشَّافِعِي، ويُعرف أولاً بالبُهُوتِي - لكون أمه منها - ثم بالدِّيمي، وهو أحد التسعة الذين أوصى إليهم الحافظ ابنُ حجر ووصفَهم بكونهم أهل الحديث، ولد فِي المحرم سنة: (820 هـ)، وتوفي في سنة: (908 هـ). الضوء اللامع (5/ 140)، والنور السافر عن أخبار القرن العاشر للعيدروس (ص 46).

عددُ لوحاتِها: (146) لَوْحَةً.

تاريخ نَسْخها: مجهول، لكنها منسوخة في القرن التاسع تقديراً.

ناسخُها: غير مذكور.

خطّها: نسخيٌّ مُتقَن كبير.

خصائصُها:

1 - نسخة تامَّة.

2 - عليها تصحيحات.

3 - مشكولةٌ بالكامل.

4 - ميَّز ناسخُها الكتب والأبواب ولفظ: «عن»؛ بمداد أحمر.

5 - قرئت على الشيخ عثمان ابن الدِّيمي - كما هو مقيد بخطِّه في مواضع كثيرة؛ آخرها قبل نهاية الكتاب بست لوحات -.

المآخذُ عليها:

1 - ناسخها مجهول.

2 - تاريخ نسخها مجهول أيضاً؛ ولعله في أواخر القرن التاسع أو بداية العاشر.

3 - ليس لها ميزةٌ خاصّةٌ تدعو إلى اعتمادها في المقابلة.

تَنْبِيهٌ:

ثمَّة نُسَخٌ أخرى ممَّا جمعتُه من نسخ هذا الكتاب لم أذكرها هنا؛ لتأخر تاريخ نسخها، ووضوح عدم اشتمالها على ميزة تدعو إلى مقابلتها، أو الإشارة إلى خصائصها.

‌‌نَمَاذِجُ مِنَ النُّسَخِ الخَّطِّيَّةِ

[صور المخطوطات]

مقدمة المصنف

بسم الله الرحمن الرحيم

صَلَّى اللَّهُ عَلَى سَيِّدِنَا وَمَوْلَانَا مُحَمَّدٍ رَسُولِهِ، وَعَلَى آلِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِيماً⁽¹⁾.

قَالَ الشَّيْخُ الحَافِظُ، الإِمَامُ، العَالِمُ، العَامِلُ، مُحْيِي السُّنَّةِ، قَامِعُ البِدْعَةِ، جَمَالُ الحُفَّاظِ⁽²⁾؛ تَقِيُّ الدِّينِ⁽³⁾ أَبُو مُحَمَّدٍ، عَبْدُ الغَنِيِّ بْنُ عَبْدِ الوَاحِدِ بْنِ عَلِيِّ⁽⁴⁾ بْنِ⁽⁵⁾ سُرُورٍ المَقْدِسِيُّ - رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ

_________

⁽¹⁾ كذا في و.

وفي أ - بعد البسملة - زيادة: «صلى اللَّه على سيدنا محمد وآله وسلم».

وفي ب زيادة: «وبه أستعين».

وفي هـ زيادة: «وهو حسبي».

وفي ط زيادة: «وما توفيقي إلا باللَّه عليه توكلت».

وفي ي زيادة: «وصلى اللَّه على النبي محمد وآله».

وفي ل زيادة: «وبه توفيقي».

⁽²⁾ في أ: «قال الشيخ الفقيه، الإمام العالم العامل، الزاهد الحافظ».

وفي ب: «قال الشيخ الفقيه الإمام الحافظ، الأوحد الزاهد».

وفي د: «قال الحافظ».

وفي هـ: «قال الإمام السعيد، الحافظ الفقيه، الأوحد الصدر الكبير، ناقد الحفاظ».

وفي ز: «قال الشيخ الإمام العالم، العامل الحافظ، الزاهد الأوحد، عز الإسلام».

وفي ح: «قال الحافظ الإمام العالم، الأوحد الزاهد».

وفي ط: «قال الشيخ الإمام، العالم الحافظ».

وفي ي: «قال الشيخ الإمام، العالم العامل، الحافظ جمال الحفاظ».

وفي ل: «قال الإمام العالم الحافظ».

⁽³⁾ «تَقِيُّ الدِّينِ» ليست في ب، د، ح، ل.

⁽⁴⁾ «ابْنِ عَلِيِّ» ليست في ز.

⁽⁵⁾ «ابْنِ» سقطت من ط.

وَرِضْوَانُهُ⁽¹⁾ -:

الحَمْدُ لِلَّهِ المَلِكِ الجَبَّارِ، الوَاحِدِ القَهَّارِ، وَأَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ⁽²⁾، رَبُّ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا العَزِيزُ الغَفَّارُ⁽³⁾، وَصَلَّى اللَّهُ عَلَى⁽⁴⁾ النَّبِيِّ المُصْطَفَى المُخْتَارِ، وَعَلَى⁽⁵⁾ آلِهِ وَصَحْبِهِ الأَخْيَارِ⁽⁶⁾.

أَمَّا بَعْدُ:

فَإِنَّ بَعْضَ إِخْوَانِي سَأَلَنِي اخْتِصَارَ جُمْلَةٍ فِي⁽⁷⁾ أَحَادِيثِ الأَحْكَامِ، مِمَّا اتَّفَقَ عَلَيْهِ الإِمَامَانِ: أَبُو عَبْدِ اللَّهِ⁽⁸⁾ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ

_________

⁽¹⁾ في أ: «رضي الله عنه»، وفي ب: «رحمه الله ورضي عنه»، وفي د، ح، ط، ل: «رحمه الله»، وفي هـ: «أدام اللَّه توفيقه وأيامه»، وفي ز: «تغمده اللَّه برحمته»، وفي ي: «تغمده اللَّه برحمته وأسكنه بحبوحة جنته»، والعبارة كلها من قوله: «قَالَ الشَّيْخُ … » إلى هنا ليست في ج، ووقعت في ح مؤخَّرَة عن فاتحة المُصنِّف.

⁽²⁾ «وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ» ليست في ط.

⁽³⁾ في حاشية د: «وأشهد أن محمداً عبده وسوله … » ثم كلمة غير مقروءة.

⁽⁴⁾ في ب زيادة: «محمد».

⁽⁵⁾ «عَلَى» ليست في هـ، ح، ط، ي.

⁽⁶⁾ في ب، ج، د، هـ، ط، ي، ل، ونسخة على حاشية أ: «الأطهار» بدل: «الأَخْيَارِ».

وفي ز: «وأشهد أن محمداً عبده ورسوله، المصطفى المختار، صلى اللَّه عليه وعلى آله الأخيار، وصحبه الأطهار، صلاة دائمة آناء الليل وأطراف النهار» بدل جملة: «وَصَلَّى اللَّهُ … » إلى هنا.

وفي ح: «وأشهد أن محمدا عبده ورسوله، وحبيبه المصطفى المختار، صلى اللَّه عليه وعلى آله وصحبه الأطهار».

⁽⁷⁾ في ز، ي: «من».

⁽⁸⁾ «أَبُو عَبْدِ اللَّهِ» ليست في أ، ب، ج، د، ح، ي، ل.

إِبْرَاهِيمَ⁽¹⁾ البُخَارِيُّ⁽²⁾، وَمُسْلِمُ بْنُ الحَجَّاجِ⁽³⁾ - رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ⁽⁴⁾ -، فَأَجَبْتُهُ إِلَى سُؤَالِهِ؛ رَجَاءَ المَنْفَعَةِ بِهِ.

وَأَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ يَنْفَعَنَا بِهِ، وَمَنْ كَتَبَهُ، أَوْ سَمِعَهُ، أَوْ حَفِظَهُ، أَوْ نَظَرَ فِيهِ، وَأَنْ يَجْعَلَهُ⁽⁵⁾ خَالِصاً لِوَجْهِهِ الكَرِيمِ⁽⁶⁾، مُوجِباً لِلْفَوْزِ⁽⁷⁾ لَدَيْهِ⁽⁸⁾؛ فَإِنَّهُ حَسْبُنَا وَنِعْمَ الوَكِيلُ⁽⁹⁾.

_________

⁽¹⁾ «إِبْرَاهِيمَ» مطموسة في أ.

⁽²⁾ «البُخَارِيُّ» ليست في ب، ج، هـ، و، ط.

⁽³⁾ في ز زيادة: «النيسابوري القشيري»، وفي ح، ل، ونسخة على حاشية د زيادة: «القشيري» فقط.

⁽⁴⁾ «رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ» ليست في أ، ب، ج، د، هـ، ز، ح، ط، ي، ل.

⁽⁵⁾ «يَجْعَلَهُ» مطموسة في د.

⁽⁶⁾ «الكَرِيمِ» ليست في أ، ب، ج، د، هـ، ح، ط، ي، ك.

⁽⁷⁾ في ح: «الفوزَ».

⁽⁸⁾ في ي: «بين يديه» بدل: «لَدَيْهِ».

⁽⁹⁾ في ز، ح زيادة: «ولا حول ولا قوة إلا باللَّه العليِّ العظيم».

ومن أول المقدمة إلى هنا ساقط من ك؛ ما عدا قوله: «أن يجعلَه خالصاً لوجهه موجباً للفوز».

[الكتاب]

الخاتمة

⁽¹⁾ تَمَّ بِحَمْدِ اللَّهِ

_________

⁽¹⁾ الخاتمة:

* في (و): «تمَّ كتابُ (العُمدة)، وهو بحمدِ اللَّه لِاختباءِ الشَّفاعةِ عند رسولهِ سيِّدنا محمَّدٍ أفضل عُدَّةٍ، والحمدُ للَّه».

وفي الصفحة المقابلة إجازةٌ مقرونة بالمناولة من أحمد بن محمد ابن جُزَيّ الكلبيِّ لمحمد بن سماك الحفيد، ونصُّها:

«الحمدُ للَّه كما يجب لجلالِه، والصَّلاة والسَّلام على سيِّدنا ومولانا محمَّد رسولِه الكريم، وعلى آله.

قرأ عليَّ بعضَ كتابِ (العمدة)؛ للحافظ أبي محمد عبد الغني ابن سرور رحمه الله: محلُّ ولدي الفقيهُ الوزير الأَجَلُّ، الأفضلُ الأكمل الأخصلُ، الكاتب الأبرعُ الحسيب الأصيلُ؛ أبو القاسم محمد ابنُ أختنا وقريبنا الشيخ الفقيه الأستاذ القاضي، العَلَم المُتفنِّن، الفاضل الأكمل، الأوحدُ الماجد، المقدَّس المرحوم، أبي العُلى محمَّد ابن الشيخ الفقيه، الوزير الجليل، الأعزّ الأرفع، الماجد الحافظ، البارع الشهير، المقدَّس المرحوم، أبي عبد اللَّه محمَّد بن سِمَاك العامليّ، وَصَلَ اللَّه إِسْعاده، وبَلَّغه مراده.

وناولْتُه سائرَ الكتاب، وأذنتُ له في روايته عَنِّي.

وحدَّثتهُ به عن الأستاذ المُتفنِّن، شيخ النحاة بديار مصر، أثير الدِّين أبي حيَّان محمَّد بن يوسف بن حيَّان الأندلسيّ الغرناطيّ، نزيل القاهرة.

عن الإمام المحدِّث، شرف الدين أبي محمَّد عبد المؤمن الدِّمياطيّ.

عن الحافظ زكيِّ الدِّين عبد العظيم المُنذريّ ابن السميدع.

عن المؤلف.

وأجزتُ له جميعَ رِواياتي، وما صَدَرَ عنِّي على اختلافِ ذلك، إجازةً عامةً بشرطها المعتبر عند أهل العلم.

قال هذا وكتبه - العبد الفقير إلى اللَّه سبحانه، الراجي عفوه وغفرانه -: أحمد بن محمَّد بن أحمد بن محمَّد بن عبد اللَّه بن يحيى بن عبد الرحمن بن يوسف بن جُزَيّ الكلبيّ، وفقه اللَّه وغفر له، وفي أوائل صفر، عام ثلاثة وستين وسبع مئة».

ثمَّ في الصفحة التي تليها إجازةٌ مقرونة بالمُناولة من محمَّدِ بن أحمد ابن الزُّبَير الثقفيِّ لمحمد بن سماك الحفيد، ونصُّها:

«بسم اللَّه الرحمن الرحيم، صلى اللَّه على سيدنا ومولانا محمد وعلى آله وسلم تسليماً.

قرأ عليَّ الطالبُ النَّجيب السَّرِيُّ الفاضل [المتلفظ]: أبو القاسم ابن الشيخ الفقيه الجليل الأستاذ [المقرئ] العلَم الفاضلُ المقدَّسُ المرحوم أبي العُلى محمد بن سِمَاك العامليّ، وسَمع بقراءته ابنُ عمِّه الطالبُ الحسيبُ [المتلفظ] الزَّكيُّ … أبو عَمرو سِمَاك ابن الشيخ الوزير الفقيه الأجلّ [المتلفظ] العلَم الشهير [الحسيب] أبي القاسم ابن سِمَاك العامليّ أسعدهُما اللَّه وجعلَهما من أهل العلم بمنِّه؛ صدراً من كتاب (العمدة).

وناولتُه إيّاهُما وأخبرتهما أنِّي أحمله بالسَّماعِ على والدي رضي الله عنه ورحمه، بحقِّ سماعهِ عن أشياخهِ المذكورين في كتاب مشيخته.

