update pj 1.3 #53

content/atthakatha/paramatthajotika/103.md

@@ -478,28 +478,25 @@ Yasmā pan’ete kilesāturabhāvaṃ janentā sīlasaṅkhātam ārogyaṃ, lol
 
 #### 52
 
-Sītañ cā ti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira Sītālukabrahmadatto nāma rājā ahosi. So pabbajitvā araññakuṭikāya viharati. Tasmiñ ca padese sīte sītaṃ, uṇhe uṇham eva ca hoti abbhokāsattā padesassa. Gocaragāme bhikkhā yāvad atthāya na labbhati. Pivanakapānīyam pi dullabhaṃ, vātātapa-ḍaṃsa-sarīsapāpi bādhenti. Tassa etad ahosi “ito aḍḍhayojanamatte sampanno padeso, tattha sabbe pi ete parissayā natthi. Yaṃ nūnāhaṃ tattha gaccheyyaṃ, phāsukaṃ viharantena sakkā visesaṃ adhigantun” ti. Tassa puna ahosi “pabbajitā nāma na paccayavasikā honti, evarūpañ ca cittaṃ vase vattenti, na cittassa vase vattenti, nāhaṃ gamissāmī” ti paccavekkhitvā na agamāsi. Evaṃ yāvatatiyakaṃ uppannacittaṃ paccavekkhitvā nivattesi. Tato tatth’eva satta vassāni vasitvā, sammā paṭipajjamāno paccekasambodhiṃ sacchikatvā, imaṃ udānagāthaṃ bhāsitvā Nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi.
+Sītañ cā ti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira Sītālukabrahmadatto nāma rājā ahosi. So pabbajitvā araññakuṭikāya viharati. Tasmiñ ca padese sīte sītaṃ uṇhe uṇham eva ca hoti abbhokāsattā padesassa. Gocaragāme bhikkhā yāvad atthāya na labbhati, pivanakapānīyam pi dullabhaṃ, vātātapa-ḍaṃsa-sarīsapāpi bādhenti. Tassa etad ahosi “ito aḍḍhayojanamatte sampanno padeso, tattha sabbe pi ete parissayā natthi. Yaṃ nūnāhaṃ tattha gaccheyyaṃ, phāsukaṃ viharantena sakkā visesaṃ adhigantun” ti. Tassa puna ahosi “pabbajitā nāma na paccayavasikā honti, evarūpañ ca cittaṃ vase vattenti, na cittassa vase vattenti, nāhaṃ gamissāmī” ti paccavekkhitvā na agamāsi. Evaṃ yāvatatiyakaṃ uppannacittaṃ paccavekkhitvā nivattesi. Tato tatth’eva satta vassāni vasitvā, sammā paṭipajjamāno paccekasambodhiṃ sacchikatvā, imaṃ udānagāthaṃ bhāsitvā Nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi.
 
 Tattha **sītañ cā** ti sītaṃ nāma duvidhaṃ abbhantara-dhātukkhobha-paccayañ ca, bāhira-dhātukkhobha-paccayañ ca, tathā **uṇhaṃ**. **Ḍaṃsā** ti piṅgalamakkhikā. **Sarīsapā** ti ye keci dīghajātikā saritvā gacchanti. Sesaṃ pākaṭam eva. Nigamanam pi vuttanayen’eva veditabban ti.
 