وسألَانِي - أنجحَ اللَّه مقصدهما - أن أُسَمِّيَ لهما من أشياخي من لقيته وسمعتُ عليه؛ فمنهم:

الشيخُ العالم الإمامُ الشهير الرُّكنُ: أبو علي ناصر الدين المِشدَّالي، لقيته بِبِجايَةَ صدر عام ثلاثة وعشرين وسبع مئة، وقرأتُ عليه صدرَ كتاب المُوطأ للإمام أبي عبد اللَّه مالك بن أنس رضي الله عنه، وأذِن لي في حمله عنه، وأجازني إجازة عامةً في جميع ما تحمّله، وما صدَر عنه من تأليف في أيّ نوعٍ من العلومِ كان، وسنده مذكور في برنامج روايته.

ولقيت ببجاية أيضاً الشيخَ الفقيه الإمام المحدِّث خطيب جامع قَصَبَةِ بجاية، الفاضل العلم: أبا عبد اللَّه ابن غريون رحمه الله، وقرأت عليه صدراً من الأحكام الكبرى للإمام عبد الحق الإشبيليّ، وناولني إيَّاه، وأذِن لي في حمله عنه، وأجازني إجازةً عامَّةً في جميع ما تحمَّله وأشياخُه بأسانيدهم في برنامجه.

وكتب لي بالإجازةِ من المشرق جمعٌ [وافرٌ في] استدعاء بخطِّ الشيخ الفقيه العالِم العلَم، الشَّهير الشريف، الزاهد الورع، المقدَّس المرحوم: أبي عبد اللَّه الطّنجاليّ - رحمة اللَّه ورضوانه عليه -؛ منهم:

الإمام المحدث: ابن دقيقِ العيد.

وسطَّر [لنا هذا] الاستدعاء موجود بيد ولد الشيخ … المقدَّس المرحوم أبي عبد اللَّه الطّنجاليّ: الشيخ العامل الخطيب الورع الفاضل … أبي جعفر أحمد.

ولم يبقَ في هذا التاريخ من المذكورين في الاستدعاء المذكور بقيد الحياة غير الفقيه: أبي جعفر [المذكور، وكاتب] هذا بخطِّه [ابن الزبير].

وكتب لي بالإجازة جماعة كثيرة من أهل سَبتة وغيرها؛ منهم:

الأستاذ الجليل أبو إسحاق إبراهيم العامليّ، أجازني إجازةً عامَّةً في جميع ما تحمَّله وما صدر عنه من تأليف.

وأجازني من سبتة: الفقيهُ الأستاذُ العلَمُ [الفرضي] المحدِّثُ: أبو عبد اللَّه قاسم بن عبد اللَّه بن محمد الأنصاري ابن الشَّاط.

والشريف الجليل الفاضل الركن شرف الدِّين أبو العباس أحمد بن محمَّد بن محمَّد الحُصَنيُّ رحمه الله ورضي عنه ونفعه ونفع به -.

وإجازتهم لي من مدينة سبتة المحروسة في شهر صفر من عام [ستة عشر وسبع مئة].

وأجازني من أهل مَالَقة وأهل بَلَّش: الشيخُ الفقيه العالِمُ العلَم الزَّاهد المباركُ: أبو عبد اللَّه الطّنجاليّ رحمه الله ورضي عنه إجازةً عامّةً.

والشيخُ الوزيرُ الفقيه الجليل العلَمُ الفاضلُ: أبو عبد اللَّه محمَّد بن يحيى بن رَبيع الأشعَري.

والشيخُ الفقيهُ القاضي العدل النَّزيه: أبو جعفر بن برطال رحمه الله.

والأستاذ الفاضل المجوّد العالِم العلَم الخطيبُ البليغ المرحوم: أبو محمّد عبد الواحد البَاهليّ.

ومن بَلَّش: الأستاذ الخطيب الصدر الركن الورع الزَّاهد المُحدِّث: أبو جعفر ابن الزيَّات.

والشيخ الأستاذ المقرئ المتقن الحافظ العلَم المرحوم: أبو عبد اللَّه ابن الكِماد.

ومن أهل غرناطة: الشيخُ الوزيرُ الفقيهُ الجليلُ العالِمُ العلَمُ الحافظُ الحسيبُ الأصيلُ: أبو محمَّد عبد المُنعم بن سِمَاك رحمة اللَّه ورضوانه عليه.

والشيخُ الفقيه الجليلُ الخطيب العالِمُ العلَمُ المُتصوِّف الفاضل المرحومُ: أبو الحسن فضل ابن فضيلة المعافيّ.

والشيخ الفاضلُ الفقيه العدلُ المشاوَر الفاضلُ المرحومُ: أبو الحسن علي ابن مَسْتقور الطَّائيّ.

وأسانيدي لمن قيَّدتُ مذكورةٌ في كُتب مشيختهم لمن شاء أن يقف عليها.

وقد أجزتُ لهُما - حفِظ اللَّه نُبُوتَهُما - رواية ذلك عنِّي إجازةً عامّة تامّة وفيما يصحُّ لديهما من نَظْمٍ صادرٍ عنِّي أو نثرٍ، واللَّه تعالى يحفظ رتبتهما العليَّة، ويجعلهما من أهل العلم والعمل به.

قاله وكتبه - العبد الفقير إلى رحمة ربه، المستغفر من ذنبه -: محمَّد بن أحمد بن إبراهيم بن الزُّبَير الثقفيِّ ثم العاصمِيِّ، حامداً للَّه تعالى ومصلِّياً على سيِّدنا ومولانا محمَّد نبيه المُصطفى وعلى آله وصحبه.

وذلك في العشر الآخر من شهر شعبان، عام أربعة وستين وسبع مئة، والحمد للَّه وسلام على عباده الذين اصطفى … … … » (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات غير مقروءة أو طمس.

ثم في الصفحة التي تليها إجازةٌ بخطِّ عبد الرحمن بن محمد بن خَلدون لمحمد بنِ سماك الحفيد، ونصُّها:

«الحمدُ للَّه.

قرأ عليَّ الفقيهُ الحسيبُ، الزَّكِيّ الفاضلُ، الكاتبُ الأبرع الأخصلُ: أبو القاسم محمَّد ابن الفقيه الوزير، الكاتب القاضي، الأمجد الأرفع، الأكمل المرحوم، أبي العُلى محمَّد بن سِمَاك - نفعهُ اللَّه بالعلم وجعله من أهله -: صدراً من هذا الكتاب - كتاب (العُمدة) - المُكتتب هذا بآخره، وناولتُه إيَّاه.

وأجزتُه جميعه، وجميع ما أحمل، وما يصحُّ عنِّي من تأليفٍ أو نظمٍ أو نثرٍ، وحَدَّثْتُه به عن الشيخ الإمام، الرَّحَّال الشهير، أبي عبد اللَّه ابن جابر، بأسانيده المعروفة في برنامجه، واللَّه يوفقني وإياه.

وكتب الفقير إلى اللَّه: عبد الرحمن بن محمد بن خَلدون - لطف اللَّه به -، في الثالث، لجمادى الآخرة، عام ست وستين وسبع مئة، بمدينة غرناطة المحروسة».

وتحتها إجازةٌ أخرى بخطِّ سعيد بن أحمد الهاشميّ لمحمد ابن سماك الحفيد، ونصُّها:

«الحمدُ للَّه.

قرأ الفقيهُ الفاضل الحسيبُ، أبو القاسم محمَّد ابن الشيخ السيِّد، الفقيه العدل النزيه، الحسيب الشهير، الماجد المرحوم، أبي العُلى محمَّد بن سِمَاك حفظه اللَّه ورضي عنه، على كاتب هذا - ابن سعيد -: صدراً من كتاب (العُمدة) المُقيّد هذا بآخره.

وسأل منِّي إجازته فأجبته لذلك، مع جميع ما أحمل.

ونُرويه ذلك عنِّي عن أشياخي رضي الله عنهم؛ منهم: قاضي الجماعةِ، الإمامُ العدلُ الشهيرُ، أبو عبد اللَّه محمَّد بن يحيى بن بكر، والخطيبُ الفاضلُ العالِمُ، أبو بكر بن سيِّدي، وقريبي

الفقيه، الخطيب الصَّالح، الوليّ للَّه تعالى أبي عبد اللَّه الهاشمي الطّنجاليّ، والشيخ المُقرئ الراوية الشهير، أبو محمد بن أيُّوب - نفع اللَّه بهم أجمعين -.

وكذلك أجزتُ ابنه، الأسعد الأَرْضَى، أبا محمَّد عبد المُنعم، بلّغه اللَّه فيه أمله، وأقرَّ به عينه.

وأجزتُ خالَه وابن عمِّ والده، الفقيه الفاضل، الحسيبَ الماجد، أبا عَمرو سِمَاكاً بن سيدي وأخي الفقيه، الحسيبِ الأصيل، الفاضل الشهير، أبي القاسم بن سيدي الشيخ الفقيه، الجليلِ الماجد المرحوم، أبي عبد اللَّه بن سِمَاك -[آجره] اللَّه وحفظ مَحَابه - جميع ما أحمله عن أشياخي المذكورين وغيرهم رضي الله عنهم أجمعين، إجازة تامَّةً على الشرط المعروف.

وكتب [العبد]: سعيد بن أحمد بن محمَّد بن سعيد الهاشميّ - وفَّقه اللَّه وَلَطَفَ به -.

بتاريخ الخامس، لجُمادى الأولى، من عام تسعةٍ وستين وسبع مئة، وهو يحمد اللَّه سبحانه، ويصلِّي على رسوله محمد صلى الله عليه وسلم، وشرَّف وكرم».

وتحتها إجازة أخرى من ابن الحاج البلِّفيقيّ لمحمد ابن سماك الحفيد، ونصُّها:

«الحمدُ للَّه حقَّ حمده، وصلواته وسلَامه على سيِّدنا ومولانا محمَّد نبيِّه المُصطفى الكريم رسوله وعبده.

سمع علَى سيِّدِنا وعُمدتنا، وبركتنا وقُدوتنا، شيخِ الإسلام، وصدر العُلماء الأعلام، خاتمة المحدِّثين والمُسندين، وبقيَّة الصُّلحاء والعابدين، ونخبةِ الأتقياء المجتهدين، الشيخ الفقيه، الإمام الجليل المعظَّم، الكبير الشهير الخطير، الصدرِ الأوحد، والأسمى العالِم العلَم، الأستاذ المقرئ، المُتفنن المُصنف، المُدوّن الرَّاوية المحدِّث، المُسند المُحقِّقِ، الناقد الضابط الحافظ، قاضي القُضاة، وصدر العدول المرتضاة، النزيه الرِّضا، والمشاوَر القُدوة، الخطيبِ البليغ، التَّقيّ الطَّاهر، الخاشع الأخْشى، بليغِ الخُطباء، وعميد الأُدباء، وشرفِ الأماجد الحُسباء، المُتصوّف النَّاسك، السَّالك المُتخلِّق، العارف الصَّالح، المُتَبرَّك به، المُوقَّر المبرور الكامل، أبي البركات محمَّد ابن سيِّدنا الشيخ، الفقيه الوزير، الجليل الماجد، المُعظَّمِ الأسْنى، الرَّفيع الأسْمَى، الخطير الأرْضى، التَّقِيّ الصَّالح، الزَّاهد العابد، الأوَّاب المُتبتِّل، الطَّاهر الورع، ذِي المجد البَاذخ، والحَسَب الشَّامخ، والأَصالة الآمنة، صحة إسنادها من طَارِقِ رَيْبٍ والتباس، والمتصلة سلسلة نسبها بالعبَّاس ابن مِرْدَاس، سَلِيلِ أولياء اللَّه، أُولي العلم والصَّلاح والعبادة، والمُنتخب من دوحة الفضل والطَّهارة والنَّجادة، المُوقَّر المبرور، المَرحوم المُقدَّس، أبي بكر محمَّد بن إبراهيم بن الحاج السُّلَمِي- أمتع اللَّه بطول بقائه، ونفع بصالح دعائه -.

كاتبُ هذا بخط يده: محمَّد بن محمَّد بن محمَّد بن سِمَاك بن عبد الحقِّ بن أحمد بن سِمَاك العامليّ، المُجازُ في الصفحات يَمْنَة هذا صدراً من كتاب (العُمدة) لعبد الغني، المرسوم هذا بآخره.

وحدثني به - أبقى اللَّه بركتهُ - عن أشياخهِ الَّذين يحمله عنهم حسبما ذلك منقولٌ في برنامجه، وله أبقاه اللَّه الطول والإنعام، والفضل الذي يكون به كلّ ختام، في إجازة الابن المُبارك، عبد المُنعم المُكنى بأبي محمَّد، وَصَلَ اللَّه إسعاده، ووالَى توفيقه وإرشاده في كل ما يحمله - دام بقاؤُه - من العلوم، وما صدر عنه أو يصدر من المنثورِ والمنظومِ، وما تأتَّى إليه بإجازةٍ أو قراءةٍ أو سماعٍ أو مناولةٍ أو مكاتبةٍ، على اختلاف ذلك، وشتَّى أصنافه وأنواعه، الإجازة التامَّة المطلقة العامَّة، واللَّه ينفع بالعلم وأهله، ويجعل ذلك خالصاً لوجهه الكريم بفضله.

وكتب بمدينة مَالَقَة - حرسها اللَّه - بتاريخ يوم الاثنين، الرابع والعشرين، لشهر ربيع الأول المبارك، الذي من عام سبعين وسبع مئة - عرَّف اللَّه خيره وبركته بمنه وفضله وطَوْله -».

ثم كتب المجيز بخطِّه: «صحيحٌ ما خُطَّ أعلى هذا [ونجز له]، وكتب عبد اللَّه الراجي رحمته: محمَّد بن محمَّد بن إبراهيم السُّلَمِي، عُرف ببلده بابن الحاجِ، وبالبِلِّفِيقي في غيره.

وكذلك أجزت ابنه المذكور [لمطلوبه] أبا محمَّد عبد المُنعم جميعَ ما سئل له بشرطه، وفي التاريخ المؤرّخ له».

* وفي (أ): «كَمُل؛ والحمدُ للَّه واهبُ الحمد، والهادي إليه، والصَّلاة على سيدنا محمد وعلى آله وأصحابه وأزواجه وسلّم كثيراً، وكان الفراغ منه في الثامن، لشهر جمادى الثاني، عام خمسة [وست مئة]، على يد العبد إلى مولاه سعيد بن علي بن عبد اللَّه [العبدري]، عفا اللَّه عنه بمنِّه، ولمن دعا له بالعفو والرحمة».

* وفي (ب): «تمَّت (العمدة في الأحكام عن خير الأنام، محمَّدٍ عليه أفضل الصَّلاة والسَّلام)، والحمدُ للَّه وحده، وصلى اللَّه على سيِّدنا محمَّدٍ وآله وصحبه وسلِّم تسليماً».

وفي الصفحة المقابلة كُتِب بخطٍّ مغاير: «اللَّه الموفِّقُ.

وَجَدتُ على الأصل المنقولِ منه هذا الكتاب ما صورتُه:

قرأ عليَّ هذا الكتاب أجمع، وهو كتاب (العمدة في الأحكام)؛ تأليف الحافظ أبي محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسي رحمه الله: مالكُه الولد النجيب، الفقيه، شمس الدين أبو عبد اللَّه محمد بن عفيف الدين صالح بن أبي العلى بن أبي محمد الحلبي - أسعده اللَّه تعالى في الدارين - مِنْ حِفْظِه، بسماعي له أجمع، على شيخنا أبي العباس أحمد بن عبد الدائم بن نعمة المقدسي، بقراءتي عليه، بسماعه من مصنفه، رحمهما اللَّه تعالى.

فسمعه بالقراءة المذكورة: الشَّيخُ الفقيه عفيف الدين صالح المذكور.

وصحَّ ذلك وثبت، في أربعة مجالس، آخرُها يوم الأربعاء، سلخ ذي قعدة، سنة ثلاث وثمانين وست مئة، بمدرسة ابن الحنبلي بدمشق المحروسة.

كتبه: محمدُ بن أبي الفتح بنِ أبي الفضل البعليُّ - عفا اللَّه عنه -، حامداً اللَّه تعالى ومصلياً على رسوله ومسلماً.

نقله كما وجده حرفاً بحرف: محمدُ بن أبي الفتح بن أبي سالم محمد، عُرف بابن الأطعانيِّ - عفا اللَّه عنه -، في خامس عشر من ذي الحجة، سنةَ ثلاث عشرة وسبعِ مئة، وكان الشيخُ شمس الدين المسمع المذكور أجازنِي جميع ما يجوز له روايتُه سنة اثنتينِ وسبع مئةٍ».

* وفي (ج): «تم الكتاب بحمد اللَّه وعونه وحسنِ توفيقه، وذلك يوم الأحد، رابع عشر، ربيعٍ الآخر، سنة ثمانٍ وعشرين وسبع مئةٍ، والحمد للَّه وحده، والصلاةُ على رسول اللَّه محمد وآله وصحبهِ وسلم تسليماً كثيراً».

* وفي (د): «آخر كتاب (العمدة في الأحكام)، الحمد للَّه رب العالمين، وصلى اللَّه على سيدنا محمد وآله وصحبه وسلم تسليماً كثيراً إلى يوم الدين.

فرغ من كتابته لنفسه: العبد الفقير إلى رحمة ربه، أحمد بن إبراهيم بن أحمد الشافعي- عفا اللَّه عنه -، تاسع عشر من شهر رمضان المعظم، من سنة ثلاث وثلاثين وسبع مئة».

وكُتب في الصفحة التي بعدها: «قابلتُ هذه النسخة على النسخة المنقولة منها، وهي نسخة مقابلة صحيحة معتمدة بخط الشيخ الإمام، العالم المرحوم، فخر الدين أبي محمد عبد الرحمن ابن الشيخ الإمام، العلامة، الوارع، الزاهد، العابد، المسند، شمس الدين أبي عبد اللَّه محمد بن شيخ الإسلام، الحافظ المتقن المحقق، جامع أشتات الفضائل، فخر الدين أبي محمد عبد الرحمن بن البعلبكي الحنبلي رحمه اللَّه تعالى.

ووجدتُ عليها بخط كاتبها المذكور ما صورته:

قابلتُ هذه النسخة على نُسخةٍ بخطِّ جدِّي رحمه الله.

وعليها بخط والدي ما مِثالُه: صححتُ هذه النسخة مقابلةً، وضبطها على الشيخ جمال الدين أبي عبد اللَّه محمد ابن مالك في الأماكن المُشكلة منها، فما كان فيها من ضبطٍ في مكانٍ فعنه أخذته؛ فليُعلمْ ذلك.

كتبه: عبد الرحمن بن محمد بن عبد الرحمن بن يوسف بن البعلبكِّي - نفعنا اللَّه والمسلمين بالعلم -، وللَّه الحمد.

وهذه نسخة مسموعة، ووجدت عليها من الطبقات ما صورته:

قرأ عليَّ جميعَ كتاب (الأحكام)؛ جمع الشيخ الإمام، العالم الحافظ، بقية السلف الصالح، تقي الدين أبي محمد عبد الغني بن عبد الواحد بن علي المقدسي - قدَّس اللَّه روحه -: الولدُ النَّجيب محمد بن فخر الدين عبد الرحمن ابن البعلبكي، من حفظه قراءةً حسنةً، نفعه اللَّه به وبسائر العلم، وزينه بالحلم، ونفع به.

وكانت خاتمته: يوم الجمعة، العشرين من جمادى الآخر، سنة سبع وخمسين وست مئة، بسفح جبل قاسيون.

كتبه: عبد الرحمن بن محمد بن أحمد بن محمد بن قدامة المقدسي، حامداً للَّه تعالى، ومصلياً على نبيه محمد وآله ومسلماً، وحسبنا اللَّه ونعم الوكيل.

ومما وجدت على هذه النسخة بخطِّ كاتبها المذكور:

شاهدتُ على … بالأحكام - بخطِّ جَدِّي - ما مثاله بخطِّ والدي: قرأتُ جميع هذا الكتاب من حفظي وهو كتاب (العمدة في الأحكام)؛ تأليف الشيخِ الإمام، العالم الحافظ، تقيِّ الدين عبد الغني بن عبدِ الواحد بن علي بن سُرور المقدسيِّ؛ على الشيخ الإمام، العالم الأوحد، زينِ الدين أبي العباس أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيِّ، بحق سماعه من مؤلِّفه، وذلك يوم الجمعة، سادس شهر جمادى الأُولى، سنة تسعٍ وخمسين وستِّ مئة.

وكتبه: محمدُ بن عبد الرحمن بن يوسف البعلبكيُّ، غفر اللَّه له ولوالديه ولجميع المسلمين.

هذا السماع صحيح، وكتب: أحمد بن عبد الدائم بن نعمة المقدسي - سامحه اللَّه -، حامداً ومصلياً.

ومما وجدتُ على النسخة الموقوفة بخطِّ كاتبها:

قرأتُ جميع هذا الكتابِ وهو (العُمدة) … … تقي الدين عبد الغنيّ، على الشيخ الإمام، العالِم المحدّث، الفاضل الأصيل، أقضى القُضاة، شرفِ الدين عبد اللَّه ابن الشيخ الإمام، العالم الأوحد، شرفِ الدين عبد اللَّه، بن الحافظ عبد الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسيِّ، بسماعه لها من الشيخ أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيّ، بسماعه من المصنِّف؛ في مجالس آخرُها … … وعِشرين وسبع مئةٍ، بالمدرسة … بدمشقَ المحروسة.

كتبه: عبدُ الرحمن [بن محمد] بن عبدِ الرحمن بن يوسف بن البعلبكيُّ.

حرَّر ذلك: أحمدُ بن إبراهيمَ بن أحمد … نسخاً ومقابلةً في مجالس، آخرُها … ذي القعدةِ، من سنة ثلاث وثلاثينَ وسبع مئةٍ، والحمد للَّه وحدَه، وصلى اللَّه على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه وسلّم» (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات مطموسة.

* وفي (هـ): «آخر الكتاب، والحمد للَّه وحدَه، وصلى اللَّه على محمد وآله، علَّقه لنفسه ولِمن شاء اللَّه من بعده: العبدُ الحقير، المعترف بالتقصير؛ محمدُ بن إلياس بن عثمان النَّاسخ - غفر اللَّه له ولوالديه ولجميع المسلمين -، وصلى اللَّه على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه وسلَّم.

نَجَزَ في شهر شعبانَ المكرّم، سنة اثنتينِ وأربعين وسبعِ مئة».

وعلى يساره في الهامش: «وجدتُ على الأصل المنقولِ منه هذه النسخة هذه الطبقةَ:

بلغتُ سماعاً بقراءتِي على الشيخ الإمام، العالم الحافظ؛ تقيِّ الدين أبي محمد عبد الغني بن عبدِ الواحد بن علي بن سرور المقدسيّ وهو مصنِّفه؛ وهو (العمدة فِي الأحكام)، فسمعَهُ:

محمدُ بن عبد الغالب بن محمد الأموي صاحب الجرو، والشيخُ أبو الصفا خليل بن فهد بن شبل، وصديقُ بن بختيار بن عبد اللَّه، وخليلُ بن يونس بن عبد اللَّه، وعبد الرحمنُ بن عبد الحافظ بن أحمد المقدسي، وعبد الرحمن بن … (أ) بن عبد الرحمن القدسي (ب)، وهذا خطُّه.

وذلك في مجالسَ أربعة، آخرُها يوم الجمعة، ثانِي وعشرين شوَّال، سنةَ إحدى وتسعين وخمس مئةٍ.

وتحته تصحيح المسمّع:

هذا صحيحٌ كما كُتب، كتبه: عبدُ الغنيّ بن عبد الواحد بنِ علي المقدسيُّ، حامداً للَّه، ومصلياً على نبيِّه [محمدٍ] وآله، ومسلماً تسليماً».

(أ) كلمة مطموسة.

(ب) كذا.

وعلى يساره في الحاشية: «نقلَهُ كما شاهده: محمدُ بن إلياس بن عثمان غفر اللَّه لِمن علَّمه و … (ج)».

(ج) طمس بمقدار كلمتين أو أكثر.

وفي الصفحة التي بعدها صورةُ سماعٍ آخر: «قرأتُ جميع هذا الكتاب - أعني: (العمدة) - على الشيخ الإمام العلَّامة، مفتي المسلمين، بقيّة السلف؛ رضيِّ الدين أبي بكر بنِ عمرَ بن عليٍّ القُسَنْطِينِيُّ - أبقاه اللَّه -.

وأخبرني أنَّه سمعها على الشيخين: ضياءِ الدِّين بن أبي الحاج، وعبد الجليل البهنسيِّ، كلاهما عن مصنِّفها، وأخبرتُهُ إجازة لما خالف أصله إن خالف.

وسمع الفقهاء الجِلَّة: سعدُ الدين مسعود بن جوران البدوي، وكمالُ الدين أبو عبد اللَّه أحمد بن القاضي الأجل محيِي الدين عبد الرحيم بن شكر اللَّخْمي، وناصرُ الدين محمد بن محيي الدِّين عبد العزيز بن إبراهيم بن الحسن الأنصاريِّ.

وصحَّ ذلك في مجالس؛ آخرُها عشيّة الخميس، رابِع جمادى الأولى، سنةَ إحدى وتسعينَ وست مئةٍ، بالمدرسة الفَخْريّة من القاهرة المُعِزِّية، وأجاز لِي ولهم ما يروِيه.

كتبه: رافعُ بن أبي محمد هجرس بن محمد الصميديّ السلاميُّ، حامداً مصلياً على نبيِّه مسلّماً».

وتحته: «نقلهُ كما شاهده: محمدُ بن إلياس بن عثمانَ».

وتحت هذا قيدُ سماعٍ على النسخة نفسِها، ونصُّه:

«وسمعَهُ على الشيخ الصالح، المسند المعمَّر، بدرِ الدين حسن بن شمس الدين محمد بن أسد الدين عبد الرحمن الإربليِّ - عُرف بابن السَّديد -، بحقِّ إجازته من أبي العباس أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمة المقدسيِّ، بسماعه من المؤلّف، بقراءة محمدِ بن أحمد بن أبي بكر المزّي الحريريِّ: واضعُ ذي الأحرف، صاحبُ هذه النسخة وكاتبُها؛ المولى الشيخ شمسُ الدين محمد بن فخر الدين إلياس بن علي الصوفيُّ … … الفاضلُ شرف الدين أبو القاسم بنُ أحمد بن إسماعيل الربعيُّ - عُرف بابن المروّش -، إمام إيوان صلاح الدين، والأميرُ الكبير الفاضل … بن قاسم بن محمد بن رشيد بن جعفر ابن مرزبان الدُليجانيّ الفارسيُّ، وحفيدُه ناصر الدين محمد بن صلاح الدين خليل، وعزُّ الدين عبد العزيز بن عبد الرحمن بن عبد العزيز، والشيخُ إبراهيم بن محمد بن إبراهيم الصاغرجيَّان، وعبدُ الرحمن بن محمود بن زكريا الزنجانيُّ، وشمسُ الدين محمد بن محمود التركستاني، والده المقرئ، الصوفيون، وخليلُ ويوسفُ ولدَا علاء الدين علي بن حسام الدين يوسف بن جمال الدين عبد اللَّه العلائي نسيبَا القارئ.