 {{<eop>}}Sītālukagāthāvaṇṇanā samattā.{{</eop>}}
 
 #### 53
 
-Nāgo vā ti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā vīsati vassāni rajjaṃ kāretvā kālakato niraye vīsati eva vassāni paccitvā Himavantappadese hatthiyoniyaṃ uppajjitvā sañjātakkhandho padumavaṇṇasakalasarīro uḷāro yūthapati mahānāgo ahosi. Tassa obhaggobhaggaṃ sākhābhaṅgaṃ hatthichāpā va khādanti. Ogāhe pi naṃ hatthiniyo kaddamena limpanti, sabbaṃ Pālileyyakanāgass’eva ahosi. So yūthā nibbijjitvā pakkami. Tato naṃ padānusārena yūthaṃ anubandhi. Evaṃ yāvatatiyaṃ pakkanto anubaddho va. Tato cintesi “idāni mayhaṃ nattako[^23] Bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāreti, yaṃ nūnāhaṃ attano purimajātiyā uyyānaṃ gaccheyyaṃ, tatra maṃ so rakkhissatī” ti.
+Nāgo vā ti kā uppatti? Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā vīsati vassāni rajjaṃ kāretvā kālakato niraye vīsati eva vassāni paccitvā Himavantappadese hatthiyoniyaṃ uppajjitvā sañjātakkhandho padumavaṇṇasakalasarīro uḷāro yūthapati mahānāgo ahosi. Tassa obhaggobhaggaṃ sākhābhaṅgaṃ hatthichāpā va khādanti, ogāhe pi naṃ hatthiniyo kaddamena limpanti, sabbaṃ Pālileyyakanāgass’eva ahosi. So yūthā nibbijjitvā pakkami, tato naṃ padānusārena yūthaṃ anubandhi. Evaṃ yāvatatiyaṃ pakkanto anubaddho va, tato cintesi “idāni mayhaṃ nattako[^23] Bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāreti, yaṃ nūnāhaṃ attano purimajātiyā uyyānaṃ gaccheyyaṃ, tatra maṃ so rakkhissatī” ti.
 
 [^23]: PTS as *nattuko*, since in next paragraph *“ahaṃ te ayyako”*, *nattuko* must be right.
 
 Tato rattiṃ niddāvasaṃ gate yūthe yūthaṃ pahāya tam eva uyyānaṃ pāvisi. Uyyānapālo disvā rañño ārocesi. Rājā “hatthiṃ gahessāmī” ti senāya parivāresi. Hatthī rājānaṃ eva abhimukho gacchati. Rājā “maṃ abhimukho etī” ti khurappaṃ sannayhitvā aṭṭhāsi. Tato hatthī “vijjheyyāpi maṃ eso” ti mānusikāya vācāya “Brahmadatta, mā maṃ vijjha, ahaṃ te ayyako” ti āha. Rājā “kiṃ bhaṇasī” ti sabbaṃ pucchi. Hatthī pi rajje ca narake ca hatthiyoniyañ ca pavattiṃ sabbaṃ ārocesi. Rājā “sundaraṃ, mā bhāyi, mā ca kañci bhiṃsāpehī” ti hatthino vaṭṭañ ca ārakkhake ca hatthibhaṇḍe ca upaṭṭhāpesi.
 
-Ath’ekadivasaṃ rājā hatthikkhandhagato “ayaṃ vīsati vassāni rajjaṃ katvā niraye pakko, vipākāvasesena ca tiracchānayoniyaṃ uppanno, tattha pi gaṇavāsasaṅghaṭṭanaṃ asahanto idhāgato. Aho dukkho gaṇavāso, ekībhāvo eva ca pana sukho” ti cintetvā tatth’eva vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi. Taṃ lokuttarasukhena sukhitaṃ amaccā upasaṅkamitvā, paṇipātaṃ katvā “yānakālo mahārājā” ti āhaṃsu. Tato “nāhaṃ rājā” ti vatvā purimanayen’eva imaṃ gāthaṃ abhāsi
+Ath’ekadivasaṃ rājā hatthikkhandhagato “ayaṃ vīsati vassāni rajjaṃ katvā niraye pakko, vipākāvasesena ca tiracchānayoniyaṃ uppanno, tattha pi gaṇavāsasaṅghaṭṭanaṃ asahanto idhāgato, aho dukkho gaṇavāso, ekībhāvo eva ca pana sukho” ti cintetvā tatth’eva vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi. Taṃ lokuttarasukhena sukhitaṃ amaccā upasaṅkamitvā, paṇipātaṃ katvā “yānakālo mahārājā” ti āhaṃsu. Tato “nāhaṃ rājā” ti vatvā purimanayen’eva imaṃ gāthaṃ abhāsi.
 
-> “Nāgo va yūthāni vivajjayitvā, sañjātakhandho padumī uḷāro,  
-> Yathābhirantaṃ viharaṃ araññe, eko care khaggavisāṇakappo” ti.
+Sā padatthato pākaṭā eva, ayaṃ pan’ettha adhippāyayojanā, sā ca kho yuttivasen’eva na anussavavasena. Yathā ayaṃ hatthī manussakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgacchatī ti vā sarīramahantatāya vā **nāgo**, evaṃ kudāssu nāmāham pi ariyakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgamanena āguṃ akaraṇena puna itthattaṃ anāgamanena ca guṇa-sarīramahantatāya vā nāgo bhaveyyaṃ. Yathā c’esa **yūthāni vivajjetvā** ekacariyasukhena **yathābhirantaṃ viharaṃ araññe eko care khaggavisāṇakappo**, kudāssu nāmāham pi evaṃ gaṇaṃ vivajjetvā ekavihārasukhena jhānasukhena yathābhirantaṃ viharaṃ araññe attano yathā yathā sukhaṃ, tathā tathā yattakaṃ vā icchāmi, tattakaṃ araññe nivāsaṃ eko care khaggavisāṇakappo careyyan ti attho.
 