وسمع الميعاد الأوّل - وآخره أول باب التمتع -: عبدُ الرحمن بن صاحب هذه النسخة، وآخرون، بفَوْتٍ كتبوا على نسخةِ القارئ.

وصحَّ ذلك وثبت [في] مجلسين، ثانيهما يوم الأربعاء، ثامن شهر رمضان المعظَّم، من سنة خمسٍ وأربعين وسبع مئةٍ، برباط سعيد السعداء، داخل القاهرة المُعِزِّية، وأجازهم جميع ما يجوز له روايته متلفِّظاً بذلك.

الحمد للَّه وحده، وصلَّى على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه وسلَّمَ» (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات مطموسة.

وفي الصفحة الَّتي قبل الخاتمة إجازةٌ متأخّرةٌ، من محمد بن جرباش الحنفي لأبي المحاسن يوسف الأميريِّ، ونصُّها:

«سمع عليّ جميع هذا الكتاب وهو (عمدة الأحكام) - إلا من أول باب العرايا إلى آخر كتاب الأشربة؛ فقراءةً منه عليَّ -: السيدُ الفاضل المشتَغِل المحصّل أبو المحاسن يوسفُ صفي الدين الأميريُّ … … (أ) الناصري محمد بن عبد الرزاق نَقِيب الجيوش بالدِّيار المصريّة - كان المعروف بين ذوي قرابته بالجالي -.

في مجالس آخرُها ثالث شوَّالَ، سنة ستٍّ وتسعين وثمانِ مئة، بحقِّ روايتي لجميع الكتاب عن جماعةٍ من المشايخ؛ منهم: الشيخُ الإمام المعمر محمد أبو عبد اللَّه الطبريُّ إمام المقام الخليلي بمكة المشرفة رحمه الله، عن قاضي القضاة زينِ الدين بن الحسين العثمانيِّ نزيل المدينة المشرَّفة، عن أبي الفرج عبدِ الرحمن بن محمد بن عبد الهادي المقدسيِّ.

ح وأخبرني به - سماعاً لبعضه وإجازةً لباقيه إن لم يكن سماعاً كلّه - الشمسُ العراقي، عن أبي الطَّاهر الربعيِّ، عن غير واحد؛ منهم: المسند أبو عبد اللَّه محمدُ بن أبي بكر بن أحمد بن عبد الدائم المقدسيُّ.

قالا: أخبرنا أبو العباس أحمدُ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيّ بسماعه له من مؤلِّفه رحمه الله.

وقد أذنتُ له أن يرويَهُ عني، وجميع ما يجوز لِي وعنِّي روايته بشرطه - وأنا بريء من اللَّحْن والتصحيف والغلط والتحريف -، وصحَّ ذلك وثبت في التاريخ الماضي أعلاهُ، وحسبنا اللَّه ونعم الوكيل.

قاله وكتبه: محمدُ بن جرباش بن عبد اللَّه الحنفيُّ، وصلى اللَّه على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه وسلّمَ».

(أ) كلمتان غير واضحتين.

* وفي (ز): بخط الناسخ الثَّانِي: «تمت (العمدة [في] الأحكام)، على يد - العبد الفقير الحقير المُذنب -: محمدِ بن أبي بكر بن محمد الكاشغريّ الخلوتيِّ - غفر اللَّه له ولوالديه ولأستاذِيه، ولمَن قرأ، ولمن نظر، ولمن عَمِل بما فيه -، فِي يوم السبت، في أواخر رَبيع الآخر، سنةَ تسع وخمسين وسبعِ مئة، والحمد للَّه رب العالَمِين، وسلّم تسليماً كثيراً».

وبعده سماع بخط مغاير متأخر:

«قرأتُ جميع هذا الكتابِ على مولانا شيخ الإسلام، بقيَّة السلف الكِرام، شهابِ الدين السبكيّ الشافعيِّ، بمدرسة الباسطيَّة، في كلِّ يوم عقب صلاة الظهر، بحضور مولانا الشيخ سليمان السكريّ.

وكان ابتداءُ قراءة ذلك من الأحدِ، ثامن الحجَّة، سنة اثني عشرةَ، وختام ذلك في يوم الأربع، تاسع محرَّم الحرام، سنة ثلاث عشرةَ للسنة - خُتمت بخير -.

وكان ذلكَ بحضور الشيخ سليمان، وسيِّدي صالح بن الشيخ، وكتابة الشيخ مؤرَّخة بالسبت، (13) محرم، سنة تاريخه».

وتحت الجميع كتابة بخط المُجيز لا يتَّضح منها سوى بعض الكلمات، وأعاد كتابتها بخطٍّ مقروءٍ كاتبُ السماع؛ فكتب:

«صورة كتابة الشيخ: بلغ الشيخُ الكامل المحصِّل، قراءة هذا الكتاب إلى آخره: الشيخ العلَّامة … نور الدين بن مولانا … … » (أ).

(أ) موضع النقاط كلمات مطموسة.

* وفي (ح): «تمّ كتاب (العمدة من أحاديث النبي صلى الله عليه وسلم في الأحكام، مما اتفق عليه الشيخان؛ أعني البخاري ومسلماً - نوَّر اللَّه مضجعهما -)، على يَدِ - أضعف عباد اللَّه وأحوجِهِم -: أبي محمد عبدِ السلام بن محمد بن محمود بن عبد الرزّاق بن عبد اللطيف بن عبد الرشيد الرجائيِّ - أحسن اللَّه حاله، وجبر باله -، في يوم الثلاثاء، السابع والعشرينَ من شعبانَ - بُلِّغْنا شهر رمضان -، سنة ثمانٍ وستين وسبع مئةٍ، بالمسجد المنسوب بسكَّة منارجة، أبدَّ اللَّه تعالى والد الكاتب فيه محلة باب دار عاريانَ، من محال جُوباره، ببلدة أصفهانَ - حماها اللَّه تعالى من بوائِقِ الزمان، وطوارِقِ الحدثان -، وسلم تسليماً كثيراً».

وعلى يمينه في الحاشية:

«فَرَغَ من تنميق ما التقطه شيخُنا ومولانا وموئِلُنا، المولى الإمام، البحر القمقام، الحبر الهمام، افتخارُ علماء الأعلام، المخصوص بعناية اللَّه العلَّام، عزيز الملتوالين، إمامُ الإسلام والمسلمين، بقيةُ أكابر المحدِّثين؛ أبو عليٍّ الحسنُ بن الولي الإمام المغفور، مذكور وقته، إمام الملتوالين؛ محمود الرجائيّ المحدِّث، عُرِف بماشاده، وكتبه إلى حاشية الكتاب هذا من فوائد كلام نُقَّاد الحديث وأقاويلهم فِي هذا الفن - أبدَّ اللَّه ميامن أنفاسهم بين المسلمين، وأسكن أسلافهم بَحْبُوبة جنات النَّعيم، بفضله العميم، ولطفه الجسيم -.

أقلُّ عباد اللَّه: عبدُ السلام بن محمد بن محمود الرجائيُّ، حامداً ومصلّياً ومسلّماً».

وعلى يسارِ الخاتمة كلام غيرُ مقروء بسبب الزُّرْقة التي لم تتّضح في التصوير؛ بخطّ مغاير لخطِّ الناسخ، ولعله خط شيخه المذكور.

* وفي (ط): «تمَّ الكتابُ بعون اللَّه وتوفيقه، على يد الفقير إلى رحمة ربه: أبي بكر بنِ عثمان بن أبي بكر الشهير بابن العجميِّ - لطف اللَّه به وسامحه -، وافق الفراغ منه يوم الجمعة، العاشر من ذي قعدة الحرام، سنة ستٍّ وسبعين وسبعِ مئة. الحمد للَّه ربِّ العالمين، وصلى اللَّه على سيدنا محمد وآله وصحبه، وسلم تسليماً كثيراً».

وكتب الناسخ بخطِّه بعد ذلك: «قرأتُ على الشيخ الصالح، الزاهد العابد، بقية المشايخ؛ زينِ الدين أبي الحسن علي، ابن الإمام العالم الزَّاهد تقي الدين محمد، ابن الإمام زين الدِّين علي بن عمر الأيوبيّ الأصبهانيِّ - نفعه اللَّه بالعلم، وزينه بالتقى والحلم -، جميعَ كتاب (العمدة في الأحكام)، للإمام الحافظ المُتْقن تقي الدين أبي محمد عبدِ الغني بن عبد الواحد بن علي بن سرور المقدسيِّ رحمه الله.

بحق سماعه على الشيخ العالِم، المحدِّث المقرئ؛ أمين الدين أبي اليمن مبارك بن عبد اللَّه، ويدعى بركات بن مبارك اللبناني الصوفيّ.

بحقِّ سماعه على الشيخ الإمام، العالم الفاضل الأوحد؛ شرفِ الدين أبي الحسين عليّ ابن الإمام العالم العارف القطب الولي تقي الدين أبي عبد اللَّه محمد اليونيني الحنبليِّ البعلبكي.

بسماعه على والده المذكور تقيِّ الدين، وعلى الشيخ الإمام العالم، الحافظ الأوحد؛ زينِ الدين أبي العباس أحمد بن عبد اللَّه بن نعمةَ المقدسيِّ.

بسماعهما من المؤلف.

وسمع ذلك بقراءتي على الشيخ زين الدين المذكور: ولدِي أبو اليسر محمد - أنشأه اللَّه نشأة الصالحين، ونَظَمَهُ في سلك المُطيعين والمباركين -، وذلك في مجالس، آخرُها صبيحة يوم الجمعة، الثانِي عشر من شوَّال المبارك، سنة ستٍّ وسبعين وسبع مئة، وأجاز لِي ولولدِي المذكور روايةَ ذلك، ورواية ما يجوز له روايتهُ.

وكتب: أبو بكر بنُ عثمان بن أبي بكر الشافعيُّ، الشهير بابن العجميِّ - لطف اللَّه به -.

والحمد للَّه رب العالمين، وصلى اللَّه على سيِّدنا محمد وآله وصحبِهِ وسلم. حسبنا اللَّه ونعم الوكيل».

وتحتها كَتب المجيزُ الشيخ عليُّ بن عمر الأيوبي بخطه: «السماعُ والإجازة صحيحانِ؛ كتبه: عليُّ بن محمد بن علي بن عمر الأيوبيُّ الأصبهانيُّ الشافعيّ - غفر اللَّه ذنوبه، وستر عيوبه -».

* وفي (ي): «آخرُ الكتاب، والحمد للَّه ربِّ العالمين، وصلَّى اللَّه على سيدنا محمدٍ النبيِّ، وعلى آله وصحبه وسلَّم تسليماً كثيراً دائماً أبدَ الآبدين، ودهرَ الداهرين، حسبنا اللَّه ونعم الوكيل».

* وفي (ك): «تم الكتاب بحمد اللَّه وعونِهِ، وصلى اللَّه على سيدنا محمدٍ وآلِه وصحبه وسلّم، وكان الفراغُ في يوم الثلاثاء المبارك، سادس شهرِ جُمادى الأول، سنةَ ست وثمانِين وثمان مئةٍ، وحسبنا اللَّه ونعم الوكيل.

وهذه النسخة نقلت من نسخة مكتوبٍ عليها ما صورته:

نقلت هذه النسخة مِن نسخةٍ تاريخ الفراغِ من نسخِها: في العشر الآخر، من ذي الحجّة، سنة تسعينَ وخمس مئةٍ.

عليها سماع بخطّ المصنِّف صورتُهُ:

سَمِع عليَّ هذا الكتاب: صاحبُه أبو الفضل العباسُ ابن الفقيه الإمام أبي العباس أحمد بن الحسين بن محمد العراقي - أحسن اللَّه توفيقه، ونفعه بالعلم، واستعمله بما يرضيه -، والفقيهُ أبو محمد أحمد بن سالم بن أبي عبد اللَّه بقراءتِهِ، وعبدُ الرحمن بن عبد اللَّه … … عوضُ بن إبراهيم بن بدر المقدسيُّون … عبد الغني بن عبد الواحدِ بن علي المقدسيّ.

وذلك في مجلسين؛ أحدِهما: يوم الثلاثاء، السادس والعشرون من المحرَّم، من سنة إحدى وتسعينَ وخمس مئةٍ.

كتبه: عبدُ الغني بنُ عبد الواحد بن علي المقدسيُّ، والحمد للَّه وحده، وصلى اللَّه على سيِّدنا محمد وآلِهِ وصحبه وسلَّمَ، وحسبنا اللَّه ونعم الوكيل.

كل ذلك صورته.

وعليها سماع آخر صورته:

قرأت جميع هذه (الأحكام الصغرى)؛ تأليفُ الحافظ أبي محمد عبد الغنيِّ المقدسي، علَى شيخِنا الإمام، العالم العلّامة، شيخ المحدِّثين، مفتي المسلمين، مفيد الطالبين؛ شمسِ الدين أبي عبد اللَّه محمد بن أبي الفتح بن أبي الفضل البعلبكيِّ.

بحقِّ سماعه من الشيخ زين الدين أحمدَ بن عبد الدائم بن أحمد المقدسيِّ.