-Sā padatthato pākaṭā eva. Ayaṃ pan’ettha adhippāyayojanā. Sā ca kho yuttivasen’eva, na anussavavasena. Yathā ayaṃ hatthī manussakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgacchatī ti vā, sarīramahantatāya vā **nāgo**, evaṃ kudāssu nāmāham pi ariyakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgamanena āguṃ akaraṇena puna itthattaṃ anāgamanena ca guṇasarīramahantatāya vā nāgo bhaveyyaṃ. Yathā c’esa **yūthāni vivajjetvā** ekacariyasukhena **yathābhirantaṃ viharaṃ araññe eko care khaggavisāṇakappo**, kudāssu nāmāham pi evaṃ gaṇaṃ vivajjetvā ekavihārasukhena jhānasukhena yathābhirantaṃ viharaṃ araññe attano yathā yathā sukhaṃ, tathā tathā yattakaṃ vā icchāmi, tattakaṃ araññe nivāsaṃ eko care khaggavisāṇakappo careyyan ti attho.
-
-Yathā c’esa susaṇṭhitakkhandhatāya **sañjātakkhandho**, kudāssu nāmāham pi evaṃ asekhasīlakkhandhamahantatāya sañjātakkhandho bhaveyyaṃ. Yathā c’esa padumasadisagattatāya vā Padumakule uppannatāya vā **padumī**, kudāssu nāmāham pi evaṃ padumasadisa-ujugattatāya[^24] vā ariyajātipadume uppannatāya vā padumī bhaveyyaṃ. Yathā c’esa thāma-bala-javādīhi **uḷāro**, kudāssu nāmāham pi evaṃ parisuddhakāyasamācāratādīhi sīlasamādhinibbedhikapaññādīhi vā uḷāro bhaveyyan ti evaṃ cintento vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigato’mhī ti.
+Yathā c’esa susaṇṭhitakkhandhatāya **sañjātakkhandho**, kudāssu nāmāham pi evaṃ asekhasīlakkhandha-mahantatāya sañjātakkhandho bhaveyyaṃ. Yathā c’esa padumasadisa-gattatāya vā Padumakule uppannatāya vā **padumī**, kudāssu nāmāham pi evaṃ padumasadisa-ujugattatāya[^24] vā ariyajātipadume uppannatāya vā padumī bhaveyyaṃ. Yathā c’esa thāma-bala-javādīhi **uḷāro**, kudāssu nāmāham pi evaṃ parisuddha-kāyasamācāratādīhi sīla-samādhi-nibbedhika-paññādīhi vā uḷāro bhaveyyan ti evaṃ cintento vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigato’mhī ti.
 
 [^24]: PTS as *padumasadisa-bojjhaṅga-mahantatāya*.
 

content/khuddaka/suttanipata/103.md

@@ -316,7 +316,7 @@ etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo. <q>15</q>
 > 1. 随后，他劝说王子道：「亲爱的！在城里可得上好的食物，我们去那里吧！」王子说：「好！亲爱的！」随后，便领着他原路返回。而王子之母、王后想「现在，国王带着王子，在林野里无法久住，不过几日就会回来」，让人在国王以手杖划记之处围起篱笆，修整了住处。随后，国王站在这篱笆不远处，遣送王子：「你的母亲坐在那里，亲爱的！去吧！」他立而观察「莫让人伤害他」，直到他到达那里。王子跑着到了母亲跟前。护卫们看见他后，告知了王后。王后为二万舞女围绕前去迎接，并问了国王的经历。当听到「从后赶来」后，便派了人去。国王立刻去到自己的住处。人们不见国王，便也返回。随后，王后便不抱希望，带着孩子回到城中，给他灌顶以王位。国王则在到达自己的住处后，于此坐而修观，证得了辟支菩提，在曼珠沙树下的众辟支佛中，说了这慨叹之颂。
 > 1. 此颂词义明了。而其中的旨趣为：作为伴侣的王子以冷暖等相告而同住，我对他会有劝说的言谈，且因爱执而生执著，如果我不舍弃他，则未来也会如现在一般，**如是，与伴侣一起，我也会有言谈或执著**，而这两者都是证得殊胜的障碍，**觉察着这未来的怖畏**，舍弃他后，如理行道，我证得了辟支菩提。其余仍如前述。
 