بسماعه من مصنِّفه رحمه الله.

وذلك … … بنسختي للأصل الذي … حالة القراءة، فصحَّ السماعُ والمقابلة.

وصادف آخِرُ المجالس: يومَ السبت، مستهلّ صفر، سنةَ ستٍّ وسبع مئة، بدمشق المحروسة.

وأجاز [لي]- أبقاه اللَّه تعالى - روايتَها عنه، وجميعَ ما يجوز له روايته بشَرْطه.

وكتب: أحمدُ بن الحسين بن عبد الرحمن القوصيُّ، حامدا للَّه، ومصلياً على نبيه محمدٍ وآله.

ثم بعد ذلك كتب الشيخ شمس الدين البعلبكيُّ عنه بخطه ما صورته:

صحيح قراءته المذكورة على الوجه المذكور؛ كتبه: محمد بن أبي الفتح المذكور.

وما مثاله: قرأتُ جميع (الأحكام الصغرى)؛ تأليف الحافظ أبي محمد عبد الغني المقدسيِّ، على الشيخ الإمام المفيد زين الدين أبي العباس أحمدَ بن عبد الدائم بن نعمةَ المقدسيِّ، بسماعه من مصنِّفه … … الشيخُ أبو زكريا يحيى بن إسماعيل … وأبو عبد اللَّه … … بن منصور، … والفقيهُ تقي الدين أبو بكر بن الحاج محمد بن عليِّ بن سفيان الرسعنيّ، وشرفُ الدين أبو بكر بن محمد بن ممدود الدمشقيُّ.

وصحَّ ذلك وثبت في مجلسٍ واحد، يوم الخميس، سلخ شعبانَ، سنة خمسٍ وستين وست مئة، بمنزل المُسْمِع بسفح جبلِ قاسيون خارج دمشق.

وأجاز الشيخُ لِي ولِمَنْ ذكرتُ ما يجوز له روايتُه.

وكتبه: محمدُ بن الفضل البعلبكيّ، حامداً للَّه تعالى، ومصلياً على نبيه ومسلّماً.

والنسخة المنقول منها ذلك كلُّه مكتتب بخطِّ ناسخ نسخة الأصل: العبد الفقير إلى اللَّه تعالى، سليمان بن داود بنِ سليمان الحنفيّ - غفر اللَّه له ولوالديه، ولمن نظر فيها، ودعا لكاتبها بالمغفرة ولجميع المسلمين -» (أ).

(أ) موضع النقاط خُرم من المخطوط.

* وفي (ل): «تمَّ كتابُ (العمدة في الأحكام من أحاديث خير الأنام محمد عليه أفضل الصلاة والسلام)، يوم الاثنين، سلخ ربيعٍ الأوّل، سنة إحدى وتسعينَ وسبع مئةٍ - أحسن اللَّه عاقبتها بمحمد وآله (أ). آمين -.

والحمد للَّه رب العالمين، وصلواته على سيدنا محمدٍ وآله وصحبه أجمعين، حسبنا اللَّه ونعم الوكيل».

(أ) الدعاء بهذه الصِّيغة غير مشروع؛ قال الشيخ عبد العزيز ابن باز رحمه الله في فتاوى نور على الدرب (2/ 128): «التوسل بجاه النبيِّ، أو بحقِّ النَّبيِّ، أو بجاه الأنبياء، أو بحقِّ الأنبياء، أو بجاه المؤمنين؛ كلُّ هذا غير مشروع؛ بل هو بدعةٌ».

فِهْرِسُ أَهَمِّ مَرَاجِعِ التَّحْقِيقِ

[المراجع]

\ No newline at end of file diff --git a/books/usooluSiththa.html b/books/usooluSiththa.html index 381510c21..d3c060e25 100644 --- a/books/usooluSiththa.html +++ b/books/usooluSiththa.html @@ -1 +1 @@ -الأصول الستة – ހަ އުސޫލު*

اسم الكتاب: الأصول الستة
المتن من الشرح: التقعيد النضيد في شرح الأصول الستة في التوحيد
لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد العزيز بن ريس الريس | الطبعة: ١٤٤٣ هـ - ٢٠٢١ م.

ފޮތުގެ ނަން: ހަ އުސޫލު
ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
މަތުނު ނެގިފައިވާ ޝަރަހަ: ތައުހީދުގެ ހަ އުސޫލުގެ ޝަރަހަ
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލ ޢަޒީޒު އައްރައިސް | ޗާޕުކުރީ: ޗާޕު 1443 ހ. - 2021 މ.

اسم الكتاب: ‌‌القواعد الأربع - لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: ހަތަރު ގަވާއިދު | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި ޕީޑީއެފް

مع بعض الحواشي من الرسالة 12 - ستة أصول عظيمة مفيدة - من مؤلفات الشيخ الإمام محمد بن عبد الوهاب - القسم الأول، العقيدة والآداب الإسلامية.

ޙައްސާން ޢަބްދުއްރައްޒާގުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3

شرح الأصول الستة - لخالد بن عبد الله المصلح އީ-ފޮތް

شرح الأصول الستة - لمحمد بن صالح بن محمد العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لعبد السلام الشويعر ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لصالح بن فوزان بن عبد الله الفوزان ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لفلاح المندكار ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لصالح السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لمحمد محمدي النورستاني ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لمصطفى مبرم ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لعلي الحدادي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لمحمد أمان الجامي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لمحمد بن هادي المدخلي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لعبد السلام بن برجس ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لزيد بن محمد بن هادي المدخلي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح بن فوزان الفوزان
އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح بن عبد العزيز آل الشيخ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد العزيز ابن باز ޕީޑީއެފް

شرح قواعد الأربع - لصالح سندي ޕީޑީއެފް

شرح قواعد الأربع - لصالح السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبيد الجابري ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح العصيمي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

\ No newline at end of file +الأصول الستة – ހަ އުސޫލު*

اسم الكتاب: الأصول الستة
المتن من الشرح: التقعيد النضيد في شرح الأصول الستة في التوحيد
لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد العزيز بن ريس الريس | الطبعة: ١٤٤٣ هـ - ٢٠٢١ م.

ފޮތުގެ ނަން: ހަ އުސޫލު
ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
މަތުނު ނެގިފައިވާ ޝަރަހަ: ތައުހީދުގެ ހަ އުސޫލުގެ ޝަރަހަ
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލ ޢަޒީޒު އައްރައިސް | ޗާޕުކުރީ: ޗާޕު 1443 ހ. - 2021 މ.

اسم الكتاب: ‌‌القواعد الأربع - لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: ހަތަރު ގަވާއިދު | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި ޕީޑީއެފް

مع بعض الحواشي من الرسالة 12 - ستة أصول عظيمة مفيدة - من مؤلفات الشيخ الإمام محمد بن عبد الوهاب - القسم الأول، العقيدة والآداب الإسلامية.

ޙައްސާން ޢަބްދުއްރައްޒާގުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3

شرح الأصول الستة - لخالد بن عبد الله المصلح އީ-ފޮތް

شرح الأصول الستة - لمحمد بن صالح بن محمد العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لعبد السلام الشويعر ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لصالح بن فوزان بن عبد الله الفوزان ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لفلاح المندكار ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لصالح السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لمحمد محمدي النورستاني ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لمصطفى مبرم ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لعلي الحدادي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لمحمد أمان الجامي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لمحمد بن هادي المدخلي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لعبد السلام بن برجس ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الستة - لزيد بن محمد بن هادي المدخلي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح بن فوزان الفوزان
އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح بن عبد العزيز آل الشيخ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد العزيز ابن باز ޕީޑީއެފް

شرح قواعد الأربع - لصالح سندي ޕީޑީއެފް

شرح قواعد الأربع - لصالح السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبيد الجابري ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لصالح العصيمي ޕީޑީއެފް

شرح القواعد الأربع - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

\ No newline at end of file diff --git a/books/usooluSunnahAhmed.html b/books/usooluSunnahAhmed.html index 0c9eb4ccd..7938d23c7 100644 --- a/books/usooluSunnahAhmed.html +++ b/books/usooluSunnahAhmed.html @@ -1 +1 @@ -أصول السنة لأحمد – އަޙްމަދުގެ ސުންނަތުގެ އުސޫލުތައް*

اسم الكتاب: أصول السنة (لأحمد، رواية عبدوس بن مالك) - لأبي عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (ت ٢٤١ هـ)
تحقيق: محمد هشام طاهري | الطبعة الثانية ١٤٤٠ هـ - ٢٠١٩ م.

ފޮތުގެ ނަން: ސުންނަތުގެ އުސޫލުތައް | ލިޔުނީ: އަބޫ ޢަބްދު ﷲ އަޙްމަދު ބިން މުޙައްމަދު ބިން ޙަންބަލު ބިން ހިލާލު ބިން އަސަދު އައްޝައިބާނީ (231 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: މުޙައްމަދު ހިޝާމު ޠާހިރީ | ދެވަނަ ޗާޕު 1440 ހ. - 2019 މ.

އަރަބި ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ޙުސައިން ރަޝީދު މަޙްމޫދުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ޢުބައިދު އަލްޖާބިރީގެ ޝަރަހައިގެ އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2

المتن من نسخة مجلس عبد المحسن القاسم - مجلس سماع | ١٩ جمادى الآخرة ١٤٤٣
ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމުގެ ޗާޕުގެ މަތުނު ޕީޑީއެފް

طبعة دار المنار | ދާރުލް މަނާރުގެ ޗާޕުގެ އަރަބި އީ-ފޮތް

شرح أصول السنة - لعبد الله بن عبد الرحمن الجبرين ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لمحمد ين سعيد بن رسلان ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لربيع بن هادي ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لفلاح المندكار ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لعبيد الجابري ޕީޑީއެފް

شرح اصول السنة للامام احمد بن حنبل - لعبد العزيز الراجحي ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لزين العتبدين آل عبد الله ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لأحمد بن يحيى النجمي |ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لسعد بن ناصر الشثري ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لعبد العزيز الريس ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لمحمد بن خليفة التميمي ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لخالد بن محمود الجهني | ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لناصر بن سعيد بن سيف السيف | ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لإبراهيم بن عامر الرحيلي ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - للشبراوي بن أبي المعاطي المصري | ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لعبد الله بن عبدالرحيم البخاري

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

المقدمة

[...]

منهج التحقيق:

اتبعت في تحقيق هذه الرسالة الخطة التالية

١ - ما كان من الصلاة والترضي فبالرموز الواضحة المعتادة عليها.

٢ - أضع النص الزائد بين معقوفتين هكذا [ ] وأبين مصدر الزيادة من أي نسخة هي، وأثبت الزيادة إذا كان مفيدًا للمعنى - في نظري-، وأما إن كان الفرق والزيادة غير مؤثر في المعنى فإني أثبته في الحاشية، وطريقة إثبات الزيادة مع الأصل لإفادة معنى زائد معمول به، بل قال الشيخ عبد الله البسام رحمة الله عن فائدة الجمع بين نسختين لبعض الكتب ( فبينهما اختلاف كثير من حيث الزيادة، والنقص؛ فتجد في واحدة ما لا تجده في الأخرى؛ فلو سهل الله وقوبلتا، وأضيفت زيادة واحدة على الأخرى؛ لجاءت كاملة، مفيدة، مقنعة، عن كثير من الشروح الطويلة).

٣- أبين الفروقات بين النسخ ولو كانت دقيقة حتى يتبين موضع الوفاق من الافتراق، ثم يدل هذا أيضًا على أنها نسخ متعددة.

٤ - خرجت الأحاديث، واكتفيت بالتخريج الميسر؛ فإن كان في الصحيحين أو أحدهما اكتفيت بذلك، وإلا فخرجته بما يكفي مع الحكم عليه من أقوال الراسخين في هذا الفن.

٥- أبين بداية اللوحات في النسخة المخطوطة في الأصل بين معقوفتين صغيرتين مع بيان وجه اللوحة [ ].

٦ - لم أترجم للأعلام الوارد ذكرهم في المخطوط، وذلك لأني ترجمت لهم في قسم الدراسة.

٧ - أبين معاني الكلمات الغريبة.

٨ - رقمت الفقرات حتى يسهل الرجوع، ومعرفة معاني الجمل.

۹ - وضعت العلامات الإملائية من الفواصل، والنقط... إلخ.

١٠ - ضبطت جميع الكلمات في المتن المحقق بالشكل ، حتى يكون المتن معربًا واضحًا سهلًا سلسًا، ويكون الحفظ عليه صونًا من الخطأ - بإذن الله -.

[...]

وصف النسخ:

يسر الله تَبَارَكَ وَتَعَالَى لي الوقوف على عدة نسخ ، وهذه النسخ مختلفة، وهذه أوصافها:

١ - المخطوطة الأصل، والتي رمزت لها بـ(أ) وهي نسخة ابن البنا الراوي، وهي في نفس الوقت نسخة الحافظ المقدسي الواقف وقد أخذتها من الشيخ د. عبد الإله الأحمدي - وفقه الله - في المدينة النبوية - شرفها الله - وهي مصورة من مخطوطات دار الكتب الظاهرية، بدمشق.

وبعد الاطلاع عليها تبين لي أنها أقرب المخطوطات إلى نص رواية (عبدوس بن مالك) ولهذا جعلتها الأصل، ثم ما أخذته أو أضفته من النسخ الأخرى جعلته بين قوسين، وبينت مأخذه في الحاشية.