-[^49-1]: 颂首的**如是**，表示此颂实接上颂金钏的比方而言。
+[^49-1]: 颂首的「如是」，表示此颂实接上颂金钏的比方而言。
 
 #### 50
 
@@ -353,11 +353,11 @@ etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo. <q>17</q>
 寒热饥渴，以及风晒虻蛇，  
 克服了这一切，他应当独自游行，像犀牛角一样。
 
-Sītañ ca uṇhañ ca khudaṃ pipāsaṃ, vātātape ḍaṃsa-sarīsape ca;  
+Sītañ ca uṇhañ ca khudaṃ pipāsaṃ, vātātape ḍaṃsasarīsape ca;  
 sabbāni p’etāni abhisambhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo. <q>18</q>
 {.pi}
 
-> 1. 缘起为何？据说，在波罗奈，有国王名寒性梵赐。他出家后，住在林野中的寮房。而此地在寒季酷寒，在热季酷热，由地处露天之故。他在行处的村落不得如意的食物，堪饮之水也难得，还有风晒虻蛇等逼恼。他便想：「离此仅半由旬处即有具足之地，那里没有这一切危难，我何不去到那里，藉安住便能证得殊胜？」他又想：「出家者，即不受诸缘的制约，且于制约下转起如是之心，而非于心的制约下而转，我不应去。」经省思后，便不去了。如是三次省思了生起之心，予以阻止。随后即于此地住了七年，经正当的行道证得了辟支菩提，说了这慨叹之颂后，到了欢喜之源山坡。
+> 1. 缘起为何？据说，在波罗奈，有国王名畏寒梵赐。他出家后，住在林野中的寮房。而此地在寒季酷寒，在热季酷热，由地处露天之故。他在行处村落不得如意的食物，堪饮之水也难得，还有风晒虻蛇等逼恼。他便想：「离此仅半由旬处即有具足之地，那里没有这一切危难，我何不去到那里，藉安住便能证得殊胜？」他又想：「出家者，即不受诸缘的制约，且于制约下转起如是之心，而非于心的制约下转起，我不应去。」经省思后，便不去了。如是三次省思生起之心，予以阻止。随后即于此地住了七年，经正当的行道证得了辟支菩提，说了这慨叹之颂后，到了欢喜之源山坡。
 > 1. 这里，**寒**，有两种寒，缘自内界的扰动与缘自外界的扰动，**热**也一样。**虻**，即褐蝇。**蛇**，即凡长身而游行者。其余于此自明。结语当知仍如前述。
 
 #### 53
@@ -369,13 +369,15 @@ Nāgo va yūthāni vivajjayitvā, sañjātakhandho padumī uḷāro;
 yathābhirantaṃ viharaṃ araññe, eko care khaggavisāṇakappo. <q>19</q>
 {.pi}
 
-> 1. 缘起为何？据说，在波罗奈，某位国王在统治了二十年后死去，在地狱煎熬了二十年后，于喜马拉雅地区的象胎内投生，成了肩背宽阔、全身莲色、伟岸的群主大象。幼象们吃了他的截截断枝，而在涉水时，母象们也用泥甩它，一切都如 Pālileyyaka 象一般。它厌弃了群队而离开，而群队却追随着它的足迹。如是三次离开，仍然追随。随后，它想到：「现在，我的孙子统治着波罗奈，我何不去到自己前生的园林？在那里，他会保护我。」
-> 1. 随后，在晚上，当群队入睡，便舍弃了群队，进到那园林。护园人见后，报告给国王。国王说「我要逮象」，便带上军队。象朝着国王走去。国王想「它朝我走来」，端了箭便站起。随后，象想「他竟然会射我」，以人类的语言说：「梵赐！别射我！我是你祖父。」国王说「你说什么」，便问了一切。象也将王位、地狱、象胎等的所有本末告知。国王说「妙哉！别害怕！但也别恐吓任何人」，命人为象准备了场地、守卫和财货。
+> 1. 缘起为何？据说，在波罗奈，某位国王在统治了二十年后死去，在地狱煎熬了二十年后，于喜马拉雅地区的象胎内投生，成了肩背宽阔、全身莲色、伟岸的群主大象。幼象们吃了他的截截断枝，而在涉水时，母象们也用泥甩它，一切都如 Pālileyyaka 象[^53-1]一般。它嫌厌了群队而离开，而群队却追随着它的足迹。如是三次离开，仍被追随，随后，它便想：「现在，我的孙子统治着波罗奈，我何不去到自己前生的园林？在那里，他会保护我。」
+> 1. 随后，在晚上，当群队入睡，它便舍弃群队，进到那园林。护园人见后，告知了国王。国王想「我要捕象」，便带上军队。象朝着国王走去。国王想「它朝我走来」，便端箭而立。随后，象想「他竟然会射我」，以人类的语言说：「梵赐！别射我！我是你祖父。」国王说「你说什么」，便问了一切。象也将王位、地狱、象胎等的所有本末告知。国王说「妙哉！别害怕！但也别恐吓任何人」，命人为象准备了场地、守卫和物品。
 > 1. 于是，某天，国王上到象背，想「他在统治了二十年后，在地狱煎熬，以剩余的异熟投生在畜生的胎内，在那里不堪忍受群居的接触而来至此，哎！群居甚苦，唯独一为乐」，即于此作观，证得了辟支菩提。他乐于出世间之乐，大臣们前来跪拜后说：「该走了，大王！」随后，他说「我不是国王」，以先前的方式说了此颂。
-> 1. 此颂词义明了。而此处为其旨趣与章句，且此唯以理应，而非以传闻。好比这象，由于人类所悦的戒调伏而不至于未调伏之地，或者由身量巨大而为**象**，如是，我何时也能由于圣者所悦的戒调伏，以不至于未调伏之地、以不再造罪，且以不来此间而为象，或者由功德身量巨大而为象。又好比它**离了群**，以独行之乐**随所欢喜地住于林野，独自游行，像犀牛角一样**，我何时也能如是，离开群体，以独住之乐、禅那之乐而随所欢喜地住于林野，或随己所乐、依我所愿地在林野居住，独自像犀牛角一样游行之义。
-> 1. 又好比它由善伸展的肩背而**肩背宽阔**，我何时也能如是，由无学戒蕴的广大而成肩背宽阔。又好比它由莲花般的身体，或由投生于莲花家族而为**莲色**，我何时也能如是，由莲花般正直的身形，或由投生于圣生的莲花而成莲色。又好比它由强壮、力量、速度等而**伟岸**，我何时也能如是，由遍净的身正行等，或由戒、定、抉择、慧等而成伟岸。如是思量时，开始作观，我得证辟支菩提。
+> 1. 此颂词义明了，而此处为其旨趣与章句，且此唯以理应，而非以传闻。好比这象，由于人类所悦的戒调伏而不至于未调伏之地，或者由身量巨大而为**象**[^53-2]，如是，我何时也能由于圣者所悦的戒调伏，以不至于未调伏之地、以不再造罪，且以不来此间而为象，或者由功德身量巨大而为象。又好比它**离了群**，以独行之乐**随所欢喜地住于林野，独自游行，像犀牛角一样**，我何时也能如是，离开群体，以独住之乐、禅那之乐而随所欢喜地住于林野，或随己所乐、依我所愿地在林野居住，独自像犀牛角一样游行之义。
+> 1. 又好比它由善伸展的肩背而**肩背宽阔**，我何时也能如是，由无学戒蕴[^53-3]的广大而成肩背宽阔。又好比它由莲花般的肢体，或由投生于莲花家族而为**莲色**，我何时也能如是，由莲花般正直的身形，或由投生于圣生的莲花而成莲色。又好比它由强壮、力量、速度等而**伟岸**，我何时也能如是，由遍净的身正行等，或由戒、定、抉择、慧等而成伟岸。如是思量时，开始作观，我得证辟支菩提。
 
-> - 案，**Pālileyyaka 象**事，见自说第 4:5 经。义注中对**象**的解释，如「不至、不再造罪、不来此间」等，均为语源上的拼凑，而**肩背**与**蕴**的巴利文均为 khandha。
+[^53-1]: Pālileyyaka 象，见**自说**第 4:5 经。
+[^53-2]: 义注对「象」的解释，下文的「不至、不再造罪、不来此间」等均为语源上的拼凑。
+[^53-3]: 肩背与蕴的巴利文均为 khandha。
 
 #### 54