وهذه المخطوطة، كتبت بخط مشرقي واضح وليس فيها أي طمس، وتقع في [١-٥] لوحات مع الصفحة الأولى والأخيرة التي عليها السماعات، وفي كل وجه [١٥] سطرًا [٥ ×١٥ = ٧٥ سطرًا] وعليها بعض التصحيحات، ويبدو أنها بنفس خط الناسخ.

وهذه النسخة مقابلة على نسخة أخرى، ومما يدل على ذلك أن في آخرها لفظة «قوبل»، ويبدو أنها آلت إلى الحافظ ضياء الدين المقدسي، فقد كتب في [ب/ ١٠]: وقف الحافظ ضياء الدين أبو عبد الله محمد بن عبد الواحد المقدسي رحمه الله، وقد توفى الحافظ المقدسي سنة ٦٤٣هـ، والمخطوطة كتبت قبل الحافظ المقدسي بأكثر من قرن؛ فقد كتبت في سنة ٥٢٩هـ، كما في آخر المخطوط.

وهذه المخطوطة عليها سماعات عدد من العلماء، كما في آخر المخطوط [ب/ ١٥/٦]، وذكر في آخر المخطوط اسم كاتبه وهو: عبد الله بن محمد بن عبد الله الحراني⁽¹⁾، وأنه انتسخها في: ربيع الأول سنة تسع وعشرين وخمسمائة (٥٢٩هـ)، ويبدو أنها كتبت بعد وفاة ابن أبي يعلى بثلاث سنوات، ولعلها قوبلت على نسخة من الطبقات – والله أعلم-، وصححت عليه، ومع ذلك فإن ثمت فروقات بين نسخة ابن البنا، ونسخة الطبقات.

_________

⁽¹⁾ لم أقف له على ترجمة.

٢- نسخة شرح أصول السنة لأبي القاسم اللالكائي (٤١٨هـ)، والتي رمزت لها بـ (ل) وقد اعتمدت على الطبعة المحققة من الكتاب المذكور، وهو بتحقيق: د. أحمد سعد الغامدي، وقد قام مشكورًا بتحقيق الكتاب على عدة نسخ، كما ذكر ذلك في مقدمة تحقيقه للكتاب، وضمن ذلك هذه الرسالة.

٣- نسخة طبقات الحنابلة لابن أبي يعلى (٥٢٦ هـ) ، والتي رمزت لها بـ(ط)، واعتمدت من الكتاب المذكور على طبعة دار الكتب العلمية، بيروت، باهتمام أبو حازم أسامة بن حسن، وأبو الزهراء حازم علي بهجت، وهذا الكتاب أيضًا محقق على نسخ.

٤ - نسخة مناقب الإمام أحمد لابن الجوزي (٥٩٧هـ)، والتي رمزت لها بـ(ج)، واعتمدت على طبعة د. عبد الله بن عبد المحسن التركي، دار هجر، مصر.

ه - نسخة ابن بدران الدمشقي (١٣٤٦ هـ ) من كتابه : المدخل إلى مذهب الإمام أحمد بن حنبل، والتي رمزت لها بـ(ب) ، واعتمدت على طبعة المكتبة العلمية، بيروت، وقد نص ابن بدران رحمة الله على وجود الرسالة في الطبقات والمناقب، ويبدو أنها قريبة جدا من نسخة طبقات الحنابلة، ومع ذلك فإن بينها وبين ما في [ط] فروقات، وغالب ظني أنه وقف على نسخة من الطبقات لم نقف عليها؛ فتعتبر نسخة أخرى.

٦- قابلت الفقرات بما وجدته منقولا في كلام الإمام الخلال، من كتابه: السنة، ورمزت له بـ (خ) ، وهذه تعتبر نسخة سادسة؛ لكنها ليست نصية ولا كاملة، وإنما هي متفرقة.

٧ - قابلت الفقرات بما وجدته منقولا في كتب شيخ الإسلام ابن تيمية، ورمزت له بـ (ش) ثم أذكر الكتاب والجزء والصفحة، وهذه تعتبر نسخة سابعة؛ لكنها أيضًا متفرقة في ثنايا كتبه رَحِمَهُ اللهُ.

بيان بعض الفروقات بين النسخ

[...]

رموز النسخ:

١ - المخطوطة المروية من طريق ابن البنا، وهي الأصل رمزت لها بـ(أ).

۲ - نسخة شرح أصول السنة للالكائي رمزت لها بـ(ل).

٣ - نسخة طبقات الحنابلة لابن أبي يعلى رمزت لها بـ(ط).

٤ - نسخة مناقب الإمام أحمد لابن الجوزي رمزت لها بـ (ج).

ه - نسخة المدخل لابن بدران رمزت لها بـ (ب).

٦ - الفقرة إذا كانت في السنة للخلال رمزت له بـ(خ).

٧ - الفقرة إذا كانت في كتب شيخ الإسلام رمزت له بـ (ش) ثم أذكر الكتاب وموضع النقل.

والله وحده المؤمل أن يجعل هذا العمل مقبولًا عنده، وأن يضع له القبول في الأرض، وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم.

\ No newline at end of file +أصول السنة لأحمد – އަޙްމަދުގެ ސުންނަތުގެ އުސޫލުތައް*

اسم الكتاب: أصول السنة (لأحمد، رواية عبدوس بن مالك) - لأبي عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (ت ٢٤١ هـ)
تحقيق: محمد هشام طاهري | الطبعة الثانية ١٤٤٠ هـ - ٢٠١٩ م.

ފޮތުގެ ނަން: ސުންނަތުގެ އުސޫލުތައް | ލިޔުނީ: އަބޫ ޢަބްދު ﷲ އަޙްމަދު ބިން މުޙައްމަދު ބިން ޙަންބަލު ބިން ހިލާލު ބިން އަސަދު އައްޝައިބާނީ (231 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: މުޙައްމަދު ހިޝާމު ޠާހިރީ | ދެވަނަ ޗާޕު 1440 ހ. - 2019 މ.

އަރަބި ޕީޑީއެފް

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ޙުސައިން ރަޝީދު މަޙްމޫދުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

ޢުބައިދު އަލްޖާބިރީގެ ޝަރަހައިގެ އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2

المتن من نسخة مجلس عبد المحسن القاسم - مجلس سماع | ١٩ جمادى الآخرة ١٤٤٣
ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމުގެ ޗާޕުގެ މަތުނު ޕީޑީއެފް

طبعة دار المنار | ދާރުލް މަނާރުގެ ޗާޕުގެ އަރަބި އީ-ފޮތް

شرح أصول السنة - لعبد الله بن عبد الرحمن الجبرين ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لمحمد ين سعيد بن رسلان ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لربيع بن هادي ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لفلاح المندكار ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لعبيد الجابري ޕީޑީއެފް

شرح اصول السنة للامام احمد بن حنبل - لعبد العزيز الراجحي ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لزين العتبدين آل عبد الله ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لأحمد بن يحيى النجمي |ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لسعد بن ناصر الشثري ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لعبد العزيز الريس ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لمحمد بن خليفة التميمي ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لخالد بن محمود الجهني | ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لناصر بن سعيد بن سيف السيف | ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لإبراهيم بن عامر الرحيلي ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - للشبراوي بن أبي المعاطي المصري | ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

شرح أصول السنة - لعبد الله بن عبدالرحيم البخاري

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

المقدمة

[...]

منهج التحقيق:

اتبعت في تحقيق هذه الرسالة الخطة التالية

١ - ما كان من الصلاة والترضي فبالرموز الواضحة المعتادة عليها.

٢ - أضع النص الزائد بين معقوفتين هكذا [ ] وأبين مصدر الزيادة من أي نسخة هي، وأثبت الزيادة إذا كان مفيدًا للمعنى - في نظري-، وأما إن كان الفرق والزيادة غير مؤثر في المعنى فإني أثبته في الحاشية، وطريقة إثبات الزيادة مع الأصل لإفادة معنى زائد معمول به، بل قال الشيخ عبد الله البسام رحمة الله عن فائدة الجمع بين نسختين لبعض الكتب ( فبينهما اختلاف كثير من حيث الزيادة، والنقص؛ فتجد في واحدة ما لا تجده في الأخرى؛ فلو سهل الله وقوبلتا، وأضيفت زيادة واحدة على الأخرى؛ لجاءت كاملة، مفيدة، مقنعة، عن كثير من الشروح الطويلة).

٣- أبين الفروقات بين النسخ ولو كانت دقيقة حتى يتبين موضع الوفاق من الافتراق، ثم يدل هذا أيضًا على أنها نسخ متعددة.

٤ - خرجت الأحاديث، واكتفيت بالتخريج الميسر؛ فإن كان في الصحيحين أو أحدهما اكتفيت بذلك، وإلا فخرجته بما يكفي مع الحكم عليه من أقوال الراسخين في هذا الفن.

٥- أبين بداية اللوحات في النسخة المخطوطة في الأصل بين معقوفتين صغيرتين مع بيان وجه اللوحة [ ].

٦ - لم أترجم للأعلام الوارد ذكرهم في المخطوط، وذلك لأني ترجمت لهم في قسم الدراسة.

٧ - أبين معاني الكلمات الغريبة.

٨ - رقمت الفقرات حتى يسهل الرجوع، ومعرفة معاني الجمل.

۹ - وضعت العلامات الإملائية من الفواصل، والنقط... إلخ.

١٠ - ضبطت جميع الكلمات في المتن المحقق بالشكل ، حتى يكون المتن معربًا واضحًا سهلًا سلسًا، ويكون الحفظ عليه صونًا من الخطأ - بإذن الله -.

[...]

وصف النسخ:

يسر الله تَبَارَكَ وَتَعَالَى لي الوقوف على عدة نسخ ، وهذه النسخ مختلفة، وهذه أوصافها:

١ - المخطوطة الأصل، والتي رمزت لها بـ(أ) وهي نسخة ابن البنا الراوي، وهي في نفس الوقت نسخة الحافظ المقدسي الواقف وقد أخذتها من الشيخ د. عبد الإله الأحمدي - وفقه الله - في المدينة النبوية - شرفها الله - وهي مصورة من مخطوطات دار الكتب الظاهرية، بدمشق.

وبعد الاطلاع عليها تبين لي أنها أقرب المخطوطات إلى نص رواية (عبدوس بن مالك) ولهذا جعلتها الأصل، ثم ما أخذته أو أضفته من النسخ الأخرى جعلته بين قوسين، وبينت مأخذه في الحاشية.

وهذه المخطوطة، كتبت بخط مشرقي واضح وليس فيها أي طمس، وتقع في [١-٥] لوحات مع الصفحة الأولى والأخيرة التي عليها السماعات، وفي كل وجه [١٥] سطرًا [٥ ×١٥ = ٧٥ سطرًا] وعليها بعض التصحيحات، ويبدو أنها بنفس خط الناسخ.

وهذه النسخة مقابلة على نسخة أخرى، ومما يدل على ذلك أن في آخرها لفظة «قوبل»، ويبدو أنها آلت إلى الحافظ ضياء الدين المقدسي، فقد كتب في [ب/ ١٠]: وقف الحافظ ضياء الدين أبو عبد الله محمد بن عبد الواحد المقدسي رحمه الله، وقد توفى الحافظ المقدسي سنة ٦٤٣هـ، والمخطوطة كتبت قبل الحافظ المقدسي بأكثر من قرن؛ فقد كتبت في سنة ٥٢٩هـ، كما في آخر المخطوط.

وهذه المخطوطة عليها سماعات عدد من العلماء، كما في آخر المخطوط [ب/ ١٥/٦]، وذكر في آخر المخطوط اسم كاتبه وهو: عبد الله بن محمد بن عبد الله الحراني⁽¹⁾، وأنه انتسخها في: ربيع الأول سنة تسع وعشرين وخمسمائة (٥٢٩هـ)، ويبدو أنها كتبت بعد وفاة ابن أبي يعلى بثلاث سنوات، ولعلها قوبلت على نسخة من الطبقات – والله أعلم-، وصححت عليه، ومع ذلك فإن ثمت فروقات بين نسخة ابن البنا، ونسخة الطبقات.

_________

⁽¹⁾ لم أقف له على ترجمة.

٢- نسخة شرح أصول السنة لأبي القاسم اللالكائي (٤١٨هـ)، والتي رمزت لها بـ (ل) وقد اعتمدت على الطبعة المحققة من الكتاب المذكور، وهو بتحقيق: د. أحمد سعد الغامدي، وقد قام مشكورًا بتحقيق الكتاب على عدة نسخ، كما ذكر ذلك في مقدمة تحقيقه للكتاب، وضمن ذلك هذه الرسالة.

٣- نسخة طبقات الحنابلة لابن أبي يعلى (٥٢٦ هـ) ، والتي رمزت لها بـ(ط)، واعتمدت من الكتاب المذكور على طبعة دار الكتب العلمية، بيروت، باهتمام أبو حازم أسامة بن حسن، وأبو الزهراء حازم علي بهجت، وهذا الكتاب أيضًا محقق على نسخ.

٤ - نسخة مناقب الإمام أحمد لابن الجوزي (٥٩٧هـ)، والتي رمزت لها بـ(ج)، واعتمدت على طبعة د. عبد الله بن عبد المحسن التركي، دار هجر، مصر.

ه - نسخة ابن بدران الدمشقي (١٣٤٦ هـ ) من كتابه : المدخل إلى مذهب الإمام أحمد بن حنبل، والتي رمزت لها بـ(ب) ، واعتمدت على طبعة المكتبة العلمية، بيروت، وقد نص ابن بدران رحمة الله على وجود الرسالة في الطبقات والمناقب، ويبدو أنها قريبة جدا من نسخة طبقات الحنابلة، ومع ذلك فإن بينها وبين ما في [ط] فروقات، وغالب ظني أنه وقف على نسخة من الطبقات لم نقف عليها؛ فتعتبر نسخة أخرى.

٦- قابلت الفقرات بما وجدته منقولا في كلام الإمام الخلال، من كتابه: السنة، ورمزت له بـ (خ) ، وهذه تعتبر نسخة سادسة؛ لكنها ليست نصية ولا كاملة، وإنما هي متفرقة.

٧ - قابلت الفقرات بما وجدته منقولا في كتب شيخ الإسلام ابن تيمية، ورمزت له بـ (ش) ثم أذكر الكتاب والجزء والصفحة، وهذه تعتبر نسخة سابعة؛ لكنها أيضًا متفرقة في ثنايا كتبه رَحِمَهُ اللهُ.

بيان بعض الفروقات بين النسخ

[...]

رموز النسخ:

١ - المخطوطة المروية من طريق ابن البنا، وهي الأصل رمزت لها بـ(أ).

۲ - نسخة شرح أصول السنة للالكائي رمزت لها بـ(ل).

٣ - نسخة طبقات الحنابلة لابن أبي يعلى رمزت لها بـ(ط).

٤ - نسخة مناقب الإمام أحمد لابن الجوزي رمزت لها بـ (ج).

ه - نسخة المدخل لابن بدران رمزت لها بـ (ب).

٦ - الفقرة إذا كانت في السنة للخلال رمزت له بـ(خ).

٧ - الفقرة إذا كانت في كتب شيخ الإسلام رمزت له بـ (ش) ثم أذكر الكتاب وموضع النقل.

والله وحده المؤمل أن يجعل هذا العمل مقبولًا عنده، وأن يضع له القبول في الأرض، وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم.

\ No newline at end of file diff --git a/books/usooluThalaatha.html b/books/usooluThalaatha.html index 330e4e7da..1f7755b15 100644 --- a/books/usooluThalaatha.html +++ b/books/usooluThalaatha.html @@ -1 +1 @@ -‌‌الأصول الثلاثة – ތިން އުސޫލު

اسم الكتاب: ‌‌الأصول الثلاثة وأدلتها - لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | الطبعة السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: ތިން އުސޫލާއި އޭގެ ދަލީލުތައް | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

މުޙައްމަދު ޝާފިޢުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3 | 4 | 5

شرح ثلاثة الأصول - لصالح بن عبد العزيز آل الشيخ (أشرطة مفرغة) އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

مفتاح الوصول شرح ثلاثة الأصول - لصالح بن محمد بن حسن الأسمري އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

تيسير الوصول شرح ثلاثة الأصول - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لعبد العزيز بن عبد الله بن باز އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لمحمد بن صالح بن محمد العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لصالح بن فوزان بن عبد الله الفوزان އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لصالح السندي ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لصالح السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول وأدلتها - لصالح العصيمي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لسليمان بن سليم الله الرحيلي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لصالح آل الشيخ ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لخالد الغامدي ޕީޑީއެފް

حاشية الأصول الثلاثة - لعبد الرحمن بن محمد القاسم އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لمحمد بن رمزان الهاجري ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

النسخ المعتمدة في تحقيق هذا المثن:

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (٥٢٥٨)، تاريخ نسخها: ١٣٠٧ هـ، ورمزت لها بـ (أ).

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (٥٢٦٥)، تاريخ نسخها: ۱۳۳۸ هـ، ورمزت لها بـ (ب).

- نسخة خطية بجامعة الملك سعود - السعودية -، برقم (۲۳۲۸)، ورمزت لها بـ (ج).

- نسخة خطية بجامعة الملك سعود - السعودية -، برقم (۳۹۷۹)، ورمزت لها بـ (د).

- نسخة خطية بمكتبة الشيخ عبد الرحمن بن ناصر السعدي بالقصيم - السعودية -، ورمزت لها بـ (هـ).

\ No newline at end of file +‌‌الأصول الثلاثة – ތިން އުސޫލު

اسم الكتاب: ‌‌الأصول الثلاثة وأدلتها - لمحمد بن عبد الوهاب بن سليمان التميمي النجدي (ت ١٢٠٦ هـ)
تحقيق: عبد المحسن القاسم | متون طالب العلم - المستوى الأول | الطبعة السادسة، ١٤٣٩ هـ - ٢٠١٨ م.

ފޮތުގެ ނަން: ތިން އުސޫލާއި އޭގެ ދަލީލުތައް | ލިޔުނީ: މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދުލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ (1206 ހ.)
ތަހްގީގުކުރީ: ޢަބްދުލް މުޙްސިން އަލްގާސިމް | މުތޫން ޠާލިބިލް ޢިލްމި (އިލްމު އުނގެނޭ ދަރިވަރުގެ މަތުނުތައް) - ފުރަތަމަ މުސްތަވާ | ހަވަނަ ޗާޕު 1439 ހ. - 2018 މ.

އަރަބި އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އަބޫ އަނަސްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް

މުޙައްމަދު ޝާފިޢުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3

އިނގިރޭސި ޝަރަހައިގެ ޕީޑީއެފް 1 | 2 | 3 | 4 | 5

شرح ثلاثة الأصول - لصالح بن عبد العزيز آل الشيخ (أشرطة مفرغة) އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

مفتاح الوصول شرح ثلاثة الأصول - لصالح بن محمد بن حسن الأسمري އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لهيثم سرحان ޕީޑީއެފް

تيسير الوصول شرح ثلاثة الأصول - لعبد المحسن بن محمد القاسم ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لعبد العزيز بن عبد الله بن باز އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لمحمد بن صالح بن محمد العثيمين އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لصالح بن فوزان بن عبد الله الفوزان އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لصالح السندي ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لصالح السحيمي ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لعبد الرزاق البدر ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول وأدلتها - لصالح العصيمي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لسليمان بن سليم الله الرحيلي ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لصالح آل الشيخ ޕީޑީއެފް

شرح ثلاثة الأصول - لخالد الغامدي ޕީޑީއެފް

حاشية الأصول الثلاثة - لعبد الرحمن بن محمد القاسم އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لمحمد بن رمزان الهاجري ޕީޑީއެފް

شرح الأصول الثلاثة - لأحمد بن عمر بازمول ޕީޑީއެފް

ތަހްގީގުކުރެވުނު ފޮތުގެ މުގައްދިމާ އަރަބިން - المقدمة

النسخ المعتمدة في تحقيق هذا المثن:

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (٥٢٥٨)، تاريخ نسخها: ١٣٠٧ هـ، ورمزت لها بـ (أ).

- نسخة خطية بمركز الملك فيصل - السعودية -، برقم (٥٢٦٥)، تاريخ نسخها: ۱۳۳۸ هـ، ورمزت لها بـ (ب).

- نسخة خطية بجامعة الملك سعود - السعودية -، برقم (۲۳۲۸)، ورمزت لها بـ (ج).

- نسخة خطية بجامعة الملك سعود - السعودية -، برقم (۳۹۷۹)، ورمزت لها بـ (د).

- نسخة خطية بمكتبة الشيخ عبد الرحمن بن ناصر السعدي بالقصيم - السعودية -، ورمزت لها بـ (هـ).

\ No newline at end of file diff --git a/js/ALL-COMB.min.js b/js/ALL-COMB.min.js index f4ac17dc0..ef3e845f9 100644 --- a/js/ALL-COMB.min.js +++ b/js/ALL-COMB.min.js @@ -42,7 +42,7 @@ jQuery.extend({highlight:function(e,t,n,i){if(3===e.nodeType){var h,r,a=e.data.m (n=>{var i,o;"function"==typeof define&&define.amd?define(["jquery","datatables.net"],function(t){return n(t,window,document)}):"object"==typeof exports?(i=require("jquery"),o=function(t,e){e.fn.dataTable||require("datatables.net")(t,e)},"undefined"==typeof window?module.exports=function(t,e){return t=t||window,e=e||i(t),o(t,e),n(e,0,t.document)}:(o(window,i),module.exports=n(i,window,window.document))):n(jQuery,window,document)})(function(d,t,e){var a=d.fn.dataTable;function h(t,e){t.unhighlight(),e.rows({filter:"applied"}).data().length&&(e.columns().every(function(){var t=this;t.nodes().flatten().to$().unhighlight({className:"column_highlight"}),t.nodes().flatten().to$().highlight(t.search().trim().split(/\s+/),{className:"column_highlight"})}),t.highlight(e.search().trim().split(/\s+/)))}return d(e).on("init.dt.dth",function(t,e,n){var i,o;"dt"===t.namespace&&(i=new a.Api(e),o=d(i.table().body()),d(i.table().node()).hasClass("searchHighlight")||e.oInit.searchHighlight||a.defaults.searchHighlight)&&(i.on("draw.dt.dth column-visibility.dt.dth column-reorder.dt.dth",function(){h(o,i)}).on("destroy",function(){i.off("draw.dt.dth column-visibility.dt.dth column-reorder.dt.dth")}),i.search())&&h(o,i)}),a}); // navbar.min.js -var hmvVersionNo=3.16;function getCanonicalUrl(){var a,o=window.location.pathname;return""===o||"/"===o?window.location.origin:-1!==(a=o.split("/").pop()).indexOf(".")?(a=a.replace(".html",""),o=o.substring(0,o.lastIndexOf("/")),window.location.origin+o+"/"+a+".html"):window.location.origin+o}var canonicalLink=document.createElement("link"),currentFileName=(canonicalLink.rel="canonical",canonicalLink.href=getCanonicalUrl(),document.head.appendChild(canonicalLink),getCanonicalUrl().split("/").pop().replace(".html",""));function createNavbar(){var a=document.title;document.getElementById("navbar-container").innerHTML=`
×
`}function goToHomePage(){window.location.href="../books/index.html"}function toggleSideMenu(){document.getElementById("sideMenu").classList.toggle("open")}function sideMenutoggleDropdown(a,o){o&&o.stopPropagation(),o=a.querySelector(".dropdown-content, .sub-dropdown-content, .sub-sub-dropdown-content");var e,l=a.querySelector(".dropdown-arrow");o&&(o.classList.toggle("show"),l.style.transform=o.classList.contains("show")?"rotate(-90deg)":"");for(e of o=a.parentElement.children)e!==a&&(o=e.querySelector(".dropdown-content, .sub-dropdown-content, .sub-sub-dropdown-content"),l=e.querySelector(".dropdown-arrow"),o)&&(o.classList.remove("show"),l.style.transform="")}document.addEventListener("DOMContentLoaded",createNavbar),document.addEventListener("click",function(a){var o=document.querySelector(".navbar"),e=document.getElementById("sideMenu"),o=o.contains(a.target),l=e.contains(a.target),n=a.target.classList.contains("site-icon");(a.target.classList.contains("menu-icon")||o&&!n||!l&&e.classList.contains("open"))&&toggleSideMenu()}),document.addEventListener("DOMContentLoaded",function(){let e=0,l=document.querySelector(".navbar"),n=0;window.matchMedia("(max-width: 599px)").matches&&window.addEventListener("scroll",(()=>{let o;return function(){var a=arguments;o||(function(){var a;l&&(50>=(a=window.pageYOffset||document.documentElement.scrollTop)?(l.classList.remove("navbar-hidden"),n=0):a>e?(l.classList.add("navbar-hidden"),n=0):200<(n+=e-a)&&(l.classList.remove("navbar-hidden"),n=0),e=0>=a?0:a)}.apply(this,a),o=!0,setTimeout(()=>o=!1,100))}})())}); +var hmvVersionNo=3.16;function getCanonicalUrl(){var a,o=window.location.pathname;return""===o||"/"===o?window.location.origin:-1!==(a=o.split("/").pop()).indexOf(".")?(a=a.replace(".html",""),o=o.substring(0,o.lastIndexOf("/")),window.location.origin+o+"/"+a+".html"):window.location.origin+o}var canonicalLink=document.createElement("link"),currentFileName=(canonicalLink.rel="canonical",canonicalLink.href=getCanonicalUrl(),document.head.appendChild(canonicalLink),getCanonicalUrl().split("/").pop().replace(".html",""));function createNavbar(){var a=document.title;document.getElementById("navbar-container").innerHTML=`
×
`}function goToHomePage(){window.location.href="../books/index.html"}function toggleSideMenu(){document.getElementById("sideMenu").classList.toggle("open")}function sideMenutoggleDropdown(a,o){o&&o.stopPropagation(),o=a.querySelector(".dropdown-content, .sub-dropdown-content, .sub-sub-dropdown-content");var l,e=a.querySelector(".dropdown-arrow");o&&(o.classList.toggle("show"),e.style.transform=o.classList.contains("show")?"rotate(-90deg)":"");for(l of o=a.parentElement.children)l!==a&&(o=l.querySelector(".dropdown-content, .sub-dropdown-content, .sub-sub-dropdown-content"),e=l.querySelector(".dropdown-arrow"),o)&&(o.classList.remove("show"),e.style.transform="")}document.addEventListener("DOMContentLoaded",createNavbar),document.addEventListener("click",function(a){var o=document.querySelector(".navbar"),l=document.getElementById("sideMenu"),o=o.contains(a.target),e=l.contains(a.target),n=a.target.classList.contains("site-icon");(a.target.classList.contains("menu-icon")||o&&!n||!e&&l.classList.contains("open"))&&toggleSideMenu()}),document.addEventListener("DOMContentLoaded",function(){let l=0,e=document.querySelector(".navbar"),n=0;window.matchMedia("(max-width: 599px)").matches&&window.addEventListener("scroll",(()=>{let o;return function(){var a=arguments;o||(function(){var a;e&&(50>=(a=window.pageYOffset||document.documentElement.scrollTop)?(e.classList.remove("navbar-hidden"),n=0):a>l?(e.classList.add("navbar-hidden"),n=0):200<(n+=l-a)&&(e.classList.remove("navbar-hidden"),n=0),l=0>=a?0:a)}.apply(this,a),o=!0,setTimeout(()=>o=!1,100))}})())}); // DT-inline.js var isMobile=window.innerWidth<=800;function removeThashkeel(e){return e.replace(/[َ|ً|ُ|ٌ|ِ|ٍ|ْ|ّ|~|⁽|⁾|¹²³⁴⁵⁶⁷⁸⁹⁰]/g,"")}function removeSmallishFootnotes(e){return e.replace(/[⁽|⁾|¹²³⁴⁵⁶⁷⁸⁹⁰]/g,"")}function copyURLToClipButton(){var e=document.createElement("textarea"),t=(document.body.appendChild(e),e.value=window.location.href,e.value=e.value.replace(/^.*\/books\//,"https://hadithmv.github.io/books/").replace(/^.*\/uc\//,"https://hadithmv.github.io/books/"),e.select(),document.execCommand("copy"),document.body.removeChild(e),document.getElementById("copyPageLink")),n=t.innerHTML;window.getComputedStyle(t),t.style.width=t.offsetWidth+"px",t.style.textAlign="center",t.innerHTML="📋 ކޮޕީ ވެއްޖެ",setTimeout(function(){t.innerHTML=n,t.style.width=""},1e3)}function scrollUpTop(){window.scrollTo({top:0,behavior:"smooth"})}function toggleQuranFili(){var e=$(".dataTable").DataTable().column(5).visible();$(".dataTable").DataTable().column(5).visible(!e),e=$(".dataTable").DataTable().column(6).visible(),$(".dataTable").DataTable().column(6).visible(!e)}function toggleSurahName(){var e=$(".dataTable").DataTable().column(2).visible();$(".dataTable").DataTable().column(2).visible(!e),"  ސޫރަތުގެ ނަތް ފޮރުވާ  "===(e=document.getElementById("toggleSurahButton")).innerHTML.trim()?e.innerHTML="  ސޫރަތުގެ ނަތް ދައްކާ  ":e.innerHTML="  ސޫރަތުގެ ނަތް ފޮރުވާ  "}function uthmaniImlai(){var e=$(".dataTable").DataTable().column(5).visible();$(".dataTable").DataTable().column(5).visible(!e),e=$(".dataTable").DataTable().column(7).visible(),$(".dataTable").DataTable().column(7).visible(!e),"  ރަސްމު އުޘްމާނީއަށް  "===(e=document.getElementById("toggleUthmaniImlai")).innerHTML.trim()?e.innerHTML="  ރަސްމު އިމްލާއީއަށް  ":e.innerHTML="  ރަސްމު އުޘްމާނީއަށް  "}let fontVar=new FontFace("mergedFont","url(../font/hafs-400.woff)");function loadRasmFont(){fontVar.load().then(function(e){document.fonts.add(e)}).catch(function(e){console.log("Failed to load font: "+e)})}function filiString(){var e=document.getElementById("toggleFiliButton");"  ފިލިތައް ފޮރުވާ  "===e.innerHTML.trim()?e.innerHTML="  ފިލިތައް ދައްކާ  ":e.innerHTML="  ފިލިތައް ފޮރުވާ  "}function changeBook(e){let t=window.location.toString(),n,a;if(e.startsWith("quran"))a="quran",n=/quranHadithmv|quranBakurube|quranJaufar|quranSoabuni|quranRasmee|quranUshru/g;else{if(!e.startsWith("radheef"))return void console.error("Invalid book type");a="radheef",n=/radheefAll|radheefRasmee|radheefEegaal|radheefManiku|radheefNanfoiy/g}t.includes(a)||t.includes("quranUshru")?t.includes("quranUshru")&&"quranUshru"!==e?(e=t.replace("quranUshru",e).split("#")[0],window.location=e.endsWith(".html")?e:e+".html"):window.location=t.replace(n,e).replace(/:v.*$/,""):window.location=window.location.origin+window.location.pathname.replace(/[^\/]*$/,e+".html")}var table,columnDefsconfig=[{targets:"_all",searchPanes:{show:!1},render:function(e,t,n){return e.replace(/(\r\n|\n|\r)+/g,'\t
')}}],DTconfig={keys:!isMobile,keepConditions:!0,layout:{top:["search","inputPaging","search",{buttons:[{extend:"copy",key:{key:"c",altKey:!0},titleAttr:"copy",text:"⧉ ކޮޕީ",footer:!1,header:!1,fieldSeparator:"\n\n",exportOptions:{columns:":visible",modifier:{page:"current"}},customize:function(n){n=(n=(n=n.replace(/\r\n|\n|\r/g,"\n")).replace(/\t/g,"\n\n")).replace(/\n{3,}/g,"\n\n"),Object.entries(sansSerifDigits).forEach(([e,t])=>{n=n.replace(new RegExp(t,"g"),e)});var e=n.split("\n\nـــــــــــــــــــــــــــ\n\n");return 1>",next:" >",previous:"< "},entries:{_:"",1:""},buttons:{pageLength:{_:"%d ބަރި ދައްކާ","-1":"ހުރިހާ"},copyTitle:"  ކޮޕީ 📋",copySuccess:{1:"1 ކޮޕީވެއްޖެ",_:"%d ކޮޕީވެއްޖެ"}},searchBuilder:{button:"🔍 ކަސްޓަމް ސާޗް",add:"+ އިތުރުކުރޭ",condition:"ޝަރުތު",clearAll:"ރީސެޓް",data:"ބަރި",logicAnd:"އަދި &",logicOr:"ނޫނީ |",title:{0:"ސާޗް ޝަރުތުތައް",_:"ސާޗް ޝަރުތުތައް (%d)"},value:"ލިޔުން",valueJoiner:"އަދި"},searchPanes:{collapse:{0:"⧩ ބަރި ފިލްޓާ",_:"⧩ ބަރި ފިލްޓާ (%d)"},title:{_:"%d ފިލްޓާ ކުރެވިފާ",0:"0 ފިލްޓާ ކުރެވިފާ",1:"1 ފިލްޓާ ކުރެވިފާ"},count:"{total}",countFiltered:"{shown} ({total})",emptyMessage:"— ވަކި އެއްޗެއް ނުޖަހާ —",clearMessage:"ފިލްޓާތައް ދުއްވާލާ"}},stateSave:!0,stateDuration:86400,ordering:!1,orderClasses:!1,searchDelay:350,autoWidth:!1,searchHighlight:!0,lengthMenu:[1,2,3,4,5,10,20,30,40,50],displayLength:1}),table=new DataTable("#tableID",{...DTconfig}),document.addEventListener("DOMContentLoaded",function(){isMobile?(table.on("page",function(){document.querySelector("tbody tr").scrollIntoView({behavior:"smooth"})}),delete Hammer.defaults.cssProps.userSelect,Hammer(document.querySelector(".dataTable")).on("swipeleft",function(){table.page("previous").draw("page")}),Hammer(document.querySelector(".dataTable")).on("swiperight",function(){table.page("next").draw("page")})):($("div.dt-search .dt-input").focus(),table.on("page",function(){window.scrollTo({top:0,behavior:"smooth"})})),$(".dt-paging-input input").prop("type","search").attr("placeholder","ސަފުހާ"),$("tbody").on("dblclick","tr",function(){""!==table.search()&&table.search("").draw(),table.row(this).draw().show().select().draw(!1)}),$(".dt-search .dt-input").on("keyup click",function(){var e=(e=$(this).val()).replace(/[َ|ً|ُ|ٌ|ِ|ٍ|ْ|ّ|~|.|،|؟|-|ـ|’|”|:|؛|/{|/}|/(|/)|/[|/]|«|»|]/g,"");$(this).val(e)})}); diff --git a/js/navbar.html b/js/navbar.html index cc507bcc8..0517547fc 100644 --- a/js/navbar.html +++ b/js/navbar.html @@ -270,30 +270,3 @@ - - - - - - - - - diff --git a/js/navbar.min.js b/js/navbar.min.js index 8b4b7acc5..9d90055ff 100644 --- a/js/navbar.min.js +++ b/js/navbar.min.js @@ -1 +1 @@ -var hmvVersionNo=3.16;function getCanonicalUrl(){var a,o=window.location.pathname;return""===o||"/"===o?window.location.origin:-1!==(a=o.split("/").pop()).indexOf(".")?(a=a.replace(".html",""),o=o.substring(0,o.lastIndexOf("/")),window.location.origin+o+"/"+a+".html"):window.location.origin+o}var canonicalLink=document.createElement("link"),currentFileName=(canonicalLink.rel="canonical",canonicalLink.href=getCanonicalUrl(),document.head.appendChild(canonicalLink),getCanonicalUrl().split("/").pop().replace(".html",""));function createNavbar(){var a=document.title;document.getElementById("navbar-container").innerHTML=`
×
`}function goToHomePage(){window.location.href="../books/index.html"}function toggleSideMenu(){document.getElementById("sideMenu").classList.toggle("open")}function sideMenutoggleDropdown(a,o){o&&o.stopPropagation(),o=a.querySelector(".dropdown-content, .sub-dropdown-content, .sub-sub-dropdown-content");var e,l=a.querySelector(".dropdown-arrow");o&&(o.classList.toggle("show"),l.style.transform=o.classList.contains("show")?"rotate(-90deg)":"");for(e of o=a.parentElement.children)e!==a&&(o=e.querySelector(".dropdown-content, .sub-dropdown-content, .sub-sub-dropdown-content"),l=e.querySelector(".dropdown-arrow"),o)&&(o.classList.remove("show"),l.style.transform="")}document.addEventListener("DOMContentLoaded",createNavbar),document.addEventListener("click",function(a){var o=document.querySelector(".navbar"),e=document.getElementById("sideMenu"),o=o.contains(a.target),l=e.contains(a.target),n=a.target.classList.contains("site-icon");(a.target.classList.contains("menu-icon")||o&&!n||!l&&e.classList.contains("open"))&&toggleSideMenu()}),document.addEventListener("DOMContentLoaded",function(){let o=0,e=document.querySelector(".navbar"),l=0;window.matchMedia("(max-width: 599px)").matches&&window.addEventListener("scroll",((o,e)=>{let l;return function(){var a=arguments;l||(o.apply(this,a),l=!0,setTimeout(()=>l=!1,e))}})(function(){var a;e&&((a=window.pageYOffset||document.documentElement.scrollTop)<=50?(e.classList.remove("navbar-hidden"),l=0):a>o?(e.classList.add("navbar-hidden"),l=0):200<(l+=o-a)&&(e.classList.remove("navbar-hidden"),l=0),o=a<=0?0:a)},100))}); \ No newline at end of file +var hmvVersionNo=3.16;function getCanonicalUrl(){var a,o=window.location.pathname;return""===o||"/"===o?window.location.origin:-1!==(a=o.split("/").pop()).indexOf(".")?(a=a.replace(".html",""),o=o.substring(0,o.lastIndexOf("/")),window.location.origin+o+"/"+a+".html"):window.location.origin+o}var canonicalLink=document.createElement("link"),currentFileName=(canonicalLink.rel="canonical",canonicalLink.href=getCanonicalUrl(),document.head.appendChild(canonicalLink),getCanonicalUrl().split("/").pop().replace(".html",""));function createNavbar(){var a=document.title;document.getElementById("navbar-container").innerHTML=`
×
`}function goToHomePage(){window.location.href="../books/index.html"}function toggleSideMenu(){document.getElementById("sideMenu").classList.toggle("open")}function sideMenutoggleDropdown(a,o){o&&o.stopPropagation(),o=a.querySelector(".dropdown-content, .sub-dropdown-content, .sub-sub-dropdown-content");var l,e=a.querySelector(".dropdown-arrow");o&&(o.classList.toggle("show"),e.style.transform=o.classList.contains("show")?"rotate(-90deg)":"");for(l of o=a.parentElement.children)l!==a&&(o=l.querySelector(".dropdown-content, .sub-dropdown-content, .sub-sub-dropdown-content"),e=l.querySelector(".dropdown-arrow"),o)&&(o.classList.remove("show"),e.style.transform="")}document.addEventListener("DOMContentLoaded",createNavbar),document.addEventListener("click",function(a){var o=document.querySelector(".navbar"),l=document.getElementById("sideMenu"),o=o.contains(a.target),e=l.contains(a.target),n=a.target.classList.contains("site-icon");(a.target.classList.contains("menu-icon")||o&&!n||!e&&l.classList.contains("open"))&&toggleSideMenu()}),document.addEventListener("DOMContentLoaded",function(){let o=0,l=document.querySelector(".navbar"),e=0;window.matchMedia("(max-width: 599px)").matches&&window.addEventListener("scroll",((o,l)=>{let e;return function(){var a=arguments;e||(o.apply(this,a),e=!0,setTimeout(()=>e=!1,l))}})(function(){var a;l&&((a=window.pageYOffset||document.documentElement.scrollTop)<=50?(l.classList.remove("navbar-hidden"),e=0):a>o?(l.classList.add("navbar-hidden"),e=0):200<(e+=o-a)&&(l.classList.remove("navbar-hidden"),e=0),o=a<=0?0:a)},100))}); \ No newline at end of file